CC BY
5ВАЗЪИ ХОЧДГИИ КИШЛОКИ ВИЛОЯТИ МУХТОРИ КУЩСТОНИ БАДАХШОН ДАР СОЛХОИ БАЪДИ ^АНГИ
Бадавлатова Р.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Рушди хочагии кишлоки ВМКБ дар солхои баъди чангй яке аз масъалахои халталаб ба шумор рафта, тахлили чиддии илмй мехохад. Чунон ки маълум аст дар солхои Чднги Бузурги Ватанй хочагии кишлоки Иттиходи Чумхурии Шуравии Сотсиалистй зарари калон дид вабаъди чанг ба мушкилотхои зиёд ру ба ру гашт. ВМКБ гарчанде ки аз майдони чанг хеле дур буд, вале окибатхои Ч,анги Бузурги Ватанй таъсири манфии худро ба ин вилоятрасонд. Аз марказ ёрдами пулй расонда намешуд. Мардум бо захирахои махаллй зиндагиро пеш мебурданд. Бароибаркарорнамудани хочагии халккувваи корй намерасид, чунки кувваи зиёди корй ба чанг сафарбар карда шуда буданд вахелааз хизмати харбй бар нагаштаанд.
Гарчандеки дар солхои баркароркунй хочагии кишлоки ВМКБ баркарор ва рушд ёфт, хануз барои пешрафти он мушкилотхои зиёд руи кор омаданд.Ин мушкилотхо хаминхо буданд: нарасидани тракторхо, комбайнхоихудгард, машинахои чуяккашй, машинахои тозакунандаи санги киштзор ва гайра.
Аз сабаби он ки халки Шуравй аз Ч,анги Бузурги Ватанйхамчунголиб баромад, мардум бо як умеду орзухои нав, боэътикоду боварии комил ба давлату сарвари он дар пешрафту тараккиёти хочагии халк сахми калон гузоштанд. Давлат ба дехконон хамачониба ёрй мерасонд.Колхозхои вилоят ба тараккиёти чорводорй диккати махсус медоданд. Дар хамаи колхозхо барои бехтар намудани зоти хайвонотимахаллйдиккати махсус дода шуд. Барои бехтар кардани хуроки чорво ахамияти калон дода шуд. Яке аз камбудихои асосй дар сохаи чорводорйинпаст будани наслгирйбуд. Дар соли 1953назар ба соли 1952 аз модаговхо 5,3 фоиз зиёд гусола, аз совликхо 3,1 фоиз бара, аз бузхо 7,5 фоиз бузгола ва аз аспхо 25 фоиз зиёд тойча насл гирифта шудааст [1,с.19].
Боигариичамъиятиколхозхо руз аз руз зиёд гардидва даромади колхозхо хамзиёд шуд. Дар ин солхо дар баъзеколхозхокадрхои хуби чорводорй кормекарданд, ки дар парваришихайвонот тачрибаи хуб доштанд. Х,авасмандкунй низ аз тарафи давлат ба рох монда шуд. Аз чумла, ба муносибати ташкил ёфтани 25-солагии Ч,ШСТ барои ба даст овардани муваффакиятхо дар тараккиёти чорводорй гурухи калони чорводорони пешкадам бо ордену медалхо мукофонида шуданд.Мудирони фермахои чорводории колхози «Сархадчии Сурх»-и нохияи Мургоби ВМКБ Али Чунусов ва нохияиШугнони ВМКБ Сабзали Чусталиев бо медалхо мукофонида шуданд. Говдушзанони пешкадами нохияи Рушони ВМКБ Аёрсултон Гулшоева, колхози ба номи Маленкови нохияи Ишкошими ВМКБ Алво Рофиева бо медалхо мукофонида шуданд.
То соли 1950 дар ВМКБ 150 колхоз буд, ки бисёрии онхо хеле хурд буда, 20-30 гектари замин доштанд. Даромади умумиаш 10-20 хазор сумро ташкил менамуд. Дар чунин колхозхо дар як сол умуман 10-хазор рузи мехнат сарф карда шуд. Аз ин лихоз, аз соли 1950 сар карда, калон ва муттахид кардани колхозхо сар шуд. 1 январи соли 1951шумораи колхозхои вилоят то ба 116, 1 январи 1952 бошад, то ба 77 расид. Соли 1954 дар вилоят 63-колхози калон мавчуд буд [3, с. 17].
Муттахид шудани колхозхо самаранок истифода бурдани захирахои моддй ва мехнатиро барои тараккиёти минбаъдаи хочагии кишлоки коллективй таъмин намуд. Колхозхо барои харидани техникаи хочагии кишлок бештар пул чудо мекардагй шуданд. Дар сабзавоткорй низ пешравй дида мешуд. Барои баланд бардоштани хосилнокй бароиколхозхо тухмихои хушсифат аз чумла, картошка оварда шуд. Шарти асосии баланд бардоштани хочагии сотсиалистии колхозхоивилоятдар истехсолот чорй намудани усулхои пешкадами мехнат буд. Дар колхозхо аз машинаю асбобхои истехсоли хамон замон истифода мебурдагй шуданд. Колхозхои Помири Гарбй ба таври васеъба парвариши картошка ва сабзавот сар кардандДол он ки то солхои сиюм ахолй ба парвариши ин гуна намуди зироатхо кам ахамият медоданд.Картошкаро бори нахуст пеш аз инкилоб аскарони рус ба вилоят оварданд. Дар хочагихои коллективии Помир ба картошкашинонй соли 1937 шуруъ намуданд. Соли 1937аз хар гектар ба хисоби миёна 45 сентнерй картошка гирифта шуд. Дар солхои баъди чангй бошад майдони кишти ин зироат, назар ба солхоипеш аз чангй 6 баробар васеъ шуд. Колхозхоинохияи Шугнон дар бобатихосили картошка чои аввалро ишгол мекарданд. Мисол онхо дар соли 1953 аз хар гектар ба хисоби миёна 90,1 сентнерй хосили картошка руёниданд. Соли 1966 ба хисоби миёна хосили хар гектар картошка дар
вилоят ба 102 сентнер,досили сабзавот бошадаз дар гектар ба 122 сентнер расид. Картошкапарварони алодидабошад ба пешравии назаррас ноил шуданд. Масалан, картошкакори машдури Помир Х. Мирзонаботов аз колхози «Съезди XXII партия»-и, нодияи Шугнон дар сол аз дар гектар ба дисоби миёна 400-500 сентнер картошка мегирифт. Сабзавоткори худи дамин колхоз Л.Еаюрова низ аз дар гектар 500-600 сентнер пиёз мегундошт.
Богдорй низ дар ин вилоятбаъди чанг хеле тараккй кард. Дар колхоздои Помир майдони богдо васеъшуданд. Дар нодиядои дурдаст, дар куддо низ богдо барпо карда шудаанд. Дар Помир барои тараккй додани богдорй имкониятдои калон мавчуданд. Дар минта^анидолдои чормагз, себ, шафтолу, нок, гелосу ток ва гайра месабзанд. Дар ин бобат дар солдои баъдичангй кори колхозчиёни ба номи Молотови нодияи Рошкалъа, чолиби диктат, буд, ки ондо дар майдони 10 гектар замини бекорхобида боги хело хуб барпо карданд [3, с.37].
Тачрибадо нишон доданд, ки дар ин чо досили фаровон ба даст овардан мумкин аст. Майдони дарахтони мева ва тут соли 1966 ба 1020 гектар расида буд
Инчунин дар давраи мазкур дар колхоздои Помири Гарбй ба тамокупарварй шуруъ намуданд. Дар ин чо досили фаровони тамоку руёнидан мумкин буд. Тамокупарварй дар иктисодиёти Помири Гарбй чои аввалро ишгол кард ва ин имконият дод, ки дарачаи зиндагонии колзозчиён боз дам бедтар гардад. Соли 1966 аз 24 гектар ба дисоби миёна 15 сентнерй тамоку гирифта шуда, аз дар сентнер 15 сумй даромади соф ба даст оварда шудДамагй ба 0,1 фоиз заминдои обй тамоку парвариш карда шуда бошад дам,13 фоиз тамоми даромади пули растанипарварй аз тамоку гирифта шуд.
Инчунин дар солдои баъдичангй ба механиконии хочагии халки Помир диккати махсус дода шуд. Агар соли 1958 дар вилоят дамагй 167 трактор (ба дисоби 15 кувваи асп) бошад, пас соли 1966 адади трактордо ба 420 расид [5, с.28].
Бо вучуди дамаи ин пешравидо бо техника таъмин будани додани дарачаи механиконии хочагии кишлоки Помир трактордои хурд, комбайндои худгард, машинадои чуяккашйдар нишебии куддо ва машинадои тозакунандаи санги киштзор лозим буд. Барои зиёд кардани досили галла аз нуридои минералй истифода мешуд, чунки дар ин вилоят кишти галладона чои асосиро ишгол мекард.Бисёр колхоздо дар содаи галлакорй дам муваффакиятдо ба даст оварданд. Дар колхози ба номи Ленини нодияи Шугнон (раисаш В.Миликшоев) аз дар гектар киштзори зироатдои галладона ва лубиёгй 33,1 сентнерй досил чамъоварй карданд. Колхозчиёни бригадаи Нурон Миликшоев аз дамин артели хочагии кишлок аз дар гектар замин 64,6 сентнерй гандум чамъоварй карданд [4, с.4].
Дар натичаи нуриандозй досили галла зиёд мешуд ва ин имконият дод, ки ба ин вилояти дурдаст аз дигар чойдо галла на кашонанд ва иктисодиёти вилоят руз то руз мустадкам мешуд. Соли 1966 дар майдони кишти галла дамагй 47-тонна нуридои минералй истифода шуд [5, с.28].
Инчунин чорводорй дар Помир чои намоёнро ишгол мекард, чунки даромади асосии иктисодиёти Помир аз чорводорй буд. Дар Помир заводу фабрика мавчуд набуд ва мардум асосан ба чорводорй машгул шуданд. Бо даромади аз гушту мадсулоти шири ба даст оварда зиндагиро пеш мебурданд. Барои тараккй додани чорводорй як катор чорадо дида мешуданд. Ба чорво хуроки сершираю омехта медоданд, лекин дарачаи тайёркунии хуроки чорво талаботро конеъ карда натавонист. Зироатдои хуроки чорво досили паст медоданд. Аз ин сабаб барои чорво кишти лаблабуи канд, чуворимаккаи силосбоб ва алафдои бисёрсола ба род монда шуд. Ба дисоби миёна аз дар гектар 12- сентнер бехмеваи хурокбоб, 160-сентнер лаблабуи канд, 53-сентнер чуворимаккаи силосбоб ва 29-сентнер алафдои бисёрсола гирифта мешуд [5, с.29].
Дар Помир бе обёрй зироат парвариш кардан мумкин нест, зеро дар ин чо боришот кам аст. 96-фоизи киштзори хочагидоро чарогоддо ташкил медоданд. Боигарии асосии колхоздои Помир чарогоддо ба дисоб мераванд. Ин чарогоддо бисёр кам алаф мебошанд. Х,осили чарогоддоро бо роди кишти алафдои худруй зиёд кардан мумкин аст. Дар баробари дамаи пешравидо дар Помир кирмакпарварй чои намоёнро ишгол мекард. То солдои сиюм мардуми Помир дар бораи кирмакпарварй тасаввурот дам надоштанд. Мардуми Помир ба кирмакпарварй бори нахуст соли 1933-1934 шуруъ карданд. Дар соли1950 ташкилотдои дизбй дар бобати ба кохозчиён васеъ фадмондани карори Шурои Вазирони СССР аз 28-уми сентябри соли 1949 «Дар бораи чорадои минбаъда тараккй додани кирмакпарварй, бедтар намудани кори тайёр ва кор карда баромадани ибтидоии пила дар солдои 1950-1960» ба колхозчиён бартари ва фоидаи кирмакпарварии чамъиятиро фадмонда доданд. Аз соли 1950 сар карда кирмакпарварй чорй карда шуд.
Агар дар соли 1950 даромади колхозно аз кирмакпарварй 29-фоизи дамаи даромади ондоро ташкил карда бошад, пас даромади колхозно дар соли 1953 аз ин сода 35 фоиз мебошад [4, с.19].
Кирмакпарварони пешкадами вилоят аз пила досили фаровон ба даст меоварданд ва дарачаи зиндагонии колхозчиён руз аз руз бедтар гардид. Масалан, сардори звенои колхози ба номи Кирови нодияи К^алъаи Хум кадрамони меднати сотсиалистй Ф.Суфихонова соли 1966 аз дар куттй кирмак 115 килограмм пила гирифт [5, с.29].
Кирмакпарварй ба иктисодиёти вилоят таъсири мусбй расонд. Даромади пули колхоздои вилоят баъди солдои чангй чанд маротиба зиёд шуд. Дар колхоздои вилоят усулдои нави кор чорй карда шуд.Пешкадамони истедсолоти колхозй руз аз руз зиёд мешуданд. Ба шароити душвори обу давои Помир нигод накарда, ба таракки додани досили зироатдои хочагии кишлок диккати махсус зодир намуданд. Сафи пешкадамони хочагии кишлок торафт зиёд гардид. Бригадаи Нурмамад Мизробов аз колхози ба номи Стаханови нодияи Рошткалъа аз дар гектар замини галла 35 сентнерй досил ба даст меовард [5, с.29].
Х,амин тарик, кишвари аз чидати иктисодй акибмондаю дурдаст, дар солдои баъди чангй ру ба тараккй нидод. Дарачаи зиндагонии халк бедтар гардид. Мардум бо боварии комил ба давлату сарвари он дар пешрафти тараккиёти хочагии халк садми калон гузоштанд. Захираю имкониятдои ВМКБ барои даматарафа тараккй додани хочагии кишлок бузурганд. Вазифаамон аз он иборат аст, ки бояд ин имкониятдо ва захирадоро васеъ истифода барем.
АДАБИЁТ
1.Хочагии кишлоки Точикистон, окт, 1954, № 10
2.Хочагии кишлоки Точикистон, май, 1954, № 5
3.Хочагии кишлоки Точикистон, 1967, № 8
4. Хочагии кишлоки Точикистон, ноя, 1953, № 11
5. Хочагии кишлоки Точикистон, 1967, № 8
ПОЛОЖЕНИЕ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВО ГБАО В ПОСЛЕ ВОЕННЫЕ ГОДЫ
В статье рассматривается состояния сельскохозяйство ГБАО послевоенные годы. Автор на основе статистических данных и ряд исследовании отмечает, что послевоенные годы труженики села внесли свой вклад в восстановление народного хозяйство области. Основное внимание автор уделяет на развитие животноводство, садоводство, овощеводство и других отраслей сельского хозяйства область в данный исторический период.
Ключевые слова: скотоводство, садоводство, колхозы и совхозы, шелководство, ГБАО, центнер.
THE SITUATION OF AGRICULTURE OF GBAO AFTER THE WAR
The article deals about the situation of agriculture after the war. On the base of statistic resource and several researches notes that after war year the worker of the region did a lot for the agriculture in this region. The main attention was paid for the cattle - breeding, gardening, greengrocering and other spheres of agriculture in this historical period.
Keywords:cattle breeding, gardening, collective, farmer, silk - reproducing.
Сведения об авторе:
Бадавлатова Рамзия Боздавлатовна - Соискатель кафедры истории таджикского народа факультета Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни.
About the author:
Badavlatova Ramziya Bozdavlatovna - The researcher of the department of history of Tajik nation of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini.
ВЛИЯНИЕ ВЫНУЖДЕННОЙ ТРУДОВОЙ МИГРАЦИИ НА СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ПОВЕДЕНИЕ ТАДЖИКСКИХ МИГРАНТОВ
Бобоходжаева Г.Д.
Таджикский государственный университет коммерции
Тема социально-психологического условия и состояния мигрантов и его влияния в последнее время становится актуальной во всех областях жизнедеятельности, особенно в экономической, политической, культурной, социальной сферах Республики Таджикистан.
