Научная статья на тему 'ВАЗЪИ РОҲУ НАҚЛИЁТИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ АВВАЛИ ҲОКИМИЯТИ ШУРАВӢ'

ВАЗЪИ РОҲУ НАҚЛИЁТИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ АВВАЛИ ҲОКИМИЯТИ ШУРАВӢ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
52
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
роҳ / роҳҳои мушкилгузари кӯҳӣ / пайрорҳа / нақлиёт / аробаи дучарха / аробаи чорчарха / роҳҳои корвонгард / роҳи оҳан / роҳи обӣ / роҳи сангу шағалӣ / Бухорои Шарқӣ / Тоҷикистон / Инқилоби Бухоро / боркашонӣ / ҳайвоноти саворӣ / ҳайвоноти боркаш / ҳаракати босмачигарӣ

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Айнулозода Нахтулло Айнуло

Дар мақолаи мазкур оид ба вазъи истифодаи роҳу нақлиёт дар Тоҷикистон дар солҳои аввали Ҳокимияти шуравӣ маълумот дода мешавад. Муаллиф қайд менамояд, ки то барпо гардидани сохти шуравӣ аҳолии Тоҷикистон аз набудани роҳҳо душворӣ кашида, барои аз як минтақа ба дигар расидан бештар аз пайроњањои борик истифода менамуданд. Роҳҳои дар он замон аз сангу шаѓал сохта шуда, барои њаракати аробањо мутобиқ карда шуда буданд. Дар аввали солҳои 1920 яке аз сабабҳои асосие, ки садди роҳи сохтмон ва рушди роҳҳо гардида буд, ин мубориза бар зидди босмачигарї ба њисоб мерафт, ки мехостанд њукумати шуравиро дар ин ҷо сарнагун намоянд. Дар он замон Тоҷикистон яке аз минтақаҳои ақибмондатарини Осиёи Марказӣ ба њисоб мерафт. Дар ҳоле ки системаи патриархалӣ-феодалӣ ҳанӯз дар ин ҷо ҳукмрон буд, ягон корхонаи саноатӣ ва синфи коргар вуҷуд надошт. Баъд аз барпо гардидани Ҳокимияти шуравӣ бо кумаки аскарони сурх ва аҳолии маҳаллӣ роҳҳо аз нав таъмир ва бунёд шуда, Тоҷикистон аз як минтаќаи номусоид ба ҷумҳурии дорои шабакаи роҳҳои барои он давра мувофиқ табдил ёфт, ки барои рушди бо суръати самтҳои иҷтимоию иқтисодӣ заминаи мусоид фароҳам овард.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВАЗЪИ РОҲУ НАҚЛИЁТИ ТОҶИКИСТОН ДАР СОЛҲОИ АВВАЛИ ҲОКИМИЯТИ ШУРАВӢ»

Набудани рохи охан дар охири асри XIX ба зиёд шудани шумораи корвонсаройхо дар марказ ва чанубу шарки Точикистон мусоидат намуд. Аммо бо бунёди рохи охан ва кушодани роххои обй баъзе роххои корвони Осиёи Миёна ахамияти каблии худро гум карданд. Х,амин тарик, роххои корвонгард барои минтакахои марказй ва чанубу шарки Точикистон аз сабаби хусусиятхои чугрофй баъдтар ахамияти амалии худро нигох доштанд.

Дар ибтидои асри XIX дар байни Аморати Бухоро ва хонигарии Хева чангшои тулонй барои хукуки сохибихтиёрии Ч,иззах, Уротеппа ва Хучанд сар зад. Ин вокеа ба он оварда расонид, ки тамоми сохторхои рох тамоман корношоям шуда, барои рушди тичорати дохиливу хорил! ва тараккиёти иктисодии минтака монеа гардад.

Баъд аз он ки Русияи подшош'1 заминшои аз Аморати Бухоро гирифтаашро ба шудуди худ дохил намуд, хукумати подшохй сиёсати мустамликадориро пеш гирифта, ба бехтар шудани вазъи роххо ва наклиёт диккати чиддй дод, зеро муваффакияти забткоришояш аз он вобастагии калон дошт, чунки минтака бо назардошти чанбахои сиёс'1 инчунин ба рушди иктисодии мамлакат таъсири худро гузошта, алокаи байни минтакахои гуногуни Точикистонро ба вулуд овард. [11, с.10]

йолати рошшо дар кисми шимолии Точикистони кунунй, ки ба генерал-губернатори Туркистон дохил мешуд, нисбатан каноатбахш буд. Бо вучуди ин, монеахои зиёде низ буданд. ^исми зиёди роххо аз водихо мегузаштанд, ки ба муносибатхои дохилй ва берунии сокинони минтака мусоидат мекарданд. Вазъият дар болооби Зарафшон, ки он чо роххо вучуд надоштанд, хеле мушкилтар буданд. Роххо асосан аз агбахои кух мегузаштанд, ки дар натичаи лагжиши сангшо, тарма ва мавзеъхои селу обхезй хангоми харакат хатари бузург дошт. Х,амчун воситаи интикол, дар ин чо хархо асосан истифода мешуданд. Дастрасй надоштани минтака ба роххои асосй рушди муносибатхои тичоративу иктисодии берунй ва дохилии мамлакатро ба таъхир андохта буд.

Дар минтакахои марказй ва чанубии Точикистон, ба истиснои бекигарии Кулоб, роххо дар холати нисбатан хуб карор доштанд. Дар ин ло бошад, роххои аз сангу шагал мавчуд буданд, ки барои шаракати аробашо мутобик карда шуда буданд. Дар кисмати шаркии Точикистон, аз чумла Бадахшон, дар бораи мавчудияти наклиёти чархдор умуман тасаввуроте надоштанд. Х,аракат дар пайрахахои куххо ё дар водии дарёхо ва ё тавассути агбахо сурат мегирифт. Баъзе нуктахои ахолинишин тамоман бо шамдигар робитаи наклиётй надоштанд, ки боиси бокй мондани муносибатхои патриархалй-феодалй ва хочагидорй дар муддати тулонй гардид.

Дар каламрави Точикистони имруза, чун дар дигар минтакахои Осиёи Марказй дар давраи то Шуравй намуди асосии наклиёт ин шайвоноти саворй ва боркаш ба монанди шутур, асп, хар, кутос ва гайра буд. Х,ар кадоми онхо хам дар иктисодиёти ахолии махаллй ва хам дар бахшхои алохидаи хочагии халки минтака таъиноти худро доштанд. Ин аз он шаходат медиханд, ки дар ин давра рошшои махаллй ва наклиёт дар холати номусоид карор дошта, таншо барои таъмини эхтиёчоти дохилии худ ба кор мерафтанд.

То хамрох шудани Бухорои Шаркй ба Аморати Бухоро, дар ин чо харакати мукаррарии наклиётй набуд. Роххои кухе, ки мардум дар тули асрхо истифода мекарданд, низ холи хароб доштанд.

Баъд аз мусташкам намудани шокимияти худ дар Бухорои Шаркй амири Бухоро зарурати такмил додани муносибатхои савдо, сари вакт ситонидани андозхо аз ахолй ва назорати самаранок аз болои фаъолияти шахсони мансабдори махаллй ва бекшо сохтани воситахои нисбатан муносибро ба миён гузошт. Дар роххои душвору мушкилгузари куххо ва дарахо, на шама вакт шутурхо ва хархо бо бор гузашта метавонистанд ва баъзан одамон малбур буданд, ки дар пушти худ борхоро кашонанд, ки ин боиси талафоти лош низ мегардид.

Яке аз намудхои асосии наклиёти махаллй аробаи дучарха буд, ки дар тули солхои дароз дар Осиёи Марказй ягона воситаи наклиётии чархдор ба шисоб мерафт. Бо омадани русхо дар ин чо аробахои чорчарха пайдо шуданд, ки нисбат ба аробхои дучарха самараноктар буданд. Онхо бештар дар минтакахои шимолии Точикистон, ки дар он чо шахракхои русй ташкил ёфта

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

буданд, бештар истифода мешуданд. Аробахои чорчархаро хам мардуми рус ва хам ахолии махаллй истифода мекарданд.

Дар муддати тулонй, то охири асри XIX дар роххои кухии Бухорои Шарк'! бо сабаби ба харакати аробаао мувофик набудан истифода бурда намешуданд. Вале акидаи он, ки ахолии Бухорои Шаркй умуман истифодаи аробаро намедонистанд, ба фикри мо нодуруст аст. Мувофики маълумоти Д.Н. Логофет, дар Бухорои Шарк'! аробахо аввал дар минтакаи Хисор пайдо шуданд ва баъдтар аз ин чо ба Кулоб ворид карда шуданд, аммо одатан онхоро бекхо ва хокимону амалдорон истифода менамуданд. [11, с.12]

Аробахои дучарха дар Бухорои Гарбй ва водии Зарафшон истифодаи бештаре доштанд. Дар бекигарии Кулоб бошад, аробаи чархдорро танао бек истифода менамуд. Ааолии Бухорои Шаркй бо сабаби дар минтакаи кухистон чойгир шудан ва набудани роххои васеъ оид ба наклиёти чархдор кариб ягон тасаввуроте надоштанд. [8, с.21]

Бо вучуди душворгузар'! ва набудани роххо тавассути пайроаааои борики байни каторкуххо савдои мустаким байни бекигарихои Бухорои Шаркй, Гарб'! ва водии Фаргона рушд намуда буд. Тибки маълумотаои муаррих С. Нарзуллоев масофаи роххои савдои дохилии Бухорои Шаркй кариб 600 км-ро ташкил медод. [6, с.15]

Сохтмони роху наклиёт дар густариши робитахои тичоративу иктисодии байни Туркистон ва Бухорои Шарк'! накши мухим дошт, чунки бо густариши муносибатаои тилорат'1 дар минтакаи Кулоб барои хамлу накл роххои аробагард ва наклиёти боркашон пайдо шуданд.

Нимаи дуюми асри XIX дар Русияи подшохй муносибатаои капиталист'! ба таври васеъ инкишоф ёфт. Аз ин ру, Русия ба Шарки Дур ва Осиёи Марказй диккати махсус медод.

Сабабхои иктисодию сиёсии дохилй ва байналмилалй, кушишаои буржуазияи Русия барои ба даст овардани манбаъхои нави ашёи хом ва бозорхои нави махсулоти саноатй, рохи халос шудан аз ихтилофхо бо нигох доштани бокимондааои феодализм дар кишвар, ракобат бо Англия, аукумати Русияро ба забткорихои мустамликавй дар Осиёи Миёна водор карданд. Акнун халкхои Осиёи Марказй ба зулми дучониба дучор шуданд: аз як тараф онхоро феодалхои махаллй, аз чониби дигар мустамликадорони подшохй ва капиталистон зулм мекарданд.

Бо кушодани роххои обй ва сохтмони рохи охан рохи нисбатан пуриктидортар ва самарабахши хам хамлу накли мусофиркаш ва хам боркаш - завракхо, киштихо, каторахо, локомотивхои дизелй, локомотивхои бугй ва баъдан автомобилхо тадричан пайдо шудан гирифтанд. Алокахои почта ва дигар шаклхои алока дар рушди иктисодии Туркистон, Аморати Бухоро, аз чумла каламрави Точикистони муосир накши мухим доштанд. Дар охири асри XIX ва ибтидои асри XX зарурати сохтмони роххои нав, бахусус роххои аз сангу шагалиро ба миён овард, инчунин равобити иктисодию дохилй ва хоричии минтака тахким ёфт.[11, с.14]

Сарчашмаи ташаккулёбии коргарони наклиёти Точикистони пеш аз инкилобиро одатан ахолии Русия ва мардуми тахчоии камбизоату дехконон ва коргарон ташкил медоданд, ки барои беатар намудани зиндагии худ ба сохтани роххо ба кор мерафтанд.

Барои сохтани рох амалдорони амир мачбуран дехкононро аз дехахои мухталиф ва бекигариаои кухй бе музд кор мефармуданд. Хукук ва ухдадорихои бек дар ягон конун дар Бухоро умуман муайян карда нашуда буд.[8, с.21] Аз ин ру маблагхои барои ин максад чудошударо бек ва мансабдорони махаллй ба манфиати худ истифода мебуданд.

Аз ин бар меояд, ки вобастагии бек аз амири Бухоро дар ирсоли андозхо ва тухфахо ифода ёфтааст ва бокимонда хукмрони комили сарзамини худ ба аисоб мерафт. Яъне, амир бекро таъйин намуда, назорати пурраро ба вай месупорад, ба шарте ки у хамасола ба амир микдори муайяни пул ё дигар ашёхои гаронарзишро пардохт намояд.

Тахкикоти муаллифони рус дорои далелхои сершуморе мебошанд, ки аз мустакилияти бекао шаходат медиханд. Сатхи мустакилияти бекао ба дурии бек аз Бухоро вобаста буд. Яъне бекаои Бухорои Шарк'! назар ба бекаои Бухорои гарбй дар сарзамини худ кудрати

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

бештар доштанд. Мустакилияти бек инчунин аз он шаходат медихад, ки вай дар ихтиёри худ як катор шахсони мансабдоре дошт, ки худаш оншоро ба хама мансабхои маъмурии минтака таъин ва озод менамуд.

Х,амин тарик, у метавонист, ки суистифодахои шадидтаринро содир намояд. Масалан, то соли 1917 ахолии шахри Кулоб такрибан 6000 нафарро ташкил намуда дар 38 гузар шаёт ба сар мебурданд. Охирин беки Кулоб Абдукодир Исхокбек аз ашолй болу хироли зиёде меситонид, вале барои эштиёлоти халк ягон танга чудо намекард. Барои сохтмони роххо низ аз ахолй андоз ситонида мешуд, аммо барои сохтмони рох аз хазина умуман маблаг чудо карда намешуд.[5] Аз саноат асаре шам набуд. Бек бо амалдорони худ дехкононро берахмона кор мефармуданд, оншо таншо ба фикри чайби худ ва хазинаи амир шуда барои сохтани роху пулхо кариб ки андеша намекарданд. Х,окимон онхоро танхо дар давраи чамъоварии галла ё зарурати сафари шахсони мансабдор ба ёд меоварданд ва нигохубини роххо ва пулхоро ба души мардуми махаллй мегузоштанд.

Минтакахои шамвор воситахои алокаи нисбатан кулай доштанд, ки тавассути онхо робитахои тичоратй мунтазам дар байни Бухорои Шаркй ва Гарбй ба рох монда мешуданд. Барои интиколи борхо аз Х,исор аксаран шутурхоро истифода мебуданд. Агар онхо танхо дар як сол ду маротиба ба Бухоро мол интикол диханд, пас ин микдор такрибан 24 хазор тонна борро ташкил медод. Ба хисоби миёна 7000 шутур аз чониби сохибкорони инфиродй дар роши ^арш'-Гузар ва Бухорои Шарк' кор мекарданд. Х,аракат дар байни Бухорои Гарбй ва Шаркй махсусан пас аз ташкили "Ч,амъияти Шаркй" дар соли 1905 бештар шиддат ёфта буд.[8, с.21] Воситахои асосии алокаи наклиётй дар он замон шутурхо, аспхо ва хархо буданд, ки аз деха ба деха тавассути дарахои чукур ва агбаи барфпуш бо роххои танг, рост ва печ дар печ мегузаштанд. Дар ин рошшо ба шутуршо то 16 пуд ва ба аспшо то 8 пуд мол бор карда мешуд. Дар Бухорои Шаркй боркашон' тавассути харшо низ накши мухим дошт, ки ашолии машалл' аз оншо васеъ истифода мекарданд. Бо ин шайвоншо то 5 пуд бор кашонидан мумкин буд.

Дар мукоиса бо Бухорои Шаркй ва Помир, дар шимоли Точикистон сошаи роху наклиёт бештар рушд намуда буд.

Мохи августи соли 1914 аввалин маротиба сокини шахри Хучанд Юнусов Г.М. ду мошин харидор' намуд, ки боиси пайдо гардидани роши автомобилгарди байни шахри Хучанд то истгохи Хучанд - рохи охани Осиёи Миёна шуд. Ин аввалин мошини тамгаи Берлиз буд, ки дар кисми шимоли Точикистон пайдо шуда буд. [1, с.1]

Аз сабаби набудани роххо чануби Точикистон умуман аз тамоми кисматхои мамлакат чудо буд. Дар шароити набудани масирхои муносиби наклиёт накши муайянро наклиёти обй мебозид. Дар охири соли 1887 флотилияи махсуси Амударё таъсис дода шуд. Дар ибтидо, флот танхо ду кишт! дошт, ки ба оншо номи Шош ва Малика гузошта буданд. Ин киштишо аввалин шаракати худро дар Амударё соли 1888 огоз карданд. Баъдтар ба флотилияи Амударё якчанд баржахо ва каикхо илова карда шуданд.

Ба гайр аз ин кад-кади флотилияи Амударё ва Панч аз Чорчуй то ба Файзобод-Калъа каикшо низ шино мекарданд. Дар дарёи Вахш каикшо бо рохи Тирмиз-Ч,иликул-^изил-Калъа рафтуомад мекарданд. Каикшо ба калон, миёна ва хурд таксим мешуданд, ки кобилияти борбарии онхо аз 200 то 5 хазор пудро ташкил медоданд. [9, с.10]

Ахолии Бухорои Шаркй барои шиноварй дар Амударё, Панч, Вахш, Сурхоб каик ва пусти бо шаво пуркардашудаи шайвоншоро истифода мекарданд. Барои харакат кардан дар дарёи Сир, каикхо барои интиколи молу махсулот ба поёноб истифода мешуданд ва инчунин аз конхои ^арамазор кашондани маъдан истифода мешуданд. Аммо бо бунёди рохи охани Тошканд харакат дар самти Сирдарё ахамияти пешинаи худро аз даст дод.

Ахолии чануби Точикистон каикхоро барои гузаштан ба дарёи Панч, ки дар наздикии дехаи Чубек, кишлоки Башорак мегузашт, истифода мекарданд. Дар солхои 1894-1898 комиссияи махсуси Русия ва Аморати Бухоро ин кисми дарёро тафтиш карданд ва муайян карданд, ки агар онро аз сангхо тоза кунанд, пас метавонанд киштихоро аз мохи апрел то

октябр гузаронанд. Микдори умумии борхои тавассути дарёхои Точикистон гузаронида хар сол такрибан 700 000 пудро ташкил медод. [2, с.61-62]

Хамин тавр, капитализми рус дар Осиёи Миёна сиёсати мустамликавиро пеш гирифта, ба рушди сохахои алохидаи иктисодиёти миллй танхо ба андоза ва дарачае, ки барои истисмори мустамликавии оммаи минтака лозим буд, ичозат медод.

Хокимияти подшохии Русия, ки Аморати Бухоро ва Xонигарии Xеваро ба кудрати худ тобеъ карда буд, рохи охан сохта, вазъи истифодаи роххои корвониро бехтар намуд ва заминаои забткардаашро бо минтакахои марказии Русия пайваст намуд. Инчунин майдони киштшудаи пахта ва галларо васеъ намуда, як катор корхонааои коркарди ашёи хоми кишоварзиро ба вучуд овард. Аммо Росияи подшохй шаклхои истехсол ва истисмори пеш аз капиталистиро дар Осиёи Марказй аз чумла дар Бухорои Шаркй нобуд накард. Баръакс, онхоро ба манфиатхои сармояхои саноатй, тичоратй ва гаразнок тобеъ намуда, дар болои онхо танхо дастгохи мустамликавии харбй-сиёс! таъсис дод.

Сиёсати мустамликавии подшохй ва буржуазияи Русия дар Осиёи Миёна ба рушди куввахои истехсолкунанда монеъ мешуд. Ин сиёсат ба он оварда расонд, ки Осиёи Марказй ва аз чумла Бухорои Шаркй аз чихати рушди саноат кафо монда, ба минтакаи аз ашёи хом бойи Русияи подшохй табдил ёфтанд.

Дар Точикистон пеш аз Инкилоби Октябр кариб ягон корхонаи саноатй вучуд надошт, ба истиснои минтакахои шимолй, ки ба кисми генерал-губернатории Туркистон дохил мешуданд. Дар он чо якчанд корхонаи нимтайёр мавчуд буданд: чор корхонаи пахтатозакунй ва як заводи равганкаш'!, конаои ангишти Шуроб ва саноати нафти САНТО (шарики нафтии Осиёи Марказй) ва хачми умумии махсулот, ки 855 хазор сумро ташкил медод. Аз ин маблаг аиссаи корхонахои пахтатозакунй 714 хазор сумро ташкил медод. Мувофики маълумотхои соли 1913 дар ин корхонахо 204 нафар коргарон кор мекарданд.

Илова бар ин, дар минтакаи мазкур корхонахои сохибихтисоси саноатй, 30 корхонаи хурд мавчуд буд, ки дар онхо 416 нафар коргарон ё дар хар як корхона такрибан 14 нафар кор мекарданд. Хамаи ин ба ном заводхо бештар мавсимй кор мекарданд, аз чихати саноатй ва техникй онхо хеле бад тачхизонида шуда буданд.

Саноат дар минтакаи Точикистони имруза асосан аз хисоби истехсоли маснуоти косибй вучуд дошт. Талаботи ниёзи ахолии шахрхо ва дехот асосан аз чониби хунармандон хам дар чануб ва хам дар шимоли чумхурй таъмин карда мешуд. Дар устохонахо устохои косибй кариб хама молхои маишй ва ашёи рузгорро истехсол мекарданд. Дар бекигарихои Бухорои Шаркй дар солхои 1920-1924 такрибан 4 хазор устохонахои косибй ва хунармандй мавчуд буданд, ки дар онао зиёда аз 4,2 хазор нафар хунармандону косибон кор мекарданд.

Умуман, дар каламрави Точикистон пеш аз инкилоби Октябр такрибан 6 хазор корхонаи саноатии хунармандй ва хунармандй мавчуд буданд, ки шумораи коргарони онхо 9 хазор нафарро ташкил медод. Маасулоти истехсолнамудаи хунархои дастй хам дар шахрхо ва хам дар дехот рушд ёфта буд. Дар ин давра шумораи зиёди одамоне, ки дар сохаи хунармандй кор мекарданд, дар дехот зиндагй мекарданд.

Дар аввали асри XX дар каламрави Точикистон ахолии махаллй тавассути роххои хамвор, кух! ва якчанд агбаи кухй, аз чумла рохи аробагузари сохили чапи Амударё : Сарой Камар - Чубек - Анчиров - Зигар - Калъай Xумб - Калъаи Вамар бо дарозии - 320 км ва роаи корвонгузари Дарбанд - Бойсун - Деанав - Регар - Хисор - Кафарниаон - Гарм бо дарозии 648 км истифода мекарданд.

Рохи боркашонй дар аудуди Точикистон аз Хисор тавассути ^убодиён то Айвач (297 км), Файзобод - ^ургонтеппа - Сарой Камар - 278 км; Гарм - Кулоб - Чубек - 315 км; Туткаул - Балчувон - Ката-Пушён - 123 км; Тоби - Дара - Лангар - Калъай Ванч (Рохарв) ва г. мегузашт. [10, с.15]

Аз замонхои кадим ахолии кисмати чанубии Точикистон рохи байни куххои Дарвоз -Кулобро тавассути Муминобод - Шуробод - Кулоб, Кулоб - Сагирдашт - Калаи Xумбро бо

чандин дараао убур менамуданд. Баъдтар дар давраи аукумати шурав'1 бисёре аз ин роххо ба роааои автомобилгард табдил ёфтанд.

Сохтмони роххои аз сангу шагал бунёдшуда дар Точикистон дар солхои 20-уми асри ХХ огоз ёфт. Бо пешбарии Артиши Сурх дар Точикистон, кисмхои харбии рохсозй дар Осиёи Марказй ба сохтмону азнавсозии роххо шуруъ намуданд. Барои баркарор кардани иртиботи байни нохияхо ва шахракхо, пешгирии ихтилофоти онхо, махсусан ба сохтмон ва баркарорсозии роххои хок'1 (заминй) диккати махсус дода шуд.

Яке аз сабабхои асосие, ки садди рохи сохтмон ва рушди роххо гардида буд, ин мубориза бар зидди босмачигар'1 ба аисоб мерафт. Дар аввали солхои 1920 дар Точикистон гуруххои босмачигарии Бурихон, Хаким, Аланазар, Игамберд'1, Асламбек, Тугай, Саро, Токсабо, Чуракул, Давлати чаман ва Хусайн амал мекарданд, ки мехостанд Хукумати шуравиро дар ин чо сарнагун намоянд.

Ба меанаткашони минтакаи Кулоб дар мубориза ба мукобили душманон халки рус ёр'1 расонданд. Мохи августи соли 1922 роабарони харакати босмачигарй Анварпошо, Салимпошо ва Давлатмандб'1 нобуд карда шуданд. [5]

Сохтмони роххо пеш аз аама аз сатхи рушди иктисодиёти чумхурй вобаста буд. Точикистон яке аз минтакахои акибмондатарини Осиёи Марказй ба аисоб мерафт. Дар холе, ки системаи патриархалй-феодалй хануз дар ин чо хукмрон буд, ягон корхонаи саноатй ва синфи коргар вучуд надошт. Ягона чизе, ки минтакахо ва шахрхоро бо хам мепайвандад, роххое мебошанд, ки дар хаёти ичтимоию иктисодии чумхурй накши халкунанда доранд. Ин роххо мисли рагхои хунгузар хама чизхои барои зиндагии мардум заруриро, барои фаъолияти муътадили корхонахои саноатй ва кишоварзиро мебардоранд.

Бе робитахои рушдёфтаи наклиётй як бахши ягонаи иктисодиёти миллиро, бахусус таъмини эхтиёчоти иктисодй ва фархангии коргарон, халли бомуваффакияти масъалахои баланд бардоштани шароити моддию фархангии ахолии шахру дехот ва таъмини муносибатхои маъмуриву сиёсй бо хама нуктахои ахолинишини чумхурй ва гайра гайриимкон буд.

Роххо ва наклиёт барои рушди саноати автомобилй ва иктисодиёти чумхурй ахамияти хоса доштанд. Аз ин ру, вазифаи аввалиндарача ва мухимтарини рушди иктисоди Точикистони навтаъсис ташкили шабакаи роххои муосир ва чорй кардани намудхои пешрафтаи наклиёт буд.

Fалабаи инкилоби сотсиалистй дар Петроград хамчун ишора барои коргарони дигар минтакааои Русия хизмат кард. Санаи 28 октябр коргарон дар шахри Тошканд шуриш бардоштанд ва 1 ноябри соли 1917 Хокимияти шуравй дар ин чо баркарор гардид. Хокимияти шуравй дар Точикистон бори аввал дар минтакахои шимолй, ки кисми каламрави Туркистон буданд, галаба намуд. Дар Бухорои Шарк бошад, сохти шуравй аввалаои соли 1921 баркарор карда шуд.

Он замоне, ки дар маркази Русия ва дар бисёр кишвархои хоричй аллакай шабакаи ба таври рушдёфтаи рохи охан зиёд мегардид, наклиёти автомобилй низ сохта шуд, ахолии Бухорои Шаркй бошад, амалан наклиёти механикиро надошт ва хатто наклиёти одии аспиро ааолии як катор минтакахо то аол истифода бурда наметавонистанд. [3, с.10]

Табиист, ки аз рузхои аввали баркарор гардидани аукумати шуравй дар Точикистон мушкилоти асосии наклиёт яке аз масъалахои асосии бунёди иктисодй, сиёсй ва фархангй ба шумор мерафт. Яке аз вазифахои афзалиятнок сохтмони роххои наклиётгузар ва пулхо буд, ки бидуни онхо фаъолияти Хукумати шуравй имконнопазир буд. Дар худуди худи Бухорои Шаркй, роххои махаллй ва чузъу томхои Артиши Сурх роххои заминй, пулхо ва гузаргоххои киштиаоро баркарор карданд.

Инкилоби Бузурги Сотсиалистии Октябр барои халкхои Осиёи Марказй дар барпо намудани давлатдории худ рох кушод. Мохи августи соли 1920 шуриши мусаллахонаи оммав'1 бар зидди Аморати Бухоро огоз ёфт.

2 сентябри соли 1920 инкилоби Бухоро галаба кард. То мохи майи соли 1921 Бухорои Шарк аз сарбозони амир'1 тоза карда шуд. Бо ташкили Хокимияти шуравй дар Бухорои Шаркй зарурати бартарафсозии мушкилоти рошу наклиёт дар лойи аввал меистод. Вазъият дар сохаи наклиёт боз аз он сабаб бадтар шуда буд, ки дар давраи чанги инкилобй ва шахрвандй воситахои ибтидоии алока, ки то ин шодисашо истифода мегардиданд, ба таври назаррас хароб карда шуда буданд. Бисёр пулхо ва гузаргошшои чубй дар дарёхо хароб гардида, хамчун сузишворй истифода шуданд.

Бо назардошти ахамияти иншоотхои рох Хукумати шуравй барои механиконидани роххои наклиётй ва барои истифодаи умум мувофик тамоми чорахоро андешид.

Хамин тарик, дар тули як давраи кутохи таърихй Точикистон аз як минтакаи номусоид ба чумхурии дорои шабакаи роххои барои он давра мувофик табдил ёфт, ки ин яке аз шартхои мухим барои тараккиёти босуръати иктисодиёт ва маорифу фарханг буд. Рушди босуръати хочагии роххои чумхурй бо дастгирии вокеии давлатй таъмин гардид, ки ба ташаккули системаи наклиёти автомобилй мусоидат намуда, барои рушди минбаъдаи иктисодиёти кишвар заминаи амалй гузошт.

РУЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Бойгонии марказии давлат'1. Ф.1. Оп. 1. Д. 921. с. 1

2. Бойгонии марказии давлат'1. Ф. 19. Оп. 1. Д. 518. с. 61-62

3. Бронштейн Я.Т., Заманов А. Н. Транспорт Таджикистана и его развитие в девятой пятилетке. Душанбе, 1972

4. Каримов Б. Дороги: связь времен. М., 1998

5. Муродов А. Вараке аз таърихи Кулоб //Роши Лениш. 1981. 1 март

6. Назруллаев С. Дорожное строительство и развитие транспорта в Таджикистане в 1917-1941 гг. Душанбе, 1979.

7. Назруллоев С. Аз таърихи сохтмони рошшои Кулоб //Аз таърихи шахри Кулоб. Малмуи маколашо. Душанбе, 2006.

8. Пирумшоев Х. Город Куляб в конце Х1Х-начале ХХ вв. //Аз таърихи шашри Кулоб. Малмуи маколашо. Душанбе, 2006

9. Шарипов С.М. История транспорта и профессионального союза работников транспорта Республики Таджикистан. - Душанбе, 2008

10. Шарифов А. Архитектура автомобильных дорог Республики Таджикистан (пути совершенствования). Душанбе: Граф-полиграф, 2010

11. Юсуфи Ш. История путей сообщения и транспорта Таджикистана во второй половине XIX века - начале XX века: автореф. дис. ... канд. ист. наук. Душанбе. 1992

УДК 691.328.1

ЭКСТРЕМАЛЬНАЯ ИНТЕНСИФИКАЦИЯ НАБОРА ПРОЧНОСТИ БЕТОНА МЕТОДОМ ТЕПЛОВОЙ ОБРАБОТКИ ФОРМ

ТУРАНТАЕВ ГАВРИЛ ГАВРИЛЬЕВИЧ

Доцент кафедры Прикладная механика и строительное материаловедение, СевероВосточный федеральный университет имени М.К. Аммосова, Якутск, Российская Федерация

ФЕДОРОВ ВАЛЕРИЙ ИГОРЬЕВИЧ

Инженер испытатель, НПО Сахагеопроект, Якутск, Российская Федерация

Аннотация. В статье рассматривается возможность применения технологии экстремальной интенсификации набора прочности бетона методом тепловой обработки форм при производстве бетонных и железобетонных изделий и конструкций. Для изготовления образцов бетона использованы сырьевые компоненты, соответствующие требованиям нормативно-технической документации. В экспериментальных исследованиях применены стандартные образцы и аттестованные приборы. Установлен набор 80% проектной прочности бетона в 3 суточном возрасте для последующего их хранения в уличном складе при отрицательной температуре наружного воздуха. Основу работы составляет проведение комплекса лабораторных испытаний по подбору подходящего режима тепловой обработки. Выявлены зависимости изменения прочности при сжатии бетона от времени, а также от температуры тепловой обработки. Изучены причины повышения и снижения прочности бетона, испытанных на разные временные промежутки

Ключевые слова: бетон, железобетон, свая, тепловая обработка, прочность при сжатии, температурное поле.

Введение. Бетон и железобетон являются оплотом индустриализации и технологического развития в мире. Изделия из монолитного и сборного железобетона применяются для изготовления конструктивных элементов зданий и сооружений различного назначения: плиты перекрытия, панели, рандбалки, сваи и др. Доступность сырьевых компонентов бетона (цемент, песок, щебень, гравий, вода) и развитая транспортная инфраструктура способствовали его распространению практически во все регионы РФ и даже в относительно малонаселенные пункты и села [1, 2]. В административных центрах и крупных городах производства изделий и конструкций с использованием вяжущих веществ гидратационного твердения налажена и удовлетворяет практически весь возникающий на них спрос, что нельзя сказать о районных центрах или деревнях.

На основании изложенного, актуальным является разработка технологических приемов по совершенствованию технологии изготовления сборных железобетонных изделий для малых предприятий, расположенных в отдаленных местах, селах и поселках городского типа. В силу объективных причин, доставка железобетонных изделий в такие места является экономически нецелесообразным, что привело к развитию малых предприятий по производству строительных материалов, изделий и конструкций на основе цемента. Однако, малые предприятия не обладают достаточной материально-технической базой, способной удовлетворить высокий спрос на качественные железобетонные изделия. В первую очередь это связано недостаточным количеством складских площадей предприятий, необходимых для дозревания бетонных изделий, а также, в подавляющем большинстве случаев - отсутствием камеры тепловлажностной обработки. Эти два фактора в совокупности не обеспечивают возрастающий спрос на сборные железобетонные конструкции, возникающий в рамках реализации государственных программ по переселению граждан из ветхого и аварийного жилья, а также госзаказов на строительство жилых и общественных зданий, детских садов, больниц и школ. Маленькие складские площади цехов в сельской местности связано с тем, что в целях экономии на отопление, дозревание и набор прочности производят на улице. При этом,

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.