Научная статья на тему 'ВАЗЪИ ОМӮЗИШИ КАТЕГОРИЯИ РЕФЛЕКСИВИЯТ ДАР АДАБИЁТИ ЛИНГВИСТИИ ОЛМОНӢ ВА ТОҶИК (СЕМАНТИКА ВА ШАКЛ)'

ВАЗЪИ ОМӮЗИШИ КАТЕГОРИЯИ РЕФЛЕКСИВИЯТ ДАР АДАБИЁТИ ЛИНГВИСТИИ ОЛМОНӢ ВА ТОҶИК (СЕМАНТИКА ВА ШАКЛ) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
42
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГРАММАТИЧЕСКИЕ КАТЕГОРИИ / РЕФЛЕКСИВНОСТЬ / РЕФЛЕКСИВЫ / ВОЗВРАТНЫЕ ГЛАГОЛЫ / ВОЗВРАТНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ / СУБЪЕКТНО-ОБЪЕКТНЫЕ ОТНОШЕНИЯ / ВОЗВРАЩЕНИЕ ДЕЙСТВИЯ / GRAMMATICAL CATEGORIES / REFLEXIVITY / REFLEXIVES / REFLEXIVE VERBS / REFLEXIVE EDUCATION / SUBJECT-OBJECT RELATIONS / RETURN OF ACTION

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Холова Ш.

В данной статье речь идет о категории рефлексивности. Для обозначения всех возвратных образований немецкого языка в германистике используется термин "рефлексивы, рефлексивный". В нашем исследовании термины "возвратный" и "рефлексивный" употребляются как синонимы. Категория рефлексивности отражает определенный характер субъектно-объектных отношений: возвращение действия, производимого субъектом, на самого себя, или в терминах теории референции, полная или частичная однореферентность объекта действия с его субъектом. Рефлексивность (или возвратность), как и другие семантические категории, должна "выводиться из языка, из языковых форм.This article deals with the category of reflexivity. The term "reflexive, reflexive" is used to designate all returnable formations of the German language in Germanistics. In our study, the terms "reflexive" and "reflexive" are used interchangeably. The category of reflexivity reflects a certain character of subject-object relations: the return of an action performed by the subject to himself, or in terms of the theory of reference, the complete or partial unreference of the object of action with its subject. Reflexivity (or reflexivity), like other semantic categories, should "be derived from the language, from the language forms .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATUS OF STUDYING THE CATEGORY OF REFLEXIVITY IN GERMAN AND TAJIK LINGUISTIC LITERATURE (SEMANTICS AND FORMS)

This article deals with the category of reflexivity. The term "reflexive, reflexive" is used to designate all returnable formations of the German language in Germanistics. In our study, the terms "reflexive" and "reflexive" are used interchangeably. The category of reflexivity reflects a certain character of subject-object relations: the return of an action performed by the subject to himself, or in terms of the theory of reference, the complete or partial unreference of the object of action with its subject. Reflexivity (or reflexivity), like other semantic categories, should "be derived from the language, from the language forms .

Текст научной работы на тему «ВАЗЪИ ОМӮЗИШИ КАТЕГОРИЯИ РЕФЛЕКСИВИЯТ ДАР АДАБИЁТИ ЛИНГВИСТИИ ОЛМОНӢ ВА ТОҶИК (СЕМАНТИКА ВА ШАКЛ)»

Halimova Mahbuba - Post-graduate student in the Department of German language and methods of teaching of Tajik State Pedagogical University, named after Sadriddin Aini. tel.: (+992) 938793109, E-mail:

ВАЗЪИ ОМУЗИШИ КАТЕГОРИЯИ РЕФЛЕКСИВИЯТ ДАР АДАБИЁТИ ЛИНГВИСТИИ ОЛМОНИ ВА ТО^ИК (СЕМАНТИКА ВА ШАКЛ)

Холова Ш.

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй

Барои ифодаи хама гуна ифодаи таъйинии забони олмонй дар германистика истилохи «рефлексивхр, рефлексивй» истифода бурда мешавад. Дар пажухиши мо истилохоти «таъйиният» ва «рефлексивй» хамчун муродифхо корбаст мегарданд.

Категорияи рефлексивият хусусияти муайяни муносибатхои субъект-объектй: бозгаштани амалиёти анчомдодаи субъект ба худаш, ё ба истилохи назарияи референсия, якреферентивияти пурра ё нопурраи объект бо субъекти онро инъикос менамояд. Рефлексивият (ё таъйиният), мисли дигар категорияхои семантикй, бояд «аз забон, аз шаклхои забонй хосил гардад» (Бондарко, 1983, с. 34). Дар забони русй категорияи таъйиният дар асоси мухолифати феъли таъйинй - феъли гайритаъйинй (масалан, мыть кого-либо, что-либо -мыться; причесывать кого-либо, что-либо - причесываться) ба вучуд меояд. Чунин мухолифатхо дар забонхои дигар низ мушохида карда мешаванд. Масалан, дар забони олмонй (1): j-n., etw. waschen - sich waschen; j-n., etw. kämmen - sich kämmen. Феълхои ин навъ одатан хамчун таъйинй пазируфта мешаванд, ки маънои онхо ба маъное, ки аз якчояшавии феъли таъйинй + худро хосил мегардад, муродиф аст. Еайр аз феълхои таъйинй дар забонхо воситахои дигари гуногуне хастанд, ки таъйиниятро ифода менамоянд: чонишинхои таъйинй, лексемахои шомили маънои таъйиният, иборахои синтаксисй.

Пажухиши категорияи таъйиният, махсусан робитахои он бо категорияи тарз, фоъил/мафхул, каузативият, воситахои алохидаи ифодаи он таваччухи мутахассисони риштаи омузиши типологии забонхоро (З. Генюшене, В. Недялков, А. А. Холодович, В. С. Храковский), инчунин олимонеро, ки назарияи грамматикаи функсионалиро коркард менамоянд (И.Б. Долинина, М.А.Шелякин), ба худ чалб намуд. Ифодаи таъйиният дар бисёр забонхо: русй, булгорй, чехй, олмонй, англисй, итолиёй, латишй, литвонй тавсиф карда шуданд. Чунин таваччух табиист, зеро пажухиши категорияи рефлексивият кулли чанбахои асосии омузиши забон: морфология, синтаксис, семантика, калимасозй, лексикология ва фразеологияро бо робитахои тарафайни онхо фаро мегирад (Генюшене, 1983).

Масъалаи марказии ин пажухишхо, ки дар самти аз шакл ба мазмун амалй мегарданд, семантикаи ифодахои таъйиният бокй мемонад, ки он бештар дар маводи феълхои таъйинй баррасй мегардад. Чун анъана, хама феълхое, ки аломати таъйиният доранд, масалан, аффикси -ся дар забони русй, sich дар забони олмонй, худ дар забони точикй рефлексивй (таъйинй) номида мешаванд. Вале аломати таъйиният метавонад бисёрмаъно бошад ва натанхо маънои таъйинй, балки маънои мутакобила ё мафъул хам дошта бошад. Дар вобастагй бо истифодаи норавшани истилохи «рефлексивият / таъйиният» як катор олимон «таъйиният» ва «таъйинияти аслй»-ро фарк мениханд. М.М.Гухман чунин мехисобад, ки «таъйиният мухтавои хеле махдуд ва танг дорад, ки бо муносибати маълуми синтаксисии байни субъект, тавлидгари аломат ва худи аломат муайян карда мешавад... Таъйинияти аслй танхо чунин маъно дорад, ки амали аломати феълй ба объекте равона гардидааст, ки он дар як замон субъект-тавлидгари ин аломат (агенс) мебошад» (Гухман, 1948, с. 105). А.АШахматов низ хамин гуна таърифи хаммонанд медихад: «Феъли таъйинии аслй (Шахматов феълхои таъйиниро ба доираи тарзхо ворид месозад) маъноеро ифода менамояд, ки амали аломати феълй хамчун субъекти худ шахсияти чисмонии худи субъект - тавлидгари аломатро дорад» (Шахматов, 1941, с. 477).

Дигар нуктаи назар ба рефлексивият, дурусташ, ба семантикаи феълхои таъйинй, ки начандон васеъ муаррифй шудааст, аз он иборат аст, ки таъйиният на тавассути муносибати субъект ва объекти амал муайян карда мешавад, балки ба сифати тавсифи худи амал баррасй карда мешавад. Постфикси -ся дар забони русй, тибки акидаи Р.П.Некрасов, «на он кадар ба шахс ё ба шайъи амалкунанда, балки бештар ба худи амал тааллук дорад ва аксаран на муносибати амалро ба шайъ, балки худи маънои амалро муайян карда, ба он маънои зухури мустакилона медихад...» (Некрасов, с. 313).

Марбут ба инкишофи назарияи референсия дар муайянсозии рефлексивият ин мафхум васеъ корбаст мешавад. Э.Генюшене феълхои рефлексивиро дар забонхои балтикй пажухиш

намуда, синфи феълхои рефлексивиеро чудо мекунад, ки дар онхо «аломати рефлексивнокй вазифаи сохторй ва семантикй дошта, рефлексивият, яъне якреферентй будани накшхоро ба маънои густарда ифода месозад... Бо истилохи рефлексивият (маънои таъйинияти аслй) маънои якрефрентивияти ду актант, ки маънои «худро» медихад, ифода карда мешавад» (Генюшене, с. 25, 12).

З.Главса ба он таваччух менамояд, ки агарчи «истилохи рефлексивият бо феъл вобастагй дорад, аз лихози мазмун ин мафхум муносибати байни партисипантхоро мефахмонад. Худи гояи рефлексивият, агар онро ин гуна бипазирем, ба назар ихтилофнок метобад. Доир ба хаммонандии референтй хамон вакт сухан рондан мумкин аст, ки зимнан як партисипант хамзамон ду накши комилан зидро ичро кунад. Чунин хаммонандй мутлак нест: агар амалкунанда одам бошад, пас объекти амал чисми у, хусусиятхои равонии у, номи у ва гайра хоханд буд. Маълум, ки сухан на аз хаммонандй, балки аз хаммавчудиии хусусиятхо меравад: объект як хиссаи амалкунанда аст ва онхо факат аз нуктаи назари пешниходи забонии вокеият якреферентивй мебошанд. Бинобар ин оид ба рефлексивият танхо бо истилохоти маънохо харф задан мумкин аст (Главса, 1978, с. 152).

Робитаи мутакобилаи зичи категорияхои фоъилу мафъул, таъйиният ва тарзро К.Ю.Герман тазаккур медихад. Илми грамматика «баъзан онхоро на аз чихати истилохй, на аз чихати мавзуй махдуд мекунад. Худи номи «рефлексивият» шартй буда, ба вачхи этимологй асоснок карда ва аз руйи анъана махфуз дошта мешавад. Дар натичаи лексикаликунонй ифодахои таъйинияти русй хусусияти хоси семантикй ва шаклии худро гум накарданд, бо хам як ва омехта гардиданд» (Норман, 1972, с.114). Дарачаи лексикаликунонии ифодахои таъйиният, ки Б.К.Борман зикр намудааст, дар забонхои гуногун яксон нест: дар забони чехй онхо, нисбат ба забони русй, поёнтаранд, ифодахои рефлексивият дар забони булгорй бошад, аз он хам грамматикитар мебошанд (Леоновичева, 1962; Мразек, 1970; Йерман, 1972). Дар германистика шарти зарурии рефлексивият (таъйиният) хаммонадии агенс ва патсиенс шуморида мешавад. (Ербен, 1967, с. 197). Феълхои рефлексивй амалро хамчун «рухдод бо субъект ё андаруни доираи субъектй» муаррифй менамоянд (Регула, 1951, с.152), «чараён субъектро фаро гирифта, дар нисбати он ба мутаалики он мубаддал мегардад» (Бринкман, 1962, с. 218). Маънои махдудии амал дар доираи субъект, ки барои рефлексивхои олмонй хос мебошад, ба акидаи В.Шмидт, бо он фахмонда мешавад, ки онхо аз бисёр чихат ба худ вазифаи медиумро гирифтаанд, ки он мансубияти амалро ба субъект ифода менамояд (Шмидт, 1967, с 205). В.Г.Адмони хам дар аломати рефлексивии олмонии sich на худи объекти мустаким, балки ишора ба мансубияти амал ба субъектро мебинад, вокеиятеро мебинад, ки субъект дар холати муайян карор дорад. Масалан: Sie kleidet sich mit grobem Gerschmask, wäscht sich, kämmt sich, putzt sich ausgesucht (Адмони, 1886, с. 187). Als Kori-Ischkamda das sah, stopfte er sich den Mund so voll Fladen, dass er nicnt sprechen könnte (S. Aini. Tod des Wucherers, S.15). - Кррй-ишкамба дахони худро аз нон чунон пур кард, ки акнун на нонро хурда метавонист ва на харф зада метавонист (С. Айнй, Марги судхур, с. 11).

Феълхои рефлексивиро аз нуктаи назари категорияи ономасиологй, ки хамчун «мавчудияти муносибати иловагии хаммонандй дар байни партисипантхо» (ба таври тахтуллафзй, иштирокдорони раванд) фахмида мешавад, К.Х,егер баррасй менамояд (Х,егер, с. 150). У таъкид мекунад, ки «хаммонандии хатмй дар миёни категорияи мафхумй (дар ин маврид, рефлексивият) ва воситахои муайяни ифода (чонишини рефлексивй) вучуд надорад (Х,егер, с.150). Чунин афкори мушобех дар асари Х.Ренике «Оид ба масъалаи рефлексивхои болоиолмонии нав» хам изхор мегарданд, ки дар он муаллиф таърифи маъмулии медиумро танкид мекунад (амали феъл дар доираи субъект чараён меёбад ва ба субъект бозмегардад), зеро дар он ду вазифаи тарзи феълй омехта карда мешавад: «.дар холати аввал амали субъект ифода мегардад, дар холати дувум - бозгашти амали рухдодашуда ба субъект (рефлексивият)» (Ренике, с. 280).

Дар пажухишхое, ки ба рефлексивхои олмонй бахшида шудаанд, ягон истифодаи истилохи «рефлексивият» вучуд надорад, чунки «баъзе муаллифон мафхуми «феълхои рефлексивй»-ро бо мавчудияти чонишини рефлексивй вобаста менамоянд, дигар муаллифон -бо мафхуми таъйиният» (Штотсел, с.165).

Тафсирхои мафхуми рефлексивият, ки мо мавриди баррасй карор додем, аз он гувохй медиханд, ки дар семантикаи забонй категорияи рефлексивият ошкор карда мешавад, ки воситахои асосии ифодаи он чонишинхои таъйинй (рефлексивй) ва феълхои таъйинй мебошанд. Дар миёни категорияхои рефлексивият ва воситахои «таъйинй»-и ифодаи он таносуби якмаъно вучуд надорад.

Аз хамин сабаб мавчудияти ду муносибат ба таърифи категорияи рефлексивият фахмонда мешавад: муносибати махдуди семантикй, ки дар ин хангом рефлексивият хамчун нигаронида

шудани амал ба худи шахси амалкунанда, ки хамзамон субъект ва объекти ин амал аст, фахмида мешавад; ва муносибати нисбатан васеътар, шаклй, ки дар зимни он забоншиносон мавчудияти аломати шаклии таъйиниятро ба асос мегиранд. Дангоми муносибати васеъ маънои аломати рефлексивият «зухури мустакилонаи амал» (Некрасов, 313) ё «махдудияти амал дар доираи субъект» (Янко-Тринитская, с. 345; Ербен, с. 197; Шмидт, с. 205) ба шумор меравад. Дамин тавр, рефлексивият метавонад хеле васеъ хамчун як навъ хаммонандии умумии субъект ва объекти амал муайян карда шавад. Вучуд надоштани возехй дар фахмиши категорияи рефлексивият пажухиши онро рузмарра ва аз лихози назариявй ахамиятнок мегардонад. Мушкилихои омузиши иборахои дахлдор зимни таълими забонхои хоричй маълуманд, ки бо сабаби номуродифии ифодаи категорияи рефлексивият дар низомхои мухталифи забонй ба амал меоянд. Идроки мохияти ин категория, семантикаи он ва муайянсозии мачмуи воситахои ифодакунандаи он хадафи маколаи мазкур карор гирифтааст, ки дар он пажухиши ифодахои рефлексивият дар самти аз семантика ба шакл пешбинй карда мешавад, бинобар ин мо категорияи рефлексивиятро хамчун категорияи функсионалй-семантикй дар тафсири А.В.Бондарко баррасй мекунем, ки имконият медихад аломатхои шаклии таъйинй ва гайритаъйиниро фарк намоем. А.В.Бондарко «умумияти вазифаи семантики унсурхои ба хам таъсиргузори дарачахои гуногуни забонй, мавчудияти инварианти семантикии маълум дар аломатхои семантикии дифференсиалии ин унусурхо»-ро меъёри чудокунии категорияи функсионалй-семантикй мешуморад (Бондарко, 1967, с. 18). Категорияи функсионалй-семантикй худро дар раванди таъсири мутакобилаи воситахои ифодаи он зохир менамояд. Ин таъсири мутакобиларо сохтори забон, робита ва ба хам воридшавии дарачахои он сабабгор мебошанд (Бондарко, 1967). Категорияи функсионалй-семантикй сохтори муайян дорад: он аз руйи тархи майдон сохта шуда, дорои ядро ва канора аст (Бондарко, 1967). Дангоми муносибати семантикй ба баррасии категорияи рефлексивият яке аз нишондодхои равшантарини он чонишини таъйинии себя дар забони русй, sich дар олмонй, худ ва энлитикхои сохибй дар точикй мебошанд.

Ч,онишини себя ба гурухи чонишинхои таъйинй дохил мешавад ва як катор хусусиятхои хос дорад. Еайр аз чонишини таъйинии себя ба ин гурух баъзан свой, по-своему-ро дохил менамоянд (Пешковский, 1938; Болшова, 1974). П.Шгаер чунин мехисобад, ки чонишинхои таъйинй зернизоми алохидаро дар низоми калимахои чонишинй ташкил медиханд. Вай чонишинхои таъйиниро хамчун «калимахои дейктикие, ки ба семантикаи субъекти чумла нигаронида шуда ва субъектро аз ин ё он чониб тавсиф намуда, хамзамон номи онро пурра иваз мекунад» фахмида, онро ба чонишинхои таъйинии себя, сам, по-своему, вместае, общий, одинаковый, друг друга, порознь, отдельный, по-разному мансуб медонад (Пипер, с.83).

Ба махсусияти семантикаи чонишини себя А.М.Пешковский таваччух зохир намудааст. У хусусияти дуюмдарачагии онро таъкид менамояд, чунки чонишини таъйинй «аз лихози маъно ба чонишинхои шахсй такя мекунад» (Пешковский, с.160). Махсусияти маънои чонишини таъйинии себя аз он иборат аст, ки «ба шайъе (шахсе ё гайришахсе) ишора менамояд, ки объекти амали худаш мебошад» (Русская грамматика, 1980, с. 536), «самтгирии амалро ба худи тавлидгар ифода мекунад» (Волчкова, с. 3), «чонишини таъйинй метавонад танхо ба хамон шахсе мансуб гардад, ки вай субъекти амал ё вазъияти дар калима ифодашудае мебошад, ки чонишини мазкурро мустаким ё гайримустаким ба худ тобеъ месозад» (Пешковский, с.3). Ба чанбаи фалсафии маънои рефлексивият И.М.Волчкова таваччух мегузорад: «Мавкеи мушохидагари амалро ишгол карда, офаринанда ва хомили забон дар як шахс унсури «гайри-ман»-ро барои инъикоси он порчахои амал, ки бо он мустакиман вобастаанд, ба вучуд меорад. Чунин унсур дар низоми забонй чонишини таъйинии себя ва постфикси -ся шуданд» (Волчкова, 1995, с.79). Дама пажухишгарон робитаи маънои чонишини таъйиниро бо маънои мубтадо зикр менамоянд. «Маънои вокеии чонишини себя бо маънои вокеии мубтадо мувофикат мекунад» (Козырев, с. 33). Ба акидаи И. М. Волчкова, семантикаи чонишинхои таъйинй духела мебошад: он дар асоси робитаи хабар ва мубтадо бо феъл ташкил меёбад (Волчкова, 1988, с. 108).

Тавсифхои морфологии чонишини себя-ро хамин хусусиятхои семантикй ба вучуд меоваранд. Чун коида, он дар вазифахои объект амал карда, аз руйи падежхо тагйир меёбад, аммо парадигма нопурра мемонад, шакли падежи именителний вучуд надорад. Ч,онишини себя хамчунин дорои категорияи шахс нест: «...бо тафовут аз забонхои гайриславянй», мулохиза меронад А.М.Пешковский, «он дар мо бояд ба хамаи се шахс мансуб гардад;» (Пешковский, с.162). Истифодаи чонишини себя дар чумла, аз нигохи А.Е.Исаченко, бо коидахои прономилаликунонй, яъне коидахои синтаксисие, ки дар дохили хар чумла амал менамоянд, танзим карда мешавад: «.объект дар забони русй бо шакли чонишини себя, себе,

собой иваз карда мешавад, агар дар чумлаи дахлдор субъект ва объект ба хамон як референт тааллук дошта бошанд» (Исаченко, 1965, с. 160).

Воситахое, ки ба категорияи рефлексивият хидмат мерасонанд, хеле гуногуншакланд ва ба дарачахои мухталифи забон: морфологй, лексикй ва синтаксисй мансубият доранд. Забоншиносон ба хаммавчудии ду робитаи мутакобилаи байни онхо таваччух кардаанд, аз чумла, ба хаммаъноии баъзе пайвастагихо, имкони истифодабарии як восита барои тафсири маънои дигар, ишора намудаанд. Масалан, феълхое, ки ба гурухи рефлексивхои аслй мутаалликанд, хамчун пайвастагихои хосилкунандаи феъли гайритаъйинй + себя муайян карда мешаванд (Янко-Тринитская, 1962; Норман, 1972). Бо ёрии иборахои синтаксисии шомили чонишинхои сам ва себя маънои баъзе калимахои мураккаби шомили сам - худ ва selbst - и тачассумёфта ошкор гардонда мешаванд (Кибрик, Богданова, 1995; Штотзел, 1970). Феълхое, ки таъсири инсонро ба кисмхои бадани худ ифода месозанд, метавонанд дар матни муайян бо иборахои шомили падежи дателний иваз карда шаванд: Он причесывается - Он причесывает ссбе волосы - Он причесывает свои волосы (Апресян, 1967; Крон 1980).

Х,амин тарик, sich метавонад хамчун чонишин дар иборахои рефлексивй ва граммемае, ки вазифаи калимасозиро дар феълхои таъйинй ичро мекунад, амал намояд. Маркази майдони рефлексивиятро дар забони олмонй шакли бечумлаи чонишини sich дар истифодаи озод бо феълхо ташкил медихад. Махз хамин шакл воситаи махсусонидашудаи ифодаи таъйиният дар забони олмонй мебошад ва он бо муназзамии амалкард тавсиф карда мешавад.

ЛЕТЕРАТУРА

1.Бернацкая А.А. Структура и семантика возвратной конструкции sich müde laufen в современном немецком языке // Семантическая интерпретация простого предложения. - Иркутск, 1983. - С. 34-41.

2.Бондарко А.В. Принципы функциональной грамматики и вопросы аспектологии. - Л.: Наука, 1983. - 208 с.

3.Девкин В.Д. Глаголы с sich в современном немецком языке // Учен. зап. Калужского гос. пед. ин-та. 1954. -Вып. 2. - С. 80-99.

4.Лашкарадзе А.С. Семантика возвратных глаголов в современном немецком языке: Автореф. дис. . канд. филол. наук. - Тбилиси. , 1956. - 20 с.

5.Майтинская К.Е. Местоимения в языках разных систем. - М.: Наука, 1969. 308 с.

6.Нахангова М.А. Местоимение в современном таджикском языке. Дис. канд.филол.наук. - Ленинград, 1971.

7.Сайфуллаев Х.Г. Лексико- грамматические категории вопросительных местоимений / на материале сопоставления таджикского языка с немецким // Лингвистические исследования 1978. Проблемы лексикологии и прикладной лингвистики. - М.: Наука,1978.

8.Чернышева В. Ф. Глаголы с sich /Dativ/ в современном немецком языке: авто реф. дис. . канд. филол. наук. - М. 1976. - 28 с.

9.Buscha J. Reflexive Formen, reflexive Konstruktionen, reflexive Verben // Deutsch als Fremdsprache. 1982. -N 2. -S. 167-174

10.Helbig G. Probleme der Reflexiva im Deutschen (in der gegenwärtigen Forschung) // Deutsch als Fremdsprache. 1984. - N 2. - S. 78-89.

СОСТОЯНИЕ ИЗУЧЕНИЯ КАТЕГОРИИ РЕФЛЕКСИВНОСТИ В НЕМЕЦКОЙ И ТАДЖИКСКОЙ ЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (СЕМАНТИКА И ФОРМЫ)

В данной статье речь идет о категории рефлексивности. Для обозначения всех возвратных образований немецкого языка в германистике используется термин "рефлексивы, рефлексивный". В нашем исследовании термины "возвратный" и "рефлексивный" употребляются как синонимы. Категория рефлексивности отражает определенный характер субъектно-объектных отношений: возвращение действия, производимого субъектом, на самого себя, или в терминах теории референции, полная или частичная однореферентность объекта действия с его субъектом. Рефлексивность (или возвратность), как и другие семантические категории, должна "выводиться из языка, из языковых форм...

Ключевые слова: грамматические категории, рефлексивность, рефлексивы, возвратные глаголы, возвратное образование, субъектно-объектные отношения, возвращение действия.

STATUS OF STUDYING THE CATEGORY OF REFLEXIVITY IN GERMAN AND TAJIK LINGUISTIC LITERATURE (SEMANTICS AND FORMS)

This article deals with the category of reflexivity. The term "reflexive, reflexive" is used to designate all returnable formations of the German language in Germanistics. In our study, the terms "reflexive" and "reflexive" are used interchangeably. The category of reflexivity reflects a certain character of subject-object relations: the return of an action performed by the subject to himself, or in terms of the theory of

reference, the complete or partial unreference of the object of action with its subject. Reflexivity (or reflexivity), like other semantic categories, should "be derived from the language, from the language forms...

Keywords: grammatical categories, reflexivity, reflexives, reflexive verbs, reflexive education, subject-object relations, return of action.

Сведения об авторе:

Холова Шаббода - аспирант кафедры немецкого языка и методики его преподавания Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 938808825

About author:

Kholova Shabboda. - Post-graduate Student in the Department of German language and methods of teaching of Tajik state pedagogical University, named after Sadriddin Aini. tel.: (+992) 938808825

БАЪЗЕ ВИЖАГИДОИ ЗАБОНИИ ГИДРОНИМДОИ ЧАГОНРУД

Турсунова М.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй

Тахлилу баррасй ва маъникушоии номвожахои чугрофй, ба хусус гидронимхо дар айни замон бо назардошти чанбахои забонй, сиёсй, фархангй, таърихй ва чугрофй ба сомон расонида мешавад, ки хеле чолиби диккат аст. Аз ин нигох гидронимхо дорои хусусиятхои зиёди забонй, таърихй ва чугрофй буда, шумораи умумии номхои бо об алокаманд тавассути мавчудияти шаклу муродифоти зиёд аз худи шумораи мавзеъхои обй бештаранд. Як бахр, дарё ва ё руд дар тули таърих метавонад чандин маротиба номи худро табдилу тагйир дихад.Чунончи, Окс - Ч,айхун - Ому, Рокс - Сайхун - Сир, Кешруд - Кашкадарё, Асруд - Яккабогруд, Сафедоб - Оксу ва гайра мавчуданд, ки дар раванди таърих тагйири ном ва шакл намудаанд. Гидронимхо дар навбати худ ба якчанд зергуруххо ва ё навъхо чудо мешаванд, ки он гуруххо инхоянд: потамонимия [мачмуйи номи дарёхо], лимнонимия [мачмуйи номи кул ва хавзхо] [12, с.56].

Омухтану аз нигохи вижагихои забонй мавриди баррасй карор додани гидронимхои мавзеъхои алохидаи таърихй дар айни хол хеле муфидовар буда, Чагонруд яке аз мавзеъхои бостонист. Ин сарзамини бостонй дар кисмати чанубу шаркии вилояти Бохтари бостон ё таърихй вокеъ будааст. Ин сарзаминро холо бо номи вилояти Сурхондарё ёд менамоянд ва ин вилоят дорои чандин дехаву дехкадахои хушманзар ва шахру шахракхои кадимаи ободу зебост. Гузашта аз ин, аз худуди сарзамини зикргардида чандин руду рудак чорист, ки калонтарини онхо Кофарнихон, Хонакох, Сурхондарё, Туфаланг ва чанд шохобхои онхо махсуб меёбанд. Умуман, сарзамини мазкур дар водии Дисор вокеъ гардида, ба таври дигар мавзеи миёнаоби дарёи Ому ба шумор меравад. Огозгохи водии Дисор мавзеъхои Обигарму_Файзобод махсуб ёфта, интихои ин водй Тирмизи вилояти Сурхондарёи Чумхурии Узбекистан аст. Бояд гуфт, ки дар худуди Чагонруди таърихй чунин гидронимхо мавчуданд: Анхор, Дарбанд, Заркамар, Дуоба, Нихомруд, Сурхандарё, Обизаранг, Оксув, Панчоб, Сайроб, Санггардакдарё, Сурхон // Сурхондарё, Сурхони чануби, Хондиза // Хончиза, Хучаилок, Чагонруд, Каризат, Кул, Кулак, Лабиоб, Новандак, Обчуяк, Обгир, Ободон, Тиллохавз... Ин гидронимхоро дар навбати худ ба чандин зергурух чудо намудан мумкин аст: потамонимия [мачмуйи номи дарёхо], лимнонимия [мачмуйи номи кул ва хавзхо].

Дар худуди сарзамини Чдгонруди бостонй дар асоси шаходати манбаъхои таърихй чунин потамонимхо арзи хастй доштанд: Ан+хор, Дар+банд, Зар+камар, Ду+об+а, Нихом+руд, Оби+ заранг, Ок+сув, Панч+об, Сайр+об, Санг+гард+ак, Санг+булок, Санг+чак, Сард+оба, Сурхон // Сурхон+дарё, Танг+руд, ...

Лимнонимхои [мачмуйи номи кул ва хавзхо] ин водй инхоянд: Кариз+ат, Кул, Кул+ак, Лаби+об, Нован+дак, Об+чуяк, Об+гир, Обо+дон,Тилло+хавз [Шеробод], Чак+оп - Чохоб. Ин кулу хавзхо нисбатан аз дигар кулу хавзхо калонтар ва маъруфтар аст, бинобар ин мо ин чо номи инхоро зикр кардем. Зеро ин хавзу кулхо дар тули асрхо хамеша ба мардум хизмат намудаанд ва имруз низ хизмат менамоянд.

Доло чанде аз маъмултарини номвожахои чугрофй ё гидронимхои ин сарзаминро мавриди тахлили забонй карор медихем:

ИЗ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.