CC BY
8Курбанова Сайёра Мадалиевна, старший преподаватель, Институт предпринимательства и сервиса, тел. 93-532-43-92, 91-964-53-42, электронная почта: mam-42@mail.ru
About the author:
Kurbanova Sayyora Madalievna, Senior Lecturer, Institute of Entrepreneurship and Service, tel. 93532-43-92, 91-964-53-42, e-mail: mam-42@mail.ru
САМТДОИ МУДИМИ ТАНЗИМИ НИЗОМИ АНДОЗ ВА РУШДИ БАХШИ
РЕАЛИИ ЩТИСОД
Хасанзода Я.
Донишгоуи давлатии молия ва ицтисоди Тоцикистон
Дар айни замон гуфтан ба маврид аст, ки андозхои муосир махсули бевоситаи чомеахои демократа мебошанд, ки дар асоси иктисоди бозории раванди ичтимой дошта амал мекунанд. Онхо ифодаи бахамоии манфиатхои киршхои гуногуни ичтимоии чомеахои мухталиф мебошанд.
Аз таърихи андозситонй ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки принсипи асосии истифодаи андозхо - ин рушди чомеа бо назардошти манфиатхои хаётан мухими он мебошад. Ин бобат классики бузургтарини илми иктисод Адам Смит чор шарти мухимтарини ташкили дурусти системаи андозро зикр намудааст, ки онхо чунинанд:
1) микдоран мувофик будани сатхи андозгузорй бо даромадхои андоздихандагон. Мутаасифона, дар чомеахои муосир ин шарт хангоми танзими низоми андоз ба инобат гирифта нашуда истодааст. Ин, ба Точикистон низ дахл дорад. Баъзе ширкатхои калон даромадхои худро аз андозситонй пинхон менамоянд, баъзе ширкатхои хурду миёнаи муваффак водор карда мешаванд, ки андозхои солхои минбаъдаро низ супоранд;
2) мушаххас будан ва пешакй муайян намудани сатх ва хачми андозхо. Ин шарт дар кодексхои андози кишвархои гуногун акси худро пайдо намудааст;
3) мувофик будани тарз ва замони андозситонй барои андоздихдндагон. Дар конунгузории кишвархои мухталиф ин шарт на чандон ифодаи худро ёфтааст. Масалан, андоз аз арзиши илова, ки аслан аз сатхи истеъмол (тичорат ва ё истеъмоли истехсолй) гирифта мешавад, аз маводи воридшуда хануз зимни аз сархад гузаштани он гирифта мешавад. Нисбати намудхои гуногуни мавод ин андоз бояд ба таври хеле махсус ситонида шавад. Масалан, дар сохахои саноати коркард хуб мешуд, агар чунин андоз на дар сархад, балки баъди тавлиди маводи тайёр гирифта шавад. Дар чунин холат хавасмандии ширкатхои истехсолй оид ба тезонидани гардиши фондхои истехсолй хеле боло мерафт, ки ин барои баланд бардоштани самаранокии иктисодии фаъолияти иктисодии онхо мусоидат мекунад;
4) самаранокии баланди идоракунии системаи андоз. Ин маънои онро дорад, ки харочоти давлат ва чомеа оиди гунгардонии андозхо ва таъмини молиявии коркунони сохаи андоз чандон зиёд набошад ва ё афзоиши мутлаки маблаги андозхои гунгардида аз афзоиши харочоти системаи идоракунии андоз ба маротиб тезтар бошад.
Дар аксари зиёди давлатхои мутараккй ва ру ба рушд нихода ислохоти андоз ба барномахои стратегии давлатй ворид карда шудааст. Сиёсати давлатии андоз бояд хусусияти мутавозин дошта бошад. Дар чунин вазъият сиёсати андоз омили рушди босуръати болоравии иктисод хохад гардид. Паст будани сатхи гаронии андоз ба воридшавии сармояхои мустакими хоричй таъсири хеле мусбй мерасонад. Он имконияти саромоягузории сохибкорони ватаниро низ хеле афзун хохад гардонид. Мутавозинии сиёсати андоз ба сохти таркибии саромоягузорихо таъсири мусбй расонида, хиссаи маблаггузорихои дарозмуддатро боло мебардорад, зеро хар кадар сатхи гаронии андоз паст, устувор ва пешгуишаванда бошад, хамон кадар сармоягузорон ба сохтмони саноати калон, хусусан, саноати вазни рагбат пайдо хоханд кард. Чунин алокамандй, хусусан, барои Точикистон мухим аст, зеро индустриякунонии иктисоди он дар шароити кунунй дорои ахамияти махсус мебошад.
Мyтавозинии сиёсати давлатии андоз барои ронандоз гардидани рушди устувори иктисод ва сонанои ичтимой роли баFOят назаррас мебозад, он имкони устувор гардидани раванди такрористенсоли фонднои асосии истенсолиро афзун мегардонад. Масалан, агар талаботи боби 118-и Кодекси андози Точикистон тадричан татбик мегардид, зарурияти дар хоричи кишвар чустучу намудани маблаFx,о оиди баркарор намудани агрегатнои куннашудаи НОБ-и Норак ва корхонаи гудозиши арзиз (ТАДАЗ-ТАЛКО) мазмуни худро гум мекард. Дар фонднои истенлоки ин корхонанои азим ба микдоре маблаF чамъоварй мешуд, ки барои такрористенсоли оддии фонднои асосии истенсолии онно комилан басанда мегардид. Мутаасифона, бо вучуди дар Кодекси андоз сабт гардидани зарурияти истенлоки фонднои асосии истенсолй сохтори андозситон барои бечунучаро татбик гардидани он андешае надорад. Муаммои дигар он аст, ки бисёре аз нозирони андоз натто ба мазмуни истенлоки фонднои асосии истенсолй сарфанм намерафта, маърифати молиявй низ такмил мехонад. Ин бобат вазъияти коркунони сохтори андозро тасаввур кардан мумкин аст. Сабаби асосй -кафомонии назарраси сектори истенсолии иктисод ва ноустувории сонибкории миллй аст. Дар кишварнои мутараккии олам кисмати асосии андозро ширкатнои истенсолй мединанд, ки барои рушди онно шароити устувор мунайё карда шудааст.
Мутавозинии сиёсати андоз дар нолате пайдо мегардад, ки принсипи субъективй аз доираи системаи андоз нест шуда бошад. Умуман, васеъ панн гардидани вобастагии шахсият омили зидди ноустувории рушди системаи мазкур мебошад. Ба назар чунин мерасад, ки дар Точикистон васеъ панн гардидани таъсири шахсият дар муносибатнои андозй ба як тарзи ноаён боиси боло рафтани сатни гаронии андоз мешавад. Муаммои азнавтаксимкунии ММД чи кадар маблаFнои андозй ба иктисоди нинонй гум мешаванд. Чунин маблаFнои «иктисоди сиён» агар намебуданд, сатни шиддатнокии ташаккули даромадно ва харочотнои бучаи давлатй ба маротиб коста мегардид. Fайр аз ин бояд кайд намуд, ки шумораи зиёди ширкатнои миёна, калон ва бузург ё комилан андоз намединанд, ё онро ба маблаFи хеле ночиз месупоранд. Сабаби он алокамандй бо иктисоди сиён ва ё кушода нашудани манбаънои андозбандй мебошанд. ^айд кардан зарур аст, ки дар сурати OFOз намудани муборизаи шадид алайни аз байн бурдани сарчашманои андозбандинашаванда кулли сабабнои шиддатнокии вазъи чамъоварии даромаднои давлатй аз байн меравад, даромад ва харочоти бучаи давлатй беш аз 2 маротиба меафзоянд ва нолатнои дефисити буча комилан барнам мехуранд. Мутахассисони сонаи андоз хуб медонанд, ки дар Точикистон ниссаи иктисоди пиннонй аз 50 фоизи бештари начми реалии ММД-ро ташкил мекунад, яъне такрибан як бучаи дигар ноошкор бокй мемонад.
Гуфтанои боло аз он шанодат мединанд, ки амалиёти имрузаи андозситонй пеши рони пурра амалй гардонидани вазифаи фискалии ситемаи андозро гирифтааст (fuscus - хазинаи давлатй). Яъне раванднои ташаккули фонднои пули умумидавлатй ба монеанои чиддй дучор гардидаанд. Х,амин сабаб ба боло рафтани мавкеи бучаи чумнурй оиди тезонидани рушди бахши реалии иктисод ва, хусусан, сектори истенсолии он хатари чиддй эчод менамояд. Бо сабаби норасоии васоити бучавй барои рушди босуръати инфрасохтори истенсолй давлат мачбур мешавад, ки ба мамолики хоричй ва созмоннои байналмилалии молиявию иктисодй оиди карзгирй мурочиат кунад.
Ч,адвали 3.1. - Динамикаи ичрои даромаду харочотнои бучети давлатии Ч,умх,урии Точикистон барои солнои 1991-2019*
1991 2000 2010 2015 2016 2017 2018 2019
Даромаднои бучети 6,1 251,7 7024,4 16060, 9 18405,2 19955,4 23925,5 23216,1
давлатй
Харочотнои бучети 5 261,8 6712,6 15674, 6 18294,3 22264,2 24187,4 23685,8
давлатй
фоида каср 1,1 -10,1 311,8 386,3 110,9 -2308,8 -261,9 -469,7
даромадхо 18,0 -4,0 4,4 2,4 0,6 -11,6 -1,1 -2,0
Харочотхо 22,0 -3,9 4,6 2,5 0,6 -10,4 -1,1 -2,0
Хитеадар ММД 9,2 -0,6 1,3 0,8 0,2 -3,8 -0,4 -0,6
*Сарчашма: муаллиф дар асоси маълумотхои Х,исоботи Вазорати молияи Ч,умхурии Точикистон/ - [захираи электронй] - URL: - www.minfin.tj ва оморхои солонаи Ч,умх,урии Точикистон: мачм. оморй/ - Душанбе, 2016-2019. - С. 203-217, тахия намудааст.
Тавре аз нишондихандахои чадвали мазкур бармеоянд, харчанд тамоюлхои даромадy харочоти бучети давлатй дар cоли 2019 нтобати шлхои 1991, 2000, 2010, 2017 зиёд шyда бошанд хам, лекин мyтааcифона ниcбати cоли 2018 кам шyда аcт, ки ин аз хатари чиддй ба икттооди кишвар шаходат дода, аз пастравии cохибкории кишвар ва камшавии cарчашмахои андоз гувохй медихад. Хамзамон тибки тахлилхо каcри манфии бучет шлхои 2017-2019 тамоюли зиёдшавиро каcб намуда, дар cоли 2019 он ба 469,7 млн. шмонй зиёд гардида аст. Дар ин холат, зарурияти дарёфти cарчашмахои нави андозй ваё cарчашмахои гайриандозй хело cаривактй ба х^об мераванд.
Бо cабаби дуруст ичро нагардидани вазифаи фиcкалии отстемаи андоз вазифаи та^имкунии он низ чандон амалй намегардад. Зеро хачми умумии даромадхои хакикии cyбъектхои хочагидорй хамчун мавриди андозбандй карор намегиранд. Буча ба таври зарурй таватеути андозхо ваcоити молиявй намегирад, ки онхоро барои коcта гардонидани фаркиятхои даромадхо байни категорияхои гуногуни ахолй иcтифода барад. Чунин фаркиятхо дар афзоиш мебошанд ва ин чавобгуи cтратегии дарозмуддати ичтимоии давлат шуда наметавонад. Яъне, неруи буча оиди ба маротиб кам намудани cатхи камбизоатй ва решакан намудани кашшокй кифоя неcт.
Андозхо вазифаи ба танзим даровардани икттоодро бо cабаби шадидияти баланди андозcитонй дар шакли пурра ичро намекунанд. Яъне, таватеути онхо мавкеи давлат низ оид ба танзими икттоод хеле танг мегардад. Нтобат ба акcари зиёди чумхурихои паcошyравй дар Точикиcтон имкониятхои хаваcмандгардонии cyбъектхои хочагидорй таваccyти фишангхои андозcитонй камтар мебошанд. Сиcтемаи муоотри андоз холо имкон надорад, ки ба микёот ваcеъ чунин чорабинихоро, аз кабили озод намудан аз андозоттонй, додани таътилхои андозй ва гайра пиёда гардонад. Чунин чорабинихо чой доранд, аммо дар доираи хеле махдуд. Онхо, хатто, ба кадри кофй наметавонанд, ки бозори дохилии кишварро аз ракобати ношлими бозингарони бурунмарзй халоc намоянд. То холо cатхи андозхои наздиcархадй чунон паcте мебошанд, ки наметавонанд барои амалй гардонидани стратегияи табодули воридот заминаи му^ид бунёд кунанд. Бо ин cабаб, дар бозорхои кишвар молхои иcтехcоли хоричй бидуни хар гуна ракобат гардиш менамоянд. Агар ягон нишонаи ракобат ин чо вучуд дошта бошад, он хам ракобатест, ки байни молхои аз хорич овардашуда ба чашм мераcад.
Яке аз маcъалахои мухими отстемаи андоз - ин таноcyби байни андозхои мустаким ва Fайримycтаким, яъне бевоотта, мебошад. Тачрибаи чахонй нишон медихад, ки чунин таноcyб аз cатхи рушди иктиcодии кишвар вобастагии чиддй дорад. Дар давлатхои мутараккии чахон киcмати аcоcии даромадхои андозии буча аз х^оби андозхои мустаким ворид меграданд. Дар атеари давлатхои ру ба рушд нихода ва инчунин, кишвархои кафомонда хиccаи ашоти даромадхои бучавй аз хиcоби андозхои Fайримycтаким ворид мешаванд.
Ч,адвали 3.2. - Таносуби хиссаи андозхои мустаким ва Fайримустаким дар бучети давлатй*_
№ Нишондихандахо 2014 2015 2016 2017 2018 2018/2014, (+,-) 2018/2014, бо %
1. Бучети давлатй 14427 1658 6 1840 5 1995 5 2392 5 9498,0 166%
2. Даромадхои андозй 71,9 62,5 56,3 51,9 43,3 -28,5 60%
Хиссаи андозхои мустаким дар даромади бучети давлатй
1. Андоз аз даромади шахсони вокеъи 7,6 6,6 5,9 5,5 4,6 -3,0 60%
2. Андоз аз фоидаи шахсони хукуки 5,6 4,9 4,4 4,0 3,4 -2,2 60%
3. Пардохтхои ичтимои 9,2 8,0 7,2 6,7 5,6 -3,7 60%
4. Андози моликият ва андози замин 1,3 1,1 1,0 0,9 0,8 -0,5 60%
Х,амаги 23,7 20,6 18,5 17,1 14,3 -9,4 60%
Х,иссаи андозхои Fайримустаким дар даромади бучети давлати
1. Андоз аз арзиши иловашуда 35,7 31,1 28,0 25,8 21,6 -14,2 60%
2. Аксизхо (дохили) 2,5 2,2 2,0 1,8 1,5 -1,0 60%
3. Аксиххои беруни 0,0 0,0 1,0 0,9 0,8 0,8 77%
4. Андозхои дигари беруни барои савдо ва амлиётхо 3,6 3,1 2,8 2,6 2,2 -1,4 60%
5. Андозхои дигари дохили аз молу хизматхо 2,9 2,5 2,2 2,1 1,7 -1,1 60%
6. Андозхои дигари беруни барои савдо ва амлиётхо 3,6 3,1 2,8 2,6 2,2 -1,4 60%
7. Андозхои дигари дохили аз молу хизматхо 2,9 2,5 2,2 2,1 1,7 -1,1 60%
Хамаги 51,2 44,5 41,2 38,0 31,7 -19,6 62%
*Сарчашма: Молияи Точикистон: мачм. оморй/ - Душанбе, 2019. - С. 13-23
Тавре аз тахлили чадвали мазкур бармеояд, хиссаи андозхои мустаким ва гайримустаким тамоюли камшавй дошта, 29% кам шудааст.
Соли 2018 дар Точикистон хиссаи андоз аз арзиши илова, андоз аз фуруш ва аз гардиш ба 25,5 фоизи даромадхои асосии андозй баробар буд, хиссаи андоз аз даромад ва андоз аз фоидае, ки андозхои асосии мустаким мебошанд, ба 7,9 фоиз расиду халос. Сабаби чунин таносуби нодуруст кам будани сатхи мутлаки фоида мебошад.
№ Нишондихандахо 2014 2015 2016 2017 2018 2018/2014, (+,-) 2018/2014, бо %
фоидаи баланси,
1 зарар(-) -271 -1736 -510 -1617 1770 2041 -6,5
2 кишоварзи 1 -2 -25 -2 -64 -65 -64,0
3 саноат -448 -1982 -760 -712 572 1020 -1,3
4 сохтмон 48 36 42 101 -264 -312 -5,5
5 савдо 76 56 100 127 949 873 12,5
6 наклиёт ва алока 5 112 120 184 414 409 82,8
7 дигар сохахо 46 43 13 140 163 117 3,5
Ä
*Сарчашма: Молияи Точикистон: мачм. оморй/ - Душанбе, 2019. - С. 93-104.
Аз соли 2014 то соли 2018 маблаги зиёни (зарари) иктисодй аз маблаги фоида бештар шуда, дар мачмуъ хачми зиён аз хачми фоида 2364 млн. сомонй зиёдтар шуда аст. Пас, агар маблаги дар микёси иктисоди миллй тавлишудаи фоида аз маблаги умумии зиёнхо кам бошад, ё баробар бошад, ё бузургиаш ночиз бошад, окибати чунин холатхо барои иктисод чи
меоварад? Агар дар чунин кишварно зарурияти ташаккули фонди истенлокро танзим нанамоянд, дар чунин вазъият на танно имконияти такрористенсоли васеъ, балки такрористенсоли оддй низ комилан гум мешавад.
№ Нишондинандано 2014 2015 2016 2017 2018 2018/2014, (+,-) 2018/2014, бо %
1 Х,амаги корхонано -271 -1736 -510 -1617 1770 2041 -6,5
2 ВМКБ -6 -11 8 4 -0,1 5,9 0,0
3 вилояти Хатлон 782 305 361 617 1010 228 1,3
4 Вилояти СyFд 358 531 1245 2064 2610 2252 7,3
5 Шанри Душанбе -312 161 175 460 202 514 -0,6
6 Корхонанои сатни чумнуриявй 0 -2605 -2082 -3363 -2498 -2498 1,0
7 НТЧ -389 -54 -218 54 445 834 -1,1
*Сарчашма: Молияи Точикистон: мачм. оморй/ - Душанбе, 2019. - С. 105-113.
Тавре аз нишондинанданои чадвал бармеоянд, нолати аз нама манфй ба корхонанои сатни чумнуриявй ва ВМКБ хос мебошанд. Ба акидаи мо дар сатннои нониявию шанрй, вилоятиву чумнурй созмоннои андоз зарурияти нисобу китоб ва танлили намачонибаи вазъи чории субъектнои хочагидориро хело саривактй мебошад. Тачрибаи давраи шyравиро истифода намуда, кормандони сохторнои молиявиро зарур аст, ки нисбати нимояи манфиатнои чамъиятй масъулияти баFOят баландро энсос намоянд.
Х,исобу китоб ва танлили иктисодию молиявие, ки мо дар боло зикр кардем, барои он ниноят зарур мебошанд, ки андозситонон оиди неруи мавчудаи андоз тасаввури комил пайдо карда ба созмоннои олии салониятноки кишвар таклифнои аз чунин танлил пайдошударо оид ба пуркувват гардонидани чунин неру пешнинод намоянд.
Ин бобат рушди инерсионии вазъият метавонад ба амнияти иктисодии кишвар зарбаи сахт расонад. Рушди инерсионй, яъне минбаъд нам идома ёфтани вазъи гузаштаю имрузаи андозситонй барои кормандони сонаи андоз чандон гуворо нест. Ронбарият аз онно муттасил талаб мекунад, ки накшанои чории андозро бо кадом роне набошад, ичро намоянд. Аммо, нозирон бо вучуди муаммонои иктисодй ба мандуд будани неруи андози иктисоди кишвар, низ анамияти чиддй бояд динанд.
Натоичи бевоситаи чунин чорабинино бояд рушди устувори иктисодии сонибкорони хусусй, корпоративй ва давлатй шавад. Нишонаи аввалини рушди устувор дар сатни субъектнои хочагидорй - ин афзоиши бемайлони начми мутлаки фоида ва сатни фоиданокии онно мебошад. Ба акидаи мо дар сурати аз байн комилан бардошта шудани омилнои шахсият ва амалй гардонидани чорабининои боло зикршуда сатни миёнаи фоиданокии фаъолияти иктисодии субъектнои хочагидорй на камтар аз 25 фоиз хонад буд. Бо чунин пешравй ноил гардидан маънои онро дорад, ки ширкатно имконияти мусоиди сол аз сол зиёд намудани начми истенсолро пайдо мекунанд ва бучаи давлатй аз кулли масоили душворе, ки имруз налли худро наёфтааст, халос мехурад ва барои рушди босуръати ичтимоию иктисодии чумнурй санмгузориашро ба маротиб зиёд менамояд.
Ин такозо менамояд, ки зимни нисобу китоб муносибат бояд ба нишондинандаи гаронии андоз комилан таFЙир ёбад. Дар Аврупо ин нишондинанда нисбати фоидаи соф нисоб карда мешавад, ки ин аз назари методологй дуруст мебошад.
Сабаби нисбати фоидаи соф нисоб кардани гаронии андоз он аст, ки фишори андозно нисбати самаранокии истенсолот ва такрористенсоли корхонаною ширкатно маълум мегардад. Агар зимни таври боло нисоб кардан гаронии андоз аз 100% зиёд шавад, он гон ба хулоса меоем, ки корхонаю ширкатно на танно аз имконияти такрористенсоли васеъ манрум гардидаанд, балки ба имконияти такрористенсоли оддй низ панча задаанд. Дар чунин нолатно, масалан, хочагинои денконй говнои мансулдену кории худро фурухта маблаFи андозро месупоранд. Ширкати сохтмони рон булдозер ё грейдерро фурухта карзнои андозиро адо мекунад.
Агар ба чунин тарзи мушаххажунии гаронии андоз бузургихои 70-90% ба даст ояд, он маънои хеле ночиз будани имконияти такрориcтехcоли ваcеъро дорад. Ин чо бояд дар назар дошт, ки на хамаи маблаFи фоидаи cоф барои макcадхои такрориcтехcол равона карда мешавад. Зеро ин бобат хадафхои дигаре низ вучуд доранд. Аммо холати бадтарин дар он аст, ки кулли корхонахои зиёновар андоз меcyпоранд, ки онхо аcоcан хycycияти Fайримycтаким ё бавоотта доранд. Агар чунин амалияи андозоттонй давраи давомнокро дар бар гирад, муфлтошавии ширкатхо, ё аз кишвар гурехтани онхо, бидуни хар гуна шубха мебошад.
Аз ин ру, зарур аcт, ки дар Точикиcтон як жлохоти нави андоз пиёда гардад. Бояд хадафхои ашоти он хеле коста намудани гаронии андоз ва вуеъат додани базаи андозгузорй мебошад. Чунин толохот якчоя бо муборизаи шадид ва беамон алайхи иштироки шахотят дар мyноcибатхои андозй бояд татбики худро ёбад. Ин равандхо ба хамдигар вобаcтагии таркибй доранд ва муваффакияти назарраc танхо дар cyрати якчоя шудани ин ду ташаббyc амалй хохад гардид.
Хyлоcа зимни маколаи мазкур чунин натичахои хycycияти навгонй дошта ба даст омаданд:
1. Зимни тахлил ошкор гардид, ки cиёcати давлатии андоз бояд хycycияти мутавозин дошта бошад. Дар чунин вазъият cиёcати андоз омили рушди боcyръати болоравии икттоод хохад гардид. Паcт будани cатх,и гаронии андоз ба воридшавии cармояхои мycтакими хоричй таъcири хеле мycбй мераcонад. Он имконияти cаромоягyзории cохибкорони ватаниро низ хеле афзун хохад гардонид. Мутавозинии cиёcати андоз ба шхти таркибии cаромоягyзорихо таъотри мycбй раcонида, хиccаи маблаFгyзорихои дарозмуддатро боло мебардорад, зеро хар кадар cатхи гаронии андоз паcт, устувор ва пешгуишаванда бошад, хамон кадар cармоягyзорон ба cохтмони cаноати калон, хycycан, cаноати вазни раFбат пайдо хоханд кард. Чунин алокамандй, хycycан, барои Точикиcтон мухим аcт, зеро индустриякунонии иктиcоди он дар шароити кунунй дорои ахамияти махcyc мебошад;
2. Муайян карда шуд, ки амалиёти имрузаи андозcитонй пеши рохи пурра амалй гардонидани вазифаи фтокалии cитемаи андозро гирифтааcт (fuscus - хазинаи давлатй). Яъне равандхои ташаккули фондхои пули умумидавлатй ба монеахои чиддй дучор гардидаанд. Хамин cабаб ба боло рафтани мавкеи бучаи чумхурй оиди тезонидани рушди бахши реалии икттоод ва, хycycан, тектори иcтехcолии он хатари чиддй эчод менамояд. Бо cабаби нораcоии вашити бучавй барои рушди боcyръати инфрашхтори иcтехcолй давлат мачбур мешавад, ки ба мамолики хоричй ва шзмонхои байналмилалии молиявию иктиcодй оиди карзгирй мурочиат кунад.
3. Бо cабаби дyрycт ичро нагардидани вазифаи фтокалии cиcтемаи андоз вазифаи такcимкyнии он низ чандон амалй намегардад. Зеро хачми умумии даромадхои хакикии cyбъектхои хочагидорй хамчун мавриди андозбандй карор намегиранд. Буча ба таври зарурй таваccyти андозхо ваcоити молиявй намегирад, ки онхоро барои коcта гардонидани фаркиятхои даромадхо байни категорияхои гуногуни ахолй иcтифода барад. Чунин фаркиятхо дар афзоиш мебошанд ва ин чавобгуи cтратегии дарозмуддати ичтимоии давлат шуда наметавонад. Яъне, неруи буча оиди ба маротиб кам намудани cатхи камбизоатй ва решакан намудани кашшокй кифоя нест.
4. Ошкор карда шуд, ки аз шли 2014 то шли 2018 маблаFи зиёни (зарари) иктиcодй аз маблаFи фоида бештар шуда, дар мачмуъ хачми зиён аз хачми фоида 2364 млн. шмонй зиёдтар шуда аст. Па^ агар маблаFи дар микёот иктиcоди миллй тавлишудаи фоида аз маблаFи умумии зиёнхо кам бошад, ё баробар бошад, ё бузургиаш ночиз бошад, окибати чунин холатхо барои иктиcод чи меоварад? Агар дар чунин кишвархо зарурияти ташаккули фонди иcтехлокро танзим нанамоянд, дар чунин вазъият на танхо имконияти такрориcтехcоли ватеъ, балки такрориcтехcоли оддй низ комилан гум мешавад.
Мукаррар карда шуд, ки, зарурияти дар Точикистон як иcлохоти нави андоз пиёда гардад. Бояд хадафхои ашоти он хеле коста намудани гаронии андоз ва вуеъат додани базаи андозгузорй мебошад. Чунин иолохот якчоя бо муборизаи шадид ва беамон алайхи
иштироки шахсият дар муносибатхои андозй бояд татбики худро ёбад. Ин равандхо ба хамдигар вобастагии таркибй доранд ва муваффакияти назаррас танхо дар сурати якчоя шудани ин ду ташаббус амалй хохад гардид.
АДАБИЁТ
1. Ф. Шомуродов Асохои системам миллим Андози Чумхурии Точикистон. Душанбе, 2009.С.102,
2. Ф. Шомуродов Андоз аз корхонахо ва шахрвандон.Душанбе, 2005 .
3. Исломов Т Системаи андози миллии Точикистон. Душанбе, 2004.
4. Д.Гулмирзоев Назарияи андоз ва андозбандй: Васоити таълимй / Д.Гулмирзоев - Душанбе.: Сурушан, 2000. - 419 с. - С. 116.
5. Каримзода О. Таърихи афкори иктисодй, ^исми аввал: китоби дарсй / Каримзода О. -Душанбе:. ЭР-граф, 2012. - 498 с. - С. 103.
6. Вишневский В., Липницкий А. Оценка возможностей снижения налогового бремени в переходной экономике//Вопросы экономики.-2000.-№2.
7. Хисоботи Вазорати молияи Чумхурии Точикистон/ - [захираи электронй] - URL: -www.minfin.tj.
8. Омори солонаи Чумхурии Точикистон: мачм. оморй/ - Душанбе, 2019. - С. 466.
9. Курбонов А.Р., Тахлили вазъи низоми андози Чумхурии Точикистон ва роххои такмили он. Паёми ДДТТ.2013 с.113
10. ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи минтакахои озоди иктисодй дар Чумхурии Точикистон», моддаи 1, Душанбе, 17 майи соли 2004, №24.
ВАЖНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕГУЛИРОВАНИЯ НАЛОГОВОЙ СИСТЕМЫ И РАЗВИТИЯ РЕАЛЬНОГО СЕКТОРА ЭКОНОМИКИ
В статье рассматриваются важные направления регулирования налоговой системы и его влияние на развитие реального сектора экономики страны, а также анализируется история налогообложения. В связи с этим, равновесие между налоговой политикой и другими макроэкономическими показателями рассматривается на примере Республики Таджикистан, который имеет особое значение для индустриализации экономики. Кроме того, была определена степень влияния налогового бремя на развитие предприятий, и в заключение были представлены результаты инновационного характера.
Ключевые слова: реальный сектор, регулирование налоговой системы, налоговая бремя, налоговая политика, равновесие налоговой политики, промышленность, инвестиция, экономическое развитие, Налоговый кодекс Таджикистана, производственные компании.
IMPORTANT DIRECTIONS OF REGULATION OF THE TAX SYSTEM AND DEVELOPMENT OF THE REAL ECONOMIC SECTOR
The article discusses the important areas of regulation of the tax system and its impact on the development of the real sector of the country's economy, as well as analyzes the history of taxation. In this regard, the balance between tax policy and other macroeconomic indicators is considered on the example of the Republic of Tajikistan, which is of particular importance for the industrialization of the economy. In addition, it was determined that the extent to which the tax burden affects the development of enterprises, and in conclusion, the results of an innovative nature were presented.
Keywords: real sector, tax system regulation, tax burden, tax policy, balance of tax policy, industry, investment, economic development, Tax Code of Tajikistan, manufacturing companies.
Сведения об автора:
Хасанзода Яъкуб - ассистент кафедри информатики Государственный финансовый и экономики университета, тел: +992938074933
About the author:
Hasanzoda Ya'qub - assistant of the chair informatics Tajik state finance and economic university, tell:+992918814240
