Научная статья на тему 'В. ИРВИНГ ИЖОДИДА “АЛ-ҲАМРО” РОМАНИДАГИ АРАБЧА СЎЗЛАРИНИНГ АСОСИЙ ТУРЛАРИ ВА ТАРЖИМАШУНОСЛИК МУАММОЛАРИ'

В. ИРВИНГ ИЖОДИДА “АЛ-ҲАМРО” РОМАНИДАГИ АРАБЧА СЎЗЛАРИНИНГ АСОСИЙ ТУРЛАРИ ВА ТАРЖИМАШУНОСЛИК МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
51
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бадиий матн / ислом дини / чет тиллардан кириб келган сўзлар / арабча сўзлар / таржима / foreign language inclusions / Islam / artistic text / arabisms / inclusions / exoticism.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Расулова, Сохиба Улуғбековна

Мазкур мақоламизнинг аҳамятлиси шундаки, адабий таржиманинг енг долзарб муаммоларидан бири – чет тили бадиий таржимасига бағишланган. Мақолада В. Ирвингнинг "Ал-ҳамро" романидаги Арабча луғатнинг асосий турлари ва уларнинг тиллараро узатилиши муаммоси кўриб чиқилди. Бевосита ва билвосита таржимадаги сўзлар бир биридан ажралиб туради. Тадқиқот жараёнида Араб тилидан кириб келган сўз бирикмаларининг таҳлили, сўнгра уни узатиш йўлларининг таснифи амалга оширилди. Мақолада Вашингтон Ирвинг асарининг асл нусхаси ва уларни А. Собри томонидан франсуз тилига ва рус тилига В. Муравёв томонидан қилинган таржималари манба сифатида танлаб олинди ва ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

V. MAIN TYPES OF ARABIC WORDS AND TRANSLATION PROBLEMS IN IRVING'S WORK IN THE NOVEL "AL-HAMRO"

The article is devoted to one of the most urgent problems of literary translation the translation of foreign language inclusions. The paper examines the main types of Arabic vocabulary in W. Irving's novel "Alhambra" and the problem of their interlanguage transmission. Furthermore, transformable and non-original borrowings are distinguished. In the research of the work is analyzed the identified vocabulary that came from the Arabic language was carried out, followed by a classification of the ways of its transmission. The research material includes the original work and translations of the work into French by A. Sobri and Russian languages by writer V. Muravyov.

Текст научной работы на тему «В. ИРВИНГ ИЖОДИДА “АЛ-ҲАМРО” РОМАНИДАГИ АРАБЧА СЎЗЛАРИНИНГ АСОСИЙ ТУРЛАРИ ВА ТАРЖИМАШУНОСЛИК МУАММОЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

В. ИРВИНГ ИЖОДИДА "АЛ-^ÀMPO" PОМАНИДАГИ АPАБЧА СУЗЛАPИНИНГ АСОСИЙ ТУPЛАPИ ВА ТАPЖИМАШУНОСЛИK

МУАММОЛАPИ

Самарканд давлат чет тиллар институти, Инглиз тили ва адабиёти кафедраси

Мазкур мацоламизнинг ауамятлиси шундаки, адабий таржиманинг енг долзарб муаммоларидан бири - чет тили бадиий таржимасига базишланган. Мацолада В. Ирвингнинг "Ал-уамро" романидаги Арабча лугатнинг асосий турлари ва уларнинг тиллараро узатилиши муаммоси куриб чицилди. Бевосита ва билвосита таржимадаги сузлар бир биридан ажралиб туради. Тадцицот жараёнида Араб тилидан кириб келган суз бирикмаларининг таулили, сунгра уни узатиш йулларининг таснифи амалга оширилди. Мацолада Вашингтон Ирвинг асарининг асл нусхаси ва уларни А. Собри томонидан франсуз тилига ва рус тилига В. Муравёв томонидан цилинган таржималари манба сифатида танлаб олинди ва урганилди.

Калит сузлар: бадиий матн, ислом дини, чет тиллардан кириб келган сузлар, арабча сузлар, таржима

Статья посвящена одной из наиболее актуальных проблем художественного перевода - передаче иноязычных вкраплений. В работе исследуются основные типы арабской лексики в романе В. Ирвинга «Альгамбра» и проблема их межъязыковой передачи. Выделяются оригинальные, трансформируемые и неоригинальные заимствования. В ходе работы был проведён анализ выявленной лексики, пришедшей из арабского языка, с последующей классификацией способов её передачи. Материалом исследования служат оригинал и переводы произведения на французский А. Собри и русский В. Муравьёв языки.

Ключевые слова: иноязычные вкрапления, ислам, художественный текст, арабизмы, вкрапления, экзотизмы.

The article is devoted to one of the most urgent problems of literary translation the translation of foreign language inclusions. The paper examines the main types of

Pасулова Сохиба УлуFбековна

укитувчиси e-mail: rasulovasokhiba@gmail. com

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Arabic vocabulary in W. Irving's novel "Alhambra" and the problem of their interlanguage transmission. Furthermore, transformable and non-original borrowings are distinguished. In the research of the work is analyzed the identified vocabulary that came from the Arabic language was carried out, followed by a classification of the ways of its transmission. The research material includes the original work and translations of the work into French by A. Sobri and Russian languages by writer V. Muravyov.

Keywords: foreign language inclusions, Islam, artistic text, arabisms, inclusions, exoticism.

КИРИШ

Х,ар кандай тилнинг ривожланиши жараёнида узга тилларга мансуб сузлар узлаштирилади. Узлашма сузлар тилнинг тарихий функционал фаолиятининг ажралмас кисмидир хамда суз бойлигини оширишнинг асосий манбаларидан биридир. Узлашма суз деб узга тил элементининг, яъни сузнинг бошка бир тилга сингиши назарда тутилади ва бу тушунча XIX асрдаёк пайдо булган. Тадкикотчилар узлашма сузларни турлича синфлаштирадилар. Масалан, Я.К. Грот «Спорные вопросы русского правописания» асарида узлашма сузларни тилда пайдо булиш вактига караб икки турга булади: узлаштирилган, ёки руслашган сузлар, ва узга тилга мансуб сузлар [5, 784-749].

Л.П. Крысин узга тиллардан узлаштирилган барча сузларни хорижий сузлар, яъни узга тилга мансуб сузлар деб атайди [8, с. 177].

А.И. Смирницкий уз асарларида «узлашма сузлар узи мансуб булган тил тизимидан чикиб бошка тил тизимига кушилади ва шу тил нормаларига мувофик фаолият юритади» дея таъкидлайди [11, 234-235].

Айрим тилшунослар узлашма сузларнинг бошка бир турларига эътибор каратадилар. Бундай сузларга бошка тилга мансуб сузларни узлаштирувчи матнда кулланган, аммо хорижий тил элементларини саклаб колган сузлар киради [2, 158]. С.И. Влахов ва С.П.Флорин узлашма сузларга куйидагича таъриф берадилар: «Бизнинг атамашунослигимизда муаллиф томонидан матнга укимишлилик ёки олимлик, баъзида киноялилик ёки кулгили холат рухиятини бериш учун ишлатиладиган сузлар ва жумлалар узга тилдан узлаштирилган сузлар хисобланади» [3, 263].

Варваризм атамаси хам шунга ухшаш маъно касб этади. «Аслият тилдаги хусусиятларини тулик саклаб колган сузлар варваризмлар деб тушунилиши зарур» [12, 137]. А.И. Гальперин томонидан таклиф килинган таъриф хам

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

бирмунча эътиборга лойик варваризмлар - «бу тилда зарурият булмасада ишлатилувчи сузлардир, чунки бундай сузлар узлаштирувчи матнда айнан мос келувчи мукобилларига (синонимлар) эга булади» [4, 72]. У варваризмлар хамда бадиий асарларда кулланган узлашма сузларни фаркдаш зарурлигини таъкидлайди. Биз мазкур маколамизда В.Ирвингнинг "Ал-хамро" романида учровчи арабчадан узлашма сузларни асосий турларини тадкик этамиз. Куп асрлар мобайнида араб тили француз тили билан узвий богликликда кулланиб келди. Араб тили кадимдан шарк маданиятини дунё халклари орасида таргиб этиб келди. айникса урта асрларда арабларнинг дунё халкларига таъсири сезиларли даражада эди. Араблар илм-фан, маданият, савдо-сотик ишлари билан Урта ва Якин шарк халклари каби Гарб халкларининг тилини хам янги атамалар билан бойитиб келган. Араб карвонлари турли туман моллар билан Франциянинг жанубий шахарларида савдо сотик ишларини олиб борганлар. Ярмаркаларга нафакат испанлар, балки грек ва сарацинлар хам келганлар. Уша пайтларда араб карвонларини Франциянинг исталган территориясида учратиш мумкин эди ва айнан шу даврда арабча сузлар Европа халклари тилларига кириб келган. Арабча сузларнинг узлаштирилиши айникса савдо сотик ишлари олиб борилган ерларда, масалан Пиреней тоглари оркали Францияга, Германияга, Озарбайжонга утган Ипак йули оркали кенг таркалган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

XIX асрда Франциянинг мустамлакачилик сиёсати жуда кучайди. 1830 йилда Французлар томонидан Алжир бутунлай босиб олингандан сунг араб дунёси билан алокалар хамда арабча сузларнинг узлаштирилиши янги боскичга кутарилди.

Араб лексикасининг узлаштирилиш тарихига назар ташлар эканмиз, шуни дадил айтишимиз мумкинки, нафакат француз тили куплаб арабий сузларни узлаштириб олди, балки араб маданиятининг таъсирида рус маданияти, илм-фан, санъат, ва адабиёти хам шаркона мавзуларни узлаштириб олди, чунки Россия хамиша Шарк билан узаро мутахкам алокалар урнатган эди. Араб лексикасининг узлаштирилиши тугрисида гап кетганда шуни алохида таъкидлаш жоизки, бундай сузлар араб тилига тугридан-тугри кириб келгани йук, балки воситачи тиллар оркали кириб келади. Шундай тиллардан бири бу француз тили эди.

А.Е. Крымский томонидан тузилган Мухаммад пайгамбар тугрисидаги славян-рус библиографиясига мувофик илк арабча сузлар 1Х-Х асрларда

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

yзлаштирилган. VII ва IX асрларда араб тили Урта Осиёдан Шимолий

Африкагача булган ерларда кенг таркалди. Араб тилининг ислом динини кабул килган Россия халклари маданиятига таъсири натижасида диний арабча сузлар хам сингиб кетишига имкон яратди (масалан: «мачит», «Куръон»). 1868 йилларда Бухоро, Самарканд каби шахарлар Россия давлати таркибига киритилган эди ва шу тарика арабча сузлар узбек тили оркали рус тилига кириб келдилар, уз навбатида улар узбек тилига форс тилидан кириб келдилар.

Демак, рус тилида хам, француз тилида хам арабча сузлар катлами маълум бир маънода мавжуд. Модомики, араб лексикаси шаркона мавзуда калам тебратган инглиззабон шоир хамда ёзувчилар асарларида учрар экан бундай сузларни юкорида айтиб утилган тилларга кириб келиш тарихини тадкик этиш таржима назарияси ва амалиёти олдида турган долзарб масалалардан биридир.

"Ал-хамро" новеллалар хамда муаллифнинг саёхат хотираларидан ташкил топган асардир. Асар илк бора 1832 йилда чоп этилган. Россия китобхонлари бу роман француз тилида Парижда икки жилдда нашр килингандан кейингина танишишга муваффак булганлар. XIX асрда В.Ирвинг асарлари рус укувчилари орасида кенг таркалган эди. Бу асарларнинг бир неча таржималари «Московский телеграф», «Вестнике Европы» ва бошка журналларда чоп этилар эди. Революциядан кейинги даврда "Ал-хамро" романидан айрим парчаларнинг А. Бобович ва М. Гершензонлар томонидан килинган таржималари нашр этилган. Рус тилида тахлил этилган тулик таржимаси В. Муравьёв томонидан 1979 йилда, французчада тахлил этилган тулик таржимаси эса А. Собри томонидан 1832 йилда амалга оширилган. Биз В.Ирвингнинг мазкур асарида аниклаган арабча сузларнинг биринчи турини куриб чикамиз. Бундай сузларни табакалаштиришда биз Д.С. Лотте томонидан таклиф этилган синфлаштириш услубини куллаймиз. Д.С. Лотте таклиф этган изчил синфлаштиришга мувофик узлаштирма сузлар сузма-суз ва шаклан узгартирилган сузларга булинади. Сузма-суз узлашмалар аслият тилида кандай шаклда булган булса узлаштирувчи тилга шу холатда кучиб утувчи сузлардир [10, с. 10]. Романда куйидаги сузма-суз узлашмалар аникланган: «alchemy» сузи (арабчада [1]) 3 маротаба, «Allah» сузи (арабчада ^ [1]) 27маротаба, «mecca» сузи (арабчада ^ [1]) 1 маротаба, «sultan» сузи (арабчадаи1-^1 [1]) 5 маротаба, «sultana» сузи (арабчада kLLLi [1]) 8 маротаба, «talisman» сузи (арабчада f¿^[1]) 23 маротаба, «zenith» сузи (арабчада ^áj [1]) 1 маротаба кулланган.

Мазкур сузларнинг асарда берилишига мисолларни куриб утамиз.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

(1) I have, moreover heard marvellous things related of it by pilgrims who had been to Mecca... [14,130]

A. Собри томонидан француз тилига килинган таржимаси: De plus, j'ai entendu conter de merveilleuses choses de ce même jardin par les pèlerins de la Mecque... [13,240].

B. Муравьёв томонидан рус тилига килинган таржимаси: Помню также, рассказывали о них чудеса паломники, воротясъ из Мекки... [6, 58].

Биринчи мисолда (1) биз араб тилидан узлаштирилган сузни хеч бир узгаришсиз холда курамиз.

(1) The sight of this talisman called up all the favorite superstitions about the Moors [14, 261].

A. Собрининг француз тилига килган таржимаси: La vue de ce talisman rappela toutes ces traditions merveilleuses les Maures dont le peuple espagnol fait ses délices [13, 297].

B. Муравьёвнинг рус тилига килган таржимаси: Талисман навёл на излюбленные россказни о маврах [6,356].

Иккинчи мисолдан (2) маълумки, арабча «f^L» » [1] (talisman) сузидан олинган «talisman» сузи иккала тилда хам транслитерация (бир харфдаги сузларни бошка бир харфлар билан бериш) ёрдамида берилган. Мазкур суз олдинги мисолдаги каби араб тилида кандай маънога эга булган булса ушбу тилда хам уша маънода ишлатилган.

Таржималарнинг бирида узлашма суз тушуриб колдирилган гапни куриб чикамиз: The Zacatin of Granada was ransacked for the most precious merchandise of the East; silks, jewels, precious gems, exquisite perfumes... [14, 129].

А. Собри таржимаси: On dépouilla le zacatin de Grenade de ses plus précieuses merchandises; les étoffes de soie, les diamans, les parfums exquis...

В. Муравьёв таржимаси: На гранадском базаре закупались самые изысканные товары Востока: шелка, драгоценности, каменья, благовония, все азиатские и африканские богатства и диковины слагались к ногам принцессы

В. Муравьёвнинг таржимасида «Zacatin» сузи метонимик таржима -«базар» тарзида кулланган. Закатин сузи бозорга олиб борувчи марказий кучани англатишини эслатиб утмогимиз жоиз.

Навбатдаги тур - трансформация (бир шаклдан бошка шаклга утказиш) килинган узлашма сузлардир. «Трансформацияланган узлашмалар бу -

[13,236].

[6, 58].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

узлаштирувчи тилда шу сузга ухшаш шаклда (кушимчаларни тушириб колдириш, кушиш ёки узгартириш оркали ясалади) куллаш» [10, 10]. Романда куйидаги трансформация килинган узлашма сузлар аникланди: «admiral» сузи (арабчада jjj [1]) 1 маротаба, «algebra» сузи (арабчада j^Jl [1]) 4 маротаба, «apricot» сузи (арабчада íjjbill[1]) 1 маротаба, «arsenal» сузи (арабчада ^luj [1 ]) 2 маротаба, «azur» сузи (арабчада ijjjî [1]) 3 маротаба, «chess» сузи ( арабчада ^UaI^ [1]) 2 маротаба, «decipher» сузи (арабчада J^l Ъ*^ [1]) 2 маротаба, «caliph» (арабчада 4 маротаба, «chemistry» сузи (арабчада

[1]) 1 маротаба, «crimson» сузи (арабчада [1]) 3 маротаба, «damask» сузи (арабчада ^^ [1]) 2 маротаба, «guitar» сузи (арабчада jli 36 маротаба, «harem» сузи (арабчада

9 маротаба, «jar» сузи (арабчада Sj^ [1]) 20 маротаба, «lute» сузи (арабчада l [1]) 20 маротаба, «minaret» сузи (арабчада Ъ1-^ [1]) 1 маротаба, «mosque» сузи (арабчада ^^ [1]) 19 маротаба, «mummy» сузи (арабчада еЬ^ [1]) 6 маротаба, «orange» сузи (арабчада [1]<^Sjll ) 12 маротаба, «sugar» сузи (арабчада j^ll [1]) 3 маротаба, «vizier» сузи (арабчада jájjll [1]) 5 маротаба кулланган.

Мазкур узлашмаларни кулланганлигига мисолларни куриб чикамиз.

- ... Yet in their rugged bosoms lie ingulfed verdant and fertile valleys, where the desert and the garden strive for mastery, and the very rock is, as it were, compelled to yield the fig, the orange, and the citron, and to blossom with the myrtle and the rose [14, 8].

Муравьёв томонидан килинган рус тилига таржимаси: Необозримые сьерры, цепи гор, на которых нет ни деревца, ни кустика, испещрённые цветными мраморами и гранитами, возносят опалённые вершины к иссиня -чёрным небесам, однако в их каменном лоне укрыты зелёные и плодоносные долины, где сад одолевает пустыню и где самые скалы словно поневоле рождают инжир, апельсины и лимоны и облекаются миртом и розою [6, 3].

Orange сузи инглиз тилига француз тилидан кириб келган, ва уз навбатида француз тилига арабча « » [1] (naranja) тилидан кириб келган. Рус тилига

бу узлашма нидерландча sinaasappe сузидан1, немисча apfelsine сузидан олинган.

"Did ever nobler being tread the earth than that cavalier in crimson? " cried Zayda, the eldest of the sisters [14, 183].

А. Собри томонидан француз тилига килинган таржимаси: "Avez-vous jamais contemplé une plus noble créature que le chevalier à l'écharpe rouge? " disait l'aînée des soeurs, la belle Zaïde [13, 270].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

В.Муравьёв томонидан рус тилига килинган таржимаси: -Кто на свете благороднее того рыцаря в багряном? - молвила Заида, старшая из сес-тёр [6,

«Crimson» сузи инглиз тилига арабча « L^j^J» [1] (qermiz) сузидан кириб келган булиб тук кизил, кип-кизил маъноларини англатади. Француз тилида араб тилидан кириб келган ухшаш узлашма cramoisi мавжуд булиб, аммо бунинг урнига Собри шунчаки цизил - «rouge» сузини ишлатган. Русча таржимада аслиятдаги маънога мос келувчи суз кулланган, аммо «багряный» сузининг узи кадимславян багръ сузидан олинган, яъни "кон каби кизил" маъносини англатади.

Д.С.Лотте тадкикотига кура навбатдаги тур оригинал булмаган узлашма сузлардир, яъни бошка тил элементларидан ташкил топган булиб муайян бир тилда алохида мустакил суз ёки морфема сифатида мавжуд булмаган сузлардир.

Романни тахлил этиш жараёнида куйидаги оригинал булмаган узлашма сузлар аникланди: «alcázar» сузи (арабчада j^l [1]) 5 маротаба, «alcove» сузи (арабчада [1]) 3 маротаба, «camel» сузи (арабчада [1]) 4 маротаба кулланган.

Мазкур сузларни романда кулланганлигига мисоллар келтирамиз.

Nor is there a ruined alcazar in a city but has its golden tradition, handed down from generation to generation among the poor people of the neighborhood [14, 116].

A. Собри таржимаси: Vous ne rencontrez pas non plus un seul alcazar dans les villes, qui n 'ait également sa tradition dorée, perpétuée parmi les pauvres gens du voisinage, de génération en gé-nération [13, 204].

B.Муравьёв таржимаси: ...ни одна разру-шенная городская крепость -алъкасар не об-делена золотым ореолом, и таковые предания из рода в род хранят окрестные бедняки [6, 52].

Француз хамда рус тилларига «алъказар» сузи испанча «alcázar» сузидан олинган, ва уз навбатида испан тилига арабча « j^l» [1] (al-qasr) сузидан кириб келган.

On each side of this hall are recesses or alcoves for ottomans and couches, on which the voluptuous lords of the Alhambra indulged in that dreamy repose so dear to the Orientalists [14,35].

Француз тилига А. Собри таржимаси: De chaque côté de la sale sont des alcoves destinées

à contenir des ottomans ou des lits [13,57]. Рус тилига В.Муравьёв таржимаси: По обе стороны зала - ниши и альковы с дивана-ми и

90].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

оттоманками, на которых изнеженные властители Альгамбры вкушали дремотную ленъ, столъ любезную азиатам [6,18].

Аслида француз тилидаги «alcove» сузи арабча « [1] (al-kubba) сузидан олинган. Аммо, инглиз ва рус тилларига ушбу суз айнан француз тилидан кириб келган.

... Beholds a long train of mules slowly moving along the waste like a train of camels the desert; or, a single horseman, armed with blun-derbuss and stiletto, and prowling over the plain... [14, 3]

Француз тилига А. Собри таржимаси: ... une file de mules traversant lentement le désert, comme les caravanes de chameaux traversent les sables de l'Arabie, un pâtre qui chemine seul armé du stylet et de la carabine... [13, 7].

Рус тилига В.Муравьёв таржимаси: ...длинную вереницу мулов, медлительную, как верблюжий караван в пустыне; или одинокого всадника с ружъём и кинжалом, степного бродягу... [6, 74].

Мазкур мисолда биз француз тилига «chameau» сузи араб тилидан кириб келганлигини «^» (jamal), яъни траскрипция ёрдамида берилганлигини кузатсак, русча «верблюд» сузи (кадим рус - вельбудъ сузи) араб тилидан эмас, балки гот тилига мансуб («ulbandus» (слон)) сузидан олинганлигини кузатамиз.

В. Ирвингнинг «Ал-хамро» романида учровчи арабча сузларнинг тахлили (267 та суз) шуни курсатадики, узлашма сузлар орасида иккинчи турга мансуб, яъни трансформацияланган сузлар купчиликни ташкил этади. Фоиз куринишида каралганда куйидагича куриниш хосил булади:

- сузма-суз узлашмалар - 24%;

- трансформацияланган (шакли узгартирилган) узлашмалар - 59%;

- оригинал булмаган узлашмалар - 17%.

Француз тилига килинган таржима вариантда узлашма сузларнинг тушуриб колдирилиш ва лундалаштириш холатлари аникланди; матннинг арабча сузлар кулланган маълум бир кисмлари бирлаштирилган, айрим холларда узлашма сузлар тушуриб колдирилган.

The evening being cold, the inhabitants were crowded round a brasero in a chimney corner; and the hostess was a dry old woman, who looked like a mummy [14,

Рус тилига В. Муравьёв таржимаси: Вечер выдался холодный, постояльцы теснились в углу, поближе к брасеро, где хозяйничала иссохшая старуха, похожая на мумию [6, 7].

294].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Француз тилига А. Собри таржимаси мавжуд эмас. Муаллиф кахрамонлари билан булиб утган вокеалар хакида хикоя килиб беради.

ХУЛОСА

Асарда у тилдан бу тилга кириб келган сузларга эътибор каратиб шуни айтиш мумкинки, яъни тахлил этилган сузлар француз хамда рус тилларига куп холларда араб тилидан трансформация килинган сузлар ёрдамида таржима килинган.

Арабча узлашма сузларни тадкики араб тилидан бошка тилларга узлаштирилган сузларнинг таржимасидаги муаммоларни ва узга тиллардан кириб келган сузлар, бегона реалияларни очиб беришга имкон яратади.

REFERENCES

1. Борисов В.М. Русско-арабский словарь. - М.: САМ ИНТЕРНЕШНЛ, 1993. - 1120 с.

2. Виноградов В.А. Диглоссия // Языкознание. Большой энциклопедический словарь. - М.: Сов. Энциклопедия, 2000. - 418 с.

3. Влахов С.И., Флорин С.П. Непереводимое в переводе. - М.: Международные отношения, 1980. - 343 с.

4. Гальперин И.Р. Очерки по стилистике английского языка. - М., 1958. -459 с. [Электронный ресурс]. - URL: http://library.durov.com/Galperin-031.zip (дата обращения: 07.07.2012).

5. Грот Я.К. Спорные вопросы русского правописания от Петра Великого доныне. - СПб.: Типография Императорской Академии Наук, 1903. - 402 с.

6. Ирвинг В. Сказки Альгамбры / Пер. Муравьёв В.С. - М.: Вече, 2009. -

7. Крымский А.Е. История арабов и арабской литературы, светской и духовной. Ч. 2. - М.: ТВЛИ-ВЯ, 1912. - 431 с.

8. Крысин Л.П. Современный русский язык. Лексическая семантика. Лексикология. Фразеология. Лексикография: учеб. пособие для студ. филол. фактов высш. учеб. заведений. - М.: Издательский центр «Академия», 2007. -

9. Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. ред. В.Н. Ярцева, - М.: Сов. энциклопедия, 1990. - 685 с.

10. Лотте Д.С. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и терминоэлемен-тов. - М.: Наука, 1982. - 150 с.

432 с.

240 с.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

11. Смирницкий А.И. Лексикология английского языка. - М.: Изд-во литературы на иностран-ных языках, 1956. - 260 с.

12. Шанский Н.М. Лексикология современного русского языка. - М.: Эдиториал УРСС, 2007. - 304 с.

13. Irving W. Les contes de l'Alhambra [Электрон манба]. - URL: http://books.google.fr/books?id=390UAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&so urce=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q& f=false (11.11.2010).

14. Irving W. Tales or The Alhambra [Электронный ресурс]. - URL: http://books.google.ms/books? id=t05jR2QS3fcC&pg=PP9&hl=ru&source=gbs _selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false (11.11.2010).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.