Научная статья на тему '“ОТЕЛЛО” ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ТАРЖИМА ВАРИАНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ'

“ОТЕЛЛО” ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ТАРЖИМА ВАРИАНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

1340
126
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муаллиф услуби / семиотик / ситуатив / лексик-семантик / фразеологик бирикма / архаик сўзлар / реалиялар / лингвистик жиҳатлар / мазмун ва шакл / таржимон услуби

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Эсоналиевна Мунаввар Курбанова

Буюк инглиз драматурги Шекспирнинг асарлари кириб бормаган миллат адабиѐти кам бўлса керак. Шу кунга қадар унинг трагедия, комедия, сонет ва хроникалари жуда кўп тилларга таржима қилинган. Асарлари орасида айниқса унинг трагедиялари жуда машҳур. Драматург пеьсалари ичида ўзбек тилига таржима қилинган “Отелло” трагедияси саҳна асари сифатида катта шуҳрат қозонган. Мазкур мақола Шекспирнинг “Отелло” трагедиясини ўзбек тилидаги таржималари таҳлилига бағишланган. Ушбу мақолада биз бадиий таржимада муҳим жиҳат ҳисобланган муаллиф услубинини таржима матнларида қанчалик даражада сақланганини мисоллар ѐрдамида кўриб чиқамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ОТЕЛЛО” ТРАГЕДИЯСИНИНГ ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ТАРЖИМА ВАРИАНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

"ОТЕЛЛО" ТРАГЕДИЯСИНИНГ УЗБЕК ТИЛИДАГИ ТАРЖИМА

ВАРИАНТЛАРИ ТАХЛИЛИ

Эсоналиевна Мунаввар Курбанова

Узбекистан Давлат Жахон тиллари Университети 3-курс таянч докторанти kurbanovamunavvar1989@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Буюк инглиз драматурги Шекспирнинг асарлари кириб бормаган миллат адабиёти кам булса керак. Шу кунга кадар унинг трагедия, комедия, сонет ва хроникалари жуда куп тилларга таржима килинган. Асарлари орасида айникса унинг трагедиялари жуда машхур. Драматург пеьсалари ичида узбек тилига таржима килинган "Отелло" трагедияси сахна асари сифатида катта шухрат козонган. Мазкур макола Шекспирнинг "Отелло" трагедиясини узбек тилидаги таржималари тахлилига багишланган. Ушбу маколада биз бадиий таржимада мухим жихат хисобланган муаллиф услубинини таржима матнларида канчалик даражада сакланганини мисоллар ёрдамида куриб чикамиз.

Калит сузлар: муаллиф услуби, семиотик, ситуатив, лексик-семантик, фразеологик бирикма, архаик сузлар, реалиялар, лингвистик жихатлар, мазмун ва шакл, таржимон услуби.

КИРИШ

"Отелло" трагедияси Э.К. Чемберс фикрига кура 1604 йилда яратилган, лекин у илк маротаба 1623 йил фолиосида босилиб чиккан. Ушбу трагедия мазмуни итальян ёзувчиси Жиральдо Чинтионинг "Венециялик араб" хикоясидан олинган. Лекин Шекспир хикоя мазмунига бир канча узгартиришлар киритиб, уни турли образлар билан бойитган холда вокеликлар кетма-кетлигини бир тизимга усталик билан жойлаган.

Шекспир трагедиялари ичида услуб жихатдан фарк килувчи ва энг реалистик асар "Отелло" трагедиясидир. Шу билан бирга бу трагедия уша давр учун замонавий мазмундаги пеьса булган.

Шекспир трагедияларида инсоний фожеалар илдизи ижтимоий ва сиёсий масалаларга бориб такалади. "Отелло" трагедиясида хам янги жамият келтириб чикарган ракобатчиликка тугри ёндашмаслик хасад сингари иллатларнинг

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

вужудга келишига сабаб булган. Бу иллиат эса асар кахрамонлари фожеасининг бош омили булди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шекспирнинг "Отелло"си бошка трагедияларидан фарк килишининг яна бир жихати, унда бирорта хам мистик образ ("Хдмлет"), сехр-жоду ("Макбет"), гайритабиий кучлар ва символик образлар учрамайди. Пьеса факатгина трагедиянинг ижтимоий фонини ёритувчи персонажлар билан бойитилган.

"Отелло" трагедиясини илк бор 1940 йилда F. Гулом М. Лозинский таржимасидан фойдаланган холда, рус тилидан узбек тилига угирган. 1991 йилда эса Ж. Камолнинг инглиз тилидан бевосита узбек тилига таржима килинган варианти чоп этилди.

Шоир F. Гулом трагедияни аслиятга хам шаклан хам мазмунан якин холда таржима килган. Шекспир услубига хос булган суз уйинлари, персонажлар характерини ёритиб берувчи турли ибора, мажоз ва ухшатиш, бадиий тасвир воситалари ва хатто аслиятга хос булган драматик ритм хам таржимада уз аксини топган.

F. Гуломдан фаркли равишда трагедияни инглиз тилидан узбек тилига бевосита таржима килган мутаржим Ж. Камол хам муваффакиятли таржимани амалга оширган десак муболага булмайди. Таржима нафакат аслиятга якинлиги билан балки, Шекспир услубини махорат билан еткизиб берилганлиги кишини хайратга солади. Аммо таржима жараёнида иккиламчи нарса бирламчини такрорлай олмаганидек, "Отелло" трагедиясининг таржималарида хам баъзи жузъий камчиликларга йул куйилган. Кейинги уринларда таржима матнини аслиятдан фарк килувчи жихатларини куриб чикамиз.

Маълумки, назарий билимлар амалий жараёнлар билан чамбарчас богликдир. Назарий билимларсиз амалиётни бошлаш, давом эттириш, саклаш мумкин эмас. Айнан бадиий таржима жараёнида хам назарий билим ва куникмаларсиз мукаммал таржимага эришиб булмайди. Шу кунга кадар жахон адабиёти тарихида яратилган нодир асарлар турли тилларга бир нечта вариантларда таржима килиб келинмокда. Лекин барча таржима асарлар хам узида аслиятдаги давр нафаси, миллат рухи, муаллиф услуби каби мухим омилларни саклаган дея олмаймиз. Бу эса уз навбатида нафакат адабий нафисликларга путур етишига балки, миллатлараро маданиятларнинг тугри ёйилишига тускинлик килади. Натижада уша асар яратилган давр, мухит,

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

маданият ва асар муаллифи услуби борасида нотугри ёки чигал тушунчалар пайдо булишига олиб келади.

Биз таржима вариантларини киёслаш оркали бу каби муаммоларни бартараф этишимиз мумкин. Киёслаш жараёнида таржима назариясига оид билим ва куникмаларга эга булиш талаб этилади. Энг аввало тахлилга тортилаётган асар конуний мувофиклик назарияси (теория закономерных соответствий) яъни, келиб чикиши мувофик ва мувофик булмаган тиллар орасидаги таржима эканлигини билиш, хамда таржима назариясидаги моделлар (трансформацион, семантик-семиотик, ситуатив ва комуникатив) шартига канчалик даражада мувофик келишини аниклаб олиш лозим.

Таржима тахлилидан асосий максад эса таржима вариантларида адекватликка эришиш воситалари (референциал, прагматик, грамматик)нинг талаблари кай даражада кондирилганлигини аниклашдир. Бунда таржима тахлили асосан туртта лингвистик жихатлар (лексик-семантик, фразеологик, грамматик, стилистик) ни куриб чикиш оркали амалга оширилади.

First senator: We must not think the Turk is so unskilful To leave that latest which concerns him first, [Act I, Sc 3]

Биринчи сенатор: Биринчи сенатор:

Маслахатим - уйлаб куринг Турклар ундай бир халк эмас

шу жихатларни, мулохазасиз

Турк дегани ахир унча анойи

эмас

Жамол Камол таржимаси. Гафур Гулом таржимаси.

Юкоридаги жадвалда Шекспирнинг "Отелло" трагедиясидан парча ва унинг узбек тилидаги икки хил таржима вариантлари келтирилган. Дастлаб тахлилни лексик-семантик жихатдан куриб чикиш максадга мувофик булади. Маълумки, аслият адекватлигини таржимада таъминлаш учун мутаржимдан талаб килинадиган асосий шарт бу унинг уз тилидаги лисоний воситаларни аслиятга монанд тарзда куллай олишидадир. Мана шу шарт тулик бажарилгандагина асарнинг узга тилда айнан ухшаш иккиламчи нусхаси яратилганлигига шубха колмайди.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

Ушбу парчадаги "We must not think the Turk is so unskilful" мисраси узбек тилига "Биз туркларни тажрибасиз деб уйламаслигимиз керак" (Таржима -МК) тарзида таржима килинади. Мисрадаги Шекспир куллаган "unskilful' сузи лугатда "тажрибасиз" деган маънони англатади. Жамол Камол таржимасида бу сузга эквивалент сифатида "анойи эмас" сузи танланган. Анойи сузи узбек тили изохли лугатида - уз ишига пухта эмас, бировнинг сузига лаккка учадиган; содда, гул деган маънони англатади. Бу уринда таржимоннинг "тажрибасиз" сузи урнига "анойи эмас" сузини куллаши лугавий жихатдан бир-бирига синоним була олмасада, аммо контекстуал маъно жихатдан мос келади. Чунки асарда жангдан олдин турк кушинларининг карши тараф учун уюштиражак харбий хийласидан хабар топганликлари хакида гап кетади. Яъни бу уринда таржимоннинг турклар хам содда эмаслигига ишораси мавжуд. Ж. Камол таржимаси жозибадор ва сермазмун булсада, бир жихат борки, бизни масалани чукуррок уйлаб, мохиятини теранрок англашга мажбур этади. Бу хам булса, аслиятдаги миллийлик масаласи. Тахлил бошидаёк хулосага тегишли фикрни дебоча килишдан максад - укувчини эътиборини тахлилимизга нишон булган биринчи мисрада келган "анойи" сузига жалб килишдадир. Сабаб, бу сузни факатгина узбек тилига хос эканлигини хисобга олсак, айнан мана шу суз аслиятни таржимадаги миллийлигини йуколишига "хизмат килган". Шекспир ижодига тегишли асарнинг асли билан таниш булмаган, драматургнинг услубидан мутлак бехабар хар кандай укувчи келтирилган катрани инглиз миллатига мансуб шахс ёзганига асло ишона олмайди. Табиийки, асарни узбек ёзувчиси кули билан битилган ижод махсули сифатида завк билан укиб, енгил хазм килади. Вахолангки, узга тилда битилган асарлар аслиятга канчалик монанд булса, китобхоннинг уша миллат хакидаги билимлари шунча куп ортади. Бу эса укувчининг фикр доираси кенгайиб, хаётга янада теранрок, янада бойрок тажриба билан карашига ёрдам беради. Хдётда курган, укиган, эшитган ва хис килган барча нарсаларимиз маълумотдир. Х,ар бир маълумот эса узига хос билим демакдир.

Худди шу мисрани F. Гулом таржимасида кузатамиз: "Турклар ундай бир халц эмас мулохазасиз,". Таржимон "unskilfuFra эквивалент сифатида

СС Т™4 ^ с

мулохазасиз сузини танлаган. Бу сузни уйламасдан иш киладиган деган маъно англатишини хисобга олсак, куриниб турганидек бу икки суз хам маълум жихатдан эквивалент була олсада, лугавий маъносига кура бир-бирини урнини боса олмайди. Асар таркибидаги хар бир унсур, муайян маъно ва услубий тугалликда мухим ахамият касб этади. Таржима жараёнида лексик бирликларга

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

мос эквивалент танлашда шакл ва мазмунни саклаш учунгина ёндашиш таржима матнидаги маънони хиралашишига сабаб булади.

Аслиятдаги кейинги мисра "To leave that latest which concerns him first, " -"Аввал бошда узларига тегишли булган сунгги нарсани ташлаб," (сузма-суз таржима - МК) иккала мутаржим таржималарида хам тушириб кетилган.

Таржима назарияси буйича иш олиб борган турли олимлар хулосасига кура, шеърий асарнинг таркибий унсурлари булган тил услуби, образлар, вазн ва кофия, суз ва товуш уйини каби элементларни таржимада тула ва аник кайта ишлаш акл бовар килмас ишдир. Бунда мутаржимнинг юкорида санаб утилган элементлардан жуда булмаганда иккитасини таржимада тугри бера олиши табиий хол хисобланади. Шеърий таржима жараёнида хисобга олиш лозим булган яна бир жихат борки, бу - таржиманинг пухта чикишини таъминлайди. Грамматик меъёрларга амал килиш нафакат жумланинг шаклини чикаришга, балки унинг мазмунини бойитишга хам хизмат килади. Аслиятдаги биринчи мисрада келган эргаш гапли кушма гапни Ж. Камол иккита алохида мустакил гап куринишида таржима килган:

1. " We must not think" - "Маслахатим - уйлаб куринг шу жихатларни, "

2. "the Turk is so unskilful" - "Турк дегани ахир унча анойи эмас,"

Таржимоннинг асар гоясини очиб беришда лугавий бирликлардан мохирона фойдаланганлиги тахсинга сазовор, албатта. Аммо, гапдаги олмошлар таржимасида хаддан зиёд эркинликка йул куйилганлиги асар мазмунини англашда бироз чигаллик юзага келишига сабаб булган. Аслиятдаги "We must not think' ("Уйламаслигимиз керак") жумласидаги "We" - III шахс куплик олмоши Ж. Камол таржимасида "уйлаб куринг" - ("сиз уйлаб куринг") - II шахс куплик олмошига алмаштирилган. Бу билан гап мазмунидан бир сенатор бошка сенаторларга карата буйрук охангида мурожаат килган деган хулоса келиб чикади. Вахолангки, асар мазмунидан ва уша мухит таъсиридан келиб чикиб хулоса килинса, барча сенаторлар тенг хукукка эга ва давлат ахамиятига молик булган масалаларда бахамжихат уйлаб - карор кабул килишни давлат бошкарувчисига хавола килиш кераклигини англаш кийин эмас. Яна бир жихат, таржимада "not think' булишсизлик маъносини берувчи суз - унинг антоними булган "уйлаб куринг" булишли шаклига алмаштирилиши таржима маъносини саклаган булсада, шакл жихатдан узгаришга учраган. Аслиятда учрамайдиган гапдаги "Маслахатим" ва "шу жщатларни" сузлари эса таржимон томонидан шакл чикариш хамда мазмунни тулдириш учун таржимон томонидан жумлага киритилган.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

Иккинчи таржимон F. Гулом эса аслиятдаги эргаш гапли кушма гапни -мураккаб гапга айлантириб таржима килган: "We must not think the Turk is so unskilful" - "Турклар ундай бир халц эмас мулохазасиз" (F. Гулом таржимаси). Бу таржимада гапнинг биринчи кисми ташлаб кетилгани холда, факатгина иккинчи кисм ("the Turk is so unskilful" - "Турклар ундай бир халц эмас мулохазасиз") таржима килинган. Шунда таржимада тушириб кетилган гапнинг биринчи кисмидаги булишсизлик маъносини берувчи "not" ёрдамчи сузи F. Гулом таржимасида иккинчи гапдаги "эмас" эквивалента билан алмаштирилган. Юкоридаги жумла таржимасида мутаржим шакл жихатдан таржимага бир кадар тугри ёндошган булсада, баъзи лексик бирликларнинг тушириб колдирилиши контекстуал маъно жихатдан фикрнинг тугалланмаганлигига таъсир курсатган.

Brabanzio: A maiden never bold, Of spirit so still and quiet that her motion Blushed at herself - [Act I, Sc 3]

Брабанцио: Ахир, кизим оху каби хуркак киз эди, Ювош, камтар эди, иффат, хаёси баланд. Салга кизаргувчи эди, хижолат чекиб, Жамол Камол таржимаси. Брабанцио: Айбламай нечун уни? Узингиз уйланг- Ор-номусли ва иффатли гулдай киз эди. Кизарарди хатто оддий уз кил^идан, Гафур Гулом таржимаси.

Навбатдаги мисолда асл нусхада жами 26 та суз бор. Биринчи таржимада бу микдор 35, иккинчи таржимада эса 30 нисбатида узгарган. Яъни бунда Шекспир матнида мавжуд булмаган бир нечта сузлар кушилган. Чунончи, Ж. Камол таржимасида аслиятда мавжуд булмаган "цизим", "оху каби" "хуркак", "ювош", "камтар", "ибо-хаёси баланд", "цизаргувчи", "хижолат чекиб", "гов тушиб" каби лексик бирликлар ва фразеологик бирикмалар кушилганини кузатиш мумкин. F. Гулом таржимасида эса биринчи жумладаги риторик сурок гап - "Айбламай нечун уни?" ва "Узингиз уйланг" суз бирикмаси, хамда "ор-номусли", "иффатли" "гулдай циз", "уз цилизидан" каби суз ва суз бирикмалари таржимон томонидан киритилган. Таржима жараёнида нафакат хар бир кушилган суз, балки узгартирилган кушимча ёки кичик богловчилар хам

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

иккиламчи матнга янги тушунча, янги маъно ва узгача тафсилот олиб киради. Шунинг учун хам рус таржимони ва ношири Лев Гинзбург кимки асарни айнан узидай, соф холда куришни истаса, унинг аслига мурожаат килсин деб бежиз айтмаган.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Аслини олганда алохида келган товуш ёки бирор кушимча мустакил маъно англатмайди. Тилнинг канчалик бой ва жозибадор эканлиги ундаги сузларнинг мул ва ранг-баранглиги билан ифодаланади. Бадиий таржима жараёнида мутаржим олдида лексик-семантик жихатдан кундаланг буладиган асосий муаммолардан бири - бу таржима килинаётган тилда аслиятдаги баъзи сузлар эквивалентининг мавжуд эмаслигидир. Тугри, бу каби сузларни таржима матнида айнан узидек эквиваленти топилмаган холатда, бошка бир лексик бирлик, фразеологик бирикма ва хатто эргаш гапли кушма гаплар ёрдамида хам ифодалаш мумкин. Бундай таржималар оханг, ритм, гоя жихатдан аслиятга адекват була олсада, лекин бадиий таржиманинг энг мухим жихати булган муаллиф услуби иккиламчи матнда сакланмаслиги мумкин. Юкоридаги жадвалда Дездемонани Отелло билан яширинча никохдан утганидан хабар топган газабнок отанинг надоматга тула нуткидан парча мисол тарикасида келтирилган. Умумий олиб каралганда иккала таржима хам аслият мазмуни ва гоясини узида саклаган холда хис-туйгуларга бой, ранг-баранг суз ва иборалар оркали узбек тилига мохирона угирилган. Лекин парчани лексик-семантик ва грамматик жихатдан синчиклаб урганилса, таржима матнида йул куйилган бир нечта жузъий камчиликларни пайкаш мумкин. Масалан, биринчи жумлада келган "maiden" ("буй етган циз", "вояга етган циз") сузини Ж. Камол "хуркак циз" тарзида таржима килган. Хдмда бу суз олдидан аслиятда мавжуд булмаган "оху каби'' суз бирикмасини куллаш оркали ухшатиш санъатидан фойдаланган. Шундай булсада, "A maiden never bold" - "буй етган циз жасур булмас" (таржима - МК) жумласи Ж. Камол томонидан хам лексик-семантик, хам грамматик жихатдан аслиятдан йирок таржима килинган булса, F. Гулом таржимасида бу жумла узбек тилига угирилмаган деган хулосага келиш мумкин.

Х,ар бир тилдаги сузларнинг семантик томондан узаро бирикиши турли хусусиятларга кура амалга ошади. Бу масала таржима жараёнини бироз мураккаблаштиради. Шекспир ижод этган даврлар XVI аср охири, англосаксон тилидаги чатишув жараёнлари нихоя топиб, миллий тилнинг барпо булиш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

жараёнига тугри келади. Драматург услубидаги узига хосликлар, сузларнинг семантик жихатдан бирикишида кузга ташланувчи ноаникликлар, баъзи гап булаклари жойлашувининг грамматик коидаларга тугри келмаслиги ва асарларидаги янги сузлар, релиялар ва архаик сузларнинг хаддан зиёд куп учраши бунга далилдир. Шекспир тили шу кадар мураккаб, услуби шу кадар турфаки шу кунгача хеч бир таржимон бошка тилда дахо дараматургнинг айнан нусхасини ярата олган эмас. Шакл сакланган таржимада мазмун йуколган, мазмун тулдирилган жойда шакл узгарган. Барча жихатдан голиб мутаржим ижодида эса услуб бой берилган.

"Of spirit so still and quiet that her motion

Blushed at herself - and she in spite of nature," мисраларини Ж. Камол таржимаси билан солиштирадиган булсак, ундаги айрим сузларнинг эквивалента мутлако бошка маъно англатувчи лексик бирликлар билан алмаштирилганини куришимиз мумкин.

"Ювош, камтар эди, иффат, хаёси баланд.

Салга кцзаргувчи эди, хижолат чекиб,"

Масалан, аслиятдаги "spirit" - "рух", "цалб" сузи таржима матнида учрамайди. Таржимон "still", "quiet" - "сокин", "тинч" каби сифатларнинг урнига лексик жихатдан мутлако синоним була олмайдиган "ювош", "камтар" каби сифатларни эквивалент сифатида куллаган. Таржима матнидаги "иффат, хаёси баланд" сифати ва фразеологик бирикма аслиятда мавжуд эмас. "Ута уятчан" маъносини берувчи "Blushed at herself" фразеологик бирикмасидаги "blush" ("уятдан цизариш") сузи дастлаб Шекспир асарларида учрайди ["Henry VI", "Othello"]. Ж. Камол бу сузга эквивалент сифатида "салга кизаргувчи" лексик бирлигидан фойдаланади. Кейинги уринда келган "хижолат чекиб" фразеологик бирикмани таржимон маънони бойитиш ва шакл чикариш максадида таржима матнига киритган. Эътибор билан каралса, шу икки мисрада келган факатгина "blushed" (blush+ed) феълидан гапнинг утган замонда эканлигини англаш мумкин. Лекин таржима матнидаги бир нечта уринларда келган "эди" ёрдамчи феълининг кулланилиши контекстуал маънони кучайтиришга хизмат килган.

Худди шу парчани узбек тилига угирган F. Гуломда хам юкоридаги холатлардан баъзи бирларига дуч келамиз:

Ор-номусли ва иффатли гулдай киз эди.

^изарарди хатто оддий уз килиFидан,

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

Яъни, бу таржимон хам "spirit" сузини таржимада тушириб колдириш билан бирга, "still", "quiet" сифатларини "ор-номусли", "иффатли" эквивалентлар билан алмаштиради. Аммо бу эквивалентлар бир-бирига синоним була олмаслиги билан аслият мазмунига сезиларли таъсир курсатган. Шекспир парча оркали Дездемона отаси тилидан кизнинг канчалик уятчан ва журъатсиз булганлигини таъкидлагани яккол куриниб турсада, иккала таржимонда хам аслиятда учраган сифатлар урнига бошка маъно берувчи сифатлар кулланилгани туфайли услубий буёкдорлик бурттириб курсатилган. Натижада, таржима матнлари хажм жихатидан аслиятдан фарк килган. Узидан олдин келган сифатларни мазмун жихатдан бойитишга хизмат килган "гулдай циз" метонимияси хам аслиятда учрамайди. "Blushed at herself" фразелогик бирикмасини эса лугавий маънолари бир хил булган "цизарарди хатто оддий уз цилизидан" гап куринишида таржима килган. Бу билан таржима матнида Шекспирга хос услубий ихчамлик йуколган. Шекспир услубидаги яна бир кузга ташланувчи грамматик жихат борки, буни узбек тилига таржимада етказиб беришнинг узи мураккаб жараён. Бу хам булса Шекспир асарларидаги гап булакларининг бир-бири билан одатий предикатив йул билан (эга-кесим муносабати оркали ифодаланган субъектли муносабат) богланмаслигидир. Драматург услубидаги ихчамликнинг асл негизи хам айнан сузларнинг бир -бири билан мувофиклашув асосида бирикишига бориб такалади. Бунга жумлаларда гапнинг асосини ташкил килувчи фэълларни учрамаслиги, морфлар бир-бири билан купинча караткич ва каралмишлар оркали бирикиши ёркин мисол була олади. Балки, Лев Толстойнинг Шекспир услубига нисбатан эътирози уларок вужудга келган танкидий очеркига хам драматург услубига хос айнан мана шу хусусият сабаб булгандир. Чунки ёзувчи услубидаги хусусиятлар асаридаги деярли хар бир сузда намоён булади.

Дездемонанинг отаси кизининг Отеллога булган мухаббати чин севги эмас аксинча, буни ортида кандайдир сехр-жоду ётганига каттик ишонади. Чунки Венеция амалдорининг яккаю-ягона сохибжамол, табиатан жуда уятчан ва нозиктаъб кизи арабистонлик мавр (Шекспир асарда мавр (Moor - a member of a group of Muslim people who lived in North Africa and who controlled southern Spain between the 8th and 15th centuries. ) сузини бир неча бор такрорлайди. Бу суз асосан Отеллони купам хушламайдиган образлар (Яго, Дездемонанинг отаси Брабанцио) тилидан айтилганлиги хисобга олинса, Отелло венецияликлар томонидан ирк жихатдан тенг курилмаган деган хулоса келиб чикади. Айнан шу нарса Дездемонани Отеллога булган мухаббати ва у билан никохдан

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 I ISSUE l I 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.l23 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-l-61-l1

yтишгача борганлиги Брабанционинг хайрати ва изтиробига сабаб бyлган. Аслида Шекспир трагедиялари ичида энг соф, хаëтий ва мyлохазали, айни пайтда энг фожеали якун топган севги киссаси Отелло ва Дездемона yртасидаги мyхаббатдир. Мансаби, насл-насаби, ëши ва иркий тафовутларга карамасдан Дездемонани Отеллога кунгил куйиши - албатта Fyрликда жуш урган хис-туйгулар важидан эмас, аксинча Отеллонинг бошдан утказган росмана саргузаштлар ва ундаги машаккатлар чиниктирган хакикий эр кишининг соф туйгуларга тула изхорлари натижасидир.

XУЛОСA

Бадиий таржима маълум xадкнинг ижтимоий-эстетик онги таракк^тини курсатибгина колмай, унинг бошка мамлакатлар адабиëти ва маданияти билан узаро богликлигини курсатувчи мухим омиллардан бири xисобланади. Бу жараëн миллатларни нафакат бир-бирларининг билим ва тажрибалари, балки уларнинг бадиий карашлари, дyнëкарашининг xилма-xиллиги билан хам бойитади. Тиллар ва маданиятларнинг муштараклиги бадиий асарларнинг тугри таржималари мавжуд булгандагина юзага келиши, бунга эришиш осон эмаслиги таржимашунослик тажрибаларидан бизга маълум. Тахлил жараëнида курилган камчиликлар хар кандай таржима матнларида учраши мумкин булган холдир. Шундай экан забардаст таржимонларимизнинг адабий меросга улкан хисса кушганлари тахсинга сазовор.

REFERENCES

1. Узбек тилининг изохли лугати. Т.1. "Узбекистон" нашриëти.Т.: - 2020. - 592-бет. 679 б.

2. Жамол Kамол таржимаси. Шекспир, Вильям. Танланган асарлар. - Т.; "Адабдат ва санъат" нашриëти,1991.272-бет. 784 б.

3. Fафyр Fyлом таржимаси. Шекспир, Вильям. Танланган асарлар: 5 жилдлик. 1-жилд.-Т.: Адабиëт ва санъат нашриëти,1981.273-бет. 488 б.

4. The Complete Works Paperback - April 21, 2005 by William Shakespeare Publisher: Oxford University Press España, S.A.; 2nd edition (April 21, 2005) Language: English Paperback: 1424 pages ISBN-10: 0199267189 ISBN-13: 9780199267187. P.891.

5. Томаxин, Геннадий Дмитриевич.Теоретические основы лингвострановедения (на материале лексическиx американизмов английского языка): диссертация ... доктора филологическиx наук: 10.02.19. - Москва, 1984. - 487 с.: ил.Общее языкознание OD 71 85-10/71 1

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-61-71

6. Жахон адабиёти адиблари хакида: (Озод Шарафиддинов таржималари) - Т.: "МАънавият", 2010. - 392 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Macmillian English Dictionary. Michael Rundell. Published in 2007 by Macmillan Education. P 970. 1748 pages.

8. Кудрат, Мусаев. Таржима назарияси асослари: Дарслик. Т.: "Фан" нашриёти, 2005.- 22-бет. 352 б.

9. Халлиева, Гулноз. Киёсий адабиётшунослик. - Тошкент: Академнашр, 2020. - 32-б.

10. Ф. Сулаймонова. Шекспир Узбекистонда. "Фан" нашриёти. Т.: - 1978. 119-бет.

11. William Shakespeare. The Complete Works. Edited by Wells and Taylor. Published in the United States by Oxford University Press., New York - 2005. 1344 pages.

12. Мусаев К. Инглиз тилидан узбек тилига бадиий таржиманинг стилистик масалалари: Филол. фан. номз....дисс. - Самарканд, 1967. - 140 б.

13. Абдуллаев Ш. Таржима асарларида фразеологизмлар семантикаси: Филол. фан. номз....дисс. автореф. - Тошкент, 2006. - 21 б.

14. Рахматуллаев Ш. Узбек тилининг кискача фразеологик лугати. - Т.: "Фан", 1964. - 212 б.

15. Oxford idioms dictionary. Ben Francis. Published in 2017 by Oxford University Press. 470 pages.

16. Webster's New Encyclopaedic Dictionary. - New York: Black Dog and Leventhal Publishers, 1993. - 1787 p.

17. Longman dictionary of English idioms. - G.B. The Pitman Press, 1979. - 387 p.

18. Macmillian Collocations Dictionary. - Published in 2013 by Macmillan Education. 911 pages.

19. Macmillan Phrasal Verbs Dictionary. Michael Rundell, Liz Faulkner. Published in 2005 by Macmillan Education. 522 pages.

20. 128. Наргиза Досбаева. Бадиий таржимада услуб. - Т.:" Фан ва технология", 2016. - 31-бет. 120 б. https://kitobxon.com/uz/online-reader/3952

21. Пинежанинова Н.П. Индивидуальный стиль и звуковая организация поэтической речи. Изд-во С-Петербургского ун-та. СПб.: 1999. https://www.dissercat.com/content/osobennosti-individualnogo-stilya-leonida-martynova

22. Гончаренко С.Ф. Поэтический перевод и перевод поэзии. Электрон ресурс, 2005 //http://orus.slavica/org/node/1734

23. 133. Antal, Laszlo (1963). "Interpretation and Transformation." Linguistics,2,pp.16-25.

https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/ling.1963.1.2.16/html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.