Научная статья на тему 'УЗУМНИ ТЕХНИК НАВЛРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА СЕЛЕКЦИЯДАГИ АҲАМИЯТИ'

УЗУМНИ ТЕХНИК НАВЛРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА СЕЛЕКЦИЯДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

42
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мева-узум навлари / узум / фенологик кузатувлар / ҳосилдорлик / оила / туркум / шарроб турлари / тупроқ-иқлим иссиққа чидамли

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Улуғбек Иргашович Маматов

Бугунги кунда шароб ишлаб чиқариш ва уни экспорт қилиш бўйича юқори нуфузга эга бўлган хорижий мамлакатларда экспортбоп, юқори сифатли шароб олиш имконини берувчи техник навларни чиқариш, истиқболли навлар узумбоши ва ғужумининг механик ва биокимѐвий таркибини чуқур таҳлил қилиш ва шу асосда шаробчилик самарадорлигини тубдан ошириш бўйича изланишлар олиб борилмоқда

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Улуғбек Иргашович Маматов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «УЗУМНИ ТЕХНИК НАВЛРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА СЕЛЕКЦИЯДАГИ АҲАМИЯТИ»

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

УЗУМНИ ТЕХНИК НАВЛРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА СЕЛЕКЦИЯДАГИ АХДМИЯТИ

УлуFбек Иргашович Маматов

Академик М. Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институт илмий ишларни мувофиклаштириш ва кадрлар тайёрлаш

булими бошлиги

АННОТАЦИЯ

Бугунги кунда шароб ишлаб чикариш ва уни экспорт килиш буйича юкори нуфузга эга булган хорижий мамлакатларда экспортбоп, юкори сифатли шароб олиш имконини берувчи техник навларни чикариш, истикболли навлар узумбоши ва гужумининг механик ва биокимёвий таркибини чукур тахлил килиш ва шу асосда шаробчилик самарадорлигини тубдан ошириш буйича изланишлар олиб борилмокда.

Калти сузлар Мева-узум навлари, узум, фенологик кузатувлар, хосилдорлик, оила, туркум, шарроб турлари, тупрок-иклим иссикка чидамли.

Кириш: Республикада 2021 йил 1 январ холатига кура, жами 137,1 минг гектар токзорлар мавжуд булиб, шундан, 111,5 минг гектари (81,3%) хосилли ва

25.6 минг гектар (18,7%) ёш токзорлар хисобланади. Фермер ва кишлок хужалиги корхоналари тасарруфида жами 90 минг гектар токзорлар булиб, 67 минг гектари (74%) хосилли ва 23 минг гектар (26%) ёш токзорларни ташкил этади. Токзорларнинг 34 минг гектар хураки, 40 минг гектар кишмишбоп, 16 минг гектар саноатбоп навлардан иборат.

Х,алкаро узумчилик ва виночилик ташкилоти (OIV) нинг маълумотларига кура, Узбекистон дунёда токзорлар майдони буйича 14-уринни, хураки узум экспорти хажми буйича 14-уринни (133,1 млн. доллар) хамда майиз экспорти хажми буйича эса 7-уринни (55 млн. доллар) эгаллайди.

Охирги икки йил давомида янги узумзорларни барпо этишда сезиларли узгаришлар булиб, фермер ва кишлок хужалиги корхоналари томонидан жами

38.7 минг гектар, шундан 2019 йилда 15,7 минг гектар ва 2020 йилда 23,0 минг гектар майдонда узумзорлар барпо этилди (шундан, 2019 йилда 3,5 минг гектар ва 2020 йилда 5,4 минг гектар жами 8,9 минг гектар майдонда

саноатбоп узумзорлар барпо этилди).

Узум Vitaceae Juss оиласининг Vitis туркумига мансуб,

232

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

дунёда энг куп таркалган ва истеъмол килинадиган (хусусан шароб махсулотлари) мевали усимлик хисобланади. Катор муаллифларнинг [1.] фикрича, узум инсоният тарихида энг биринчи маданийлаштирилган мевали усимлик турларидан биридир. Хрзирги кунда хам узум саноат асосида жуда йирик масштабларда етиштириладиган, энг сердаромад мевали усимлик хисобланади [2.]. Шу боис унинг хосилдорлиги ва сифатини ошириш учун турли йуналишларда, хусусан, етиштириладиган жойнинг тупрок-иклим шароитидан келиб чиккан холда ток тупининг макбул озиклантириш меъёрларини [3.],сугориш тартибини туп юкламасини хар хил устирувчи моддаларнинг таъсирини, экиш схемаларини навларни ва бошкаларни урганиш буйича дунёнинг узумчилик саноат асосида ташкил этилган барча мамлакатларда мунтазам илмий тадкикотлар олиб борилади.

2-жадвал

Узумнинг Гарбий Европа экологик-географик гуру^ига мансуб техник нав намуналар Fужумининг механик таркиби ва хусусиятлари (2015-2018 йй.)

Навнинг номи 100 дона уруг вазни, г 100 дона гужум вазни, г Механик хусусияти, г

узилиш кучи эзилиш кучи

Бургундский 5,2 199 516 1312

Каберне фран St 3,4 167 593 973

Альбилье 2,8 159 349 1142

Аспиран черный 4,8 206 540 886

Вердея 5,4 196 467 1061

Вердельо 6,3 206 374 1069

Гран нуар де ля кальмет 4,6 181 392 952

Донзелино 3,8 92 330 864

Гольд рислинг 5,1 194 577 1074

Дюрбе де марсель 3,9 213 356 845

Каберне совиньон 3,9 139 402 985

Косоротовский 3,7 203 301 1150

Мускат юрский 3,4 202 432 1165

Мускат бифера 3,6 160 377 1074

Мускат гамбургский 4,6 282 412 1359

Мускат оттонель 5,2 92 269 798

Мускат черный ранний 3,6 166 420 1005

Морастель 3,5 125 530 1303

Португезер 3,9 187 321 959

Рибье 5,5 195 559 915

ЭКФ05 0,2 2,3 - -

8х 0,03 0,42 - -

Узум гужумининг бандидан узилиши учун сарфланган

233

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

энг кичик огирлик бирлиги Донзелино, Косоротовский,Мускат оттонельва Португезер навларида кайд этилди. Ушбу навларда гужумини бандидан узиш учун сарфланган огирлик бирлиги навлар буйича мос равишда 269-330 г дан ошмади. Ушбу технологик курсаткич буйича колган навлар оралик урин эгаллади ва уларда гужумини бандидан узилиши учун сарфланадиган огирлик бирлиги навлар буйича мос равишда 356-516 г атрофида узгарди.Гужумининг эзилиши учун сарфланган огирлик кучи тахлили куйидаги маълумотларни олиш имконини берди. Бунда узум гужумининг эзилиши учун сарфланадиган энг юкори огирлик бирлиги Мускат гамбургский навида кайд этилди. Ушбу навнинг гужумини эзилиши учун 1359 г огирлик кучи сарфланганлиги кайд этилди.

Узум гужумининг эзилиши учун сарфланган энг кичик огирлик бирлиги Донзелино, Дюрбе де марсель ва Мускат оттонель навларида кайд этилди. Ушбу навларда гужумининг эзилиши учун сарфланган огирлик бирлиги мос равишда 864, 845 ва 798 г ни ташкил этди. Мазкур технологик курсаткич буйича колган навлар юкоридаги навлар уртасида оралик урин эгаллади ва уларнинг гужумини эзилиши учун сарфланган огилик бирлиги навлар буйича мос равишда 886-1303 г ораликдаги ифодаларга эга булди.Бугунги кунда дунё буйича узумчилик илми янги сифат боскичига кутарилди, эндиликда тавсия этилаётган янги навларга куйидаги талаблар куйилмокда: стандарт сортиментни транспортда ташиш ва саклашга ярокли эртапишар ва кечпишар навлар билан бойитиш, юкори махсулдорлик, мухитнинг нокулай омиллари ва касалликларга комплекс биологик чидамли-лик, етиштириладиган жойнинг тупрок-иклим шароитларига кенг мослашув-чанлик, техник навларда гужумининг юкори сифатли шароб бериши ва бошкалар [4.]

ХулосаНавларнинг аксарият кисми эскирган навлар булиб, бугунги кун талабига мос, ракобатбардош шароб махсулотлари ишлаб чикаришда ушбу навлардан фойдаланиш юкори самара бермайди. Шу боис, республикада ишлаб чикарилаётган шароб махсулотлари сифатини янада яхшилаш максадида хар йили мамлакатимизга шаробчилиги ривожланган хорижий давлатлардан куплаб кимматли навлар келтирилмокда ва улар муваффакият билан купайтирилмокда.

REFERENCES

1. Амирджанов А. Г. Сулейманов Д. С. Оценка продуктивности сортов винограда и виноградников (Методические указания). -Баку, 1986.-56с.

234

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

2.Бейбулатов М. Р., Игнатов А. П., Урденко Н. А. Методические рекомендации ведения виноградника помалозатратной технологии.-Ялта,2010.-44с.

3. Буриев Х.Ч.,Енилеев Н.Ш.ваб. Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хисоблар ва фенологик кузатувлар методикаси.-Т.,2014.-64б.

4.Караев М.К.Продуктивность винограда взависимости отформы его куста//Виноделиеивиноградарство. -2006. -№2.-С.40-41

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.