Научная статья на тему 'УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ УСТОЗ ШОГИРД” ИМКОНИЯТЛАРИНИНГ ЯРАТИЛИШИ'

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ УСТОЗ ШОГИРД” ИМКОНИЯТЛАРИНИНГ ЯРАТИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1374
151
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“устоз-шогирд” / муаммо / инновацион ѐндошув / методик мазмун / педагогик маҳорат / методик ѐрдам / семенар / тренинглар / follower / mentor / facilies / of ustoz-shogird” / in educational / of processes / education / apprentice / specialized / educational / effectiveness / process / providing / regularity / scientific / work

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ў. Шукурова

Ушбу мақолада узлуксиз таълим тизимида “устоз-шогирд” имкониятларининг яратилиши асосан мактабгача таълим муассасалари, умумий ўрта таълим ҳамда олий таълим жараѐнида янги иш бошлаган ѐшларимизга таълим тарбия жараѐнларини сифатли ташкил қилиш ва илмий фаолиятларини самарали давом эттириш масалаларига доир фикрлар баѐн қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

There are described cases about originating facilies of “ustoz-shogird” in educational system high-grade creation of processes of the education and upbringing for apprentice teacher and secondary specialized and higher educational system effectiveness in the process of education and providing the regularity of education during the scientific work.

Текст научной работы на тему «УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА “ УСТОЗ ШОГИРД” ИМКОНИЯТЛАРИНИНГ ЯРАТИЛИШИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-175-179

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА " УСТОЗ ШОГИРД" ИМКОНИЯТЛАРИНИНГ ЯРАТИЛИШИ

У. Шукурова

ГУЛДУ, Педагогика ва психология кафедраси катта укитувчиси

chukurova @ umail.uz

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада узлуксиз таълим тизимида "устоз-шогирд" имкониятларининг яратилиши асосан мактабгача таълим муассасалари, умумий урта таълим хдмда олий таълим жараёнида янги иш бошлаган ёшларимизга таълим тарбия жараёнларини сифатли ташкил килиш ва илмий фаолиятларини самарали давом эттириш масалаларига доир фикрлар баён килинган

Таянч сузлар: "устоз-шогирд", муаммо, инновацион ёндошув, методик мазмун, педагогик махррат, методик ёрдам, семенар, тренинглар.

ABSTRACT

There are described cases about originating facilies of "ustoz-shogird" in educational system high-grade creation of processes of the education and upbringing for apprentice teacher and secondary specialized and higher educational system effectiveness in the process of education and providing the regularity of education during the scientific work. In this article.

Keywords: follower, mentor, facilies, of ustoz-shogird", in educational, of processes, education, apprentice, specialized, educational, effectiveness, process, providing, regularity, scientific, work.

КИРИШ

Мактабгача таълим муассасларида устоз-шогирд ишларини йулга куйиш учун умумий урта таълим ва олий таълим тизимида узлуксиз равишда узаро хдмкорлик ишларини амалга ошириш лозим. Хдмкорлик ишларини амалга ошириш учун тарбиячи ва укитувчиларни иш фаолиятларини кузатиб курдик. Олиб бораётган илмий кузатувларимиз, бугунги кунда "Устоз - шогирд" анъаналарини тиклаш, кенг жорий этиш хдмда ушбу фаолиятни узлуксиз равишда такомиллаштириш таълим тизимида укитувчи фаолияти мазмунини ташкил этмоги лозимлигини курсатмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

"Устоз - шогирд " тизимини ташкил этиш ва уни такомиллаштиришда асосий максад укувчи - ёшларга мазмунли билим бериш, касбий махоратга эга булиш оркали устозлар йулидан бориб, келажакда уз сохасининг билимдони, маънавий соглом, рухан пок, булишини таъминлашдан иборат. Бу жараённи узлуксиз амалга ошириш учун яхлит холда шогирдни уз - узини тарбиялаш оркали, яъни эгаллаган касб - хунарини санъат даражасига кутариши, миллий кадриятларимиз хамда анъаналаримизга содик колган холда устозлар угити хамда ишини давом эттиришини такоза этади. Тадкикот ишида кузатиш, таккослаш, экперемент утказиш, умумлаштириш каби методлардан фойдаланилди. (Х,.Абдукаримов, О.Сувонов. ва бошкалар)

Узбекистон Республикаси Президенти Ш. М. Мирзиёев 2019 йил учун мулжалланган энг мухим устувор вазифалар хакидаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида таъкидлаб утганларидек: "Ёшларимизга муносиб таълим бериш, уларнинг илм-фанга булган интилишларини руёбга чикаришимиз керак. Шу максадда, мактабгача таълим тизимини ривожлантиришимиз, урта ва олий укув юртларининг моддий-техник базасини, илмий ва укув жараёнлари сифатини тубдан яхшилашимиз керак.

Умумий урта таълим тизимини бугунги кун талаблари асосида ташкил этиш, хар томонлама камол топиши учун, барча шароитларни яратиш лозим"

Юкоридаги олий максадли чакирикка лаббай деб жавоб беришимиз учун аввало таълим тарбия беришнинг дастлабки боскичларидан бири булган мактабгача таълим муассасаларидаги фаолият юритаётган тарбиячиларнинг иш фаолиятларида самарадорликка эришиш учун устоз-шогирд ишларини йулга куйишимиз керак.

Таъкидловчи эксперимент юзасидан олинган маълумотлар шуни курсатадики умумий урта таълим тизимида укитувчиларнинг 36- 40 фоизи укув режа ва фан дастури талабларига мувофик асосий эътиборни касбий педагогик фаолият талабларидан келиб чикиб, узларининг укув-методик ишларини такомиллаштиришга каратади. Х,ар бир утиладиган дарснинг укув - методик мазмун - мохиятини узи тайёрлаган ишланмалар асосида укувчи онгига етказиб беришга, фаннинг назарий асосларини методик махорат билан, яъни узининг педагогик тажрибаларига таяниб олиб боришга харакат килади.

Умумий урта таълим мактабларида фаолият олиб бораётган 26 - 28 фоиз укитувчилар купрок олий укув юртларида эгаллаган билим ва куникмаларига суяниб, укувчиларни мустакил билим олишларига, эгаллаган билимларининг

амалий ахамиятини билишга йуналтириб борадилар. Булар купрок ёш мутахассислар хисобланишади.

26 - 28 фоиз укитувчилар купрок олий укув юртларида оз сондаги, яъни 8-9 фоиз укитувчилар умумий урта таълим мактабларида фаолият олиб бораётган куриб утилган фаолият йуналишларининг барчасини камраб олган холда, узининг касбий педагогик махоратини такомиллаштириб боришга эришишади. Бир гап билан айтганда касбий фаолиятини илмий изланишларсиз, укув методик хамда амалий тажрибаларсиз тасаввур эта олмайди. Умумий урта таълим мактабларида 2- 3 фоиз укитувчилар ёшидан катъий назар, уз устида ишлашни хохламайди. Фан дастурида белгиланган мавзуларни дарслик даражасида укувчига етказиб бериш билан чекланади. Бу тоифадаги укитувчилар асосий фаолиятини таълим - тарбия иши билан эмас, шахсий тижорат ишлари билан боглашади. Уз устида ишлаш, педагогик махоратни ошириб бориш учун "вакт топиша олишмайди" . (Х,.Абдукаримов, О.Сувонов. 2010.)

Табиийки, укувчилар хам хар хил булишади. Бир гурухда уртача 25 та укувчи буладиган булса, шулардан 5 - 6 таси тинмай укийдиган, изланадиган, топширикларни имкон кадар уз вактида бажариб келадиган, мустакил фикрли, интизомли булишади. Бундай укувчилар " укитувчи- укувчи " муносабатида вужудга келадиган муаммоли вазиятларга илмий - инновацион ёндошган холда, хеч кандай низоли вазиятларни келиб чикишига урин колдирмайди. Чунки узаро муносабатда укитувчи ва укувчи бир - бирини тугри тушунган холда педагогик доирадан ташкарига чикишмайди. Бу жараён хар кандай кескинликларга бархам бериш, "Устоз-шогирд" тизимини шакллантириш имкониятларининг эшигини очади. (Х,.Абдукаримов, О.Сувонов. 2010.)

Олий таълим тизимида эса,18- 20 фоиз профессор-укитувчилар касбий фаолиятини илмий тадкикот изланишларсиз тасаввур кила олмаслиги маълум булди. Купрок изланиш илмий маколалар ёзиш, тавсиялар тайёрлаш касбий фаолият мазмунини ташкил этади. Бундай укитувчилар фаннинг бирор муаммосини урганиб, инновацион ёндошувлар асосида узининг мутахассислик йуналишига татбик этиш оркали уз махоратини оширишга интилади.

Олий таълим тизимида узларининг укув методик тажрибаларига эга булган укитувчилар (36 - 40фоиз) уз касбига ута масъулият билан карашади.

"Устоз-шогирд" тизимини яратишда натижага эришиш учун мактабгача таълим тизими умумий урта таълим ва олий таълим тизимида узлуксиз узаро хамкорлик коидаларига амал килсагина кузланган максадга эришилади.

Бу жараённи такомиллаштиришга хос умумий коидалар куйидагилар хисобланади:

1."Устоз - шогирд " мактаби таълим муассасаларининг рахбарлари томонидан буйрук асосида ташкил этилади.

2. Х,ар бир ёш тарбиячи ёки укитувчига алохида устоз тайинланади. Устоз шогирд фаолияти учун тузилган йиллик режа асосида иш олиб борилади.

3. Устоз - шогирдларининг таълим - тарбиявий фаолияти учун шахсан масъул хисобланади.

4. Устоз шогирд фаолиятини, унинг амалий ишларини вакти - вакти билан рагбатлантириб боради.

5. "Устоз - шогирд " фаолияти асосида режали бажарилган ишлар намуна сифатида кургазмаларда намойиш этилиши, илмий маколалар хамда грантлар тайёрлаш, конференция ва семенар - тренингларда фаол иштирок этиш устоз ва шогирднинг касбий бурчи хисобланади.

6. Намунавий фаолият курсатиб, шогирдлари юкори натижаларга эришган устозлар тажрибаси урганилиб, оммалаштирилади. Уларга илмий маколалари, укув - методик кулланмаларини чоп эттириш, дам олиш учун йулланмалар бериш каби имтиёзлар берилади. Куриб утилганидек, ."Устоз -шогирд " мактаби анъанасини ташкил этишда укитувчиларни эгаллаган касбига булган муносабати хисобга олинади. (Х,.Абдукаримов, О.Сувонов. 2010.)

Юкоридаги курсатмаларга амал килсак укувчи ёки талабалар уртасида хам шогирд тушиш истаги яккол кузга ташланади. Анкета суровномаси ва сухбатлар асосида укувчиларнинг купрок кисми, яъни 10-12 таси тажрибаси бой укитувчиларга шогирд тушишни исташади.

Иктидори юкори булган укитувчиларига (8-9 фоиз ) алохида кобилиятга эга булган укувчилар шогирд тушишади. Буларда назарий билим булиш билан бирга амалий хамда хаётий тажрибалар буладики , "устоз -шогирд " уз ишларини режали хамда илмий асосда ташкил этишда уз имкониятларини тезда топиб олишади. Бундай укитувчиларга куп булмасада ( 3 - 4 укувчи ), узлари кизикиб, устозни танлаганликлари алохида эътиборга моликдир. ( Х.Е.Ибрагимов,У.А.Йулдошев. 2008)

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Кузатувлар шуни курсатадики, 25 та укувчидан камида 4 - 5 таси дарсларга келмайдиган, келса хам кечикадиган, синф жамоасида муаммоли вазиятларни келтириб чикарадиган, мактаб фаолиятида жамоат ишларида,

байрам тадбирлари хамда шанбаликларда деярли катнашмайдиган, суст укувчиларни ташкил этди. Нуксонли вазиятлар, "Устоз - шогирд " муносабатига оид хар хил кескин холатлар хам ана шу (кам сонли ) укувчилар чекига тугри келди.

"Устоз - шогирд " руйхатида куриб утилган укувчиларнинг исми, шарифлари булсада, амалда бу укувчилар узларининг индивидуал хусусиятларидан келиб чикиб, синф жамоаси таркибига бирикиб, шу синфнинг фаол аъзоси булиб кетмасликлари кузга ташланиб турди.

Психолог ва социолог олим И.С.Коннининг курсатишича укувчи - ёшлар, айникса, 15 - 17 ёшли усмирлар бир - бирларига ёмон тавсифнома беришмайди. Шу маънода укитувчи устоз сифатида кул остидаги хар бир укувчининг узига хос хусусиятини билиши, боладаги " яхши " деб топилган хислатни урганиши, сунг ана шу хислат теварагида муамола килиб, унга тарбиявий таъсир курсатиши лозим. (Адизова Т.М. 1999)

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда мактабларда "Устоз - шогирд " имкониятларининг яратилиши устоз- шогирд фаолияти учун самарали мехнат натижаси хар томонлама камол топган укувчиларни тарбиялашдан иборат булади.

REFERENCES

1. Адизова Т.М. Укитувчиларнинг шахслараро муносабатларини психологик диагностикаси ва коррекцион ишлари. - Т.: 1999.

2. Х,.Абдукаримов, О.Сувонов. Педагогик технологиялар ва педагогик махорат. Т., 2010.

3. Х.Е.Ибрагимов,У.А.Йулдошев,.Педагогик психология. 2008.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.