Научная статья на тему 'УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ'

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
194
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
узлуксиз таълим тизими / биология фани / ўқув жараѐни / фанга оид тушунчалар / билим ва кўникмалар / таълимда инновацион воситалар / компьютер техникаси / тақдимот материаллари / биологик билим ва тушунчалар / ҳайвонот дунѐси / ўқитиш тамойиллари / таянч ва фанга оид комтетенциялар. / lifelong education system / biology / educational process / scientific concepts / knowledge and skills / innovative means in education / computer technologies / presentation materials / biological knowledge and concepts / wildlife / learning principles / basic and scientific competencies.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қарахонова Лобархон Мусахоновна

Таълим тизимидаги инновацион ѐндашувлар замонавий таълим технологиялари, дастурлашган воситалар, тест ва шу каби ноанъанавий таълим воситалари асосида ўқув жараѐни фаоллигига эришилади. Бугунги ахборотлашган даврда кўпгина ўқув фанлари каби биология дарсларида ҳам электрон таълим воситаларини фаол қўллаш самарадорлик омили бўлиб хизмат қилмоқда. Шу маънода мазкур мақола бевосита таълим жараѐнига замонавий ахборот технологияларини жорий этиш ва ундан фойдаланишнинг амалий асосларига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCIENTIFIC AND PRACTICAL BASES FOR THE USE OF ELECTRONIC LEARNING TOOLS IN ACHIEVING EFFICIENCY IN BIOLOGY IN THE SYSTEM OF CONTINUING EDUCATION

Innovative approaches in the education system are achieved by activating the learning process based on modern educational technologies, software, tests and similar nontraditional teaching aids. In the modern information age, as in many academic disciplines, the active use of electronic teaching aids in biology lessons is an efficiency factor. In this sense, this article is devoted to the practical foundations for the introduction and use of modern information technologies in the educational process.

Текст научной работы на тему «УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ»

УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ

Карахонова Лобархон Мусахоновна

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот институти "Табиий фанларни укитиш технологиялари" булими мудири, педагогика фанлари фалсафа

доктори (PhD), катта илмий ходим https://doi.org/10.5281/zenodo.6779388 Аннотация. Таълим тизимидаги инновацион ёндашувлар замонавий таълим технологиялари, дастурлашган воситалар, тест ва шу каби ноанъанавий таълим воситалари асосида уцув жараёни фаоллигига эришилади. Бугунги ахборотлашган даврда купгина уцув фанлари каби биология дарсларида %ам электрон таълим воситаларини фаол цуллаш самарадорлик омили булиб хизмат цилмоцда. Шу маънода мазкур мацола бевосита таълим жараёнига замонавий ахборот технологияларини жорий этиш ва ундан фойдаланишнинг амалий асосларига багишланган.

Калит сузлар: узлуксиз таълим тизими, биология фани, уцув жараёни, фанга оид тушунчалар, билим ва куникмалар, таълимда инновацион воситалар, компьютер техникаси, тацдимот материаллари, биологик билим ва тушунчалар, %айвонот дунёси, уцитиш тамойиллари, таянч ва фанга оид комтетенциялар.

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЭЛЕКТРОННЫХ СРЕДСТВ ОБУЧЕНИЯ В ДОСТИЖЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПО БИОЛОГИИ В СИСТЕМЕ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Аннотация. Инновационные подходы в системе образования достигаются за счет активизации процесса обучения на основе современных образовательных технологий, программных средств, тестов и подобных нетрадиционных средств обучения. В современный информационный век, как и во многих академических дисциплинах, активное использование электронных средств обучения на уроках биологии является фактором эффективности. В этом смысле данная статья посвящена практическим основам внедрения и использования современных информационных технологий в образовательный процесс.

Ключевые слова: система непрерывного образования, биология, образовательный процесс, научные понятия, знания и умения, инновационные средства в образовании, компьютерные технологии, презентационные материалы, биологические знания и понятия, живая природа, принципы обучения, базовые и научные компетенции.

SCIENTIFIC AND PRACTICAL BASES FOR THE USE OF ELECTRONIC LEARNING TOOLS IN ACHIEVING EFFICIENCY IN BIOLOGY IN THE SYSTEM

OF CONTINUING EDUCATION Abstract. Innovative approaches in the education system are achieved by activating the learning process based on modern educational technologies, software, tests and similar non-traditional teaching aids. In the modern information age, as in many academic disciplines, the active use of electronic teaching aids in biology lessons is an efficiency factor. In this sense, this article is devoted to the practical foundations for the introduction and use of modern information technologies in the educational process.

Keywords: lifelong education system, biology, educational process, scientific concepts,

knowledge and skills, innovative means in education, computer technologies, presentation materials, biological knowledge and concepts, wildlife, learning principles, basic and scientific competencies.

КИРИШ

Хрзирги кунда узлуксиз таълим тизимида ахборотлашган таълим мухитини яратиш, укув фанларига мулжалланган мультимедиали иловаларни кенг жорий этиш ва умумий урта таълим мактабларининг янги авлод укув-методик адабиётлар базасини халкаро таълим стандартларига, таълим сифатини бахолашнинг халкаро дастурлари тизимига мослаштириш долзарб вазифалардан бири хисобланади. Зеро, Узбекистан Республикаси халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида «Таълимда мультимедиа махсулотларини ишлаб чикиш ва уларни куллаш жараёнини тизимли ташкил этиш чораларини куриш» каби устувор вазифалар белгиланган. Бу эса умумий урта таълим мактаблари укувчиларининг биологик саводхонлигини ошириш, табиий-илмий дунёкарашини, таянч ва фанга оид хусусий компетенцияларини шакллантиришда биология дарслари, дарсдан ва синфдан ташкари машгулотларни интерактив электрон таълимий ресурслар воситасида ташкил этилишини таъминлайди.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Республикамизда таълим тизимини ахборотлаштириш, электрон ва масофавий таълим имкониятлари М.Арипов, А.Абдукодиров, У.Ш.Бегимкулов, Р.Х.Джураев, Н.И.Тайлаков, АДайитов, М.Лутфуллаев, М.Цой каби олимларнинг ишларида тадкик килинган. Биологияни укитиш методикасини такомиллаштириш, укувчиларнинг дарсдан ташкари ишлари ва синфдан ташкари машгулотларини ташкил этиш, биология фани сохасида замонавий таълим технологияларини куллаш ва укув жараёнида электрон таълим ресурсларидан фойдаланиш имкониятлари А.Т.Еофуров, Ж.О.Толипова, О.Мавлонов, С.С.Файзуллаев, Г.С.Эргашева, З.Матякубова, С.Нажимова, Н.Ж.Тошманов, М.Ибодовалар томонидан урганилган.

Мустакил давлатлар хамдустлиги мамлакатларида биологияни укитишда ахборот технологиялари таълим ресурсларидан фойдаланиш масалалари В.И.Евдокимов, И.В.Роберт, Ко Ен Чоль, Г.П.Чепуренко, П.Апатова, Е.И.Машбиц, Ю.Астратов, Е.В.Буряченко, Л.И.Булавенцева, И.А.Васильева, В.В.Кирилиенко, Г.В.Ившина, Е.Г.Коберник, А.Г.Крицкий, А.В.Уманец Н.В.Мусинова, О.Г.Петрова, Е.А.Филиппов, В.Старадубцев, В.Смирнов, С.Суматохин, Ю.А.Тихомирова каби олимлар томонидан урганиб чикилган.

Хорижий давлатларда биология таълими жараёнида ахборот технологияларини куллаш, компьютер ёрдамида моделлаштириш, электрон таълимни жорий этиш, илгор педагогик ва ахборот технологияларини ривожлантириш, виртуал лаборатория машгулотларини ишлаб чикиш муаммолари буйича L. Rageda, Т^ееЛ, L.M.Semali, A.Bork, Casotti G, Rieser-Danner L, Knabb MT,M.C.Linn, J.A.Chiu, P.Mary A.Femandez, S.RibariC, М.Ко^а§, S.W.Rissing, J.G.Cogan каби олимлар тадкикот олиб борганлар.

Мавзудаги устувор вазифалари

амонавий ахборотлашган таълим мухитида биологиядан укувчиларда таянч ва фанга оид хусусий компетенцияларни ривожлантиришда электрон таълим ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини аниклаштириш;

дарс жараёнида укувчиларнинг билими, куникма ва малакаларини ривожлантиришда укув-таълимий технологиялар ва дастурий таълим воситаларини узаро комплекс холда тизимлаштириш асосида такомиллаштириш;

биологиядан дарсдан ташкари ишларда укувчиларнинг индивидуал билим олишларини электрон дастурий таъминот воситалари хамда мустакил фаолиятга йуналтириш асосида ташкиллаштириш;

укув жараёнида ва дарсдан ташкари машгулотларда укувчилар билимини назорат килиш ва таълим сифатини бахолашнинг халкаро дастурлар талабларига мослаштириш.

Таълим жараёнига замонавий ёндашувлар, туб ислохотлар жорий этилаётган хозирги кунда хар бир укув предметининг укувчи томонидан самарали узлаштирилиши укув жараёнида фойдаланиладиган замонавий инновациялар, интерфаол воситалар, укитувчининг касбий компетентлиги ва албатта, укувчиларнинг интеллектуал салохият даражасига чамбарчас боглик масаладир.

Зеро, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармонида белгиланган таълим ва фан сохасини ривожлантириш, педагог ва мутахассисларнинг умумий урта таълим сифатини тубдан ошириш, чет тиллари, информатика хамда математика, физика, кимё, биология каби бошка мухим ва талаб юкори булган фанларни чукурлаштирилган тарзда урганиш каби мухим вазифалар белгилаб берилган.

Умумий урта таълим муассасаларининг биология укув предметини укитишнинг максади ва вазифаларидан келиб чиккан холда хозирги ахборотлашган мухитда, укувчи-ёшларда биологиядан таянч ва фанга оид компетенцияларни шакллантиришда укув-методик мажмуалар билан бирга замонавий ахборот технологиялари воситалари, электрон ресурслардан максадли фойдаланиш куникмаларини тугри йуналтириш, тарбиялаш ва ахборот билан ишлаш компетенцияларини ривожлантириш талаб этилади.

Узлуксиз таълим тизимининг деярли барча укув муассасаларида укитиладиган укув фанларида, жумладан биологияни урганиш давомида хам хозирги кунда деярли хар бир мавзу учун такдимот материалларини тайёрлаш ва укув жараёнига жорий этиш энг макбул воситалардан саналмокда.

Давлат таълим стандартининг умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари учун умумтаълим фанларидан укув-методик мажмуаларнинг янги авлодини ишлаб чикишга куйиладиган умумий талабларда куйидагилар уз аксини топган: «Дарсликларнинг мультимедиали иловалари - ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида укув фанига оид материалларни давлат таълим стандарти ва укув дастурига мос равишда ёрита оладиган, укув фанини самарали узлаштиришга, укувчиларнинг мустакил таълим олишига кумаклашувчи хамда видео, овоз, анимация, жадвал, матн ва лугатларни уз ичига олган, билимларни назоратдан утказиш ва мустахкамлашга йуналтирилган, укув фанининг асосий мазмунини бойитадиган кушимча материалга эга булган ёки шу каби манбаларга мурожаатларни уз ичига олган интерактив электрон ахборот-таълим ресурси хисобланади ва хар бир умумтаълим укув предмети мазкур талаб асосидаги электрон таълим ресурсига эга булиши лозим»лиги таъкидланади.

Укув фанларининг самарадорлигини оширишга хизмат киладиган намойиш воситалари хам айни бир амалий дастурлар асосида яратилади. Укитувчидан бундай

амалий дастурий воситаларни тайёрлаш ва жорий этиш компетенциясига эга булиш талаб этилади ёки бевосита дастурловчилар мех,натига эх,тиёж сезилади. Шундай булсада, куп лолларда икки фаннинг узаро интегратив ёндашуви асосида куплаб илмий манбаларни узида акс эттирган электрон воситалар яратилишига эришилмокда.

Х,ар кайси укувчи компьютердан мустакил фойдалана олар экан, унинг имкониятлар дунёсини кашф этиб боради. Эндиликда, таълим жараёнида тавсия этиладиган ургатувчи дастурлар, намойиш усуллари, х,исоблаш ишлари - буларнинг барчаси компьютер, мобиль воситалар асосида амалга оширилади. Худди шу уринда тадкикотнинг асосий воситаси булган электрон таълимий ресурслар, электрон воситалар ва улардан фойдаланиш технологиясига х,ам бевосита ахборотлашган мух,итдаги мух,им илмий-амалий самара бериш воситаси сифатида каралади.

Юкори сифатли электрон воситалардан фойдаланиш ва уларни таълим жараёнига тугри татбик этиш укувчилар томонидан ахборотларни кабул килиш, уларга ишлов бериш, узлаштирилган билим, куникма, малака, таянч ва фанга доир хусусий компетенцияларни мунтазам назорат килиш, ижодкорликни тарбиялаш, таълим-тарбия жараёнини ташкил этишга узгартириш ва кушимчалар киритиш, таълим натижасини узлуксиз кузатиб бориш имкониятини беради. Бунинг баробарида, укувчилар фаолиятини ташхис килиш ва башоратлаш, келгуси дарсларни лойихдлаш юзасидан тегишли тавсияларни ишлаб чикиш, муайян ахборотнинг укувчиларнинг укув-билиш фаолиятида такрорлаш тартибларини белгилашга зарур шароит яратади.

Диссертациянинг мазкур бобида шунингдек, х,озирги кунда биология дарсларида электрон таълимий ресурслардан фойдаланиш, электрон таълимий воситаларнинг мавжудлиги, умумтаълим мактабларида электрон таълимий ресурслардан фойдаланишнинг х,озирги х,олати, шунингдек, укитувчиларнинг ахборотлашган мух,итда укув жараёнларини ташкил этиш борасидаги фаолиятлари, биология фанларини компьютерлаштиришдаги муаммолар, тах,лилий натижалар, суровнома ва анкеталарга олинган жавоблар хдкидаги маълумотлар, уларнинг ечими хдкидаги фикр-мулох,азаларда уз аксини топган.

Биология дарслари жараёнида самарадорликка эришиш куп лолларда дидактиканинг конуниятларига тулик риоя этиш ва бевосита шакл, метод ва усулларни таълим жараёнига тугри татбик этиш оркали амалга оширилади. Укув жараёнида табиатдаги вокеа-х,одисалар билан табиатда хдйвонот дунёсининг таркалиши, яшаш тарзи, купайиши ва ривожланиши билан боглик илмий маълумотлар бевосита дарслик, укув-методик кулланмалар воситасида амалга оширилади.

Таълим тизимидаги инновацион ёндашувлар замонавий таълим технологиялари, дастурлашган воситалар, тест ва шу каби ноанъанавий таълим воситалари асосида укув жараёни фаоллигига эришилади. Бугунги ахборотлашган даврда купгина укув фанлари каби биология дарсларида х,ам электрон таълим воситаларини фаол куллаш самарадорлик омили булиб хизмат килмокда.

Биология дарсларида таълимнинг электрон воситаларидан фойдаланиш ва уларни укув жараёнига жорий этиш узига хос янги усулни вужудга келтиради. Биологиядан электрон ресурсларнинг укув жараёнидаги мух,им хдмда ахдмиятли белгиларига куйидагиларни киритиш уринли х,исобланади:

намойиш этилаётган маълумотнинг кургазмалилиги (хар хил ранглардан, иллюстрация, товуш, видео, анимация ва бошка элементлардан фойдаланиш); тезкор кайта алока (материалларни узлаштиришда урнатилган тест-тизимлари тезкор назоратни таъминлайди); интерафаол тартиб укувчига укув материалларини тез узлаштиришда уз-узини назорат килишга ургатади; доимий равишда укув кулланмаларини тугрилаб бориш ва янги маълумотлар билан бойитиб боришга кумаклашади (электрон укув кулланмадаги эски маълумотлар урнини янгилари билан алмаштириш ёки уларни узгартириш келажакда фойдаланувчиларга тушунарли булиши учун амалга оширилади).

Биологияни укитишда электрон таълимий ресурслардан фойдаланиш таълимнинг самарадорлигини таъминлаш билан бир каторда тарбиявий вазифаларнинг унумли ечими топилишини хам таъминлайди. Биологияни укитишда электрон таълимий ресурслардан фойдаланиш куйидаги дидактик кулайликларни таъминлайди:

1) мураккаб узлаштириладиган билимни баён этиш, яъни организмнинг ташки ва ички мухитида содир булаётган жараёнлар билан танишиш, уларни бевосита кузатиш имконияти булмаган холатларни монитор оркали урганиш ва тахлил килишда кулланилади;

2) хайвон организмида органларнинг жойлашиши ва уларнинг вазифасини урганиш узига хос усулда ташкил этилади;

3) хайвонларнинг яшаш тарзи, табиатда таркалиши, купайиши ва ривожланиши ва уларнинг хилма-хиллиги хакидаги мавзуларга кушимча CD ва DVD шаклдаги илмий-оммабоп фильмлар киска хажмли материалларининг намойиш этилиши укувчини бевосита табиат билан узвий алокада эканлигини, уни ардоклаши зарурлиги хакидаги тарбиявий тушунчаларни шакллантиради;

4) укувчининг мустакил билим олишини ривожлантиради.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тадкикот натижалари асосида биология таълимида электрон таълимий ресурслардан фойдаланишни самарали ташкил этишда биологияга оид электрон таълим ресурсидан фойдаланишнинг ташкилий шакллари ва воситалари асосида дидактик модель ишлаб чикилди ва таълим жараёнига жорий этиш максадга мувофик деб топилди.

Тадкикот доирасида тайёрланган электрон таълимий ресурсда ДТС, дастур ва дарслик асосида мавзулар танлаб олинди ва укувчиларнинг компетенциявий ёндашувларини амалга ошириш, таълим сифатини бахолашнинг халкаро стандартларига мослаштириш тизимига алохида эътибор каратилди. Ишлаб чикилган дидактик модел асосида биологиядан электрон ресурслардан фойдаланишни самарадорлигини ошириш максадида методик тизим ишлаб чикилди (2-расмга каранг).

Биология таълимида электрон таьлимий ресурслардан фойдаланишнинг

- Максад: умумий урта таълим макта&ларида Биология (зоология)

таълимида электрон таълимш! ресурслардан самарали фойдаланиш

Биология га онд электрон таьлнм ресурсндан фойдаланишнинг ташкилий шаклларн ва воситалари

Даре мпБЗУлари 1. Содда хайв га-пэр. 2.Куп хужэйралнлар. 3 .Чув атчанглар. 4Л1оллюскалар. 5. Хзшзротлар. 6. Сувда хам курукда жпюБчаллр. 7. Судрашб юрувчшгар. 3. Суг знизувчипар. * Лаборатория и шлари 1. Содда хаЙБОклэры-д-х тузилипш. 2. Хашаротларнинг тапши тузилипш. j . Кушларнинг ташки тузшпиш. 4. Сут знизуБчипариинг скелета.

Му гпцдл 11Ш мавзу лари 1. Микроскоп остщагн бир тончи сувда хаёт. 2. Паразит 4VE алчанглар. j. МоолюсЕалзр в a уларнинг хилмэ-хиллиги. 4. Тангачаканотлилар туркуми. Капалаклар. 5. Пзрлакзнотлилар. Асаларилар. 6. Тангачаканотлилар туркуми. ГЕлонлар. Т. Кушлар сянфи. Кушлар жологтмси. S. Cyi эыизувчиллр. KjKaHrniHiEfi туркумн 9. Мушуксимонлар оиласи. 10. Уй хайвонлари.

Тугарпк машгулонг мавзуларп 1Узогаитюа хэйеонот охами в а улврнинг таркашпш. Паразит чувалчлнгллр келлириб чикаралиган касалликлар еэ уларнинг олдини олшп нуллари. п.У1 ¡зекистон К^пил килобита киригылгзн 4- +

умурщапи хзивонлзр. 4.Уз.бекистовда таркалган захарли илонлар. 5.ТуЁвцш уй хэйеонлэри еэ уларни пзрЕэриш ВДЕШШ. Замокавнп таълвы леккологпяларп ва методларп 1 Дамкорликда укилиш технологияси: Кнчшс гуручларда ишлаш. 2. Муанмоли тэълим технологтмси: Муяммшш е азият. 3. Индивидуал тэълим технологиям: ТЕндиЕидуал фэолият. 4. Интерфаол тэълим технология™: Кластер. 5. Тэълим стратегия си: Аытий хужум, Венн диаграмм ася.

Ин те ранги в воситалар 1. Еиологиялзн 7-сянф учун электрон таьлим реетрси. 2. Таьдимот дастлрлари. л. Электрон кургазмали воситалар. 4. Электрон дулланналф в а назораг Еосяталари. 5. Ыолеллзппиршгзн тест тсчшшриылари. + г

Нлтеежл: биология тлыеемецл уЕчувч1пт[нмнг sycycirii в л ф леегл 01ед # компетенция лари шлклланллп. тл6ее1ш-еелмеее"| с a bojíüh лиги, интеллекту л л С Л ПОДНЯТ II. ук1тт11ш ЖЛрлёНЕЕ СЛМЯр ЛДОрЛТЕПЕ ОрТЛДП ч

1-расм. Биология таълимида электрон таълимий ресурслардан фойдаланишнинг

методик тизими

Маълумки, биологияда урганилаётган хдйвон хдкида умумий маълумот берувчи кургазмали воситалар микдор ва сифат даражасига кура канчалик талаб даражасида булса, укувчининг мавзу юзасидан х,осил киладиган куникмаси х,ам шунчалик юкори булади. Х,айвоннинг рангли суратлари, унинг ташки ва ички тузилиши, систематик бирликлари, хдйвонларнинг хилма-хиллигига акс этган материалларни турли куринишда такдим этиш имконияти яратилади.Таълимда кулланиладиган технология элементларини танлаш ва амалга оширишда укувчиларнинг укув билиш фаолиятларини эътиборга олиш лозим.

Янги мавзунинг назарий кисми дарснинг дастлабки 7-8 дакикасида укувчиларга янги билимларни бериш оркали амалга оширилади, дарснинг ташкил этиш боскичларига кура, бах,с-мунозара, кичик гурух,ларда ишлаш ва бошка шу каби ноанъанавий методларни асосида берилган билим мустах,камланади. Айнан урганишнинг дастлабки 7-8 дакикаси укувчи учун кабул килиш, эслаб колишда энг самарали муддат х,исобланади, 15 дакикадан кейин эса укувчида урганишни давом эттириш мотивацияси пасая бошлайди.

Таъкидлаш жоизки, мазкур вакт оралигида биология дарсларида назарий маълумотларга мужассам х,олатда, кургазмали воситаларнинг сифатли, аник, маълумотларга бой, кизикарли намойишларининг мавжуд булиши улардаги диккатнинг кайта тикланишига хизмат килади. Яъни, хдйвонлар хдкида умумий маълумот берувчи кургазмали воситалар микдор ва сифат даражасига кура канчалик талаб даражасида булса,

укувчининг кабул килиш имкониятлари хам шунчалик юкори булади. Айнан шу максадда, тадкикот доирасида 7-синф биология дарслигидаги катта булимлар орасидан: «Содда хайвонлар», «Моллюскалар», «Чувалчанглар», «Сувда хам курукда яшовчилар», «Судралиб юрувчилар», «Сут эмизувчилар синф»ларига оид мавзулар белгилаб олинди ва улар махсус харакатлар, овоз, эффектлар ёрдамида анимация, мультимедиали электрон ресурс Macromedia Flish дастурида тайёрланди.

МУ^ОКАМА

Мазкур дастурнинг юкоридаги дастурлардан асосий фарки ва устунлик жихати шундаки, мазкур булимларни урганиш давомида мультимедиа тарзида тайёрланган материалда хайвон организмидаги морфологик ва физиологик жараёнларнинг ишлаш механизми анимациялар, видео, расмлар жамланмаси, инфографика маълумотларини узида мужассам этган.

Шунингдек, укувчиларнинг мустакил таълим олишини таъминлаш максадида таълимий ресурсда 7-синф дарслиги, Узбекистон «снизил китоб»ининг охирги нашрининг PDF шакли (Х,айвонлар булими), 7-синф биология дарслари учун «^изикарли хайвонот дунёси» булими, «Хайвонларнинг товушлари» блоки укувчига тегишли мавзу ёки синфга оид хайвонлар хакида кизикарли ахборотларни беришга хизмат килади. Дарсдан ташкари ишларни ташкил этишда хам бевосита ресурсга мурожаат килиш мумкин.

Таъкидлаб утилганидек, биология дарслари самарадорлигини ошириш ва укувчиларнинг актив фаолиятини таъминлаш максадида яратилган ушбу дастур баъзи бир камчиликлардан холи эмас, албатта. Дарс жараёнига замонавий таълим технологияси элементларини кенг татбик этиш зарур булган хозирги даврда биология фанининг самарадорлигини ошириш учун янги методиканинг узига хос урни мавжудлигини эътироф этиш зарур.

Маълумки, биологиядан дарсдан ташкари ишлар ва синфдан ташкари машгулотларнинг мазмуни машгулотлар давомида амалга ошириладиган максад ва вазифалар, хусусан систематика, хайвонларнинг морфологик ва анатомик тузилишига оид маълумотларни билиш билан белгиланади. Мазкур машгулотлар давомида укувчилар дарсда узлаштирган назарий билимларини мустахкамлайди, амалий куникма ва малакага эга булади.

Биологиядан дарсдан ташкари ишларни ташкил этишда хайвонларнинг ривожланишининг турли боскичларини киска ёки узок муддатли кузатишлар асосида амалга ошириш хам максадга мувофик булиб, бу машгулотлар укувчига завк берибгина колмасдан, балки уй хайвонларининг хатти-харакатлари ва улгайиши билан боглик жараёнларни куриш, эътибор каратиш, шу билан биргаликда табиатни севиш куникмаларини шакллантиришга хизмат килади.

Х,озирги кунда укувчиларни халкаро бахолаш тизимига самарали тайёрлаш максадида умумий урта таълим тизимида PISA, TIMSS атамалари тез-тез такрорланмокда. Умумий урта таълим мактабларида халкаро бахолаш тизимига боскичма-боскич утиш буйича долзарб вазифалар амалга оширилаётган бир пайтда укувчиларни ностандарт тест топшириклари асосида бахолашга ургатиш, уларнинг табиий-илмий саводхонлигини ошириш борасида самарали ишлар амалга оширилмокда. Шу максадда тадкикот доирасида укувчиларни ностандарт тест топшириклари асосида билимини назорат килишнинг дидактик тизимини ишлаб чикилди.

Мазкур дидактик тизим асосида биологиядан 7-синфларда дарсда ва дарсдан ташкари машгулотлар учун «Сут эмизувчилар» синфининг 10 та мавзуси учун 2 та дастурлашган тест топширикларининг компьютерлашган дастури яратилди. Электрон дастур ёрдамида стандарт тест топширикларига нисбатан ностандарт тест топширикларининг фойдаланиш шакллари куплиги, куп тугри жавобларга эгалиги, кенг билим бериши, айнан хайвон организмини урганиш давомида кетма-кетлиги ва тенг нисбатдаги жавобларнинг узаро мутаносиблигини тугри белгилай олиш компетенциясини ривожланиб бориши билан фаркланиши ва самарали эканлигини уз тасдигини топган.

Ностандарт тест топширикларини компьютерлаштириш жараёнида тестларни тахрир килиш дастури хам яратилди. Дарс жараёнида ностандарт тест топширикларидан фойдаланадиган укитувчиларга мазкур тахрирлаш дастуридан унумли фойдаланишлари тавсия этилади. Тахрирлаш дастури тест материаллари матнларини янгилашда, уларни янги маълумотлар билан бойитиш ёки тест саволларини узгартириш зарур булганда кулланилади.

Биология фанида электрон таълимий ресурслардан фойдаланишни такомиллаштириш юзасидан юкорида таъкидланганидек, умумий урта таълим мактабларида биология дарслари самарадорлигини оширишнинг асосий йуналишларини ажратиб олишга, шунингдек, илмий-педагогик тадкикотлар куламини янада ривожлантиришга имкон яратувчи куйидаги хулосаларни чикаришга имкон берди. ХУЛОСА

Укувчиларнинг билим узлаштириш куламини оширишга хизмат килувчи кинестетик, визуал, аудиал, дискрет сезгилари оркали укув-билиш фаолиятини фаоллаштириш, таянч хамда хусусий компетенцияларни шакллантиришда биологиядан таълим мазмунига боглик холда таълимий электрон ресурслардан, кургазмали материаллардан фойдаланиш дарс самарадорлигини оширишда мухим ахамият касб этади;

Тадкикот натижалари асосида ишлаб чикилган хамда биология таълими жараёнига татбик этилган дидактик модель ва методик тизим бевосита укувчилар томонидан узлаштиришлари кийин булган, бевосита куз билан кузатиш имконияти булмаган биологик жараёнларни электрон таълимий ресурслар асосида тизимли материаллар тарзида намойиш этиш имконини беради;

Биологияни укитишда укувчиларнинг уз-узини бахолаш ва назорат килишлари учун (of-line) тест топшириклари жамланмаси тайёрланди ва ундан фойдаланишнинг дидактик тизими мустакил таълим компонентлари -мультимедиа иловалари, укув дастури, "^изикарли зоология", "^изил китоб" кургазмаларини шакллантириш асосида такомиллаштирилди. Биологиядан мавзуларни узлаштириш давомида уларнинг билим-куникмаларини аниклаш имконияти яратилади;

Утказилган тажриба-синов натижалари шуни курсатдики, биологияни укитишда электрон таълимий ресурслардан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш ва уни кенг микёсда татбик этиш оркали укувчиларда мустакил фаолиятни амалга ошириш, биологик жараёнларни идрок этиш, билим узлаштириш даражаси курсаткичларининг динамикасига кенг имконият яратилади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Джураев Р. Х., Карахонова Л. М. Медиаобразование как фактор повышения качества обучения школьников //Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития. - 2013. - Т. 11. - №. 2. - С. 322-323.

2. Карахонова Л. М. Эффективное использование электронных образовательных ресурсов в обучении биологии //Наука и образование сегодня. - 2020. - №. 6-1 (53). -С. 41-42.

3. Karakhonova L. M. Using the electronic educational resources in biology lessons // International scientific review of the problems of philisophy, psychology and pedagogy. -2019. - С. 35-39.

4. Караханова Л. 6. Development of students'knowledge based on the use of 3d educational technologies in the biology education //Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал. - 2020. - Т. 1. - №. 2. - С. 55-59.

5. Musokhonovna K. L. ICT-As a means of achieving new educational results in teaching natural disciplines in secondary schools //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 10. - С. 315-321.

6. Джураев Р. Х., Караханова Л. М. Модель организации исследовательской деятельности учащихся 10 классов при преподавании физики и биологии //International journal of discourse on Innovation, integration and education. - 2021. - Т. 2. - №. 1. - С. 295-299.

7. Караханова Л. М. Новые интерактивные электронные ресурсы в современном открытом образовании в обучении естественных наук //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 1. - С. 1303-1305.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.