Научная статья на тему 'UZBEK MODEL OF SMALL BUSINESS DEVELOPMENT'

UZBEK MODEL OF SMALL BUSINESS DEVELOPMENT Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
46
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
МАЛЫЙ БИЗНЕС И ЧАСТНОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / СЕМЕЙНОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / ПРАВОВОЙ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдурахмонова М.М., Маллабоев Ш.А.

В данной статье рассматриваются вопросы развития малого бизнеса и частного предпринимательства, в частности, правовые, финансо-экономические, как основное приоритетное направление в развитии экономической сферы, а также уделяется особое внимание повышению доходов населения, их условий жизни, расширение возможностей и льгот в налоговой политике и её изменений, а также вопросы развития здоровой конкурентной среды в повышении макроэкономической стабильности государства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

УЗБЕКСКАЯ МОДЕЛЬ РАЗВИТИЯ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

Questions of the development of small business and private enterprise particularly legal, Financial-economical as the main priarity direction in the development of economical sphere are considered in this article. Special attention is paid to the inerease of income of citizens, their life condition, capacity expansion, privileges of tax policy and its changes. The articlealso consideres issues on development of healthy competitive environment in rising microeconomical stability of the government.

Текст научной работы на тему «UZBEK MODEL OF SMALL BUSINESS DEVELOPMENT»

УДК 330

Экономические науки

УЗБЕК МОДЕЛИНИНГ КИЧИК МЕВАСИ

М.М. Абдурахмонова1, Ш.А. Маллабоев2

Аннотация

Ушбу маколада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохаси ривожига яратилаётган ташкилий-хукукий, молиявий, ижтимоий-иктисодий кулай шароит, берилаётган имкониятлар, имтиёзлар, солик сиёсатининг тугри ва окилона ташкил этилиши, ахоли даромадларини ошириш, турмуш шароитини яхшилашда мухим олмил эканлиги, солик сиёсатидаги узгаришлар иктисодиёт сохасининг устувор вазифалари эканлиги, шунингдек, таълим муассасаларини битирувчиларини бандлигини таъминлаш оркали янада макроиктисодий баркарорликка эришиш ва бу оркали соглом ракобат мухитини яратишга каратилган давлат сиёсати ёритиб берилган.

Калит сузлар: тадбиркорлик, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, оилавий тадбиркорлик, хукукий, ташкилий, ижтимоий, иктисодий,молияий, ракобат, имконият, имтиёз, кафолат.

Иктисодиётимизни модернизациялаш жараёнида давлатимиз томонидан амалга оширилаётган ислохотлар натижаси иктисодиётимизни баркарор усишига олиб келмокда. Бундай иктисодий усишнинг бош омили эса Узбекистан Республикаси Президенти И.А.Каримов рахномолигида 5 тамойил асосида ишлаб чикилган "Узбек модели" дан иборат булиб, ушбу модул асосида тадбиркорлик, жумладан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасини ривожлантиришга каратилган сиёсатидир. "Узбек модели" сиёсатининг юритилиши накадар тугри эканлиги ва халкимизнинг манфаатига тулик жавоб бераётганини кейинги йилларда иктисодиётимизнинг, жумладан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасини баркарор суръатларда усиб бораётганида, бу ривожланиш оркали халкимизнинг фаровонликни кулга киритаётганида, шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохаси тамонидан яратилаётган товар ва хизматлар мамлакатимиз ялпи ички махсулотидаги улушида йил сайин усиб, 2000-йилдаги 31 фоиздан, 2014 - йилда 56,1 фоизга усганлигида куришимиз мумкин(1-диаграмма).

Чунки, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик бугунги кунда узининг харакатчанлиги билан ички бозорни сифатли, ракобатбардош махсулотлар билан тулдириши, янги иш уринларини яратиши оркали ахоли бандлигини таъминлаши, ахоли даромадларини купайтириши ва халкнинг турмуш фаровонлигини ошириши билан биргаликда махаллий махсулот ва хизматлари билан жахон бозорига дадил кадамлар билан кириб бормокда. Дархакикат, бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари нафакат мамлакат тараккиётининг белгиловчи, балки уни дунё бозорига таништирувчи омил хисобланади.

Бугунги кунда Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиши ва куллаб - кувватланиши хамда хукукий химоя килишга оид зарур шарт-шароитлар яратилган. Айникса, сунги йилларда кабул килинган бир катор конун хужжатлари мамлакатимиз ишбилармонлик ва инвестиция мухити даражасини харкаро рейтинги ошишини таъминлаб, хусусан, Узбекистон жахон микёсида 66 патанага кутарилиб, 189 мамлакат орасида 21 - уринни эгаллаган

1Абдурахмонова Манзура Манофовна - доцент, Ферганский государственный университет, Узбекистан.

2Маллабоев Шохжахон Ахрорбекугли - студент экономического факультета, Ферганский государственный университет, Узбекистан.

[1] лиги инсонни бенихоят кувонтиради. Зеро, бундай ривожланишда давлат томонидан берилаётган имтиёз ва преферанциялар, яратилаётган имкониятлар мухим ахамият касб этади. Жумладан, 2014 йил 7 апрелдаги "Узбекистан Республикасида инвестиция иклими ва ишбилармонлик мухитини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2014 йил 15 апрелдаги "Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш ва давлат хизматларини курсатиш билан боглик тартиботларни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги, шунингдек, Президентимизнинг 2015 йил 15 майдаги "Хусусий мулк, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ишончли химоя килишни таъминлаш, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4725-сонли Фармони иктисодиётда хусусий мулкнинг урни ва ролини тубдан ошириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йулидаги тусик ва чекловларни бартараф этиш, иктисодиётда давлат иштирокини камайтириш, ялпи ички махсулотни ишлаб чикаришда хусусий мулк, жумладан, чет эл капитали улушини ошириш, шунингдек,

2000 2005 2010 2014

1-диаграмма. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини усиши*

- тадбиркорлик фаолиятига ноконуний аралашиш ва тускинлик килиш, хусусий мулкдорлар хукукларини бузганлик учун давлат, хукукни мухофаза килиш ва назорат килувчи органларнинг мансабдор шахслари жавобгарлигини жиноий жавобгарликка тортиш даражасигача ошириш;

- барча турдаги руйхатдан утказиш, рухсат бериш, лицензиялаш хамда ташки иктисодий фаолиятни амалга ошириш билан боглик тартиб-тамоилларни янада соддалаштиришдан иборат булиб, булар асосида хусусий мулк асосида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада жадал ривожлантиришга каратилган шарт-шароитлар ва имкониятлар мавжудлигидан далолат беради.

Бугунги кунда инновация кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тараккиётнинг энг мухим таркибий кисми булиб, у ишлаб чикаришнинг моддий-техник ва технологик асосини узгартирмокда. Бунда бевосита илм-фан ишлаб чикаришнинг асоси ва ривожланишини таъминловчи етакчи куч хисобланади. Ишлаб чикариш кучларини ривожлантириш, унинг самарадорлигини ошириш инновацияларнинг асосини ташкил этади. Инновацияларни ривожлантириш максадида "Инновациялар ва иктисодиётни модернизация килиш тугрисида"ги Узбекистан Республикасининг Крнуни кабул килинган булиб, бугунги кунда Республикада 220 дан зиёд илмий тадкикот ва олий таълим муассасалари, тажриба-конструкторлик ташкилотлари, илмий ишлаб чикариш корхоналари хамда кичик инновацион марказлар мавжуд булиб, булар кичик бизнес корхоналарни инновацион ривожланишига хизмат килмокдалар.

'Диаграмма муаллифлар томонидан статистик маълумотлар асосида тузилди.

Маълумки, ахоли турмуш даражасини ошириш кичик бизнес субъектларини ривожлантириш билан чамбарчас боглик булиб, жумладан, кичик бизнес саноат корхоналарининг самарадорлигини ошириш халкимизнинг фаровон турмуш кечиришини таъминлашида мухим ахамиятга эгадир. Ана шу максадга эришиш учун Президентимизнинг 2010 йил 15 декабрдаги 1442-сонли карори билан 2011-2015 йилларда "Узбекистан саноатини ривожлантиришнинг устувор йуналишлари тугрисида"ги Дастури тасдикланган булиб, ушбу дастурни амалга ошириш учун кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг инновацион ривожланишида мавжуд салохият ва ресурслардан самарали фойдаланиш ва давлат томонидан яратиб берилаётган ташкилий-хукукий, ижтимоий-иктисодий, молиявий жихатдан куллаб-кувватланиши оркали амалга оширилмокда. Бунда кичик бизнс саноат корхоналари фаолиятини диверсификация килишда янги махсулот (хизмат) турларини ишлаб чикариш кузда тутилган. Бунда кичик бизнес корхоналаридаги хужалик фаолиятини диверсификация килиш оркали уларни бозор мухитига мослаштириш лозим. Кичик бизнес корхоналарида диверсификация деганда фаолият йуналишлари ва сохаларнинг узгариши, яъни ишлаб чикарилган махсулот (хизмат)ларнинг тугридан-тугри ухшаши булмаганларини яратиш тушунилади.

Бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг мехнат бозорида эркин харакат килишлари ва мустакил иш билан таъминланишлари учун янада кенг имкониятлар яратилиши натижасида, ахолининг нодавлат секторида иш билан бандлик даражаси йил сайин яхшиланиб, ортиб бормокда(2-диаграмма). Диаграмма маълумотларидан куриниб турибдики, жами бандликни 18,1 фоизи давлат секторига, 81,9 фоизи нодавлат секторига тугри келмокда. Бугунги кунда ушбу таъминланаётган бандликни нодавлат секторидаги улушидан 77,2 фоизи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасига тугри келмокда.

2-диаграмма. Иктисодиётнинг давлат ва нодавлат секторида бандлар улуши, (% да)**

Ушбу бандликни таъминлашдаги мухим омиллардан бири бу кичик бизнес ва хусусий тадбирклик фаолиятини хар тамонлама ривожлантириш хисобланиб, унинг янги ташкилиш-хукукий шаклини белгилаб берилганлигидир. Жумладан, 2012 йилда кабул килинган "Оилавий тадбиркорлик тугрисида"ги Узбекистан Республикаси Крнуни оилавий бизнеснинг хукукий кафолатларини кучайтирди, иктисодий сохаларнинг жадал ривожланишига ва янги иш уринларини очилишига шарт - шароит яратди. Шуниндек, бугунги кунда кичик бизнес, хусусий ишлаб чикарувчилар ва йирик

Диаграмма муаллифлар томонидан Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитасининг курсатилган йиллардаги статистик маълумотлари асосида тайёрланди.

саноат корхоналари уртасида кооперация алокалари мустахкамланиб бораётган бир даврда кичик бизнес корхоналарида иш куламини кенгайишига сабаб булмокда. Яратилаётган кенг имконият ва шароитлардан фойдаланиб оилавий тадбиркорлар махаллаларда хунармандчилик ва ахолига турли хизматлар курсатишни йулга куймокдалар. Хусусан, куплаб оилавий тадбиркорлар томонидан иссикхоналар ташкил этилиб, у ерда яратилаётган кишлок хужалик махсулотлари кишин, ёзин ахоли дастурхонини тулдиришга хизмат килмокда. Шунингдек, баъзи оилалар асаларичилик, нонвойчилик, кандолатчилик, паррандачилик, чорвачилик, хонадонлар худудида ташкил этилган умумий овкатланиш корхоналари, автомобилларга техник хизмат курсатиш шахобчалари, курувчилик, таъмирлаш ва бошка хилма - хил фаолият турлари билан шугулланмокдалар.

Бугунги кунда давлат томонидан берилаётган имкониятлар асосида иш билан банд булмаган хотин - кизлар хам жамиятда уз урнига эга булмокдалар. Бу борада касаначиликни урни алохида булиб, ахоли фаровонлигини ошириш йулидаги мазкур ишларни амалга оширишда бевосита Президентимиз И.А. Каримовнинг "Йирик саноат корхоналари билан касаначиликни ривожлантириш асосидаги ишлаб чикариш ва хизматлар уртасидаги кооперацияни кенгайтиришни рагбатлантириш чора - тадбирлари тугрисида"ги фармони ахамиятлидир. Ушбу фармон асосида касаначилик билан банд булаётган аёлларимиз оилалари даромади ошишига уз хиссаларини кушиш имкониятига эга булдилар. Бизнеснинг мазкур тури махаллаларда, айникса, чекка худудларда иш уринларини яратиш оркали банликни оширишга хизмат килмокда.

Колаверса, бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш максадида берилган имтиёзларнинг 2014 йилдан 2017 йилгача узайтирилгани янада катта шароит яратмокда. Жумладан, бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятига берилаётган имтиёзларнинг айримларини куйидагиларда куриш мумкин булади:

- кичик бизнес субъектлари томонидан статитстик ва солик хисоботларни такдим этиш механизмларини соддалаштирилгани, бугунги кунда тадбиркорлик субъектларининг 98 фоизи солик ва статистик хисоботларни, божхона декларацияларини расмийлаштиришни электрон шаклда амалга оширмокдалар;

- Узбекистан Республикасида инвестиция иклими ва ишбилармонлик мухитини янада такомиллаштириш асосида курилиш материаллари, енгил саноат хамда озик-овкат саноатида фаолият юритаётган кичик корхоналарда ишчи-ходимларнинг чекланган сони амалдагидан икки баробарга оширилиб, уларнинг уртача йиллик сони 200 нафарга етказилди;

- 2015 йилда ушбу йуналишларда кичик бизнеснинг ривожланиши ва ахолининг бандлик даражасини ошириш максадида ягона ижтимоий тулов ставкаси 25 фоиздан 15 фоизга туширилди;

- микрофирма ва кичик корхоналар томонидан Республиканинг касб-хунар коллежлари, академик лицей ва олий таълим муассасалари битирувчилари билан мехнат шартномалари тузган, банд ходимларнинг уртача йиллик сони конун хужжатларида кузда тутилган чекланган нормативдан купи билан 50 фоизга оширилган холларда, микрофирма ва кичик корхоналарга аввалдан белгиланган имтиёзлар, кафолатлар ва хукуклари саклаб колиниши белгилаб куйилди [6].

Хулоса килиб айтганда, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга берилаётган имтиёзлар, имконият ва преференциялар асосида инновацияларга таяниш, замонавий кичик бизнес корхоналарини ривожланишидаги мухим дастаклардан бири хисобланиб, келгусида ялпи ички махсулотнинг яратилишида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик корхоналари салмогини ортиб бориши учун уларнинг ишлаб чикариш жараёнларига инновацион технологияларни самарали жорий килиниши долзарб булиб колаверади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жара-

ёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тад-биркорликка кенг йул очиб бериш-устувор вазифамиздир// Фаргона хакикати,№6 (22974), 2015йил, 21 январь, 1-3 бет.

2. Узбекистан Республикасининг 2012 йил апрель ойидаги " Оилавий тадбиркорлик тугрисида"ги Конуни."Халк сузи". 24.04.2012й.

3. Узбекистан Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг "Хусусий мулк, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ишончли химоя килишни таъминлаш, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4725-сонли Фармони./ 2015 йил 15 май. (Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2015й.,20-сон, 151-модда).

4. Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг "Узбекистон Республикасида инвестиция иклими ва ишбилармонлик мухитини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги, 2014 йил 7 апрелдаги 2014 йил 15 апрельдаги Фармони;

5. Узбекистан Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг "Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш ва давлат хизматларини курсатиш билан боглик тартиботларни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони;

6. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Таълим муассаларининг битирувчиларини тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш борасидаги кушимча чора тадбирлари тугрисида"ги карори/Тошкент. (Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2015й.,10-сон, 115-модда).

7. Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг "2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш-устувор вазифамиздир". // Фаргона хакикати,№6 (22974), 2015йил, 21 январь, 1-3 бет.

8. Мехмонова Д. Оилавий тадбиркор булишни хохлайсизми?/ Фаргона:"Фаргона" нашриёти, 2014. 96 б.

9. Абдурахмонова М. Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан куллаб-кувватланишини такомиллаштириш. Монография. - Т.: Фан ва технология. 2014. 200 б.

10. Бизнес -аудит, бахо, мулк. Хусусий мулк, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ишончли химоя килишни таъминлаш, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4725-сонли Фармони.//Ижтимоий - иктисодий, маърифий журнал. 6(92). Июнь 2015й. 3-4 бетлар.

11. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитасининг статистик маълумотлари.

© М.М. Абдурахмонова, Ш.А. Маллабоев, 2016

УДК 330

УЗБЕКСКАЯ МОДЕЛЬ РАЗВИТИЯ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

М.М. Абдурахмонова, Ш.А. Маллабоев

Аннотация.В данной статье рассматриваются вопросы развития малого бизнеса и частного предпринимательства, в частности, правовые, финансо-экономические, как основное приоритетное направление в развитии экономической сферы, а также уделяется особое внимание повышению доходов населения, их условий жизни, расширение возможностей и льгот в налоговой политике и её изменений, а также вопросы развития здоровой конкурентной среды в повышении макроэкономической стабильности государства.

Ключевые слова: предпринимательство, малый бизнес и частное предпринимательство, семейное предпринимательство, правовой, финансовый механизм, конкурент, возможность, льгота, гарантия.

© М.М. Абдурахмонова, Ш.А. Маллабоев, 2016

YneHbiH XXI BeKa • 2016 • № 3-4 (16)

UDC330

UZBEK MODEL OF SMALL BUSINESS DEVELOPMENT

M.M. Abduraxmonova, Sh. A. Mallaboev

Abstract. Questions of the development of small business and private enterprise particularly legal, Financial-economical as the main priarity direction in the development of economical sphere are considered in this article. Special attention is paid to the inerease of income of citizens, their life condition, capacity expansion, privileges of tax policy and its changes. The articlealso consideres issues on development of healthy competitive environment in rising microeconomical stability of the government.

Keywords: business undertakings, small business, private business undertakings, family business undertakings, legal, organizational.

© M.M. Abduraxmonova, Sh. A. Mallaboev, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.