Научная статья на тему 'Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасининг ривожланишида солиқ имтиёзларининг аҳамияти'

Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасининг ривожланишида солиқ имтиёзларининг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1320
139
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАЛЫЙ БИЗНЕС / КИЧИК БИЗНЕС / SMALL SCALE BUSINESS / ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК / ИНВЕСТИЦИЯ / INVESTMENT / СОЛИқ ИМТИЁЗИ / КРЕДИТ / CREDIT / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ / ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ / STATE BUDGET / ЯИМ / ЭКСПОРТ / EXPORT / ИМПОРТ / IMPORT / ЧАСТНОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / PRIVATE ENTERPRISE / НАЛОГОВОЕ ПРЕИМУЩЕСТВО / TAX ADVANTAGE / ВВП / GDP

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хусаинов Равшан Рахимович, Давлатова Муҳаррам Азимжон Қизи

Мақолада бугунги кунда энг муҳим йўналишлардан бири бўлган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасининг мамлактимиз иқтисодиётидаги аҳамияти ҳамда ривожланган мамлакатларда соҳа субъектларининг салмоғи кўриб чиқилган. Шунингдек, унинг мамлакатимиз ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ)даги улуши, йўналтирилаётган инвестициялар, кредитлар, солиқ имтиёзлари ҳамда эришилаётган ютуқлар таҳлил қилиниб, соҳани ривожлантириш бўйича таклифлар берилган.В статье рассмотрена роль малого бизнеса и частного предпринимательства в экономике нашей страны, являющихся одними из самых важных направлений на сегодняший день, а также число субъектов в данной области в развитых странах. Кроме того, проанализированы их доля в ВВП нашей страны, направляемые инвестиции, кредиты, налоговые льготы, а также достижения и внесены предложения по развитию данной области.There is considered in the article role of small business and private entreprise in the economy of our country that appears as one of the most important development directions of nowaday. Moreover, their share in GDP of our country, aimed investments, credits, tax remissions as well as achievements are analyzed and offers of this field further devolopment are submitted.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасининг ривожланишида солиқ имтиёзларининг аҳамияти»

Хусаинов Р.Р.,

Тошкент давлат техника университети «Иктисодиёт ва маркетинг» кафедраси доценти;

Давлатова М.А.,

Тошкент давлат техника университети «Менежмент» йуналиши талабаси

УЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК СОЩИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА СОЛИК ИМТИЁЗЛАРИНИНГ А^АМИЯТИ

ХУСАИНОВ Р.Р., ДАВЛАТОВА М.А. УЗБЕКИСТОНДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК СОЦАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА СОЛИК, ИМТИЁЗЛАРИНИНГ АЦАМИЯТИ

Маколада бугунги кунда энг мух,им йуналишлардан бири булган кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик сох,асининг мамлактимиз иктисодиётидаги ах,амияти х,амда ривожлан-ган мамлакатларда сох,а субъектларининг салмоFи куриб чикилган. Шунингдек, унинг мамлакатимиз ялпи ички мах,сулоти (ЯИМ)даги улуши, йуналтирилаётган инвестициялар, кредитлар, солик имтиёзлари х,амда эришилаётган ютуклар тах,лил килиниб, сох,ани ри-вожлантириш буйича таклифлар берилган.

Таянч иборалар: кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик, инвестиция, солик имтиёзи, кредит, давлат бюджети, ЯИМ, экспорт, импорт.

ХУСАИНОВ Р.Р., ДАВЛАТОВА М.А. ЗНАЧЕНИЕ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ, ДЛЯ РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье рассмотрена роль малого бизнеса и частного предпринимательства в экономике нашей страны, являющихся одними из самых важных направлений на сегодняший день, а также число субъектов в данной области в развитых странах. Кроме того, проанализированы их доля в ВВП нашей страны, направляемые инвестиции, кредиты, налоговые льготы, а также достижения и внесены предложения по развитию данной области.

Ключевые слова: малый бизнес, частное предпринимательство, инвестиция, налоговое преимущество, кредит, государственный бюджет, ВВП, экспорт, импорт.

XUSAINOV R.R., DAVLATOVA M.A. VALUE TAX BREAKS FOR SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN UZBEKISTAN

There is considered in the article role of small business and private entreprise in the economy of our country that appears as one of the most important development directions of nowaday. Moreover, their share in GDP of our country, aimed investments, credits, tax remissions as well as achievements are analyzed and offers of this field further devolopment are submitted.

Keywords: small scale business, private enterprise, investment, tax advantage, credit, state budget, GDP, export, import.

Y36eKucmoHda u^mucoduu ucnoy,omnapHu ny^ypnawmupuw-нuнг ycmyBop uyHanuwnapu qamopudaH kuhuk 6u3Hec Ba xycy-cuu mad6upKopnuKHu puBownaHmupuw MyquM ypuH omaH.

Х,озирги кунда бутун дунёда иктисодиёт-нинг асосий секторларида иктисодий усишнинг салмокли кисмини кичик бизнес ташкил килмокда. 1-диаграммадан куриниб турибдики, сунгги йилларда ривожланган мамлакатларда йирик ва кичик бизнес субъектларидан олинадиган фойда солиFи ставкалари сезиларли даражада фаркла-нади. Масалан, кичик бизнесдаги фойда солиFи ставкаси йирик корхоналарга нис-батан АК,Шда 2,3, Англияда 1,5, Канадада эса 1,95 баробар паст.

Узбекистонда 1996-2015 йиллар мобай-нида кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-лик учун белгиланган солик ставкалари 38 фоиздан 5 фоизгача, яни 7,6 марта кискарган.

Микрофирма ва кичик корхона таркиби-га кирмаган корхоналар учун эса фойда солиFи 2016 йил 1 январдан бошлаб 7,5% килиб белгиланган. Тах,лилдан куриниб турибдики, республикамизда чет эл мамла-катларига нисбатан солик ставкаси тадбир-корлар учун анча кулай.

Мамлакатимизда мустакилликнинг даст-лабки йилларидаёк, яъни 1992 йилдан бошлаб хусусийлаштириш сох,асига алох,ида эътибор каратилиб, кенг куламли исло-х,отлар амалга оширилди. Кичик бизнес корхоналарини барпо этиш оркали муста-кил хужалик юритувчи мулк эгалари шаклланди.

Республикамизда тадбиркорлар янги ижтимоий катлам ва синф сифатида шаклланмокда. Республикамиз Президенти Ислом Каримовнинг ташаббуси ва бевоси-та рах,барлигида мамлакатимизда хусусий мулкнинг ривожланиши ва шу асосда ах,о-лининг кенг тадбиркорлик фаолиятини кул-лаб-кувватлаш ва кенгайтиришга каратил-ган катор фармон х,амда х,укумат карорлари кабул килинди. Хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш максадида сох,ага турли имтиёз ва эркин-ликлар бериш, бу йулда Fов булиб турган тусик ва чекловларни бартараф этиш энг мух,им вазифалардан х,исобланади.

Узбекистонда мустакиллик йилларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш борасида давлат иктисодий сиёсатининг асосий йуналишлари, чора-тадбирларнинг амалга оширилиши кенг микёсда кизикиш уЙFотмокда. Х,озирги шароитда иктисодиётнинг етакчи тармок-ларини модернизациялаш ва янгилаш, тар-кибий узгаришлар ва диверсификация жа-раёнларини самарали амалга оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг иштирокини янада фаол-лаштиришнинг асосий йуналишларини урганиш мух,им ах,амиятга эга.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 27

1-диаграмма. Ривожланган мамлакатларда йирик ва кичик бизнес субъектларидан олинадиган

фойда соли™ ставкаси (фоиз)1

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

43

34

30

36

(33,3

- \20~

-15— _

22

<9<?

20-20

— ■

Чап устун: йирик бизнес

а Ун г устун: кичик бизнес

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2005 йил 20 июндаги «Микрофирма-лар ва кичик корхоналарни ривожлан-тиришни раFбатлантириш борасидаги к,у-шимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-3620-сонли Фармонига асосан кичик бизнес субъектларини жадал ривожланти-ришни янада раFбатлантириш х,амда унинг мамлакат иктисодиётидаги улушини тубдан ошириш максадида 2005 йилнинг 1 июли-дан бошлаб микрофирмалар ва кичик кор-хоналар учун ягона солик, бюджетдан ташкари Пенсия жамFармаси, Республика йул жамFармаси ва Мактаб таълими жам-Fармасига мажбурий ажратмалар тулаш урнига ягона солик тулови жорий этилди.

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2005 йил 11 апрелдаги «ТуFридан-туFри хусусий хорижий инвестицияларни жалб этишни раFбатлантириш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-3594-сонли Фармонига биноан, 2005 йилнинг 1 июлидан бошлаб туFридан-туFри

1 Леликова Н.А., Конвисарова Е.В. Зарубежный опыт налогообложения малого бизнеса. // Журнал «Успехи современного естествознания», № 12 (часть 2), 2014 год.

хусусий хорижий инвестицияларни жалб этадиган микрофирмалар ва кичик корхо-налар учун белгиланган ягона солик, тулаш-дан, шунингдек, Республика йул жамFарма-сига мажбурий ажратмалар тулашдан озод килинди.

ТуFридан-туFри хусусий хорижий инвес-тициялар х,ажми куйидагича булганда маз-кур солик имтиёзлари:

- 300 минг АК.Ш долларидан 3 миллион АК.Ш долларигача - 3 йил муддатга;

- 3 миллион АКШ долларидан 10 миллион АКШ долларигача - 5 йилга;

- 10 миллион АКШ долларидан ортик булганда - 7 йил муддатга берилади.

Шунингдек, фармонда курсатилган солик имтиёзлари куйидаги шартлар асосида кулланилиши белгилаб куйилган:

- мазкур корхоналарни ортикча ишчи кучи булган минтакалар - КоракалпоFистон Республикаси, Жиззах, Кашкадарё, Сирда-рё, Сурхондарё, Хоразм вилоятларида, шунингдек Навоий, Андижон, Наманган ва ФарFона вилоятларининг кишлок ах,оли пунктларида жойлаштириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

- хорижий инвесторлар томонидан туFридан-туFри хусусий хорижий инвести-цияларни Узбекистан Республикасининг кафолати берилмаган х,олда амалга оши-риш;

- корхонанинг устав капиталида хорижий иштирокчиларнинг улуши камида 50 фоизни ташкил этиши лозим;

- ушбу корхоналар давлат руйхатидан утказилгандан кейин туFридан-туFри хусусий хорижий инвестицияларни киритиш;

- хорижий инвестицияларни эркин ал-маштириладиган валюта ёки янги замона-вий технологик ускуна тарзида куйиш;

- мазкур имтиёзларнинг кулланиш муд-дати давомида имтиёзлардан олинган да-ромадни корхонани янада ривожлантириш максадида кайта инвестициялашга йунал-тириш.

Кичик корхоналарни ва микрофирма-ларни куллаб-кувватлаш максадида Узбекистан Республикаси Президентининг 2014 йил 4 декабрдаги «Узбекистан Республикасининг 2015 йилги асосий макро-иктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари туFрисида»ги ПК-2270-сонли карорига асосан ягона иж-тимоий тулов ставкаси 2015 йил 1 январдан 25%дан 15%га камайтирилди.

Республикамизда фаолият олиб бораёт-ган кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик субъектларининг салох,иятини ошириш максадида Узбекистан Республикаси Президентининг 2013 йил 8 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-лари экспортини куллаб-кувватлаш бора-сидаги кушимча чора-тадбирлар туFриси-да»ги ПК-2022-сонли карорига асосан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг экспортини куллаб-кувватлаш жамFармаси ташкил этилган. Карорда Жам-Fарма факат кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари х,амда фермер хужаликларига хизмат курсатиши ва асосий вазифалари куйидагилардан иборатлиги белгилаб куйилган:

- талаб-эхтиёжга булган жорий ва ис-тикболдаги конъюнктурани урганиш юза-сидан ташки бозорларнинг чукур маркетинг тадкикотларини утказиш хамда мам-лакатимизнинг кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик субъектлари ва фермер хужа-ликлари томонидан ишлаб чикариладиган мах,сулотни экспорт килиш учун потенциал имкониятларни аниклаш;

- кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик субъектлари ва фермер хужаликлари ишлаб чикараётган мах,сулотларнинг ассорти-менти ва турларини тизимли асосда тах,лил килиш, уларнинг ташки бозорлардаги рако-батдошлик даражасини аниклаш, тегишли маълумотлар базасини шакллантириш, бу-нинг асосида экспортга ишлаб чикари-лаётган махсулотнинг жахон ва минтакавий бозорлардаги талаб-эхтиёжга мос келиши-ни таъминлашга каратилган таклифлар ишлаб чикиш;

- кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик субъектлари ва фермер хужаликларининг махсулотларини ташки бозорларга чика-ришда, эхтимол тутилган харидорларни из-лашда, шартномаларни тайёрлаш ва тузиш-да, экспорт операцияларини амалга оши-ришда, экспорт килувчиларни эхтимол тутилган хавф-хатарлардан ишончли х,имоя килишда, шунингдек, хорижий мамлакат-ларнинг конунчилиги буйича талаб этила-диган зарур лицензиялар, сертификатлар хамда бошка рухсатнома ва йиFимларни олиш ва тулашда юридик, молиявий ва ташкилий хизматлар курсатиш;

- кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик субъектлари ва фермер хужаликларининг чет эллардаги тендер савдоларидаги ишти-рокини кенгайтиришга, шунингдек, ярмар-калар, «давра сухбатлари» ва бошкаларни ташкил этиш йули билан мамлакатимиз товар ишлаб чикарувчилари билан хорижий харидорларнинг мулокотларини ташкил этишга кумаклашиш.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг экспортини куллаб-

1 http://stat.uz/statinfo/dinamicheskie-ryady

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 29

2-диаграмма. Узбекистан Республикасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг мамлакат экспорт ва импортидаги улушининг 2000- 2014 йиллардаги динамикаси (фоиз)1

80,0

42,4

45,4

42,5

,0 35,7^3^8

34,3 38,6

Тепада: импорт

Пастда: экспорт

Ю,2 9,3

____

14-8 и 4 14,6 13,7 14,0

7,5 7,3 7,3 6,о

0,0

т

т

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

кувватлаш жамFармаси, жумладан унинг х,удудий филиалларини молиявий нуктаи назардан куллаб-кувватлаш максадида 2019 йилнинг 1 январига кадар барча тур-даги соликлар, йиFимлар, бож х,амда давлат максадли жамFармаларига мажбурий аж-ратмалар тулашдан озод этилган. Бу имти-ёз, яъни солик таътили ЖамFарманинг оёкка туриб олишига катта ёрдам беряпти. Бундан ташкари, ЖамFарманинг имконият-ларини янада кенгайтириш учун Узбекистан Республикаси Президентининг 2016 йил 16 мартдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик субъектлари экспортини куллаб-кувватлаш жамFармаси фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFри-сида»ги ПК-2507-сонли карорига асосан устав капиталини, таъсисчиларнинг ихтиё-рий бадаллари х,исобига 5,3 млрд сумдан 10,3 млрд сум ва 2,0 млн АК.Ш долларига етказган х,олда унинг умумий микдорини 3,0 баробар ошириш кераклиги максадга мувофик эканлиги таъкидланган. ЖамFарма томонидан курсатилаётган молиявий хиз-матларнинг янада жозибадорлигини ошириш максадида ушбу карорга биноан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик

субъектларига ташки иктисодий операция-ларни амалга ошириш билан боFлик булган юридик, молиявий ва ташкилий хизматлар курсатганлиги учун ЖамFармага тулана-диган комиссия туловлари шартнома кий-матининг 3 фоизидан 1 фоизигача, бирок 100,0 минг сумдан кам булмаган микдорга туширилиши белгиланган.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ташки иктисодий фаолиятдаги урни х,ам аста-секин кенгайиб бормокда. Унинг мамлакатимиз экспорт х,ажмидаги улушини 2-диаграмма оркали куриш мумкин.

Маълумки, бугунги кунда кичик бизнес сох,асида олиб борилаётган ислох,отларнинг асосий максадларидан бири булиб мамла-катимизда импортга йуналтирилган ва экспорт урнини босувчи товар ва хизматлар яратиш х,исобланади. Натижалар шуни курсатадики, кичик бизнеснинг мамлакат экспортидаги улуши йиллар давомида то-бора усиб бормокда. Бу курсаткич 2000 йилда 10,2 фоизни ташкил этган булса, 2014 йилда 26,2 фоизни ташкил этиб, 2000 йилга нисбатан икки баробардан х,ам юкорирок купайган. 2-диаграммадан куриниб туриб-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

дики, кичик бизнес махсулотлари экспор-тининг улуши 2006 йилгача пасайиб, 2005 йилда 6 фоизни ташкил этган. Ушбу сохада олиб борилган ислохотлар натижасида бу курсаткич 2006 йилдан кескин ошиб бор-ган. 2011 йилнинг «Кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик йили» деб эълон кили-ниши ушбу соханинг юксак тараккиётига хизмат килди ва кичик бизнеснинг экспорт-даги улуши 18,8 фоизга етди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 8 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари экспортини куллаб-кувватлаш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-2022-сонли карорини амалиётга куллаш натижасида 2015 йилнинг ярим йиллик натижаларига кура бу курсаткич янада юкори натижани курсатиб, 27 фоизга етди. Кичик бизнесда экспорт килинган махсулот ва хизматлар-нинг умумий хажми 2015 йилнинг ярим йиллик натижаларига кура 1718,6 млн АКШ долларни ташкил килган булса, импортдаги улуши эса хисобот даврида 2759,2 млн АКШ долларни ташкил этиб, 2014 йилга нисба-тан 1,3 фоизга камайди ва 44 фоизни кур-сатмокда.

Мамлакатимизда ташки карзлар асосан узок муддатга, факат иктисодиётнинг стра-тегик тармокларини модернизация килиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш буйича инвестиция лойихаларини молиялаштириш учун жалб килинмокда.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 7 январдаги ПК-1464-сонли Карори билан тижорат банкларида кичик бизнес субъектларига кредитларни ажра-тишда гаровга куйилган мулкни расмий-лаштириш билан боFлик харажатларни кре-дитнинг умумий суммасида акс эттириш амалиёти жорий килинди. Шунингдек, 2011 йилда Марказий банкнинг амалдаги кайта молиялаштириш ставкаси йиллик 14 фоиз-

дан 12 фоизга, 2014 йилда эса 12 фоиздан 10 фоизгача, 2015 йилда эса 10 фоиздан 9 фоизга пасайтирилди, 2016 йилда бу курсаткич 2015 йилдагидек 9 фоизни ташкил этди. Бу эса, уз навбатида, тадбиркорлик субъектларига ажратиладиган кредит-ларнинг фоиз ставкалари пасайиши ва ажратиладиган кредитларнинг йилдан йилга усиб боришига олиб келди (3-диаграмма).

Ташки иктисодий фаолият миллий банки хузурида махсус ташкил этилган Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари-нинг экспортини куллаб-кувватлаш жамFар-масининг роли бу борада тобора ошиб бормокда. 2014 йилда мазкур жамFарма томонидан 2400 та тадбиркорлик субъекти-га уз товар ва хизматларини ташки бозорга чикариш буйича хукукий, молиявий ва ташкилий хизматлар курсатилди. ЖамFарма кумагида 1 млрд 250 млн доллар микдо-ридаги экспорт шартномалари тузилди ва утган йили киймати 840 млн доллардан зиёд товарлар экспорт килинди.

Микрофирма ва кичик корхоналарни хамда ёшларни тадбиркорликка кенг жалб этишни янада раFбатлантириш максадида кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан касб-хунар коллежлари, академик ли-цейлар таълим муассасаларининг битирув-чилари хисобига банд ходимларнинг ур-тача йиллик сонининг белгиланган меъёри-ни 20 фоиздан 50 фоизга ошириш мумкин-лиги белгилаб куйилди. Масалан, енгил са-ноат сохасида фаолият юритувчи кичик корхоналар ходимларининг чекланган сони 200 кишини ташкил этадиган булса, улар ишчилар сонини ушбу таълим муассасала-ри битирувчилари хисобига яна 100 нафар-га оширган холда кичик тадбиркорлик субъектлари учун белгиланган имтиёз ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

3-диаграмма. Узбекистан Республикасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-

кувватлашга ажратилган кредитлар динамикаси (млрд. сум)1

9000

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

6923

4041

5346

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

кафолатлардан фойдаланиш имкониятига эга булади.

Солик кодексининг 375-моддасига кири-тилган яна бир мух,им янгилик касб-х,унар коллежлари битирувчиларининг тадбир-корлик фаолиятларини амалга ошириши учун жуда катта имкониятлар яратади. Яъни, 2015 йилдан бошлаб касб-х,унар коллежлари битирувчилари коллежни тамом-лагандан кейин ун икки ой ичида якка тар-тибдаги тадбиркор сифатида давлат руйха-тидан утган такдирда, давлат руйхатидан утган санадан эътиборан катъий белгилан-ган соликни тулашдан олти ой муддатга озод этилади.

Кичик бизнес субъектлари томонидан статистик ва солик х,исоботларини такдим этиш механизмлари сезиларли даражада соддалаштирилди. Бугунги кунда тадбир-корлик субъектларининг 98 фоизи солик ва статистика х,исоботлари топширишни, бож-хона декларацияларини расмийлаштириш-ни эски усулдаги ^оз тулдириш йули би-

лан эмас, балки бевосита электрон шаклда амалга оширмокда2.

Ах,оли даромадлари таркибида тадбир-корлик фаолиятидан олинаётган даромад-лар улуши ортиб бормокда. Мустакиллик йиллари бу курсаткич 10,6 фоиздан 52 фо-изга усганлиги мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ах,оли бандлигини таъминлашда мух,им йуналиш-лигини курсатади.

Мамлакатимизда бизнесни юритиш би-лан боFлик барча жараёнларни янада ли-бераллаштириш, соддалаштириш, кичик бизнес ва хусусий тадбикорлик субъектла-рини молиявий куллаб-кувватлаш ва солик имтиёзлари бериш борасида амалга оши-рилаётган чора-тадбирлар натижасида кичик бизнеснинг мамлакатимиз иктисодиёти-

1 Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012, 2013 ва 2014 йиллар асосий якунларига батишланган Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камасининг мажлисларидаги маърузалари асосида тайёрланди.

2 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш х,исобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистан Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига батишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маъруза-си. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

4-диаграмма. Узбекистан Республикасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМдаги

улушининг 2000-2015 йиллардаги динамикаси (фоиз х.исобида)1

60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0

45,7

48,2

50,1

52,5 54,0 5

55,8 56,1 56,7

42,1

38,2

31,0

33,8 34,6 35,0 35,6

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

даги тутган урни тобора мустахкамланиб бормокда. Натижада, 2014 йилнинг 1 январь холатига кура кичик бизнес субъект-ларининг умумий сони 195 мингдан ортди хамда унинг ЯИМдаги улуши 56 фоизни ташкил килди. 2015 йилда эса ушбу курсаткич 56,7 фоизга етди (4-диаграмма).

Мамлакатимизнинг турли худудларида кичик бизнеснинг ялпи худудий махсулот-даги улуши хам сезиларли даражада ошиб бормокда. Масалан, Хоразм вилоятини оладиган булсак, вилоятда бу борада олиб борилаётган ишлар самараси уларок, 2015 йил якунларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларнинг ялпи худудий махсулотдаги улуши 74,1 фоизни, саноатда 35,3 фоизни, кишлок хужалигида 96,2 фоизни, инвестицияда 58,8 фоизни, курилишда 81,1 фоизни, чакана савдода 81,7 фоизни, пуллик хизмат курсатишда 52,0 фоизни, экспортда 45,2 фоизни ва ахоли бандлиги-да 82,5 фоизни ташкил этди.

2015 йилда хизмат курсатиш сохасининг ялпи ички махсулотдаги улуши 54,5 фоизга

1 http://stat.uz/uploads/ekonom/mal_bizn/mb_ uzb_20l4.xlsx; http:/press-servise.uz/uz/ /news/2015yil

етди. Жами банд ахолининг ярмидан купи ушбу сохада мехнат килмокда. Хизмат курсатиш сохасида эса 80 минг 400 та кичик бизнес субъекти фаолият юритмокда ва бу хизмат курсатиш сохаси корхоналари умумий сонининг 80 фоиздан ортиFини ташкил килади. Хизмат курсатиш сохасининг ривожланиши мамлакатимиз ахолиси турмуш даражасининг йилдан йилга усиб бораётганлигининг яккол далилидир.

Кичик бизнесни ривожлантириш бора-сида амалга оширилган чора-тадбирлар-нинг натижасини 2015 йил якунлари кур-саткичлари буйича кенгрок куриб чика-диган булсак:

• ялпи ички махсулотимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши 1,8 баробар ошиб, 56,7 фоизга етди;

• кичик бизнесда саноат махсулотла-рининг учдан бир кисми, кишлок хужалиги махсулотларининг 98 фоизи ишлаб чика-рилмокда;

• жами иш билан банд ахолининг 77 фоиздан зиёди айнан кичик бизнес сохасида мехнат килмокда;

• микрофирмалар, кичик корхона ва фермер хужаликлари фаолияти турт йилда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 5

бир марта режали тартибда текширилиши ва бундай текширувлар факат назорат ор-ганлари фаолиятини мувофиклаштириш буйича республика кенгаши карорига асо-сан амалга оширилиши белгилаб куйилди1.

Давлат статистика кумитаси матбуот хиз-матининг маълумотига кура, мамлакати-мизда 2016 йил 1 апрель холатига кура, 261,9 минг тадбиркорлик субъектлари (фермер ва дехкон хужаликларидан таш-кари) фаолият юритмокда. Шундан 211,4 мингтаси кичик бизнес корхоналари хисоб-ланади. Жорий йилнинг январь-март ойла-рида 20546 та янги тадбиркорлик субъекти ташкил этилган булиб, шундан 8480 таси кичик бизнес корхоналари хисобланади.

Мамлакатимизда ишбилармонлик

мухитини яхшилаш борасида олиб бораёт-ган ишларимиз халкаро иктисодий ташки-лотларнинг рейтингларида узининг ижобий ифодасини топмокда. Жахон банкининг «Бизнес юритиш» йуналишидаги рейтинги-да «Янги бизнесни куллаб-кувватлаш» ва «Кичик бизнес субъектларига кредит так-дим этиш» буйича Узбекистан утган йилнинг узида 63 поFона юкорилаб, 42-уринга кутарилди. Шунингдек, мамлакатимиз кичик бизнес буйича тузилган шартномалар ижросини таъминлаш буйича 32-уринни, иктисодий ночор корхоналарга нисбатан кулланадиган банкротлик тизимининг са-марадорлиги буйича 75-уринни эгаллаб турибди.

Энг кувонарлиси шуки, Узбекистон юкоридаги курсаткичлар оркали бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш буйича

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд ки-йинчиликларга карамасдан, олиб бораётган ис-лохотларни, иктисодиётимизда таркибий узга-ришларни изчил давом эттириш, хусусий мулк-чилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул^очиб бериш хисобидан олдинга юриш-дир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастур-нинг энг мухим устувор йуналишларига баFиш-ланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маъру-заси. // «Халк сузи», 2016 йил 16 январь.

дунёнинг ижобий натижаларга эришган давлатлар кучли унталигидан жой олди.

Буларнинг барчаси иктисодиётимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик со-хасида амалга оширилаётган чора-тад-бирлар узининг юксак самарасини бераёт-ганлигидан далолат беради. Таъкидлаш жо-изки, кичик бизнес субъектларининг асосий экспорт махсулотларини кишлок хужалиги, тукимачилик, ишлов берувчи, электротехник ишлаб чикариш махсулотлари, халк амалий санъати буюмлари ташкил этади.

Мамлакатимиз иктисодиётида экспорт хажмини ошириш максадида кичик бизнес ва хусусий сектор тадбиркорларига кулай ишбилармонлик мухитини яратиш мухим ахамиятга эгадир. Шуни хисобга олган холда, кичик корхона ва микрофирмалар фаолиятини раFбатлантириш учун куйидаги имтиёзларни жорий этиш максадга муво-фик деган хулосага келдик:

- экспортга мулжалланган ёки импорт урнини босадиган махсулотлар ишлаб чикарувчи кичик бизнес корхоналарига солик таътиллари бериш;

- кичик бизнес корхоналари уз ишчи ходимлари малакасини оширишга сарф-ланган харажатларнинг бир кисмини со-ликдан чегирма килиш;

- статистик маьлумотлардан куриниб ту-рибдики, кичик бизнеснинг мамлакат экс-портдаги улуши импортдан камрок. Маса-лан, 2015 йилнинг биринчи ярим йиллик натижаларига кура кичик бизнес субьект-лари импорт хажми экспортдан 1 триллион-дан купрокни ташкил этади. Шуни хисобга олган холда, кичик бизнес субъектларини экспортга мулжалланган махсулотлар ишлаб чикаришга йуналтириш ва уларга амалий ёрдамлар бериш зарур. Бу борада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг экспортини куллаб-кув-ватлаш жамFармасининг фаолиятини янада кенгайтириш максадга мувофик, деб хисоб-лаймиз.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 11 апрелдаги «ТуFридан-туFри хусусий хорижий инвестицияларни жалб этишни раFбатлантириш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-3594-сонли Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2005 йил, 15-16-сон, 109-модда.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 8 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари экспортини куллаб-кувватлаш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК.-2022-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2013 йил, 33-сон, 437-модда; 2016 йил, 12-сон, 110-модда.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2014 йил 4 декабрдаги «Узбекистон Республикасининг 2015 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари туFрисида»ги ПК-2270-сонли Карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2014 йил, 50-сон, 590-модда; 2015 йил, 33-сон, 440-модда, 52-сон, 646-модда.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 16 мартдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари экспортини куллаб-кувватлаш жамFармаси фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-2507-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 йил, 12-сон, 110-модда.

5. Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бораётган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эт-тириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бе-риш хисобидан олдинга юришдир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2016 йил 16 январь.

6. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

7. http://stat.uz/uploads/ekonom/mal_bizn/mb_uzb_2014.xlsx

8. http://cyberleninka.ru/article/n/zarubezhnyy-opyt-nalogooblozheniya-malogo-biznesa-2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.