Научная статья на тему 'ҚУЙИ АМУДАРЁ МИНТАҚАСИДА ТУРИЗМ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ ГАСТРОНОМИК ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

ҚУЙИ АМУДАРЁ МИНТАҚАСИДА ТУРИЗМ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ ГАСТРОНОМИК ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
41
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГАСТРОНОМИК ТУРИЗМ / ГАСТРОНОМИК БРЕНД МИЛЛИЙ ТАОМ / ДАСТУРХОН МАДАНИЯТИ / ТУРИСТИК РЕСУРС / ХОРИЖИЙ ТУРИСТ / ТУРИЗМ САЛОҲИЯТИ / ГИД-ТАРЖИМОН

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Матчанова А.Э.

Ушбу мақолада Қуйи Амударё минтақасида гастрономик туризмни ривожлантириш ва мавжуд ресурслардан унумли фойдаланиш масалалари ўрганилган. Айнан минтақага хос миллий таомлар ва уларнинг турлари ўрганилиб худудлар бўйича тақсимланган. Минтақада гастрономик туризмни ривожлантириш учун тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DEVELOPMENT OF TOURISM INFRASTRUCTURE IN THE LOWER AMUDARYA REGION IS AN IMPORTANT FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF GASTRONOMIC TOURISM

This article examines the development of gastronomic tourism in the Lower Amudarya region and the effective use of available resources. It is the regional national dishes and their types that are studied and distributed by region. Recommendations for the development of gastronomic tourism in the region have been developed.

Текст научной работы на тему «ҚУЙИ АМУДАРЁ МИНТАҚАСИДА ТУРИЗМ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ ГАСТРОНОМИК ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

DOI 10.46566/2225-1545_2022_1_102_751

Матчанова А.Э.

УрДУ

КУЙИ АМУДАРЁ МИНТАЦАСИДА ТУРИЗМ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНГАНЛИГИ ГАСТРОНОМИК

ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУХДМ ОМИЛИ

Аннотация: Ушбу мацолада Куйи Амударё минтацасида гастрономик туризмни ривожлантириш ва мавжуд ресурслардан унумли фойдаланиш масалалари урганилган. Айнан минтацага хос миллий таомлар ва уларнинг турлари урганилиб худудлар буйича тацсимланган. Минтацада гастрономик туризмни ривожлантириш учун тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: гастрономик туризм, гастрономик бренд миллий таом,дастурхон маданияти, туристик ресурс, хорижий турист, туризм салоуияти, гид-таржимон.

Matchanova A.E.

Urgench State University

THE DEVELOPMENT OF TOURISM INFRASTRUCTURE IN THE LOWER AMUDARYA REGION IS AN IMPORTANT FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF GASTRONOMIC TOURISM

Abstract: This article examines the development of gastronomic tourism in the Lower Amudarya region and the effective use of available resources. It is the regional national dishes and their types that are studied and distributed by region. Recommendations for the development of gastronomic tourism in the region have been developed.

Keywords: gastronomic tourism, gastronomic brand, national food, table culture, tourist resource, foreign tourist, tourism potential, guide-interpreter.

Кириш. Эслатиш жоизки, гастрономик экскурсияларнинг максади -маълум бир мамлакат ошхонасининг узига хос хусусиятларидан бахраманд булишдир. Шу билан бирга, ушбу максад ноёб, екзотик таомларни истеъмол килиш ёки сон-саноксиз идишларни таътиб куриш билан чекланмайди. Ушбу турдаги туризмнинг ахамияти асрлар давомида махаллий халкнинг урф-одатлари ва менталитети билан боFлик холда таомларнинг пишириш маданиятини сингдириб келган махаллий рецептдан бахраманд булиш билан узвий боFликдир[1].

K,ораколпоFистон худуди кадимги маданият учоFларидан бири булиб, Шарк дунёсининг ажралмас кисмини ташкил этган. Бу улканинг узига хос

табиий шароити, усимлик ва хайвонот дунёси, шу билан бир каторда миллий пазандачилик анъаналари ва урф одатлари энг кадимги аждодларимизнинг диккат-эътиборини узига жалб килган. К,оракалпок миллий ошхонаси купинча ун ва ёрмадан тайёрланган таомлардан ташкил топган. Уларнинг орасида жугар унидан тайёрланган гуштли узма хамир -бешбармок, жугари ва мой куртик, корма ва турама таомлари машхурдир. Амударёга ёндош кирFOк буйидаги худудларда деярли барча таомлар баликдан тайёрланади. Уларнинг орасида жугар ёки тарик унидан тайёрланган узма хамирли балик шурваси ёки ковурилган ва куритилган балик машхур хисобланади. Турли мевалар, ковун, тарвуз ва ковок куритилиб, ширинлик сифатида танаввул килинади [5].

Хоразм вилояти эса Узбекистондаги сайёхлик марказлари орасида узининг кадимги тарихи ва маданияти, узига хос пазандалиги билан ажралиб туради.

Маълумки, табиатда мавжуд усимликларнинг купчилик турлари озик-овкат сифатида ишлатилиши мумкин. Хоразмликлар хар бир утдан, сувдан, ердан ва кумдан, шунингдек куёш нури, кор ва ёмFирдан донолик, махфий маъно ва шифобахш фазилатлар излайди. Хоразм ошпазлик санъатининг ривожланишига нафакат халк тажрибаси, балки олимлар -даволовчиларнинг асарлари хам катта хисса кушди. Масалан, куплаб асарларда, жумладан Абу Райхон Берунийнинг "Седан", Абуетози Баходирхоннинг доривор утларга баFишланган "Манфаи ал-инсон", уларнинг айрим касалликларни даволашдаги хусусиятлари, Ибн Синонинг "Тиб конунлари" ва бошка китобларда Хоразм таомлари хакида куплаб маълумотлар мавжуд [3]. Бугунги кунда Хоразм таомларини хар томонлама урганиш ва куриб чикишга эхтиёж бор. Х,озир вохани, туризм сохаларини, айникса гастрономик, зиёратгох, экологик, агротуризм ва бошка сохаларни ривожлантиришга ва обод килишга катта эътибор каратилмокда.

Асосий кисм. Хоразм узининг ихтисосликлари ва пиширишнинг махсус усуллари билан машхур. Хар бир таомнинг узига хос таъми бор, айникса "Хоразм палови", "Тухум барак", "Шивит оши", "Ун оши", " Кук барак", ковурилган балик ва бошкалар.

Хоразм ковунлари узининг хушбуй хиди ва ширинлигидан ташкари, соFлик учун жуда куп фойдали витаминларга бой. Вилоятда ковуннинг Ала-хамма, гурвак, ак-кош, алмурти, гулоби каби кишки навлари ва ок-новвот, хоразм, торлама, гукча каби ёзги навлари билан машхур. Араб сайёхи Ибн Батута (1304-1377) Х1У асрда Хоразм ковунлари хакида хайрат билан ёзган эди: "Шаркда хам, Гарбда хам Хоразм ковунларига ухшаш ковунлар йук. У булакларга булиниб, куёшда куритилади, саватларга солинади ва Хитой, Хиндистоннинг узок шахарларига олиб кетилади. Барча куритилган мевалар орасида ундан яхширок нарса йук" [2].

Тадкикот натижасида Куйи Амударё минтакасида худудлар географик урнининг умумийлиги (якинлиги); табиий, тарихий - географик хусусиятларинг ухшашлиги; худуднинг хужалиги, ахолининг турмуш тарзи, анъаналаридаги якинлик; тарихан сакланиб келаётган таом турлари, уларнинг тайёрланиш усулларининг умумийлиги урганилиб чикилди. Айрим таомларнинг айнан кайси худудда тайёрланиши ва истеъмол килиниши куйидаги жадвалда берилди (1-жадвал). 1- жадвал

_Куйи Амударё минтак;асига хос айрим таомлар_

№ 2 В 2 2 « о Н К Энг куп тайёрланадиган ва истеъмол киладиган худудлар Изох,

1 Палов Районнинг барча туман ва шахарларида тайёрланади. Палов - асосан районда етиштириладиган гуручдан (лазер, аланга) тайёрланади.

2 Тухум барак Хоразм вилоятининг барча худудларида тайёрланади. Тухум барак кадимий ва кувват багишловчи товук тухумидан тайёрланадиган хамирли, мазали таом.

3 Гумма Юртимизнинг барча жойларида, асосан Хоразмда тайёрланади. Гумма - сулли гушт билан тулдирилган мазали ва иштаха очадиган, мол гушти ва буйрак ёгидан ковуриб тайёрланган таом булгани учун ошкозон-ичак ва жигар хасталикларида эхтиётлик билан тановул килиш керак.

4 й Л а б о в о ик а Хоразм вилоятининг барча худудларида тайёрланади. Ковок барак - куз ва киш ойларида севиб истеъмол килинади. Таом айникса кексаларга, хомиладор аёлларга, дармонсизликда, айрим беморларга тавсия этилади.

5 Кукбарак Районнинг барча худудларида тайёрланади. Кук барак - эрта бахорда беда янги япрок чикарганда тайёрланади. Таом дармонсизликда, жисмоний иш билан шугулланганда наф беради. Кучли ва сермой булгани учун куп микдорда ейиш тавсия килинмайди.

6 Ижжан Асосан Хоразм вилояти Хива шахрида севиб истеъмол килинади. Ижжон - Хоразм миллий таоми. Хоразм ошхонаси хом гуштни деликатесга айлантира олган дунёдаги кам сонли ошхоналардан бири булади. Бу руйхатда яна Франция, Эфиопия каби машхур ошхоналар хам бор.

7 Шивит оши Хоразмнинг барча худудларида тайёрланади Шивит оши - Хоразмча лагмон, яшил лагмон номлари билан дунё таомномасига киритилган булиб, ёзнинг жазирама кунларидаги энг тансик ва дармондориларга бойлиги билан бошка шу турдаги овкатлардан фарк килади.

8 куртук Кораколпогистонда ва Хоразм вилоятининг Гурлан туманида севиб истеъмол килинади. Уз номи узи билан ушбу тансик таом макка ёки окжухори унидан тайёрланади. Пархезлик хусусиятига келганимизда шуни айтиш керакки, бунда таом тивитлари, яъни клетчатка куп булиб ичакларни юриштиради.

9 й а о КораколпоFистоннинг барча худудларида тайёрланади. Бу таом асосан балик махсулотларидан ва буFдойдан тайёрланади.

Изо^: жадвал муаллиф томонидан тузилган.

Тарихий ассимляция жараёнлари хоразм дастурхон маданияти ва таом тайёрлаш анъаналарига хам уз таъсирини курсатган. Айникса туркманлар ва коракалпоклар таом тайёрлаш анъаналарида ва мехмон кутиш одатларида умумийлик кузатилади. Масалан, мехмон келганда хар бир мехмоннинг олдига алохида чойнакка чой дамлаб келиб куйиши ва мехмон уз эхтиёжидан келиб чикиб, куйиб ичмаса ортикча манзарат курсатмаслиги ёки дастурхондаги нонни ушатиб куймаслиги каби холатлар деярли бутун Куйи Амударё худудига хос[4].

Хоразм вохасида хамирдан тайёрланадиган анъанавий таомларнинг урни бекиёс булиб, номланиши хам кадимийлиги билан алохида ахамиятга эга. Бундай таом номларига куйидагиларни киритиш мумкин: уноши, шивит оши, сикмон, курдик ва бошкалар.

Уноши. Ушбу таом фойдали хусусиятларга эга булиб, юрак-кон томир ва модда алмашув хасталикларига чалинган кишиларга, ошкозон -ичак, жигарнинг сурункали хасталикларида енгил хазим булиши билан фойдалидир. Уноши масаллиFига кура: катикли уноши, "товук эт" (товук гушти) солинган уноши ва "кок арикли" (куритилган урик) уноши каби турларга булинади. Мехмондорчиликка оддий уноши килинади, катикли ёки урикли уноши тайёрланмайди ва гушт урнига асосан киймали тифтел солинади, картошка солинмайди [2].

Хулоса ва таклифлар.

Куйи Амударёда колаверса, мамлакатда гастрономик туризмни худудлар буйича ривожлантиришда туризм саноати ва туризм инфраструктурасини яхши йулга куйиш зарурдир. Бунинг учун куйидагиларни амалга ошириш зарурияти юзага келади:

• туристларни келиши, жойлаштирилиши ва кетишини катъий назоратга олиш, туристик компаниялар фаолиятини мувофиклаштириш ва ресторанлар фаолиятини компания даражасида улар "бренди" ни яъни хизматлар сифатини оммалаштириш;

• Куйи Амударё минтакасида мехмонхоналар ва ресторанлар сонини купайтириш, хизматлар сифатини ошириш хамда кафолатлаш:

• Куйи Амударё минтакасида туристларни транспортда харакатланишини кескин яхшилаш, транспортларга хизмат курсатиш "кемпинг"ларини купайтириш, улар мажмуалари таркибида овкатланишга хизмат курсатиш сифатини ошириш;

• Куйи Амударё минтакасида мавсумий гастрономик туризмига хизмат курсатишда мослаштирилган микроавтобуслар сонини

купайтириш, Узавтосаноат корхоналарида шундай микроавтобусларни ишлаб чикаришни йулга куйиш;

• Куйи Амударё минтакасида ва бутун Узбекистонда ички гастротуризмни ривожлантиришга купрок ахамият бериш лозим. Ички гастротуризмнинг (гастротуризм) етарли тарзда риважланмаганлиги ахоли молиявий маблаFларининг чекланганлиги, ижтимоий туризмини талаб даражасида ривожланмаганлиги, ички гастротуризмни ривожлантиришга йуналтирилган давлат дастурини такомиллаштириш назарда тутилади.

Гастрономик туризм билан туризм уртасидаги алокани яна хам чукурлаштириш куп жихатдан биринчи соха хизматларини кенг тарFиб килишга боFлик. Бу айникса ноёб тайёрлаш усулларига асосланган махаллий таомларга биринчи галда таалуклидир.

Фойдаланилганадабиётлар:

1.Н.Ибрагимов. Ибн Батута и его путешествия по Средней Азии. Главная редакция восточной литературы издательства "Наука".1988г.

2. Н.М.Маткаримова Хоразмнинг анъанавий таомлари (Монография -альбом)//Журнал "Школа науки" №8-2(33) 2020г. Стр.33.

3. Nurjonov K., Ko'hna va Yangi Urganch, Urganch, 1993

4. Сайт World Tourism Organization UNWTO. [Электронный ресурс].-Режим доступа:http://media.unwto.org/ru/press

5. Жабборов И.Жахон этнологияси асослари.Т.: Укитувчи нашриёти.2008й.

6. Что такое гастрономический туризм. Электронный ресурс. - Режим доступа:http://www.gastrotur.ru/gastronomicheskiy-turizm/chto-takoegastro turizm. Заглавие с титульного экрана.

7. Komilova N. K., Latipov N. F. (2022). Classification of settlements on the basis of the ecological situation in the Navoi region and the factors affecting the health of the population. Visnyk of V. N. Karazin Kharkiv National University, series "Geology. Geography. Ecology", (56), 209- 213. https://doi.org/10.26565/2410-7360-2022-56-15

8. Kalonov, B. H., & Latipov, N. F. (2021). Characteristics Of Geographical Location Of The Population Of Navoi Region. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 25(2), 477-479.

9. Ugli, L. N. F. (2019). Geourbanistic's role in socio-economic geography. International scientific review, (LXV), 47-50.

10. Karshibaevna, K. N., Kahramonovna, Z. D., & Normurod Faxriddino'g'li, L. (2022). Some problems with creating a medical-geographical atlas map of Uzbekistan. International journal of early childhood special education, 58365840.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.