Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАЪЛИМДАГИ ЮТУҚЛАРИНИ БАҲОЛАШ: ТАНЛОВ РАМКАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАЪЛИМДАГИ ЮТУҚЛАРИНИ БАҲОЛАШ: ТАНЛОВ РАМКАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
99
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миллий баҳолаш / халқаро баҳолаш / танлаб олиш / маълумот / ўқувчи / танлов рамкаси. / национальная оценка / международная оценка / выборка / информация / учащийся / рамка выборки.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Исмаилов Абдували Абдумаликович

Мақолада ўқувчиларнинг таълимдаги ютуқларини баҳолаш миллий тизимининг ажралмас қисми бўлган танлов рамкаси ҳақида сўз юритилади. Баҳолашда қатнашадиган мактаблар ва ўқувчиларни танлаб олиш учун аввалам бор миллий даражадаги таълим муассасалари ва улардаги ўқувчилар ҳақидаги зарурий маълумотларни ўз ичига олган рўйхат мақолада танлов рамкаси деб юритилади. Танлов рамкасини шакллантириш зарурияти, ундаги маълумотларни тўплаш механизмлари ҳақида фикр юритилади. Унда Таълим сифатини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотларни амалга ошириш миллий марказидаги тажрибадан келиб чиққан ҳолда Миллий ва халқаро баҳолаш дастурларининг мақсадлари йўлида тайёрланган танлов рамкасининг намунавий шакли атрофлича тавсифлаб берилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОЦЕНКА ДОСТИЖЕНИЙ УЧАЩИХСЯ В ОБРАЗОВАНИИ: ФОРМИРОВАНИЕ РАМКИ ВЫБОРКИ

В статье рассказывается о рамках селекции, которая является неотъемлемой частью национальной системы оценки достижений учащихся в области образования. Для того чтобы выбрать школы и учащихся, участвующих в оценке, необходимо, чтобы сначала были выраны учебные заведения на национальном уровне и была доступна необходимая информация об учениках в них. Список, содержащий аналогичную информацию, упоминается в статье как рамка выборки. Приведено мнение о необходимости формирования рамки отбора, механизма сбора информации в ней. В нем содержится подробное описание типовой формы рамки отбора, подготовленной для целей национальных и международных программ оценки, на основе опыта Национального центра международных исследований по оценке качества образования.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАЪЛИМДАГИ ЮТУҚЛАРИНИ БАҲОЛАШ: ТАНЛОВ РАМКАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

Исмаилов Абдували Абдумаликович,

Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камаси х,узуридаги Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекцияси х,узуридаги Таълим сифатини бах,олаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий маркази директори

ЦУВЧИЛАРНИНГ ТАЪЛИМДАГИ ЮТУДОАРИНИ БАХ,ОЛАШ: ТАНЛОВ РАМКАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

УУК: 371.263

ИСМАИЛОВ А.А. УЦУВЧИЛАРНИНГ ТАЪЛИМДАГИ ЮТУЦЛАРИНИ БАЦОЛАШ: ТАНЛОВ РАМКАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Маколада укувчиларнинг таълимдаги ютукларини бах,олаш миллий тизимининг ажрал-мас кисми булган танлов рамкаси х,акида суз юритилади. Бах,олашда катнашадиган макта-блар ва укувчиларни танлаб олиш учун аввалам бор миллий даражадаги таълим муассасалари ва улардаги укувчилар х,акидаги зарурий маълумотларни уз ичига олган руйхат маколада танлов рамкаси деб юритилади. Танлов рамкасини шакллантириш зарурияти, ундаги маълумотларни туплаш механизмлари х,акида фикр юритилади. Унда Таълим сифатини бах,олаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий марказидаги тажрибадан келиб чиккан х,олда Миллий ва халкаро бах,олаш дастурларининг максадлари йулида тайёрланган танлов рамкаси-нинг намунавий шакли атрофлича тавсифлаб берилди.

Таянч суз ва тушунчалар: миллий бах,олаш, халкаро бах,олаш, танлаб олиш, маълумот, укувчи, танлов рамкаси.

ИСМАИЛОВ А.А. ОЦЕНКА ДОСТИЖЕНИЙ УЧАЩИХСЯ В ОБРАЗОВАНИИ: ФОРМИРОВАНИЕ РАМКИ ВЫБОРКИ

В статье рассказывается о рамках селекции, которая является неотъемлемой частью национальной системы оценки достижений учащихся в области образования. Для того чтобы выбрать школы и учащихся, участвующих в оценке, необходимо, чтобы сначала были выраны учебные заведения на национальном уровне и была доступна необходимая информация об учениках в них. Список, содержащий аналогичную информацию, упоминается в статье как рамка выборки. Приведено мнение о необходимости формирования рамки отбора, механизма сбора информации в ней. В нем содержится подробное описание типовой формы рамки отбора, подготовленной для целей национальных и международных программ оценки, на основе опыта Национального центра международных исследований по оценке качества образования.

Ключевые слова и понятия: национальная оценка, международная оценка, выборка, информация, учащийся, рамка выборки.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

ISMAILOV A.A. ASSESSMENT OF STUDENTS' ACHIEVEMENTS IN EDUCATION: THE FORMATION OF A SAMPLING FRAME

The article describes the sampling system, which is an integral part of the national system for student achievements evaluation in the field of education. In order to sample schools and students participating in the evaluation, it is necessary the first there are has to be available educational institutions at the national level and the necessary information about the students in these. The list containing similar information as a sample frame is discussed in the article. The opinion is given egarding the need to form a sampling frame, as mechanism for collecting information into the list. It contains a detailed description of the standard form of the sampling frame prepared for the purposes of national and international evaluation programs, based on the experience of the National Center for International Studies for the Quality of Education Assessment.

Key words and concepts: national evaluation, international evaluation, sampling, information, student, sampling frame.

Кириш. Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йил-гача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш т^рисида"ги ПФ-5712-сон Фармони асосида укувчиларнинг билим даражасини бахолаш буйича халкаро дастурларда доимий иштирок этиш, шунингдек, фармон билан тасдикланган концепциянинг максадли курсаткичларига кура, PISA бахолаш дастури рейтингида Узбекистоннинг 2030 йилга келиб, биринчи 30 та илFор мамлакатлар каторига кириш максадлари илгари сурилган1.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 997-сон карорига2 мувофик, Укувчилар саводхонли-гини бахолаш буйича халкаро PISA, Матнни укиб тушуниш даражасини бахолаш буйича PIRLS, Математика ва табиий-илмий фанлар буйича халкаро урганиш тенденцияси TIMSS, Укитиш ва урганиш буйича халкаро суровнома TALIS тадкикотларида умумтаълим мактабларининг иштирокини таъминлаш, шунингдек, миллий бахолаш тизимини такомиллаштириш вазифа-лари белгиланган.

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепция-сини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5712-сон фармони. -https://lex.uz/docs/4312785

2 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 997-сон карори. - https://lex.uz/docs/4097073

Миллий, минтакавий ва халкаро тадкикотлар миллий даражадаги ютуклар даражасини аниклаш жараёнида танловга асосланган ёнда-шувдан фойдаланади. Баъзи миллий бахолаш тизимлари хар иккала, яъни умумий камровга асосланган хамда укувчиларни танлаб олишга асосланган усуллардан фойдаланади (масалан, Коста-Рика, Куба, Франция, Гондурас, Иордания, Мексика ва Уругвай). Бошка купгина давлатларда махаллий миллий бахолаш дастурлари умумий камров буйича маълумотлар туплайди (масалан, Минас-Жерайс, Парана ва Сан-Пауло, Бразилия, Богота, Колумбия ва Агаукальентес, Мексика) [Crespo, Soares ва DeMello e Souza, 2000].

Мавзунинг долзарблиги. Таълим сифати ва самарадорлигини ошириш йулида хорижий илFор тажрибаларни урганиш, халкаро стан-дартларни жорий этиш, мавжуд тизимни киёсий тахлил килиш ва замон талабларига жавоб бера-диган миллий бахолаш тизимини такомиллашти-риш долзарб ахамиятга эга.

Шуни таъкидлаш жоизки, давлат таълим стан-дартлари компетенциявий ёндашувга асос-ланганлигига карамасдан, укитиш ва бахолаш методлари, шунингдек дарсликлар ва бошка укув материаллари асосан ахборотни ёдлаш ва баён цилишга царатилган булиб, танцидий фикрлаш, ахборотни мустацил излаш ва тахлил цилиш куникмалари хамда бошка малакаларни ривожлантиришга тускинлик килмокда (концепция).

Мацсад. Максадли курсаткичлар ортида, Узбекистоннинг миллий таълим тизимини ривожлантириш, жозибадорлигини ошириш, укувчиларнинг укиш, математика ва табиий йуналишдаги фанлардан саводхонлик даража-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

сини бахолашга йуналтирилган миллий бахолаш тизимини яратиш максадлари кузда тутилган.

Укувчиларнинг ютукларини миллий бахолашда мактаблардаги бахоланиши максад килинган муайян синфларда таълим олаётган барча укувчилар руйхатининг мавжуд булиши, укувчиларнинг танловини туFридан-туFри ушбу руйхат оркали танлаб олиш имконини берган булар эди. Лекин, купгина мамлакатларда, шу жумладан Узбекистонда хам, хаттоки бахолашни марказий бошкарув органлари томонидан утказилаётган такдирда хам укувчиларнинг тулик ва янгиланган руйхатини олиш имконсиз хисобланади. Бундай холларда, мукобил маълу-мотлар манбасига мурожаат килиш ёки хусусий тулик ва янгиланган рамкани яратиш зарурияти вужудга келади.

Укувчилар руйхатига билвосита эга булиш, аввало мактабларни танлаб олиш ва ундан кейин ушбу мактабдаги укувчилар хакидаги маълумот-ларни шакллантириш оркали амалга ошири-лади. Хакикатда, укувчиларнинг руйхатини олиш факатгина миллий ёки халкаро бахолашда ишти-рок этиш учун танлаб олинган мактаблар буйича талаб этилади.

Купгина мамлакатларда таълим вазирлиги ёки бошкарув органи танлов рамкасини шакллантириш учун дастлабки маълумотлар ман-баи хисобланади. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Халк таълими тизи-мида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида" 2018 йил 8 декабрдаги 997-сон карорига1 асосан укувчиларнинг таъ-лимдаги ютукларини бахолашга каратилган халкаро PIRLS, TIMSS, PISA ва TALIS дастурларида умумтаълим муассасалари иштирокини таъмин-лаш ваколати Таълим сифатини бахолаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий марказига берилган.

Мавзу буйича бошца олимларнинг илмий асарлари та^лили. Болотов В.А., Вальдман И.А.,

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида" 2018 йил 8 декабрдаги 997-сон карори.

Горбовский Р.В. ва бошкаларнинг2 тадкикот ишларида таълим сифатини бахолаш миллий тизимини шакллантиришда халкаро ва Россия тажрибаси урганилган булиб, унда Россия, МДХ мамлакатлари (Арманистон, Беларуссия, КозоFистон, KирFизистон ва Тожикистон) хамда узок хорижий мамлакатлар (Австралия, Чили ва АКШ) мактаб укувчиларининг таълимдаги ютукларини мониторинг килиш ва миллий имти-хонлар тизимлари тахлил килинган. Умумрос-сия таълим сифатини бахолаш тизимини тако-миллаштириш, тизимли муаммоларни ечиш, бахолаш натижаларидан манфаатдор томонлар-нинг фойдаланиш самарадорлигини ошириш буйича таклифлар илгари сурилган.

В.Грини, Т.Келлаган3, Жан Дьюмей, Дж. Хью-ард Гоф каби олимлар томонидан олиб борил-ган тадкикотларда укувчиларнинг таълимдаги ютукларини миллий ва халкаро бахолашнинг узига хос хусусиятлари тадкик этилган булиб, бахолашнинг асослари, унинг максадлари, усул-лари, асосий элементлари ва ташкил этиш омил-лари тахлил килинган. Шунингдек, танлаб олиш тартиби ва унга куйиладиган техник талаблар назарий жихатдан ёритиб берилган.

Миллий даражадаги бахолаш жараёнла-рида танлаб олиш бахолаш тадкикотининг муваффакиятли булишини таъминлашда мухим омиллардан хисобланиб, уни илмий асос-ланган холда ташкил этиш лозим. Шунингдек, Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти-нинг Укувчиларни бахолаш халкаро PISA дасту-рига оид техник стандарт4 хамда мамлакатларда халкаро тадкикотларни жорий этишга оид кулланма5, PISA халкаро тадкикотининг тажриба

2 В.А.Болотов, И.А.Вальдман, Р.В.Горбовский, Ю.С.Захир, Т.А.Мерцалова Ключевые вопросы национальных и регионалных систем оценки качества образования (экспертных обзор)[текст]: коллект.моногр., Нац.исслед.ун-т «Высшая школа экономики».-М:Изд.дом Высшей школы экономики, 2016. - 232с. -500 экз. - ISBN 978-5-7598-1507-5 (в обл.).

3 Assessing national achievement levels in education / [edited by] Vincent Greaney and Thomas Kellaghan. p. cm. Includes bibliographical references. ISBN 978-0-82137258-6 (alk. paper) — ISBN 978-0-8213-7259-3.

4 PISA 2018 technical standards, Version 1, November 2015, Produced by OECD Secretariat and the PISA 2018 Contractors.

5 PISA National project manager manual, 10 March 2017, Produced by PISA 2018 International Contractors.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

синови1 хамда асосий синов жараёнлари учун танлаб олиш буйича йурикномаларда2 макта-блар ва укувчиларни танлаб олишнинг узига хос хусусиятлари ва техник талаблари батафсил ёри-тиб берилган.

Мацоланинг илмий мо^ияти. Халкаро тадкикотлар нуфузли халкаро ташкилотлар томонидан амалга оширилиб, профессионал ва илмий асосланган ёндашувлар асосида таш-кил этилади.

Хорижий мамлакатларнинг тажриба-лари шуни курсатадики, халкаро рейтинг ва тадкикотларда доимий ва узлуксиз иштирок этиш оркали, тизимдаги узгаришларни кузатиб бориш хамда зарурий карорлар кабул килиш имконияти яратилади.

Бундан куриниб турибдики, аксарият хорижий мамлакатлар хам узининг таълимга оид сиёсатини белгилаш, Миллий бахолаш тизи-мини такомиллаштириб боришда халкаро тадкикотларнинг тажрибалари, натижалари ва солиштирма тахлиллари мухим урин тутади, тизимни ривожлантириш буйича стратегик дастурлар, чора-тадбирлар ва карорлар кабул килинади.

Узбекистан Республикасида таълим сифатини бахолаш тизимини ривожлантиришда халкаро бахолаш дастурлари асосий омиллардан булиб хизмат килади.

Тадцицотнинг объекти. Миллий, минтакавий ва халкаро бахолашни ташкил этиш максадида мактаблар ва укувчиларни танлаб олиш учун танлов рамкасини шакллантириш лозим булади. Аслида мукаммал танлов рамкаси куп томон-лама, тулик ва янгиланган руйхатни уз ичига олган булиб, аниклаштирилган максадли ахоли укувчилари хамда уларни бахолашга ёрдам берадиган маълумотлардан иборат булади.

Тадцицотда цулланилган усуллар. Хозирги кунга кадар халкаро бахолаш дастурлари билан бир каторда ушбу дастурларнинг тажрибала-ридан келиб чиккан холда Укувчилар савод-хонлигини бахолаш миллий тадкикоти ташкил этилган эди. Таклиф этилаётган Укувчиларнинг ютукларини бахолаш миллий тизими учун тан-

1 FT Sampling Guidelines, OECD Programme for International Student Assessment 2015, Second Meeting of National Project Managers, Bangkok, Thailand, 18-20 March, 2013, Produced by Westat, Core C Contractor.

2 Main Survey School Sampling Preparation manual,

Overview, February 2017, Produced by Westat, Core C Contractor.

лов рамкасини шакллантириш Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекцияси хузуридаги Таълим сифатини бахолаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий маркази томонидан амалга оширилган булиб, Халк таъ-лими вазирлигининг куллаб-кувватлаши асосида худудлардаги халк таълими бошкарув идо-ралари оркали зарурий маълумотлар тупланган3.

Ушбу тарзда олинган руйхатда мактаб-нинг номи ва жойлашган худуди, максадли укувчиларнинг умумий, синфлар кесимидаги ва укитиш тиллари кесимидаги сони, мактабнинг кишлок ёки шахар худудида жойлашуви, мавжуд таълим боскичлари, мактаб ёки ундаги синфлар-нинг ихтисослашуви, навбатлилиги, бошкарув шакли, махсус таълимга эхтиёжли укувчиларнинг мавжудлиги, максадли укувчилар сонига нисба-тан мактабнинг хажми каби маълумотлар келти-рилган.

Одатда танлов рамкалари мукаммал булмайди, чунки улар максадли ахоли хакида аник маълумотларни курсатмайди ёки баъзи холларда хакикий маълумотларга мос келмас-лиги мумкин. Рамкадаги кайдлар мактаблар буйича олганда, хакикатдан кура купрок мактаблар киритилган булиши мумкин. "Ортикча камров" сифатида танилган шу каби холатлар, маълумотлар тупланиши жараёнида мактаблар-нинг тугатилиши ёки бошка мактаблар билан бирлаштирилиши окибатида келиб чикади. Бундан ташкари, максадли ахоли хакидаги баъзи маълумотлар киритилмай колиши хам мумкин, бунга "етарли булмаган камров" сифатида каралади. Бундай вазият, мактабни рам-кага киритмай колиш ёки бошка ташкилотга тегишли муассаса сифатида эътибордан четда колиши натижасида келиб чикиши мумкин. Рам-кага хакикатда киритилган элементлар тадкикот учун танлаб олинадиган максадли ахолини таш-

3 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекциясининг Тасарруфида таълим муассасалари булган вазирлик ва идораларга йуналтирилган 2019 йил 27 августдаги 01-631-сонли хамда 2021 йил 18 октяб-рдаги 01-794-сонли хатлари.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

1-жадвал. Миллий бах,олаш учун танлов рамкасининг минимал даражадаги зарур элементлари1

№ Элемент Тавсифи

1 Идентификация Хар бир мактаб номи ёки раками буйича аник идентификация килиниши лозим.

2 БоFланиш маълумотлари Хар бир мактаб билан алок,ага киришиш имконини берувчи маълумотлар булиши лозим. Бундай маълумотлар, почта манзили, телефон раками ва бошкаларни уз ичига олади.

3 Тасниф Бахолаш максадига кура мактабларнинг таснифланиши хакидаги маълумотлар хам танлов рамкасига киритилиши мумкин (масалан, мактабларнинг географик худудлар буйича гурухлашуви, бошкарув шакли, таълим тили ёки ижтимоий-маданий гурухи, давлат ёки хусусий муассаса эканлиги ва б.).

4 Х,ажм улчовлари Укувчилар ёки синфлар сони каби хажм улчовлар танловни шакллантиришда талаб эти-лиши мумкин.

5 Янгиланиш Танлов рамкасидаги маълумотларнинг тупланган ва янгиланган санаси хакидаги тафси-лотлар келтирилиши лозим.

2-жадвал. Миллий бахолаш учун танлов рамкаси2

Random School ID Таълим муассасаси Худуд номи Туман (шахар) Таълим муассасаси Мулкчилик шакли

тури номи номи

1 2 3 4 5 6

кил этади. Танлов рамкасининг мухим элементлари 1-жадвалда тавсифланган (1-жадвал)

Танлов рамкаси турли шаклларда кулланилиши мумкин. 1-жадвалда келтирил-ган намуна хар кандай укув йили давомида бошланFич таълимга кабул килинган барча укувчиларнинг максадли ахолисини шаклланти-риш учун муносиб шакл сифатида берилган.

Укувчилар ютукларини миллий ва халкаро бахолаш максадларида фойдаланиш учун танлов рамкаси Таълим сифатини бахолаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий марказида шакллантирилган.

Натижалар ва амалий мисоллар. Танлов рамкаси учун зарурий маълумотларни шакллан-тириш одатда 1-3 ой вактни талаб этади, шун-дай экан, уни сурункали тулик янгилаб бориш жисмонан имконсиз хисобланади. Миллий бахолаш максадлари хамда бошка бахолаш максадларини олдиндан аниклаб олиш ва шунга мос равишда рамка намунасини шакллантири-лиши муваффакиятли булиши мумкин. Танлов рамкаси таълим муассасасининг тури, жойла-шуви, мулкчилик шакли, ягона идентификация ракамлардан иборат маълумотларни туплашни назарда тутган. Ушбу маколада яхлит намуна-

1 Implementing a national assessment of educational achievement / editors, Vincent Greaney, Thomas Kellaghan. p. cm. — (National assessments of educational achievement ; v. 3) Includes bibliographical references and index. ISBN 978-0-8213-8589-0 (alk. paper) — ISBN 978-0-8213-8590-6.

2 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

даги шаклни кисмларга ва жадвалларга ажратган холда келтирилган.

Асосий жихати шундаки, ушбу рамка Республика худудида жойлашган мажбурий таълим боскичида укитиш таклиф этилган барча тур-даги таълим муассасалари ва улардаги максадли укувчилар хакидаги маълумотларни туплашга каратилган (2-жадвал).

Таълим муассасасининг ихтисослашганлиги, ундаги мавжуд таълим боскичлари, укувчилар ва синфлар сонлари туFрисидаги маълумотлар келтирилиши кузда тутилган булиб, ушбу маълумотлар танловни амалга оширишда макта-бларни тоифалар ва синфларга ажратишда кулай имконият яратади (3-жадвал).

Узбекистан мактабларида таълим 7 та тил-ларда олиб борилади, уз навбатида Миллий ва халкаро бахолашда хар доим хам барча тил-ларда таълим олаётган укувчиларни эмас, камрови буйича энг куп укувчилар таълим ола-диган тилларга эътибор каратилади. 4-жад-валда 4-синф укувчиларнинг таълим олади-ган тиллари буйича сонининг таксимоти келтирилган (Бахолаш максадидан келиб чикиб, 8-синф ёки 15 ёшли укувчилар учун мослашти-рилиши мумкин). Шунингдек, Миллий бахолаш имконияти чекланган укувчиларнинг иштиро-кини кузламайди, лекин шундай булсада, тан-ловдан истисно килиниши учун муайян тоифа укувчилар хакидаги аник маълумотларга эга булиш талаб этилади. 4-жадвал 4 ва 8-синфлар укувчилари каторидан Миллий бахолаш хамда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

4-жадвал. Миллий бах,олаш учун танлов рамкаси: таълим тиллари2

3-жадвал. Миллий бахолаш учун танлов рамкаси: 4 ва 8-синф1

Таълим муассасасининг ихтисос-лашганлиги Таълим муассаса-сида мавжуд таълим боскичи Таълим муассасасидаги

Жами укувчилар сони Жами синфлар сони шу жумладан

Жами 4-синфлар сони Жами 8-синфлар сони

7 8 9 10 11 12

4-синс (8-синф) укувчилари сонининг таълим

оладиган тиллари буйича так,симоти

и л и а * и

ит и ф нос н м и о. °

узбек тили s л и т ко с л а к а ил s т з и лг и ^ и т к о ил s т з и и ^ s т к и ли i- н а м к ни и -4 и м )ф н и с р а л и ч в ад ГС л м у ж л ъ а т с у с х ос Ю ^ * 1 ■,<и т Е

су р р о к гн и зо к р и к ж о т р ут а Ж -8( ук у у ш а м & ^

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

5-жадвал. Миллий бахолаш учун танлов рамкаси: 15 ёшлилар3

2006 йилда тутилган укувчиларнинг (6-11-синфлардаги) синфлар кесимидаги сони АЛ ва КХ.М учун 2006 йилда тутилган укувчиларнинг боск,ичлар кесимидаги сони

6-синф 7-синф 8-синф 9-синф 10-синф 11-синф Жами 7-11-синфлар 1-боск.ич 2-боск.ич Жами

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

TIMSS халкаро бахолаш дастури учун танлаб олиш имкониятларини таъминлайди (4-жадвал).

Миллий ва халкаро бахолаш жараёнлари максадларидан келиб чиккан холда камрови билан хам фарк килади. Масалан, TIMSS дастури 4 ва 8-синф укувчиларининг таълим-даги ютукларини бахолашни кузласа, PISA дастури эса 7 ва ундан юкори синфда укиётган 15 ёшли укувчиларнинг фанлар буйича савод-хонлик даражасини текширишни назарда тутади. Уз навбатида, танловнинг камров доирасига киритилмай коладиган ахоли хакида аник статистик маълумотлар талаб этилади (Масалан, 6-синф). 15 ёшли укувчилар умумтаълим макта-бларида, академик лицейлар ва касб-хунар мак-табларида хам таълим олаётган булиши мумкин. 5-жадвалда берилган намунавий шакллар Миллий бахолаш ва халкаро PISA дастури доирасида бахолаш максадлари йулида мактабларни тан-

1 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

2 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

3 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

лаб олиш учун зарурий маълумотларни туплашга ёрдам беради (5-жадвал).

Бахолаш жараёнларини ташкил этишда логистика масаласи долзарб ахамиятга эга булади. Унда тест синовларини ташкил этувчи жамоанинг худудлар ва мактаблар буйлаб харакатланиши, вактни ва ташиб юришни туFри таксимлаш максадида таълим муассасасининг жойлашуви, унинг туман ёки шахар марказига нисбатан масофа мулжали, ундаги дарс жара-ёнларининг неча навбатда ташкил этилганлиги каби маълумотларга эхтиёж тугилади. 6-жадвал ушбу турдаги маълумотларга эга булиш имко-нини беради (6-жадвал).

7-жадвалдаги шакллар, танлов рамкасига киритилган таълим муассасаси билан алока урнатиш учун зарурий булган маълумотларни уз ичига олади. Шунингдек, танлов рамкаси-даги маълумотлар реал маълумотлар билан баъ-зида фарк килиб колиши мумкин. Бунга таълим муассасасининг тугатилиши, кушиб юборилиши каби омиллардан ташкари маълумот тайёрлаёт-ган масъул шахсларнинг етарлича тушунчага эга булмаганлиги, маълумотни шакллантириш мето-дикасидан хабардор эмаслиги ёки масъулиятсиз-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

6-жадвал. Миллий бах,олаш учун танлов рамкаси: логистика1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Таълим муасса- саси-нинг жойла- шуви Таълим муассасасидан туман (шах,ар) марка-зигача масофа (км) Таълим навбат- лилиги Таълим муассасасида укувчиларнинг жинс таркиби Таълим муассасаси-нинг юридик манзили

33 34 35 36 37

7-жадвал. Миллий ба^олаш учун танлов рамкаси: богланиш2

Таълим муассасаси директорининг Таълим муассасасидан маълумотларни такдим этган масъул шахс

Ф.И.О. телефон раками Ф.И.О. Лавозими телефон раками

38 39 40 41 42

лиги каби омиллар хам сабаб булиши мумкин. Ушбу жадвал оркали олинадиган маълумотлар хар бир таълим муассасасида танлов рамкаси учун маълумотларни шакллантирган масъул шахс билан исталган пайтда тезкор боFланиш имкониятлари билан бир каторда масъул шах-снинг маълумотларни шакллантиришдаги масъ-улиятини оширишга хам ёрдам беради (7-жад-вал).

Танлов рамкасини шакллантиришда рамка-нинг хар бир бирлигига такрорланмас идентификация раками берилиши лозим. Ушбу идентификация ракамлари вазирлик ёки бошкарув идора-лари билан маълумот алмашишда кулайлик яра-тади. Тайёргарлик ишлари давомида рамкага баъзи элементлар ва структуралар кушилиши мумкин. 2, 3, 4, 5, 6 ва 7-чи жадвалларда куриниб турганидек, хар бир узгарувчи учун идентификация ракамлари берилган.

Хулоса. Укувчиларнинг таълимдаги ютукларини бахолаш миллий тизимининг ажралмас кисми булган танлов рамкаси хакидаги атрофлича маълумотлардан келиб чикиб куйидаги хулосаларга келиш мумкин:

Миллий ва халкаро бахолашда катнашадиган мактаблар ва укувчиларни танлаб олиш учун аввалам бор миллий даражадаги таълим муасса-салари ва улардаги укувчилар хакидаги зарурий маълумотлар мавжуд булиши лозим;

• танлов рамкасини шакллантириш зару-рияти, ундаги маълумотларни туплаш механизм-лари х,акида маълумотлар берилди;

• танлов рамкаси учун жадваллар ва наму-наларни шакллантиришнинг узи зарурий маълумотларни туплаш учун етарли булмайди;

1 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

2 Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекция-сининг 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сонли хати.

• бахолашда бирданига таълим муассасаси ва укувчиларнинг руйхатига эга булиш имконсиз эканлиги сабабли рамкани шакллантиришда таълим муассасаси ва танлов учун зарурий маълу-мотларга эга булиш лозим;

• тайёрланган танлов рамкасини Миллий ва халкаро бахолаш дастурлари максадлари йулида намунавий шакл сифатида фойдалани-лиши мумкин;

• танлов рамкаси учун тупланадиган маъ-лумотларнинг ишончлилиги ва сифатини таъ-минлаш мухим ахамиятга эга;

• танлов рамкаси умумий урта таълим тизимида таълим сифатини бахолаш буйича миллий ва халкаро дастурларни жорий этиш йулида иштирокчиларни танлаб олиш учун кулай маълумотлар манбаи булиб хизмат килади, шунинг-дек муваффакиятли танлов эса, тизимда туб ислохотлар ва бурилишларга сабаб буладиган стратегик карорлар кабул килиш учун зарурий маълумотларни олиш имкониятлари яратилади;

• ушбу маколада келтирилган кенг камровли рамка асосида кичик ва мослаштирил-ган рамкалар шакллантирилиши, стратификаци-яланган ва кластерли танловларни амалга оши-риш максадлари йулида атрофлича маълумот-ларга эга булиш имконияти яратилади;

• маколада куриб чикилган рамка булимлари кенг камровли маълумотларни жам-лашни кузда тутиши билан ахамиятли. Бахолаш жараёнлари учун мактабларни танлаб олиш максадидан келиб чиккан холда рамканинг булимларини модификация килиш мумкин.

Таклифлар. Тадкикот утказиш учун иштирокчиларни танлаб олишга каратилган рамкани муваффакиятли шакллантиришда куйидаги таклифлар билдирилади:

• маълумотларнинг сифати ва ишон-члилигини таъминлаш, бунда куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш лозим:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

• жадвалдаги маълумотларни шаклланти-риш буйича йурикнома такдим этиш;

• маълумотларни туплаш жараёнини мувофиклаштириш учун йуналишлар буйича координаторларни тайинлаш, масаларни уму-мий жамловчи, бошка вазирлик ва идоралар тизими учун масъул, нодавлат таълим тизими учун масъул ва х,.к..

• жадвал асосида маълумотларни такдим этиш масалалари буйича тегишли вазирлик ва идораларнинг масъул шахслари учун семинар ташкил этиш;

• танлов рамкасини шаклланти-риб, унга мувофик тегишли таълим вазир-ликлари ва идоралари оркали маълумотлар тупланишидан олдин, маълумотларни тайёрлаш буйича умумий топшириклар ва тушунтириш-лар берилишини таъминлаш. Бунинг учун жад-валларга кушимча равишда расмий хат юбориш,

маълумотлар тайёрлашда берилиши мумкин булган саволлар ва муаммоларни минимумга келтириш;

• рамка учун маълумот тайёрлайдиган хар бир вазирлик, идора ёки таълим муасса-сасидаги масъул ходим маълумот тайёрлаш-нинг максади, уни тайёрлашдаги асосий эътибор каратиладиган жих,атлар х,ак,ида тушунчаларга эга булишини таъминлаш;

• бир нечта кичик булимлар оркали жами статистик маълумотлар тупланадиган катакларда автоматлаштирилган формулалар жорий этиш;

• жадваллардаги узгартирилмаслиги лозим булган катакларни блоклаш;

• кейинги маколаларда, Миллий бах,олаш учун таълим муассасаларини танлаб олиш, стра-тификацияланган тасодифий танлов, кластерли тасодифий танлов х,ак,ида суз юритилиши режалаштирилган.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5712-сон фармони. - https://lex.uz/docs/4312785

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2018 йил 8 декабрдаги "Халк таълими тизимида таълим сифатини бах,олаш сох,асидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 997-сон карори. - https://lex.uz/docs/4097073

3. Implementing a national assessment of educational achievement / editors, Vincent Greaney, Thomas Kellaghan. p. cm. — (National assessments of educational achievement; v. 3) Includes bibliographical references and index. ISBN 978-0-8213-8589-0 (alk. paper) — ISBN 978-0-8213-8590-6.

4. PISA 2018 technical standards, Version 1, November 2015, Produced by OECD Secretariat and the PISA 2018 Contractors.

5. Main survey school sampling preparation manual. Overview. February 2017 produced by Westat, Core C Contractor.

6. FT Sampling Guidelines, OECD programme for International Student Assessment 2015, Second Meeting of the National Project Managers, Bangkok, Thailand, 18-20 March 2013, Produced by Westat, Core C Contractor.

7. Файзиева Д.К,., Исмаилов А.А. Халкаро бах,олаш дастурлари укувчиларнинг укув ютукларини бах,олашнинг инновацион тизимини такомиллаштириш омили сифатида. "Таълим фидойилари" республика илмий-услубий журнали, 5-сон, Гувохнома №1170, ISSN 2180-2160, 562-568 б.

8. Исмаилов А.А., ТоFаева Г.О., Акбарова С., Аскарова Д. Халкаро тадкикотларда укувчиларнинг табиий фанлар буйича саводхонлигини бах,олаш. Табиий йуналишдаги фан укитувчилари, методистлари ва сох,а мутахассислари учун методик кулланма. "Шарк" Нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош тахририяти, Тошкент, 2019 йил.

9. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камаси хузуридаги Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекциясининг 2019 йил 27 августдаги 01-631-сон ва 2021 йил 18 октябрдаги 01-794-сон хатлари.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 12 (109)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.