Научная статья на тему 'ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИДА XALQARO БАҲОЛАШ ДАСТУРЛАРИНИ АМАЛИЁТГА ТАДБИҚ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИДА XALQARO БАҲОЛАШ ДАСТУРЛАРИНИ АМАЛИЁТГА ТАДБИҚ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

379
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқаро тадқиқотлар / халқаро баҳолаш / тадқиқотчилик / кўникма / танқидий фикрлаш / ижодкорлик / PISA / XXI аср кўникмалари / international research / international assessment / research / skills / critical thinking / creativity / PISA / 21st century skills

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ж. Э. Пардабоев, Л. Ш. Хайитова

Ушбу мақолада технология фанида халқаро баҳолаш дастурларини амалиётга тадбиқ этишнинг аҳамияти мазмуни, таълимнинг халқаро тадқиқотларига тайёргарлик кўриш ва ўтказиш юзасидан имкониятларни баҳолаш тўғрисида сўз юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF IMPLEMENTING INTERNATIONAL ASSESSMENT PROGRAMS IN TECHNOLOGY

The article discusses the importance of implementing international technology assessment programs, assessing opportunities for preparing and conducting international research in education

Текст научной работы на тему «ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИДА XALQARO БАҲОЛАШ ДАСТУРЛАРИНИ АМАЛИЁТГА ТАДБИҚ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИДА XALQARO БАХОЛАШ ДАСТУРЛАРИНИ АМАЛИЁТГА ТАДБЩ ЭТИШНИНГ АХДМИЯТИ

Ж. Э. Пардабоев

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

укитувчиси

Л. Ш. Хайитова

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

магистири

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада технология фанида халкаро бахолаш дастурларини амалиётга тадбик этишнинг ахамияти мазмуни, таълимнинг халкаро тадкикотларига тайёргарлик куриш ва утказиш юзасидан имкониятларни бахолаш туFрисида суз юритилган.

Калит сузлар: халкаро тадкикотлар, халкаро бахолаш, тадкикотчилик, куникма, танкидий фикрлаш, ижодкорлик, PISA, XXI аср куникмалари.

THE IMPORTANCE OF IMPLEMENTING INTERNATIONAL ASSESSMENT PROGRAMS IN TECHNOLOGY

J. E. Pardaboyev

Teacher, Tashkent State Pedagogical University named after Nizami

L. S. Khayitova

Master student, Tashkent State Pedagogical University named after Nizami

ABSTRACT

The article discusses the importance of implementing international technology assessment programs, assessing opportunities for preparing and conducting international research in education.

Keywords: international research, international assessment, research, skills, critical thinking, creativity, PISA, 21st century skills.

КИРИШ

Бугун содир булаётган глобал узгаришлар юкори технологияли, ракобатбардош дунёда, мактаб укувчиларини интелектуал салохиятига куйиладиган талабларни ортиб бориши натижасида битирувчиларнинг мустахкам тизимли билим, куникма ва малакаларини шакллантириш, тадкикот технологиялари, илм-фан сохасида харакат килиш куникмаларини ривожлантириш, маданият, стереотипларни енгиш компетенцияларини шакллантиришга тайёр булиш зарурати вужудга келмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 997-сон карори ижроси доирасида Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекцияси билан Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти (IHTT) уртасида "Укувчилар саводхонлигини бахолаш халкаро дастури (PISA 2021) да иштирок этиш" туFрисида келишув тузилган булиб PIRLS, TIMSS, PISA ва TALIS халкаро тадкикотларини таълим жараёнида амалиётга тадбик этиш ва укувчиларни табиий йуналишдаги фанлардан узлаштириш даражасини бахолаш дастурини ишлаб чикиш вазифалари куйилган.

Ушбу вазифаларни IHTT номидан амалга ошириш учун ACER вакили Узбекистонга ташриф буюрди. Мазкур ташрифнинг асосий максадларидан бири Узбекистон таълим тизими, унинг бошкарув тузилмалари хакида маълумотлар билан танишган холда PISA 2021 тадкикотларига тайёргарлик куриш ва утказиш юзасидан имкониятларни тахлил килиш хамда ривожлантириш режасини ишлаб чикишдир.

PISA (инглизча - Programme for International Student Assessment) - турли давлатларда 15 ёшли укувчиларнинг (укиш, математика, табиий фанлар) саводхонлигини хамда билимларини амалиётда куллаш кобилиятини бахоловчи дастур. PISA - укувчиларни таълим сохасидаги ютукларини бахолаш буйича халкаро дастур bo'lib, ундаги тест жахон давлатларидаги мактаб укувчиларининг билими ва уларни амалиётда куллай олиш махоратини бахолайди. Дастурнинг

асосий максади - 15 ёшли укувчиларнинг таълим даргохида олаётан билим ва

тажрибаларини ижтимоий муносабатларда ва инсон фаолиятида учрайдиган турли хил хаётий вазифаларни ечишда канчалик фойдалана олиш кобилиятини бахолашдир.

Технология фанидан PISA таълимий ютукларини бахолаш халкаро дастуридан фойдаланиш, уни амалиётга тадбик этишда укувчилар саводхонлигини бахолашда нималарни? кандай куникмаларни бахолаш зарурияти туFилади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда технология фанини укитишда шакллантириладиган куникмалар мажмуи укувчилар аклий ва амалий кунималарини шакллантиришга каратилган булиб, халкоро тажрибалар урганилганда замонавий таълим технологиялари ёрдамида ривожланган мамлактлар таълим тизмида укувчилар узлаштириши лозим булган куникмаларга 4К деб номланган куникмаларга ((4К) XXI аср куникмалари - танкидий фикрлаш малакалари, узаро хамкорлик ва коммуникация кобилияти, ишга ижодий ёндашув диккат марказида булмокда) айтилмокда. Шундай килиб, келажакнинг асосий куникмалари 4К (коммуникация; кооперация; танкидий фикрлаш; креативлик) тавсия этилмокда. Ушбу куникмалар одатда Soft Skills (мослашувчан куникмалар, юкори профессионал компетенциялар) деб номланади.

Танкидий фикрлаш. Бу ахборот окимида харакат килиш, сабаб-таъсир муносабатларини куриш, кераксизларни фильтрлаш ва хулосалар чикариш кобилиятидир. ^атто муваффакиятсизликка учраган такдирда х,ам ечимларни топиш ва муваффакиятсизликларингиз сабабларини тушунишин.

Ижодкорлик (креативлик). Вазиятни хдр

хил томондан бахолашга, ностандарт карорларни кабул килишга ва узгарувчан шароитларда узини ишончли х,ис килишга имкон беради.Ижодкорлиги ривожланган инсон ижодкорга айланади. У FOяларни яратиши ва бошкаларнинг харакатларини

ривожлантириши мумкин. ^ийинчиликларни енгиш у учун хдяжонли жумбокка айланади.

Мувофиклаштириш (хамкорлик) алока

билан чамбарчас боFлик, аммо профессионал сохдга тегишли. Бу умумий максадни ва унга эришиш йулларини аниклаш, ролларни таксимлаш ва натижани бахолаш кобилияти.

Алока. Энди х,амма деярли ку^ирок килиш ёки СМС юбориш имконияти мавжуд. Музокара утказиш ва алокаларни урнатиш, сух,батдошни тинглаш ва уз нуктаи назарини етказиш кобилияти хдётий махоратга айланади.

Ушбу куникмаларни технология фанини укитишда шакллантириш ва бахолашда укувчилар узлаштириш даражалари турличалиги хамда иш харакат,

мехнат операцияларини бажариш жараёнида амалга ошириш, технология фанига узгача ёндашувни талаб этади. Технология фанининг амалдаги жорий холати ва тупланган тажрибалар тахлили мавжуд бушлик ва камчиликлардан келиб чиккан холда, аввало, технология фанини укитишни ривожлантиришнинг асосий тенденцияларини белгилаб олиш керак. Бу тенденцияларга:

таълим сохаси ривожланган хорижий мамлакатларнинг таълим сохасида меъёрларни белгилаш тажрибасидан миллий хусусиятларни ва мамлакатда амалга оширилаётган ислохотларни хисобга олган холда такомиллаштириш;

технология фани Давлат таълим стандарти талабларининг таълим сифати ва кадрлар тайёрлашга куйиладиган халкаро талабларга мувофиклигини таъминлаш;

технология фани буйича умумий урта таълим муассасалари битирувчиларига куйиладиган малака талабларини интеграцион ёндашувлар асосида ишлаб чикиб амалиётга татбик этиш;

технология фани мазмуни, мустакил хаётда куллаш имконияти булган технологик саводхонликни, танкидий фикрлаш ва ижодкорлик компетенцияларини шакллантириш.

Белгиланган тенденциялар, стратегик максад ва уни амалга ошириш натижасида кутилаётган натижалар куйидагилардан иборат:

давлат таълим дастурлари таркибига кирувчи технология дарслари укувчиларда метафан, XXI аср ва хаётий куникмаларини, битирувчиларда ностандарт шароитларда юзага келадиган муаммоларни хал этиш, таълимнинг барча боскичларида мухандислик кобилияти ва ижодкорликни ривожлантириш хамда мустакил хаётда зарур буладиган мехнат куникмаларини узлаштириш, мактабдан кейинги таълим боскичига ёки мустакил хаётга кадам куйишда зарур буладиган базавий компетенциялар ва дунёкарашларни шакллантиради;

Укувчиларни таълим сохасидаги ютукларини бахолаш буйича халкаро дастур асосидаги тестларнинг укувчилар учун ахамиятини технология фани мисолида куриб чиксак, укувчиларда технология фанига булган кизикишларини орттириш, таянч компетенцияларни шакллантириш учун таълим жараёнида амалий ва ностандарт характердаги ижодий топшириклардан фойдаланмасдан булмайди. Бундай ижодий топшириклар укувчиларда анализ, синтез, аналогия, умумлаштириш, дедукция ва индукция каби мантикий мушохада юритиш фаолиятини, интуиция, эгилувчанлик ва мослашувчанлик каби фазилатларни ривожлантириб, укувчиларни олинган натижалар устида танкидий фикрлашга ургатади. Купинча амалий ва ностандарт характердаги топшириклар ечими

gapxo^ TonH^MacgaH, Öup Hena 6op ypHHHm.rap HaTH^acugarHHa aHH^aHHrnnHra ca6a6.m, 6y Ma^cagra эрнmнm ynyH THpam^OK öy^nm^HKHH, atHH maxcHHHr Hpogann^HK KaÖH ^yga ax,aMHaraH cn^araapHH TapKHÖ Tonnrnnra hmkoh öepagH. Ba hhx,oat, энг acocHHcn:

EyHgafi TonmnpHK^apHH öa^apn^HmH yKyBHHrapra HaTH^ara эрнmн^гaн^нк ÖH^aH Ba myHHHrgeK enHM fiy^HHHHr ry3an^Hrn Ba aHtaHaBHH эмac^нгн ÖH^aH öofjihk öyjiraH Karra 3ivi0UH0Haji 3aBK SepHJinniH KaTTa axaMHflTra ara. ByH^aii TonLiJHpHKJiap öapna TatJiuM öocKHHjiapga KnpnTHjininn jio3hm.

MacanaH: 1-TOimmpHK;. Ch3 o^hh kofo3 KapTOH epgaMHfla Typjin ycyjuiap^a yiihh ToniHajiapHHH acaniHHrH3 mymkhh. Kyfinfla 4 Ta ky6 eiiHjiMacH SepHjiraH, eÖHJiMafla OHKOJiap KyHHÖ HHKHjiraH. Yhhh TOinjiapnHHHr y3Hra xoc KOH/iacH acocH^a KancH efinjiManapflaH ky6 acain MyMKHH?

■ *

I P t

t ■ * *

t * » •

* *

■ 4 t *

t ■ f ■

t > * •

t f

t I * I

* ■ I

t I

■ t

t * I t

IV ■ ■

* 4 * t t * ■ » P i 1 t ■ 1

1 1 * t 1

2-ToimmpHK; ^nepa KOF03,a,aH KopoÖKa acaMO^HH. ^an TapaijwarH Kaficn HiaKnjiapflaH yHr TapaijwarH KopoÖKaHH acarn MyMKHH?

Шунга ухшаш тестлардан фойдаланиш натижасида укувчилар таълимнинг барча боскичларида фаол иштирок этишлари мумкин. Бу эса укувчиларда куйдаги куникмаларини шакллантириш мумкин:

уз фараз ва саволларини шакллантириш,

бир-бирига маслахат бериш, максадларни куйиш.

Математик ва табиий фанларнинг йотиндиси нимадан иборат-саводхонликми? Аввало, булар умум таълим фанларнинг таркибий кисми хисобланиб укувчининг назарий хамда амалий куникмаларини хаётий муаммоларга тадбик этиш асосида фан компоненти, функционал саводхонликни уз ичига олади. Функционал саводхонлик коммуникатив, ахборот билан боFлик булган фаолият компоненти - укиш ва ижтимоий компетенциялар хисобланади. Бу эса шуни англатадики билимлар канчалик амалий йуналтирилган булишидан катъий назар, маълум умумий куникмаларни талаб килади. Умумий куникмаларни бахолаш эса укитувчидан бир мунча махорат талаб этади.

Укитувчи тамонидан муаммони хал килишда фаолият майдонини куйидагича режалаштириш тавсия этилади:

- укувчиларни хакикий вазиятларга солиш;

- ургатилиши керак булган стратегия сифатида симуляцияни амалга ошириш;

- метафан таълим натижаларини шакллантириш;

Ушбу йуналишнинг устувор йуналишларидан бири лойихага йуналтирилган таълимнинг замонавий амалиётларини ташкил этиш хар кандай ёшдаги укувчига мухандислик буйича таълим маконини танлаш имконини яратишдан иборат.

Инсоннинг аклий ривожланиши у туплаган ахборотлар, билимлари кулами билан белгиланмайди. К,айси узлаштирилган укув материали аклий ривожланишга сабаб булганлигини аниклаш учун укув материали кандай узлаштирилганлиги, бунда кайси фикрлаш кобилиятлари ва кайси интеллектуал куникмалар иштирок этганлигини билиш лозим. Укувчи билимларни узлаштиришда куллайдиган фикрлаши, куникма ва усуллари, интеллектуал куникмалари, асосийси шакллантирилган операциялар (малакалар) тизими имкониятлари ва кучирилиш кенглиги, яъни мос равишдаги ривожланиши курсаткичлари хисобланади. Мана шунинг учун хам таълим жараёнида укувчиларга факатгина билимларни эмас, балки мос равишдаги тулаконли куникмаларни хам шакллантириш талаб этилади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда укувчиларнинг умумий фаолиятларини назорат килиш ва тест тизимини ишлаб чикиш каби вазифалар, назарий ва амалий жихатдан туFри булган тест тизимининг ишлаб чикилиши, укувчиларнинг мавзу юзасидан муайян тушунчаларни узлаштириш, шунингдек, амалий куникма ва малакаларни шакллантира олганлик даражаларини аник ва холис аниклай олиш имконини беради. Тест тизимини ишлаб чикишда изчиллик, узвий хамда бир -бири билан уигун булишларига ахамият бериш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 997-сон карори.

2. Толипов У.К,. Олий педагогик таълим тизимида умуммехнат ва касбий куникма ва малакаларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари: Пед. фан. докт. ... дисс. - Тошкент: 2004. - 314 б.

3. Leaning, M. A study of the use of games and gamification to enhance student engagement, experience and achievement on a theory-based course of an undergraduate media degree.// Journal of Media Practice, 16(2), 2015. Pp. 155- 170.

4. Сосновский С.А., Гиренко А.Ф., Галиев И.Х. Информатизация математической компоненты инженерного, технического и естественнонаучного обучения в рамках проекта MetaMath.// Образовательные технологии и общество. Выпуск № 4, том 17, 2014. - C.446- 457.

5. Байденко В.И. Болонский процесс: Результаты обучения и компетентностный подход (книга- приложение 1) / Под науч. ред. д-ра пед. наук, профессора В.И. Байденко. - М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2009. - 536 с.

6. Pardabaev J.E. ""STEAM" - Education as an innovative approach to the development of vocational training for students" // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No. 3, 2020. ISSN 2056-5852

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.