Научная статья на тему 'Шахсга йўналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторингни амалга ошириш имкониятлари'

Шахсга йўналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторингни амалга ошириш имкониятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1495
215
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахсга йўналтирилган таълим / мониторинг / педагогик мониторинг / индивидуал-психологик / таълим-тарбия / кузатиш / таҳлил қилиш / назорат / личностно-ориентированное образование / мониторинг / педагогический мониторинг / индивидуально-психологические / образовательные / наблюдения / анализ / контроль

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримова Гавҳар Қудратилла Қизи

Мақолада умумий ўрта таълим муассасаларида шахсга йўналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторинг таркиби ва мазмунини такомиллаштириш бўйича ўқувчиларнинг мотивлари, мақсадлари, қобилиятлари, фаоллиги ва бошқа индивидуал-психологик хусусиятлари ҳақида маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОЗМОЖНОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МОНИТОРИНГА В ПРОЦЕССЕ ОБРАЗОВАНИЯ, НАПРАВЛЕННОГО НА ЛИЧНОСТЬ

В статье обсуждаются мотивация, цели, навыки, деятельность и другие индивидуальнопсихологические характеристики учащихся для улучшения структуры и содержания педагогического мониторинга на протяжении всего учебного процесса в общеобразовательных средних учебных заведениях.

Текст научной работы на тему «Шахсга йўналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторингни амалга ошириш имкониятлари»

Каримова Гавх,ар Кудратилла ^изи,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази «Педагогика, психология ва таълим технологиялари» кафедраси катта укитувчиси

ШАХСГА ЙУНАЛТИ РИЛГАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК МОНИТОРИНГНИ АМАЛГА ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

КАРИМОВА Г.Ц. ШАХСГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ПЕДАГОГИК МОНИТОРИНГНИ АМАЛГА ОШИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Маколада умумий урта таълим муассасаларида шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторинг таркиби ва мазмунини такомиллаштириш буйича укувчиларнинг мотив-лари, максадлари, кобилиятлари, фаоллиги ва бошка индивидуал-психологик хусусиятлари х,акида маълумотлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: шахсга йуналтирилган таълим, мониторинг, педагогик мониторинг, индивидуал-психологик, таълим-тарбия, кузатиш, тах,лил килиш, назорат.

КАРИМОВА Г.К. ВОЗМОЖНОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МОНИТОРИНГА В ПРОЦЕССЕ ОБРАЗОВАНИЯ, НАПРАВЛЕННОГО НА ЛИЧНОСТЬ

В статье обсуждаются мотивация, цели, навыки, деятельность и другие индивидуально-психологические характеристики учащихся для улучшения структуры и содержания педагогического мониторинга на протяжении всего учебного процесса в общеобразовательных средних учебных заведениях.

Ключевые слова и понятия: личностно-ориентированное образование, мониторинг, педагогический мониторинг, индивидуально-психологические, образовательные, наблюдения, анализ, контроль.

KARIMOVA G.K. OPPORTUNITIES OF CARRYING OUT PEDAGOGICAL MONITORING IN THE PROCESS OF PERSONAL ORIENTED EDUCATION

The article discusses the motivation, goals, skills, activities, and other individual psychological characteristics of students to improve the structure and content of pedagogical monitoring throughout the entire educational process in secondary schools.

Keywords: personality-oriented education, monitoring, pedagogical monitoring, individual psychological, educational, observation, analysis, control.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

Кириш.

Жахонда шахсга йуналтирилган таълим жараёнида инновацион ривожланишнинг даражасини тезкор ва ишончли тахлил килишга мулжалланган бахолаш тизимлари яратилган. Бахолаш тизимлари Халкаро иктисодий хамкорлик ва ривожланиш ташки-лоти (Organisation for Economic Cooperation and Development (бундан буён OECD)) томо-нидан халкаро рейтинг тизимларида кулла-нилмокда. Рейтинг тизими INSEAD бизнес-мактаби1, Корнел университети ва интеллектуал мулк Жахон ташкилоти томонидан кулла-нилаётган Глобал инновацион индекслар учун хизмат килади.

Жахонда шахсга йуналтирилган таълимнинг натижаларини мониторинг килишнинг тар-киби ва мазмунини такомиллаштириш, унинг асосида таълимни ривожлантиришнинг стра-тегик йуналишларини аниклаш, билим сифа-тини ошириш буйича илмий тадкикотлар олиб борилмокда. Педагогик мониторингни укув-чиларга таълим-тарбия беришда кузатув, назорат ва тахлил килиш асосида олиб бориш мухим ахамият касб этади. Шу туфайли, таълим тизимида такомиллаштирилган монито-рингли кузатиш дастури ва механизмини татбик этиш бугунги кунда долзарб муаммо-лардан бири хисобланади.

Мавзунинг урганилганлиги.

Шахсга йуналтирилган таълимнинг педагогик фаолият концепцияси ва Fоялари юзаси-дан мустакил давлатлар хамдустлиги мамла-катлари олимларидан С.Багаева, А.Бахмутский, И.Белевцева, Е.В.Бондаревская, И.Гальмукова, С.В.Кульневич, А.Макаров, А.Майоров, С.Хох-лова, Ф.Т.Фоменко, И.С.Якиманская ва бош-каларнинг илмий ишларида жорий этиш муаммолари тадкик этилган.

Узок хориж мамлакатлари олимларидан S.Anderson, B.Blum, N.Gronlud, L.Hoffmann, L.Kronbach, R.Linn, R.Stigtins H.Yulek ва бошкаларнинг тадкикотларида таълим сифа-тини бошкариш, бахолаш ва назорат килиш масалалари юзасидан тадкикот ишлари олиб борилган.

Умумий урта таълим тизимида таълим менежментининг мустакил категорияси хисоб-

1 INSEAD (фр. L'Institut européen d'administration des affaires). Бизнес бошкаруви буйича Европа институти)

ланган укитиш сифати, мониторингини амалга оширишнинг педагогик шарт-шароитлари, замонавий педагогиканинг методологик асос-лари буйича мамлакатимиз олимларидан Р.Джураев, Х.Ибрагимов, У.Иноятов, Р.Каримов, Ш.Курбонов, М.Очилов, Э.Сейтхалилов, С.ТурFунов Ш.С.Шариповларнинг тадкикот ишларида уз аксини топган.

Шахсга йуналтирилган таълим ва узини ривожлантиришни ташкил этиш мониторингини амалга ошириш юзасидан Б.Р.Адизов, Б.Маъмуров, С.Нишанова, Р^.Сафарова, Э.А.Сейтхалилов, К.Хошимов, Ф.Р.Юзликаев, Э.Юзликаева ва бошкалар тадкикот ишлари олиб боришган.

Мавзунинг долзарблиги.

Республикамизда таълим тизимини ривожлантиришнинг асосий стратегик йуналишлари аникланди, хорижий тажрибалар асосида илFор педагогик технологияларни татбик этиш, инновацион жараёнларни фаол куллаб-кувватлаш, таълимни ривожлантиришнинг меъёрий асослари ишлаб чикилди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Хара-катлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармонида «Узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик юкори мала-кали кадрларни тайёрлаш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш» ва бошка вазифалар таълим сохасидаги устувор йуна-лишлар сифатида белгиланди. Натижада шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторингни амалга ошириш имкониятлари кенгайтирилди.

Педагогик мониторинг - укувчиларга таълим-тарбия беришда кузатув, назорат, тахлил килиш ва бахолаш жараёнидир.

Укитувчи шахсга йуналтирилган укув-билиш жараёнини ташкил этишнинг педа-гогик-психологик воситалари, усул хамда методларини яхши эгалламоFи лозим. Бунинг учун мактаб маъмурияти ва услубий кенгаш-лар укитувчини шахсга йуналтирилган укув-билиш жараёнини ташкил этиш воситалари билан куроллантиришга каратилган илмий-методик фаолиятни самарали йулга куйиш-лари, шунингдек, укитувчини шахсга йуналти-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

рилган укув-билиш жараёнини ташкил этишга тайёрлашнинг умумий ва хусусий максадлари аниклаб олиниши керак.

«Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторингнинг таркиби ва мазму-нини такомиллаштириш» давлат таълим стан-дартларини компетенциявий ёндашув асосида хамда укув-тарбия жараёнига педагогик мониторингни бахолаш мезонлари ва кур-саткичларини такомиллаштирилган холда шахсга йуналтирилган технологиялар восита-сида утилаётган фанларнинг имкониятларидан фойдаланган шахсга йуналтирилган таълим жараёнида, педагогик мониторингни сама-рали ривожлантиришни таъминловчи педагогик омилларни аниклаш ва зарур шарт-шароитларни яратиш тадкикотнинг максади килиб белгиланди.

Тадкикотнинг предмети умумий урта таълим муассасаларида шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторинг тар-кибий асослари, мазмуни, модели ва техноло-гияси.

Тадцицотнинг объекти сифатида умумий урта таълим муассасаларида шахсга йунал-тирилан таълим жараёнида педагогик мониторингни амалга ошириш жараёни белги-ланди.

Фойданилган методлар.

Тадкикот жараёнида педагогик кузатув, киёсий тахлил, тажриба-синов, педагогик мониторинг, суровнома, тест, математик-статистик тахлил каби тадкикот ва тахлил усулларидан фойдаланилган.

Тадцицотимиз натижаларига кура ушбу жараёнда куйидаги умумий масалалар ечи-лиши такозо этилади:

- педагогик жамоа барча аъзоларининг шахсга йуналтирилган таълимнинг Fоявий асослари ва асосий тушунчаларини урганиши, бу Fояларни амалиётга татбик этиш йулларини мустакил курсатиб бериш хакида укитувчи-ларга индивидуал топшириклар бериш;

- укитувчига шахсга йуналтирилган укув-билиш жараёнида укувчининг ривожланиши, шахсий сифатлари, узлаштирилган билим хамда куникмаларини ташхислашнинг энг кулай методлари билан бирга методикала-рини ургатишга хизмат киладиган машFулотлар тизимини ташкил этиш ва мунтазам утказиш;

- укитувчини шахсга йуналтирилган укув-билиш жараёнида укувчини ривожлантиришга каратилган уз фаолиятини мунтазам тахлил килиб, камчиликларини бартараф этишга одатлантириш.

Кузда тутилган максадга эришиш учун педагогик фаолиятнинг мавжуд кирраларини яхши билиб олиш керак. Укитувчидаги рухий узига хослик ва хусусиятларни марказлаштириш, бир нуктага жамлаш, педагогнинг касбий мех,-натини интеграллаштириш, изчил тизимга солиш имконини беради. Бу мехнатнинг барча узига хос кирралари, жихатлари ва параметр-ларини аниклашга ёрдамлашади. Укитувчи-нинг худди мана шу жихатлари унинг касбий фаолияти такомиллашувига кумаклашади.

Шунинг учун хам, шахсга йуналтирилган укув-билув жараёнини амалга оширишга тайёрлаш учун, фикримизча, укитувчилар олдига куйидаги вазифалар куйилади:

• укитувчиларда шахсга йуналтирилган укув-билув жараёнининг максадини аниклаш куникмасини хосил килиш, бунда укувчи-ларнинг шахсий хусусиятлари ва имкониятла-рини алохида хисобга олишга эришиш;

• укувчининг хаётий эхтиёжлари ва кад-риятларидан келиб чиккан холда фаолиятни ташкил этиш;

• укитувчиларда ривожланиш вазиятла-рини моделлаштириш тажрибасини шакллан-тириш;

• шахсга йуналтирилган укув-билув жараёни мазмунига инсонпарварликка оид билимлар, тушунчалар, тажрибаларни сингдириш;

• узининг ва укувчисининг тажрибалари-дан таълим мазмунининг узвий кисми сифатида фойдалана олишга эришиш;

• замонавий таълим технологиялари, уки-тиш шакллари воситасида укитувчи фаолияти-нинг долзарблигини ошириш, уйин, муаммоли укитиш методларидан фойдаланиш.

Шахсга йуналтирилган таълим тизимини ташкил этувчи омил сифатида укувчи, унинг эхтиёжлари, мотивлари, максадлари, коби-лиятлари, фаоллиги ва бошка индивидуал-психологик хусусиятларини методологик тан олишга асосланади. Бунда укитиш жараёнида укувчиларнинг жинс-ёш, индивидуал-психологик ва макоми каби хусусиятларни макси-мал даражада хисобга олиш назарда тутилади. Хисобга олиш таълим мазмуни, таълим

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

дастурларининг вариативлиги, укув-фазовий мух,итни ташкил этиш оркали амалга ошири-лади. Укитувчилар укув-билув жараёнининг мазмунидан келиб чиккан х,олда, уз педагогик фаолиятларининг максадларини аник баён эта олишлари керак.

Фаолиятни ташкиллаштириш ва бажаришда функцияларни таксимлаш жараёнида ушбу хусусиятларнинг х,исобга олиниши унинг сама-радорлигини анча оширади. Укувчиларни х,ам укув, х,ам укишдан ташкари жараёнини ташкил этиб, укитувчи улар билан доимо мулокот килади, нафакат ижтимоий функциядек, балки аник шахс сифатидаги укитувчининг укувчилар билан мулокоти педагогик фаолиятнинг тар-кибий кисмидир.

Умумий урта таълим муассасаларида укув жараёнини ташкил этишда мониторинг фао-лиятини максадга мувофик тарзда ташкил этиш учун укитувчилар шахсга йуналтирилган таълим асосларини узлаштирган булишлари ва бу масала таълим муассасалари рах,бар-лари томонидан доимий назорат килиб бори-лиши керак.

Педагогик мониторинг укув-тарбиявий жараённинг х,олати ва натижавийлигини куза-тиш сифатида тушунилади, бунда бах,олаш ва назорат килиш, микдор ва сифат жих,атдан ифодаланган укув-тарбиявий жараённинг натижавийлигини бошкариш назарда тути-лади.

Юкорида кайд этилганлардан келиб чиккан х,олда, биз умумий урта таълим муассасаларида укувчиларнинг шахсга йуналтирилган таълим мазмун ва мох,ияти, шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторинга куйидагича таъриф бердик.

Шахсга йуналтирилган таълим - шахс-нинг ривожланиши, узига хос хусусиятига мак-симал даражада йуналтирилган таълим жараёни.

Шахсга йуналтирилган таълим жараёнида педагогик мониторинг тизимини шаклланти-риш мух,им эканлигини, укувчиларнинг били-мини бах,олашда мониторинг тизимини шакл-лантиришдаги имкониятлари, умумий урта таълим муассасалари укувчиларида таълим жараёнидаги педагогик мониторинг тизимини шакллантириш технологияси, укувчиларда укув жараёни педагогик мониторинг тизимини шакллантиришга доир мезонлар ишлаб

чикилиб, модели яратилса, шахсга йуналтирилган таълим жараёни мониторинг тизимини шакллантириш, самарадорлигини таъминлаш мух,им омиллардан биридир.

Хулоса.

Юкоридаги фикрларни тах,лил килиб, куйидаги хулосаларга келдик:

1. Педагогик мониторинг укув-тарбиявий жараённинг х,олати ва натижавийлигини куза-тиш сифатида тушунилади, бунда бах,олаш ва назорат килиш, яъни жараённи х,амда микдор ва сифат жих,атдан ифодаланган укув-тарбиявий жараённинг натижавийлигини бошкариш назарда тутилади.

2. Укувчининг шахсий сифатлари ва коби-лиятларини шакллантириш х,амда ривожлан-тириш масаласини х,ал этишда шахсий-фао-лиятли ёндашувнинг шахсий компоненти х,амда умумий урта таълим муассасаларида укув-тарбия жараёнига шахсга йуналтирилган таълимда мониторингни жорий этиш урга-нилади.

3. Педагогик мониторинг асосида максадга йуналтирилган, ташкиллаштирилган кузатув ётади, унинг таркибига бир-бири билан боF-лик булган элементлар мослиги киради, улар-нинг таркиби кузатув объектининг таркиби билан аникланади.

4. Педагогик мониторинг тизиминининг таълим муассасаси структураси ичига кири-тишни бошкариш укув муассасаларини инно-вацион иш режимига утиш х,исобланади. Инновацион жараён оркали мактаб ривожланиши амалга ошади. Бунда инновацион жараён комплекс фаолият х,исобланади ва у узлаштириш, куллаш, янгиликни таркатиш фаолиятини бажаради ва шу билан мактаб ривожланишини шартлайди.

5. Шахсга йуналтирилган таълим укувчи шахсидаги мустакиллик, ташаббускорлик, жавобгарликни х,ис этиш, танкидий фикрлаш каби сифатларини тарбиялайди. Бунда укув-чини таълим тизимига мослаштирмай, балки укувчининг индивидуал хусусиятларини х,исобга олган х,олда ривожланиши учун имкон берилади, унинг уз-узини ривожланти-риш, мустакил укиш, узлигини намоён этиш, фаоллаштириш хусусиятлари асосида англаш, мушох,ада килиш, уз амалий фаолиятида синаб куриш, янги Fоя ва фикрларни билдириш, мав-жуд муаммолар ечимининг самарали йул-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

ларини кидириш учун эркинлик бериш, укувчининг ижодий, танкидий тафаккурини ривожлантириш учун шароит яратилади. Хар кандай укувчи узига хос такрорланмас табиати, характер хусусиятини фаоллаштириш, намойиш килишга интилади.

Бу жараёнда укувчи уз кобилиятларини ривожлантириши, мустакил фикрлаши, танкидий фикрлаши ва уз ички имкониятларини руёбга чикариши учун таълим муассасаларида шахсга йуналтирилган таълимни ташкил этишда укитувчи укувчилар учун шундай мухит яратиши керакки, хар бир укувчи билим олишдаги хусусиятлари ва имкониятларини хисобга олиб, уз-узини намоён кила олсин. Таълим жараёни нафакат ахборот, балки ривожлантирувчи хам булиши керак. Укувчи-

нинг шахсга йуналтирилган укув жараёнини максадга мувофик ташкил этиш ва уни мунта-зам назорат килиш (яъни мониторинг фао-лияти) таълим сифати ва самарадорлигини оширади.

Юкоридаги хулосалардан келиб чикиб, умумий урта таълим муассасаларини укув-тарбия жараёнида шахсга йуналтирилган таълимни амалга ошириш учун тадкик этадиган булсак, умумий урта таълим муассасаларига укишга келган укувчиларни дастлабки кунлар-дан бошлаб улар учун кулай ва турли, яъни нафакат укув, балки синф ва дарсдан ташкари фаолиятга жалб килиш, уларда укиш, билим олишга булган кизикишни шакллантириш максадга мувофикдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Багаева С. Организация мониторинга качества знаний старшеклассников в процессе использования инфокоммуникационных технологий в общеобразовательной школе: Дис. канд. пед. наук. - Карачаевск, 2006.

2. Бахмутский А. Мониторинг школьного образования: проблемы решения. - Санкт-Петербург: «КАРО», 2007.

3. Хохлова С. Мониторинг качества школьного образования: Дис. канд. пед. наук. -Тюмень, 2003.

4. Якиманская И.С. Личностно-ориентированное обучение в современной школе. Вып. 2. - М., 1996.

5. Каримов Р.К,., Умумий урта таълим давлат таълим стандарти мониторингини таъ-минлашнинг педагогик асослари. Пед. фан. ном. диссер - Т., 2006.

6. Юзликаева Э.Р. Педагогический мониторинг в личностно-ориентированном образовательном процессе в системе высшего образования. Диссертация на соискание ученой степени кандидата педагогических наук, 2007.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.