Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРНИ КРЕАТИВ ТАДҚИҚОТЧИЛИК ВА КАСБИЙ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ЎҚУВЧИЛАРНИ КРЕАТИВ ТАДҚИҚОТЧИЛИК ВА КАСБИЙ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

259
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тадқиқотчилик / робототехника / касбий кўникма / танқидий фикрлаш / мантиқий фикрлаш / ахборотларни йиғиш / диспозиция / research / robotics / professionalism / critical thinking / logical thinking / data collection / disposition.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ж. А. Хамидов

Ушбу мақолада ўқувчиларни креатив тадқиқотчилик ва касбий кўникмаларини танқидий фикрлаш орқали ривожлантириш мазмуни, таълимнинг иновацион технологиялари робототехника, моделлаштириш, конструкциялаштириш, дастурлаштиришни ўргатишда танқидий фикирлаш қобилятининг аҳамияти ва уни шаклланиш жараѐни тўғрисида сўз юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРНИ КРЕАТИВ ТАДҚИҚОТЧИЛИК ВА КАСБИЙ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

УЦУВЧИЛАРНИ КРЕАТИВ ТАДЦЩОТЧИЛИК ва КАСБИЙ КУНИКМАЛАРИНИ ТАЩИДИЙ ФИКРЛАШ ОРЦАЛИ

РИВОЖЛАНТИРИШ

Ж. А. Хамидов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада укувчиларни креатив тадкикотчилик ва касбий куникмаларини танкидий фикрлаш оркали ривожлантириш мазмуни, таълимнинг иновацион технологиялари робототехника, моделлаштириш, конструкциялаштириш, дастурлаштиришни ургатишда танкидий фикирлаш кобилятининг ахдмияти ва уни шаклланиш жараёни туFрисида суз юритилган.

Калит сузлар: тадкикотчилик, робототехника, касбий куникма, танкидий фикрлаш, мантикий фикрлаш, ахборотларни йотиш, диспозиция.

ABSTRACT

This article discusses the content of developing students' creative research and professional skills through critical thinking, the importance of innovative thinking technologies in teaching robotics, modeling, design, programming, critical thinking skills and the process of its formation

Keywords: research, robotics, professionalism, critical thinking, logical thinking, data collection, disposition.

КИРИШ

Жах,он таълим тизимида фан ва инновация фаолиятининг ютукларидан кенг фойдаланиш, жамият ва давлат хдётининг барча сохаларини изчил хдмда баркарор ривожлантириш мамлакатнинг муносиб келажагини барпо этишнинг мухдм омили булиб бормокда. АК,Ш, Россия, Англия, Жанубий Корея, Япония каби давлатларда, юкори технологик тайёргарликка эга ракобатбардош кадрлар тайёрлаш ривожланишнинг асосий йуналиши сифатида каралиб, таълимда инновацияларни, шу жумладан, робототехника, моделлаштириш, конструкциялаштириш, дастурлаштириш, 3Д-лойих,алаштириш ва виртуал мухандисликни ургатиш юзасидан назарий тадкикотлар олиб борилмокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистан Республикасида шаклланган узлуксиз таълим тизими баркамол шахс ва малакали мутахассисни тайёрлаш жараёнининг самарали ташкил этилишини таъминлашга хизмат килади. Узлуксиз таълим тизими доирасида фаолият олиб борувчи мактабдан ташкари таълим муассасаларида STEAM фанлар, танкидий фикрлаш ва ахборотни мустакил излаш ва тахлил килиш компетенциялари ва малакаларининг ривожланишига алохида урFу беришни хисобга олган холда, замонавий ракамли иктисодиёт талабларига жавоб берадиган кадрлар тайёрлаш муаммолари бугунги кун вазифаларидан бирига айланмокда.

Х,озирги кунда мактабдан ташкари таълим жараёнида баркамол шахсни тарбиялаш, мактабдан ташкари таълим фаолиятига куйилаётган ижтимоий буюртма илFор хорижий тажрибалар билан уЙFунлаштирилмаганлиги хамда таълим мазмунини янгилаб бориш зарурати; замонавий ахборот-коммуникация технологияларини кенг куллаш оркали болаларни индивидуал ривожлантиришга каратилган дастурлар ва услубий материаллар, укувчилар касб - хунар тайёргарлигини ривожлантириш етарли даражада таъминланмаганлиги; укувчилар эгаллаётган билим ва куникмаларининг касбий фаолиятда талаб этиладиган куникма ва малакалар даражасига мувофик эмаслиги тадкик этилаётган муаммонинг долзарблигини белгилайди.

Укувчилар касб - хунар тайёргарлигини такомиллаштиришда STEAM таълимни амалиётга тадбик этиш оркали укувчилар тадкикотчилик ва касбий куникмаларини ривожланитиришнинг иновацион технологиялари кенг тадбик этилмаган булсада танкидий фикрлашга ургатиш зарурлиги, укувчилар тадкикотчилик ва касбий куникмаларини ривожлантириш востаси сифтида каралмокда.

Укувчиларни танкидий фикрлашга урагатиш деганда нималар назарда тутилади. Танкидий фикрлаш нима? Танкидий фикрлаш - бу маълумотни объектив тахлил килиш ва асосли хулоса чикариш кобилиятини англатади. Бу маълумотлар, фактлар, кузатиладиган ходисалар ва тадкикот натижалари каби манбаларни бахолашни уз ичига олади.

Танкидий фикрлаш - бу хулоса чикариш учун далилларни тахлил килиш. Мураккаб мавзулар ва объектлардаги далилларни рационал, скептик, холис тахлил килиш ёки бахолашни уз ичига олган бир нечта турли хил таърифлардир. Танкидий фикрлаш - бу укувчини узини узи бошкариш, узини

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

узи тарбиялаш, узини узи назорат килиш ва узини ривожлантиридиган фикрлашдир. Бу катъий мукаммал шартлар ва улардан окилона фойдаланишни назарда тутади. Бу самарали мулокот ва муаммоларни хал килиш кобилиятлари, шунингдек, махаллий эгоцентризмни ва социоцентризмни енгиш мажбуриятини олади.

Танкидий фикрлаш изчилиги ва укувчилар тафаккурининг мантикий фикрлашида танкидий фикрлашнинг боFликлигини куйидаги чизмада акс эттириш мумкин.

кетлик таркиби

Дарс ва дарсдан ташкари фаолият давомида укувчилар тамонидан олиб бориладиган машFулотлар купинча тадкикотчиликга йуналтирилган булиб бунда укувчининг мустакил харакатланишда, унга берилаётган топшириклар ва уларни ечимини топишда укувчининг мантикий тафаккурини ривожлантириб бориш ва танкидий фикрлашига йуналтириш доимо муаммо булиб колмокда. Бугунги кунда замонавий дунёда касб - хунарга тайёрлаш, ургатиш бир томонлама ёндашув асосида олиб борилиб бир нечта янгидан янги касблар хосил килинди, буларга мисол килиб АТ мутахассиси, роботехника, мехатроника ва мухандислик касбларидир. Ушбу касбларни урганишда хамда мураккаб технологик жараёнлар, операцияларни бажаришда укувчиларнинг дастурлаш, йотиш, бажариш, ишга тушириш ёки технологик кетма-кетликни уддалай олиш куникмаларининг узи етарли булмай балки, тадкикотчилик куникмалари хам мухим ахамият касб этмокда. Бунинг учун укувчилар танкидий фикрлашни мунтазам ривожлантириб бориш таълаб этилмокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

МУХОККАМА ВА НАТИЖАЛАР

Жахон тажрибаси шуни курсатмокдаки таълим олиш мобайнида укувчиларнинг куникма ва кобилятларни ривожлантиришда аксарият тадкикотчилар куникма ёки кобилиятдан ташкари танкидий фикрлашни хам тан олишмокда. Бу эса диспозицияларни уз ичига олади. Ушбу тушунчанинг келиб чикиши 1985 йилда олиб борилган тадкикот ишларида танкидий фикрлаш кобилияти "бажариш ва уддалай олиш" кобилиятидан фарк килишини тан олинган булиб танкидий фикрлаш кобилияти деган тушунчани тасдикловчи эмпирик далиллар хам пайдо булади ва ажратмалар аслида алохида объектларга хослиги уз исботини топган. Ушбу фикрлар хар хил муносабат ёки одатлар сифатида ташланган. Фасионе танкидий фикрлаш холатларини куйидагича белгилайди "Шахсларга, вокеаларга ёки шароитларга нисбатан булган муносабат ёки уларга муносабат билдириш учун доимий пайдо буладиган ички мотивлардир. Тадкикотчилар шунга ухшаш тупламларни аниклашга харакат килиб танкидий фикрлашни вужудга келтирадиган бир неча сабаблар ва омилларни асослаган. Масалан, энг тез-тез такрорланадиган танкидий фикрлаш холатларини уз ичига оладиган кобилият турлари куйдагилардир:

• очик фикрлаш кобилияти;

• адолатли фикрлаш кобилияти;

• сабаб излашга мойиллик кобилияти;

• кизикувчанлик кобилияти;

• хабардор булишни хохлаш кобилияти;

• мослашувчанлик кобилияти;

Бугунги кунда бир неча Fарб олимлари Фасионе, Эннис, Байлин ва бошкалар тамонидан танкидий тафаккурни аниклаш борасида куплаб тадкикотлар олиб борган булсада, купчилик тадкикотчилар тамонидан танкидий фикрлаш "куникмалар ва мулохазалар"ни уз ичига олади деган фикрга кушилишмокда. Танкидий мулохаза юритиш нуктаи назарини унинг меёрларида куриб чикиш керакми деган хулосага боришмокда 1990 йилда Америка файласуфлар уюшмаси (АПА) бир муросага келиш учун танкидий фикрлайдиган тадкикотчилар гурухини тузиб келгусидаги тадкикот харакатларига ёрдам берадиган танкидий фикрлашни аниклаш топшир^ини беришган. Гарчи купчилик мутахассислар диспозициялар мухим таркибий кисм эканлигига келишиб, улар муайян харакатларга карши чикиб, бу

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

танкидий фикрлаш таърифи доирасидаги диспозициялар деб хисоблашган, баъзилари шу фикрларга асосланиб шунчаки мактовга сазовор рол уйнайди ва бу карашларни куллаб-кувватловчи бошкалар хам норматив ролга эгадир деб хисоблайди.

Укувчилар тадкикотчилик ва касбий куникмаларини ривожлантиришда танкидий фикрлашга ургатишнинг бир неча шакллари мавжуд булиб шулардан мухандислик тугаракларида куйдагиларни ургатиш мукин:

Ахборотларни йиFиш: Купгина укувчиларимиз мутлако нотуFри карорлар кабул килишади, чунки улар уз фикрини туFри деб билишади. Бундай хатоларга йул куйишига сабаб уларнинг кам маълумотларга эга эканлиги ёки аксинча билимларни янада мустахкамлашга интилмаслигидадир. Шунинг учун хозирги замонимиз канчалик тез ривожланаётганлигини хисобга олган холда мавжуд барча ахборотларни туплаб уларни тахлил килиш.

Кузатиш: Бу ерда канчалик укувчиларни кизикувчан булишлигидадир. Х,ар доим бизнинг кузимиз остида булган нарсаларга эътибор бермаслигимиз ва биз уларни одатдагидек кабул килганлигимиздадир. Бундан ташкари, бу нафакат объектлар, балки бизнинг ва бошкаларнинг хатти-харакати, турли хил истехзоли вазиятлар ва механизимларнинг Fайриоддий тузилишлари булиши мумкин. Кузатганимизда, бизнинг ички хисётимиз бир мунча вакт сезмаслиги ва кузларимиз курган нарсаларга реакция билдирмаслиги.

Адабиётлар билан ишлаш: ТуFри хулоса чикариш учун биз мантикни урганишингиз керак. Унинг уз конунлари, истиснолари ва карама-каршиликлари бор, аммо шунга карамай, хар кандай мунозарада фикримизни исботлашнинг ажойиб усули хисобланиб, бошка укувчиларнинг баёнотларидаги номувофикликни пайкашни урганиш ва вазият имкон берса уларга муносабат билдириш.

Рационализация: Бу онг конунларини куллашни англатади: индукция, дедукция ва аналогия. Ушбу воситалардан фойдаланиб, биз аргументни бахолаб, унинг кучли ва заиф томонларини топишимиз мумкин.

Эслаш: Мунтазам равишда муаммонинг тафсилотларидан бир кадам оркага кайтиб бутун жараёнларни эслаш ва нимани билиб олганимизга ва кандай тажрибага эга эканлигимизга эътибор бериш.

Ижодкорлик: Бу бизга нафакат ижоднинг мохиятини тушунишга, балки машклар оркали янада ижодий булишга ёрдам беради. ТРИЗ ёки STEAM каби

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

методлардан фойдаланиш, улар бизга муаммоларга тизимли ёндошишга ёрдам беради.

Таснифлаш ва кетма-кетлик: Ахборотни тахлилдан утказишни урганиш учун элементлар ва FOяларни хусусиятларига кура гурухлаб ва тартиблаб чикиш. Аклий имкониятлардан фойдаланиш.

Таккослаш ва тахрирлаш: Икки ёки ундан ортик объектлар, вазиятлар, муаммолар кандай ухшаш ёки турли хил эканлигини аниклашни урганиш. Афзалликлар ва камчиликларнинг руйхатини тузиб, сунг бирини танлаш.

Сабаб ва окибатни тахлил килиш: К,из^и шундаки, куп укувчилар сабаб ва окибатни ажрата олмайдилар. Шунинг учун, бизнинг биринчи кадамимиз сабаб ва натижани аниклаш кобилияти булади. Баъзида сабаб ва таъсир бир-бирига боFлик булмаслиги мумкин - демак, биз бирор нарсани хисобга олмаган булишимиз мумкин.

Синтез: Олдиндан кутилмаган натижага эришиш учун турли хил маълумотларни туплаш ва уларни бирлаштириш.

Ба^олаш: Муаммонинг икки ёки ундан куп ечимини топишни урганиш ва кайси бири яхширок эканлигини бахолаш.

Башоратлаш: Бу укувчиларни безовта килмайдиган мураккаб жараён. Улар "тахлил килиш" га бир неча сония вакт сарфлайдилар ва келажакка асосланиб карор кабул киладилар. Бундай килмаслик, маълумотларни диккат билан йотиш ва тахлил килиш оркали илмий ечимларни туплаш. Албатта, минглаб омиллар мавжуд булиб барчасини хисобга олишимиз мумкин.

Устуворлик: Вактни бошкаришни урганиш, нима учун вактимизни сарфлашимиз ва нимага сарфланишини тушуниб олиш. Унутмаслик керакки, фойдасиз нарсага сарфланган вакт ишнинг самарадорлигини йукотиш мумкин.

ХУЛОСА

Ушбу куникма одатда умумлаштирувчи ва якуний хисобланади. Биз аник нимани тушунганимизни, кандай тажриба орттирганимизни, кандай хулосалар чикарганимизни ва буларнинг барчасини умумлаштиришни билишимиз кераклигини урганиш.

Катта эхтимол билан укувчилар ушбу куникмаларни бир вактнинг узида узлаштира олмайди. Бирок, биз буларни яхширок карор кабул килиш ва жасорат билан харакат килиш учун уларни умумлаштиришимиз мумкин. Х,ар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-922-928

бир узлаштирилган куникма укувчиларнинг фикрлаш тарзини сезиларли даражада узгартириши мумкин.

Фикрлашнинг турли хил усуллари мавжуд, аммо уларнинг хеч бири муаммоларни танкидий фикрлаш каби хал килишда самарали эмас. Унинг ёрдами билан биз хиссий онгни ва хиссиёт даражасини кутаришимиз, шунингдек, когнитив бузилишлар ва эгоцентризмнинг олдини олишимиз мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 30 сентябрдаги "Халк таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК,-4467-сонли карори.

2. Толипов У.К,. Олий педагогик таълим тизимида умуммехнат ва касбий куникма ва малакаларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари: Пед. фан. докт. ... дисс. - Тошкент: 2004. - 314 б.

3. Facione, P. A. (2000). The disposition toward critical thinking: Its character, measurement, and relationship to critical thinking skill. Informal Logic, 20(1), 61-84.

4. Facione, Peter A., 1990 a, Critical Thinking: A Statement of Expert Consensus for Purposes of Educational Assessment and Instruction, Research Findings and Recommendations Prepared for the Committee on Pre-College Philosophy of the American Philosophical Association, ERIC Document ED315423.

5. Adams, C.A. (2013), Sustainability reporting and performance management in universities: Challenges and benefits. Sustainability Accounting, Management and Policy Journal Vol 4 Iss 3, pp. 384-392

6. Hauser, S.M. (2000), "Education, ability, and civic engagement in the contemporary, United States. Social Sciences Results, Vol. 29 No 4, pp.556-582

7. Pardabaev J.E. ""STEAM" - Education as an innovative approach to the development of vocational training for students" // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No. 3, 2020. ISSN 2056-5852

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.