Научная статья на тему 'ГЕОГРАФИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ'

ГЕОГРАФИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

118
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқитиш усуллари / интерактив / тасодифий усул / ақлий ҳужум / биринчи тур / муҳокама / физик география / иқтисодий география. / teaching methods / interactive / random method / brainstorming / round one / discussion / physical geography / economic geography

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Соҳиба Хўжаназарова

Мақола умум таълим тизимида қўлланиладиган географик фанларни ўқитишнинг интерфаол усуллари орыали щыувчиларда таныидий фикрлашни ўргатишга бағишланган. Интерфаол ўқитиш усулларининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, бу усулларнинг устувор йўналишлари ва афзалликлари белгилаб берилган. География фанини ўқитиш орқали ўқувчиларнинг танқидий фикрлаш интерфаол методлари кейс-усули, давра суҳбати, мунозара методи, ақлий ҳужум ва бошқалар ўқувчиларнинг ижодий, когнитив ва таълим фаоллигини оширишга ѐрдам беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Соҳиба Хўжаназарова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article is devoted to interactive methods of teaching geographic disciplines used in higher education. Taking into account the peculiarities of interactive teaching methods, priorities and advantages of these methods are identified. Interactive teaching methods in geography as a case-method, round table, discussion method, brainstorming, and others help students increase their creative, cognitive, and educational activities.

Текст научной работы на тему «ГЕОГРАФИЯ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ОРҚАЛИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ТАНҚИДИЙ ФИКРЛАШГА ЎРГАТИШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

ГЕОГРАФИЯ ФАНЛАРИНИ У^ИТИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛЛАР ОР^АЛИ УКУВЧИЛАРНИНГ ТАЩИДИЙ ФИКРЛАШГА УРГАТИШ

Со^иба Хужаназарова

Сурхондарё вилоят халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малкасини ошириш худудий маркази катта укитувчиси sxuj anazar72@mail. ru

АННОТАЦИЯ

Макола умум таълим тизимида кулланиладиган географик фанларни укитишнинг интерфаол усуллари орыали щыувчиларда таныидий фикрлашни ургатишга багишланган. Интерфаол укитиш усулларининг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда, бу усулларнинг устувор йуналишлари ва афзалликлари белгилаб берилган. География фанини укитиш оркали укувчиларнинг танкидий фикрлаш интерфаол методлари кейс-усули, давра сухбати, мунозара методи, аклий хужум ва бошкалар укувчиларнинг ижодий, когнитив ва таълим фаоллигини оширишга ёрдам беради.

Калит сузлар: укитиш усуллари, интерактив, тасодифий усул, аклий хужум, биринчи тур, мухокама, физик география, иктисодий география.

ABSTRACT

The article is devoted to interactive methods of teaching geographic disciplines used in higher education. Taking into account the peculiarities of interactive teaching methods, priorities and advantages of these methods are identified. Interactive teaching methods in geography as a case-method, round table, discussion method, brainstorming, and others help students increase their creative, cognitive, and educational activities.

Keywords: teaching methods, interactive, random method,brainstorming, round one, discussion, physical geography, economic geography

КИРИШ

Маълумки, урганиш - укув тизимидаги укитувчилар, укувчиларнинг

узаро алокаси тренинг ва тажриба алмашиш вактида, олдиндан тайёрланган

лойиха доирасида амалга оширилади. Укув жараёни укув фаолиятида

мотивларни тушунишга, касбий малака оширишга каратилган булиб, билим ва

куникмаларга асосланган инновацион узига хос имкониятлардан хам

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 655 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

фойдаланилади. Шунинг учун замонавий укув жараёнида таълим тизимидаги икки субъектнинг ахборот узаро алокасига якиндан эътибор берилади. Жараённинг самарадорлиги шу тизимга кирган укувчининг канчалик фаоллигига ва унинг билиш фаолиятига боглик. Мотивацияни шакллантириш, ижодий фикрлашни такомиллаштириш, муаммони хал килиш жараёнида ахборотни тахлил килиш ва фойдаланиш, гоялар интеграцияси ва интеллектуал фаолият натижаларини бошкариш, тез узгарувчан шароитларга мослашиш кобилияти - бу замонавий укитишнинг асосий вазифалари. Бу муаммоларни хал килиш учун укув жараёнини ташкил этишда ижодий ёндашувлардан фойдаланиш, анъанавий ва янги таълим йулларини узаро боглаш зарур, яъни юкоридаги максад ва вазифалардан келиб чикиб укитиш усуллари курилади [1].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Республикамизда таълим тизимини педагогик технологиялар, уларнинг илмий асослари, замонавий ва инновацион педагогик технологияларни дарс жараёнига татбик этишда узбек олимларидан Н.Н.Азизходжаева, М.Тожиев, У.Толипов, Ж.О.Толипова, Р.Ж.Ишмухамедов, Ж.Г.Йулдошев, Б.Зиёмухаммадов, Н.Турдиевлар, хориж олимларидан Д.Б.Элконин, В.П.Беспалко, M.Henderson, Б.Л.Фарберман ва бошкалар география дарсларида дидактик материаллардан, таълимнинг техника воситаларидан ва компьютер технологияларидан фойдаланишда узбек олимларидан О.Муминов, Ф.Мусаев, РДурбонниёзов, Х,.Вахобов, Р.Сафарова, Х,.Никадамбаева, П.Норбоевлар, хориж олимларидан Н.Н.Баранский, А.В.Даринский, В.А.Жучкевич, П.Максоковский, А.В.Хуторский ва бошкалар4нинг ишларида акс эттирилди [2].

Интерфаол усулларда укитувчи ва укувчи билиш фаоллигини оширишда фаол иштирок этади (уз ижодий фикрлаши, билим олишга кизикиши, фаол ахборот излаши, муаммони хал этишда уз фикри , уз карорларига танкидий муносабат).

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Хрзирги кунда укитувчилар томонидан кулланиладиган пассив укитиш усулларига маълум мавзу буйича билимларни шакллантириш учун зарур булган ахборотларни анъанавий талкин килиш киради. Суровлар, назорат

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

когозлари, ёпик тестлар бу усулларни куллашда диагностик воситалар манбалари хисобланади [3]. Хрзирги кунда укувчига тулик етказилмайдиган куп микдордаги ахборот туфайли бу холатда пассив усулларнинг самарадорлиги самарасизлигини курсатади.

Таълим олувчида танкидий фикрлашни ривожлантириш вазиятни бахолаш, асосланган карорларни кабул килиш, узгараётган мураккаб хаётнинг мазмунини тушуниб етиш, шахсни усиши учун шароитлар яратишга имкон беради. Танкидий фикрлашни ривожлантиришга имкон берувчи методик воситалар купдир. Уларнинг купчилиги укитувчи томонидан укув машгулотларида инновацион укитиш методлари шаклида кулланилади. Улардан тизимли ва максадга йуналтирилган холда фойдаланиш мухим хисобланади. Бунда укитувчининг вазифаси таълим олувчига нисбатан фаолият олиб бориши ва унинг эхтиёжларини кондириш хисобланади. Укитувчи таълим олувчиларнинг мустакил фикрлаш фаолиятини ташкил этиши лозим. Таълим олувчи гояларни бериши, мустакил ёки кичик гурух таркиби фаолиятига бахо бериши лозим. Инновацион укитиш методининг норматив укитиш методидан асосий фарки шундаки, у шахснинг барча салохиятли кобилиятларини ривожлантиради. Бунда норматив укитиш методи хам инновацион укитиш методи хам келажакка турлича карашини таъкидлаш лозим [4].

Укишдаги интерактивлик - укувчиларнинг синфда укув материалини урганиш жараёнида кузатиладиган фаолият тури. Интерфаол бошлашнинг асосини интерфаол вазифалар, машклар ташкил этади. Интерфаол усуллар укувчиларнинг укитувчи билан диалогик мулокот, узи билан мулокот ва ахборот-коммуникация технологиялари натижасида укув-билиш фаолиятини акс еттира олишларига каратилган. Бу усулларда таълим жараёнининг хар кандай аъзоси муаммони хал килиш, вазифани бажариш ва тушунтиришлар олиш хукукига эга. Топширикларни бажариш жараёнида юзага келган мулокотларда укитувчи иштирок етибгина колмай икки томонлама харакат йуналишида тескари алока яратиш имконини беради. Бундай усуллар потенциал имкониятларни очиб бериш ва укувчининг касбий махоратини оширишга ёрдам беради, шунингдек, диалог жараёнида укувчилар бошкаларнинг жавобларини тинглаш, тахлил килиш ва мулокот малакаларини ошириш имкониятини кулга киритадилар[5].

Мулокотнинг долзарб мавзусини танлаш, режа, дарс вазифалари устида фикр юритиш, натижаларни ташхис кила олиш укитувчидан катта махорат

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

талаб этади. Шу билан бирга укитувчи укувчиларнинг потенциал имкониятларидан келиб чиккан холда тахлиллардаги узгаришларга тайёр булиши керак. Бу усуллар укувчиларнинг уз кобилиятларини намоён этишларига, укув жараёнида ижодий изланиш фаолиятига туртки булишига, касбий ва ижтимоий муаммоларни хал этишга, куникма ва малакаларни ривожлантиришга ёрдам беради.

Ишбилармонлик уйини-бу вужудга келган муаммони хал килиш учун жамиятдаги кишиларнинг ижтимоий-иктисодий, касбий фаолиятининг яхлит куринишидир.Уйиннинг максади амалий машгулот дарсида ушбу интизом буйича олинган билимларни такомиллаштиришдан иборат. Ишбилармонлик уйинини утказиш учун укув жараёнида туризм шаклларидан бирини куллайдиган корхона вакилларини таклиф этамиз. Иш уйинига тайёргарлик куришда талабалар уз компанияларининг лойихасини, компания хакидаги такдимот материалини, харажатлар режасини ва бошкаларни ишлаб чикадилар. Бизнес уйин утказиш, биз режасига мувофик бир неча вазифаларни тайёрлаш ва талабалар учун ташкил етади: -максади билан бош директори томонидан нутк, саёхат компанияси вазифалари;-саёхат компанияси тузилиши ва фаолияти учун бош директори уринбосари томонидан нутк;-бир сафар компанияси асосий муаммолари хакида булими рахбарлари томонидан нутк -киймати тузилиши хакида ва иш самарадорлигини ошириш хакида бош иктисодчи томонидан нутклар; - савдо ва реклама ишлари хакида менежери томонидан нутк; - вакт булими бош директори томонидан нутк.; - хамкор компания танлаш, шартнома имзолаш.Бу ерда укитувчи експерт вазифасини бажаради ва гурухларни маълум мезонларга кура бахолайди: топширикнинг туликлиги, илмий тушунтириш ишлари, мантикка таяниш, нутк услуби, ижодкорлик ва бошкалар.

"Узбекистон Республикаси табиий ресурслари" мавзуси амалиётида муаммоли мавзунинг бир канча ечимларидан фойдаланилди. "Кдрор дарахти" усулига кура амалий ишнинг муаммоли мавзуси танланади (масалан, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш муаммолари), жадвал тузилади. Жадвал учта ва ундан ортик устунларга булиниб, унда масалани ечиш вариантлари келтирилган, "мусбат" ва "манфий" вариантлар кайд этилган кисмларга булинади. Жадвалдаги ечимлар жамоа ишига, таклиф килинган вариантларга боглик.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

Юкорида айтиб утилган муаммонинг ечимлари хакида фикр юритиш жараёнида "аклий хужум" усулини куриб чикамиз. Бу методнинг дастлабки боскичида укувчилардан тузилган гурухларни узларига тегишли булган умумий муаммоли масалаларни таклиф этамиз. Х,ар бир талаба 10 дакика давомида жавобларни уйлаб когозга ёзиб олгандан сунг, барча иштирокчилар уз фикрларини огзаки билдиришлари мумкин, укитувчи эса, берилган жавобларга инкор этмаган холда тап тортиши мумкин. "Аклий хужум" усулининг иккинчи боскичида таклифлар мухокама килиш усулига утиш билан мухокама килинади, унда интерфаол ёрдамида мухокама килиш жуда фойдали булди. Учинчи боскичда укувчилар енг рационал ечимларни танлаш имкониятига ега булдилар.

Бу ёндашувдан фойдаланишда билим олувчилар куйидаги гурухларга булиндилар:

гоя генераторлари: муаммони хал етишнинг турли йулларини изловчилар, таклифларни рад етувчилар;

танкидчилар: танкидчилар, таклиф етилган ечимлар буйича шархловчилар;

тахлилчилар: анализаторлар ва таклифлар мутафаккирлари Сасе-study методнинг асосий максади укувчиларнинг гурух таркиби билан боглик вазиятни тахлил килиш ва амалий ечимини топишдан иборат. Жараённинг охири таклиф етилган алгоритмларни бахолаш ва энг яхши ечимни танлашдир.

Ишнинг максади билан танишгач, талабаларга ёрдам бериш учун иш материалларини кидириш учун баъзи зарур хаволаларни курсатамиз ушбу хаволалардан ташкари, талабалар мустакил равишда бошка интернет манбаларидан маълумот излашди. Топшириклар давомида талабалар куйидаги саволларга еътибор беришлари керак эди:

муаммоли вазиятнинг сабаблари;- бу вазиятда табиий омилнинг юзага келиш урнини аниклаш; тавсиялар,

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Илмий-техника тараккиёти ривожланиши билан бир каторда ахборотнинг хам усиши кузатилмокда. Эслаб колиш ва такрорлашга каратилган таълим шакллари замонавий талабларга жавоб бермайди. Шунинг

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

учун укувчилар ахборотларни мустакил кидириш ва тахлил килиш имкониятларини яратувчи усулларни хамда мастер-класс методини ихтиро килишга эхтиёж сезадилар.

REFERENCES

1. Кулдашева М.Н. "Жахон иктисодий ва ижтимоий географияси" фанини укитишнинг илмий-методик асосларини такомиллаштириш. 13.00.02 - Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (география). Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Наманган - 2020.

2. Ходжаева Ф.О. Укувчиларни танкидий фикрлашга ургатиш ва унинг мухим жихатлари. /"Замонавий таълим" журнали/, 2017 йил, № 6, 43-47 б.

3.Хдсанова А. Укувчи ёшлар тарбиясида рагбатлантириш ва танбех мезони. -Т.: «Узбекистон», 1980.

4. Тожиев М, Алимов А.Я., Кучкоров Д.У. Педагогик технология-таълим жараёнига татбиги: укув машгулотларининг лойихаси. I кисм. - Т.: Тафаккур, 2010. 148 б.

5. Мусаев Ф., Курбонниёзов Р. Географик уйинлар. - Т.: Укитувчи. 1990 - 120155 бетлар;

6. Мустафакулов, А. А., Халилов, О. К., & Уринов, Ш. С. (2019). Цель и задачи самостоятельной работы студентов.

7. Abdurakhmanov, B. A., & Ayupov, K. S. (2010). Bakhadyrkha nov, MK, Iliev, Kh. M., Zikrillaev, NF, and Sapa rniyazova, ZM, Low Temperature Diffusion of Impu rities in Silicon. In Dokl. Akad. NaukResp. Uzb (No. 4, p. 32).

8. Бахадырханов, М. К., Зикриллаев, Н. Ф., Аюпов, К. С., Бобонов, Д. Т., Кадырова, Ф. А., & Ильхомжонов, Н. (2006). Спектральная область существования автоколебаний тока в кремнии, легированном марганцем. Журнал технической физики, 76(9), 128-129.

9. Абдурахманов, Б. А., Аюпов, К., Бахадырханов, М. К., Илиев, Х. М., Бобонов, Д. Т., & Зикриллаев, Н. Ф. (2010). Сапар-ниязова ЗМ, Тошев А. Низкотемпературная диффузия примесей в кремнии. Доклады АН РУз, (4), 32.

10. Bakhadirkhanov, M. K., Ayupov, K. S., Zikrillaev, N. F., Kadirova, F. A., & Bobonov, D. T. (2002). Strongly compensated silicon as a new class of materials for electronics.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-655-661

11. Taylanov, N. A., Dzhuraeva, N. M., & Bobonov, D. T. (2019). Diffusion evolution of electromagnetic perturbations in superconductors. Uzbekiston Fizika Zhurnali, 21(2), 130-132.

12. Бахадырханов М.К., Исамов С.Б., Илиев К.М., Камалов К.У. (2015). Аномально долгое время жизни дырок в кремнии с нанокластерами атомов марганца. Полупроводники , 49 (10), 1332-1334.

13. Хасанова, Г. (2021). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПЕДАГОГЛАРИНИНГ КРЕАТИВ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МАЗМУНИ. Academic research in educational sciences, 2(1).

14. Халилов, О. К., & Бобонов, Д. Т. (2021). КИМЁ ВА ФИЗИКА КУРСИНИ УКИТИШДА ЛАБОРАТОРИЯ ИШЛАРИНИНГ МА^САД ВА ВАЗИФАЛАРИ. Scientific progress, 2(6), 199-203.

Хасанова, Г. И. К (2021). БОЛАГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ТАРБИЯЧИНИНГ КАСБИЙ

КОМПЕТЕНТСИЯСИНИНГ АХАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(9), 1051-1056.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.