Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРДА ЗАРАРЛИ ОДАТЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА КУН ТАРТИБИНИ ЎРНИ'

ЎҚУВЧИЛАРДА ЗАРАРЛИ ОДАТЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА КУН ТАРТИБИНИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

1009
55
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Саломатлик / зарарли одат / телефономания / иммунитетни шакллантириш / Health / mode of life / harmful habits / telephone addiction / development of immunity

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Нилуфар Абдулазизова

Ушбу мақолада ўқувчиларида зарарли одатларни олдини олиш механизмлари келтирилган. Унда тўғри овқатланиш ҳамда соғлом турмуш тарзини шакллантириш меҳанизмларига ҳам тухталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF THE AGENDA IN PREVENTING HARMFUL HABITS IN STUDENTS

This article outlines mechanisms for preventing bad habits in students. It also focuses on the mechanisms of proper nutrition and a healthy lifestyle.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРДА ЗАРАРЛИ ОДАТЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА КУН ТАРТИБИНИ ЎРНИ»

УЦУВЧИЛАРДА ЗАРАРЛИ ОДАТЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА КУН

ТАРТИБИНИ УРНИ

Нилуфар Абдулазизова

ФарFOна давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада укувчиларида зарарли одатларни олдини олиш механизмлари келтирилган. Унда туFри овкатланиш хамда соFлом турмуш тарзини шакллантириш механизмларига хам тухталиб утилган.

Калит сузлар: Саломатлик, зарарли одат, телефономания, иммунитетни шакллантириш.

THE ROLE OF THE AGENDA IN PREVENTING HARMFUL HABITS IN

STUDENTS

Nilufar Abdulazizova

Fergana State University

ABSTRACT

This article outlines mechanisms for preventing bad habits in students. It also focuses on the mechanisms of proper nutrition and a healthy lifestyle.

Keywords: Health, mode of life, harmful habits, telephone addiction, development of immunity

КИРИШ

Усиб келаётган ёш авлодни хар томонлама соFлом тарбиялаш умумдавлат ахамиятига молик иш хисобланади. Бунинг боиси шундаки, жамиятимизнинг барча аъзоларида умумий ва уз навбатида соFлом мухитни шакллантирмасдан туриб, олий максадимиз булган хукукий демократик давлатни тулаконли барпо этиб булмайди. Укувчиларнинг соFлом булиб ривожланиши кун тартибини туFри ташкилланишига боFлик. Укувчининг кундалик фаолиятлари уйин, укиш, мехнат килишдан иборат. Фаолиятларни болаларнинг ёш хусусиятларини, кизикишларини эътиборга олиб белгиланади. Фаолиятларнинг бетартиб олиб борилиши носоFлом турмуш тарзини шакллантириб боради.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хрзирги кунда укувчиларнинг "Интернет кафе" ларда компьютер каршисида утириб кунларини утказиши сир эмас. У ерда ёшларимиз нималарни урганаяпти? Улар бизнинг миллий менталитетимизга ёт булган, бехаё, жангари, инсонда агрессив холатларни кучайтирадиган кинофильмлар томоша килмокда, хар хил уйинларни иштирокчисига айланмокда. Бундай зарарли одатларнинг хаммаси инсоният саломатлиги ва рухиятига катта путур етказади. Шуни айтиш керакки, узок муддат телевизор куриш, уяли телефондан куп фойдаланиш хамда компьютер билан узок вакт ишлашнинг, зарарли ва аянчли окибатлари хакида тулик тушунчага эга эмаслар. Зарарли одатлар аклий ва жисмоний камолотнинг маккор душмани. Куриниб турибдики, зарарли одатлар усмир таълим тарбиясига, жисмоний камолотига салбий таъсир курсатади. Усмирлик асосан 11 дан 16 ёшгача булган даврни уз ичига олади. Бу даврда усмир организмнинг усиш ва ривожланиши тезлашган булиши, орган ва организм функцияларини такомиллашуви кабилар билан характерланади. Укувчиларнинг узок вакт давомида иш кобилияти ва нерв системаси кУзFалишини юкори даражада саклашда кун давомида мехнат ва дам олиш вактларининг туFри таксимланишини таъминловчи туFри ташкил этилган кун тартиби мухим ахамиятга эга. Кун тартибини тузатаётганда укувчиларни буш вактларидан унумли фойдаланиши назарда тутилмоFи лозим. Укувчиларнинг кун тиртибини тузишда нерв-системасининг функционал биологик ритми асос килиб олинади. СоFлом болаларда бош мия ярим шарлари кУзFOлишининг юкори курсаткичлари эрталабки ва кундузги соатларда, унинг пасайиши эса кечки соатларда кузатилади. Кузатишлар укувчиларнинг иш кобилияти курсаткичларининг 2 марта ортиришини аниклаган. Лекин хамма болаларда хам юкори биоритмик холати шу орамизда булмайди.

НАТИЖАЛАР

Укувчиларнинг кун тартибини организм физиологик функцияларининг табиий ортиши ва пасайиши даврларига мос келган холатда тузиш лозим.

У куйидаги таркибий кисмлардан иборат:

1. Мактаб ва уйдаги Укув-машFулотларини;

2. Купрок очик хавода дам олишни;

3. Мунтазам ва тула конли овкатланиш;

4. Гигиеник жихатдан тула конли уйкуни;

5. Уз хохишига караб танланган машFулотларга (бадий китоб укиш, спорт билан шуFулланиш, мусика тинглаш, расм солиш ва бошкалар) хам вакт ажралишини уз ичига олади.

Укув машFулотлари мактаб укув ишларини режаси асосида тузилади. Уйда дарс тайёрлаш укув тарбия жараёнидаги мустакил ишларининг мухим кисмидир. Уйга вазифаларни мактабдан келибок бажариш керак эмас. Биринчи сменада укитадиган укувчилар учун тушлик кисми, сунг очик хавода вазифа бажариш максадга мувофик. Иккинчи сменада укийдиган укувчилар дарсни эрталаб нонуштадан кейин бажариши лозим. Болалар очик хавода 1,5-2 соат булганларидан сунг уй вазифаларини бажаришга киришсалар, мия фаолияти кутарилади. Бунда дам олиш вактининг биринчи ярми уртача даражадаги кунгил очар уйинлар ва спорт машFулотлари, иккинчи ярмида тинч сайрлар билан утказилса, сермазмун булади. Уй вазифасини тайёрлашнинг давомийлигини куйидагича: 1 синфда 1 соатгача 2-4 синфларда 1,5 2-соатгача, 5-6 синфларда 2,5 соатгача, 7-синфда 3 соатгача, 8-9 синфлар ва касб-хунар коллежи укувчилари 4 соатгача. Болалар дарс тайёрлашдан олдин ва кейин хамда уйкудан олдин вактларини купрок очик хавода утказишлари лозим. Кичик мактаб ёшидаги укувчилар очик хавода 3,3-5 соат, урта мактаб ёшидагилар 2,5-3 соат, юкори синф укувчилари 2 соатдан кам булмасликлари тавсия этилади.

Укувчиларни буш вактларини купрок уз кизикишларига караб утказадилар. Бадий китоблар укиш, бичиш-тикиш, телекурсатувлар куриш, расм чизиш, уларни ва юкори синф укувчилари учун 1,5-2,5 соатни ташкил килади. Тугараклар, спорт секцияларига катнашиш бошлаетич синфларда хафтасига 2 марта 45 минутдан, урта ва юкори синфларда 1,5-2 соатни уз ичига олади. Укувчилар кун тартибидан уз-узига хизмат килиш ва ижтимоий-фойдали мехнат хам урин эгалайди. Уринни йиFиш, оёк кийим ва куйлакларни озода тутиш, хонани шамоллатиш, чангларни артиш, супириш, ошхонада навбатчилик килиш, ховли ишлари: гул ва дарахтлар экиш, экинларни суFориш, хайвонларни парваришлаш ва бошка ишлар билан машFул буладилар. Укувчилар буш вактларида куп вакт телевизор куриш, компьютер уйинларини уйнаш уларни соFликлари учун зарарлидир. Узок муддат телевизор куриш, компьютер уйинларини уйнаш, уяли телефондан фойдаланиш окибатида укувчиларда телевизормания, телефономания, компьютермания каби зарарли одатлар шаклланиб боради. Укувчиларда зарарли одатларни пайдо булиши нафакат соFликларига, балки уларни маънавиятига хам катта путур етказади. Барча ёшдаги болалар кун тартибида уз-узини тарбиялашга озодалик ва гигиеник тадбирларни бажариш учун хам вакт ажратиш лозим.

МУХОКАМА

Кун тартиби нот^ри тузилган болалар узок вакт дарс тайёрлаб телевизор куриб, компьютердан фойдаланиб, очик хавода кам буладилар. Бу эса организмининг функционал холатига салбий таъсир курсатади. Хусусан оксидланиш-кайталаниш жараёнлари ёмонлашади. Толикиш белгилари кучаяди. Очик хавода етарли вакт мобайнида утказилган харакатли кунгилочар уйинларга вакт ажратиш уй вазифаларни унумли ва тез бажаришга имкон беради. Оилаларда кун барча учун шарт булган эрталабки бадантарбия билан бошланиши шарт. Сунгра урин ва хоналар тартибга солинади, юз, кул ювилади, нонушта килинади, сайр ва укув машFулотлари бошланади. Тушлик ва сайрдан сунг тарбияланувчилар уй вазифаларини бажарадилар. Кейин тугарак машFулотларига борадилар. 1-4 синф укувчилари соат 20:30 да, 5-8 синф укувчилари соат 21:00-22:00 да ухлашга ётадилар.

Дам олиш ва таътил кунларида кун тартибида иложи борича етарли уйку ва очик хавода булишга эътибор берилади. Харакатли уйинлар, спорт уйинлари ва саёхатларга кенг йул берилиши лозим. Дам олиш ва таътил кунлари болаларга эркин ижод билан шуFулланишга етарли вакт булиши керак. Ухлаш ва уз -узига хизмат килиш вактлари болаларнинг ёшларига караб белгиланади. Ёзги таътил кунлари оромгохларда оммавий соFломлаштириш ишлари амалга оширилади. Оромгохлар кун тартибида очик хавода булиш табиий соFломлаштириш омилларидан унумли фойдаланиш, етарлича уйку, жисмоний тарбия ва сифатли овкатланишга кенг урин берилади. Укувчиларнинг уйдан узокда булиши, уларда мустакил фикрлашни, мустакил харакатланишни, бирор ишни узи бажаришни фаол булишни талаб этади.

Уйку мактаб укувчиси кун тартибининг мухим кисмларидан бири. Уйкуга булган талаб болалар ёшига боFлик равишда белгиланади. Куп болаларда уйкуга туймаслик холатлари тез-тез учраб туради. Бунинг сабаби, уйкуга кеч ётишдир. Уйкуга кеч ётиш узок муддат телекурсатувларни куриш, компьютер ва уяли телефон аппаратларидан фойдаланиш билан боFлик.

Туйиб ухламаслик болалар олий нерв фаолиятига салбий таъсир курсатади. Бунда марказий асаб системаси издан чикаради, вегетатив реактивлик баркарорлиги, шунингдек ишлаш кобилияти кескин пасаяди.

Бундай узгаришлар кун тартибига риоя килиндагина яхшиланади. Узок вакт давомида уйкуга туймаслик каттик толикишга ва асаб бузилишига олиб келади. Асаб бузилиши натижасида укувчиларда агрессив холатлар кузатилади. ТуFри тузилган кун тартиби бола шахсини шакллантиришда унинг ижодий кобилияти ва рухий кизикишларини ривожланишида катта ахамиятга эга.

Укувчининг мутаносиб овкатланишга хам алохида ахамият бериш лозим. Мутаносиб овкатланишда факат озик моддалар: оксиллар, ёFлар, карбон сувлар, витмаинлар, минерал элементлар, мутаносиб булиб колмасдан, балки аминокислотлар мутаносиблиги ва ёF кислоталарининг мутаносиблиги булиши керак. Алмаштириб булмайдиган аминокислоталарнинг мутаносиблигига алохида ахамият берилади.

Овкатланиш тартиби деганда куйдагилар эьтиборга олинади:

1. Бир кунлик овкатланиш сони (тез-тез овкатланиш)

2. Бир кунлик озик-овкат микдорини унинг кувватига берилишга караб таксимлаш.

3. Бир кунлик овкат ейиш вактлари

4. Хар бир овкатланиш орасида муддат

5. Овкатланишга сарф буладиган вакт.

Ота- оналарни фарзанд тарбиясида урни бекиёсдир. Ёш ота- оналарни педагогик билимга эга булишлари учун курсларни ташкил этилиши максадга мувофикдир. Ёш ота-оналар курсларида бола тарбиясидаги тавсиялар билан таништириш лозим. Бола тарбиясида ёш хусусиятларини хисобга олмаган холда ота-оналар томонидан муаммолар келиб чикмокда. Курсларни ташкил этилиши, ота-оналарни фарзанд тарбиясидаги муаммоларга дуч келмаслигига ва жамиятда билим, маърифатга эга булган шахсларни купайишига олиб келади. Хорижий мамлакатлар тажрибасида хам бундай курслардан фойдаланилади. Болаларни кун тартибини яъни, овкатланишини, сайрга чикиши, уйку вакти, таълим олиши, дам олиш масканларига бориши, саёхатларга чикиши ота-оналар томонидан режалаштирилади. Ота-оналарни фарзандларини кун тартибини ташкил этиш учун хам, педагогик билимлар зарур.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтамизки, укувчиларда умуман инсонларда кун тартибига амал этиш саломатлик учун жада мухим хисобланади. Кун тартибини туFри ташкил этиш, вактида овкатланиш, жисмоний харакатларни амалга ошириш нафакат зарарли одатларни олдини олади, балки узок умр гарови, хар хил касалликларга чалиниш яъни коронавирус инфециясини юкиш хавфини камайтиради.

REFERENCES

1. Д.Ж.Шарипова "Талабаларда соFлом турмуш тарзини шакллантириш". "ФарFона" нашриёти -2010 й.

2. М.Н.Исмоилов "Болалар ва усмирлар гигиенаси" Тошкент -1994 йил.

3. Хабибуллаев, С. Х., & Зуфаров, Т. У. (2020). Профилактика заболеваний средствами физической культуры. Academic Research in Educational Sciences, 1 (2), 315-324.

4. Хабибуллаев, С. Х. (2020). Жисмоний тарбия дарсларида спорт уйинлари коидаларини ургатишнинг педагогик механизмларини такомиллаштириш.

Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 1150-1156.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.