Научная статья на тему 'Жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликка мойил ўқувчилар оилаларида ижобий ижтимоий муҳитни шакллантиришда ота масъулияти'

Жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликка мойил ўқувчилар оилаларида ижобий ижтимоий муҳитни шакллантиришда ота масъулияти Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
464
76
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
вояга етмаганлар / жиноятчилик / ҳуқуқбузарлик / оила / ота масъулияти / маҳалла / несовершеннолетние / преступления / правонарушения / семья / ответственность отца / махалля

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Тайлаков Норбек Исакулович

Ушбу мақолада вояга етмаганлар орасида жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликка мойил ўқувчилар оилаларида ижобий ижтимоий муҳитни шакллантиришда ота ўрни, унинг масъулияти тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ОТЦА ПРИ ФОРМИРОВАНИИ ПОЗИТИВНОЙ СОЦИАЛЬНОЙ СРЕДЫ В СЕМЬЯХ УЧАЩИХСЯ, СКЛОННЫХ К ПРАВОНАРУШЕНИЯМ И ПРЕСТУПЛЕНИЯМ

В этой статье обсуждается роль и ответственность отца при формировании позитивной социальной среды в семьях несовершеннолетних учащихся, склонных к совершению правонарушений и преступлений.

Текст научной работы на тему «Жиноятчилик ва ҳуқуқбузарликка мойил ўқувчилар оилаларида ижобий ижтимоий муҳитни шакллантиришда ота масъулияти»

Тайлаков Норбек Исакулович,

Т.Н.Кори-Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадк,ик,от институти директори, педагогика фанлари доктори, профессор

ЖИНОЯТЧИЛИК ВА ЩУКБУЗАРЛИККА МОЙИЛ У^УВЧИЛАР ОИЛАЛАРИДА ИЖОБИЙ ИЖТИМОИЙ МУЩНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОТА МАСЪУЛИЯТИ

ТАЙЛАКОВ Н.И. ЖИНОЯТЧИЛИК ВА ЦУ^У^БУЗАРЛИККА МОЙИЛ УЦУВЧИЛАР ОИЛАЛАРИДА ИЖОБИЙ ИЖТИМОИЙ МУЦИТНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ОТА МАСЪУЛИЯТИ

Ушбу мак,олада вояга етмаганлар орасида жиноятчилик ва х,ук,ук,бузарликка мойил укувчилар оилаларида ижобий ижтимоий мух,итни шакллантиришда ота урни, унинг масъу-лияти туFрисида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: вояга етмаганлар, жиноятчилик, х,ук,ук,бузарлик, оила, ота масъу-лияти, мах,алла.

ТАЙЛАКОВ Н.И. ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ОТЦА ПРИ ФОРМИРОВАНИИ ПОЗИТИВНОЙ СОЦИАЛЬНОЙ СРЕДЫ В СЕМЬЯХ УЧАЩИХСЯ, СКЛОННЫХ К ПРАВОНАРУШЕНИЯМ И ПРЕСТУПЛЕНИЯМ

В этой статье обсуждается роль и ответственность отца при формировании позитивной социальной среды в семьях несовершеннолетних учащихся, склонных к совершению правонарушений и преступлений.

Ключевые слова и понятия: несовершеннолетние, преступления, правонарушения, семья, ответственность отца, махалля.

TAYLAKOV N.I. THE RESPONSIBILITY OF FATHER AT THE FORMATION OF A POSITIVE SOCIAL ENVIRONMENT IN FAMILY STUDENTS WITH ADDICTIONS TO OFFENSES AND CRIMES

There is discussed in the article role and responsibility of fathers in formation of a positive social environment in the families with the underage students prone to offenses and crimes. Keywords: juveniles, crimes, offenses, family, responsibility of the father, mahalla.

Республикамизда цуцуцбузарликни профилактикаси ва жиноятчиликка царши курашиш борасидаги чора-тадбир-ларнинг аниц манзилга йуналтирилмаганлиги ва уларга комплекс ёндашилмаётганлиги, шунингдек, цуцуцбузарлик-ларнинг тизимли равишда содир этилишига доир сабаб ва шарт-шароитларни аницлаш ва уларни бартараф этиш буйича чора-тадбирларни ишлаб чициш тизими мавжуд эмаслиги кутилаётган натижаларни бермаяпти.

Ваколатли органларнинг етарли даражада ташаббус курсатмаётганлиги, лозим дара-жадаги идоралараро хамкорликнинг мавжуд эмаслиги, амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг узаро номутаносиблиги хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка к,арши курашиш сохасидаги фао-лиятни тубдан такомиллаштиришни талаб этади1.

Шу маънода жиноятчилик ва хукукбу-зарликка мойил укувчилар оилаларида ижобий ижтимоий мухитни шаклланти-ришда отанинг урни бекиёс, чунки оилада эр ва хотин уртасидаги маънавий-рухий уЙFунлик, яхлитлик, оиладаги яхлит маънавий-ижтимоий мухитни белгилайди. Аёл рухияти ва карашлари билан эркак рухияти ва дунёкараши бир-биридан фарк килади. Оилада ижобий мухитни шакллантиришда ота-онанинг урни катта ахамият касб этади.

Одам жисмонан жинсларга ажратилган булса-да, рухан яхлитликка интилади. Табиатан эркак ва аёл рухий томондан бир-бирларини тулдиради, бир-бирларидан рухий ва маъна-вий куч-кувват оладилар. Аммо узок йиллар бир-бири билан келишмаслик, жанжаллашиш, хаётда юз берадиган турли вокеалар, рузFорда етар-етмаслик уларнинг бир-бирига нисбатан кабул килолмаслик (антипатия)ни шакллан-тиради, рухий ва жисмоний бегоналашиш юз беради. Бу нарса икки жинс орасидаги ихти-лофни кучайтиради.

Бундай холатга оиладаги бир хил тур-муш тарзи, муваффакиятсизликлар хам сабаб булади. Шунинг учун оиланинг кундалик зери-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги «Х,ук,ук,бузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашиш тизимини янада такомил-лаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-2833-сон карори. - «Узбекистон Республикаси к,онун хужжатлари туплами», 2017 йил 27 март, 12-сон, 184-модда.

карли ва омадсиз хаёт тарзини узгартириш учун ота масъулият билан ёндашиши, оилада фарзанд тарбиясида етакчилик килиши шарт. Эр-хотин уртасидаги муносабатларнинг иликлиги фарзандларнинг рухий холатида намоён булади. Тарихан маълумки оила мухити, ота-она ва катталарнинг узаро муно-сабати хамда унинг узига булган муносабат болалар онгида сакланиб колади. У хотирадан мутлак учиб кетмайди, ва йиллар давомида хаётдан олинган хулоса сифатида бола хаёт тарзини белгилайди. Юкоридагиларни ино-батга олиб, оилада ижобий ижтимоий мухитни шакллантириш масаласига эркак алохида масъулият билан ёндашиши лозим. Оиладаги маънавий-маданий кизикиш оила аъзолари-нинг буш вактини утказишида ёркин намоён булади. Маълумки, буш вакт шахс ижтимоий зарур вазифаларини (иш, укиш, овкатланиш, бола тарбияси кабилар) тула адо этганидан кейин унинг ихтиёрида коладиган вактдир. Махсус тадкикотларнинг курсатишича, шах-снинг маънавий-маданий кизикишлари, ушбу кизикишларнинг ранг-баранглиги ёки торлиги айнан буш вактини утказишида аён булади. Буш вакт оила аъзоларида турли хажмларда булади. Фарзандли аёлларда буш вакт деярли булмаса, ёшларда кунига 2-2,5 соатгача боради.

Маънавий хаётимизни юксалтиришда, жамиятимизнинг эзгу инсоний фазилатларини кенг карор топтиришда, урф-одатларимизга зид булган хар кандай зарарли таъсирларга карши туришда, азалий кадриятларимизни асраб-авайлашда оила мустахкам таянч хисобланади. Шу борада хам жисмоний, хам маънавий жихатдан етук, уз мустакил фикрига эга, окни корадан ажратишга, тараккий топ-ган давлатлардаги тенгдошлари билан белла-шишга кодир булган баркамол авлодни тар-биялашда отанинг урни салмоклидир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

Фарзанд тарбиясида онанинг мехри отанинг талабчанлиги, лозим булганда каттиккулллиги билан муштарак булмоFи лозим1.

Оила кадим-кадимдан мукаддас Ватан хисобланади. Хар бир шахсда хамкор булиб яшаш, топганни бахам куриш, мехр ва садокат, ота-онага, ака-ука, опа-сингилларга, ёру-биродарлар, кариндошларга окибат, мехрибонлик Ватан туЙFулари шу ерда шак-лланади. Оилага садокат булмаган, фарзанд-ларнинг ота-онага, эр-хотиннинг бир-бирига хурмати булмаган жойда на кариндошларга на махаллага ва на Ватанга мухаббат булади. Шунинг учун махаллада ижтимоий мухит паст булган оилаларга бириктириладиган масъул-лар мана шу хислатларни кандай шаклланти-ришга асосий эътиборни каратишлари талаб этилади. Улар белгиланган соатларда турли хил мавзуларда сухбатлар утказишлари лозим. Бу ишни оила энди барпо этилган ва фарзанд-лар энди туFила бошлаган пайтдан бошлаш керак булади. Чунки фарзандлар улFайгач, уларда юкоридаги туЙFуларни шакллантириш кийин кечади.

Бугунги кунда Хотин-кизлар кумитаси, «Оила» илмий-амалий тадкикот маркази ёшлар ижтимоий харакати вакиллари респу-бликамиз махаллаларида турли маънавий-маърифий тадбирларни ташкил килиб, оилаларда фарзандлар тарбияси, оила куришга тайёргарлик масаласи, жисмо-ний етуклик борасида тадбирлар, сухбатлар уюштиришмокда. Шунингдек мутахассислар иштирокида соFлом аёл, соFлом она булиш учун нималарга эътибор бериш кераклиги хакида давра сухбатлари утказиш, келин-нинг кайнота-кайноналари билан буладиган муносабатлари, укиш билан бир вактда уй юмушларини юрита билиш куникмаларини ургатиш хусусида талайгина тадбирлар ташкил килинмокда. Бу тадбирларда кизларни эрта турмушга бермаслик, аввало рУзFор тутишни урганиш, муомала маданияти ургатилиши зарурлиги хакида фикрлар билдирилаяпти.

1 Ташмухамедова Д.Г. Фарзанд тарбиясида анъанавий оилавий кадриятларнинг ахамияти. «Фарзанд тарбиясида отанинг масъулияти, вазифаси ва мажбурияти: муаммо ва ечим» мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. - Тошкент: Gold Print нашриёти, 2018. -Б.5..

Бирок, оилада йигит тарбияси, унинг бугунги ва келажакдаги хаёти туFрисидаги тадбирлар анчагина камдек булиб туюлади. Айникса жиноятчилик ва хукукбузарликка мойил укувчилар оилаларида ижобий ижтимоий мухитни шакллантиришда отанинг урни, бунда иктисодий омилларнинг ахамияти хакида муаммолар бугунги кундаги долзарб масалалар сирасига киради. Бу муаммолар-нинг ечимини топиш зарурияти махалларда, оилаларда махсус методик тизим яратилиши лозимлигини курсатмокда.

Биз купинча оилада ижтимоий мухитнинг яхшилиги фарзанд тарбияси, унинг интизоми, миллий кадриятларга содиклик, яхши хулк, муомала маданияти, катталарга хурмат, кичи-кларга иззат курсатишда, деб эътироф этамиз. Аммо бу борада иктисодий масалаларнинг мухимлигини унутиб куямиз ва тадбирлари-мизни асосан маънавий-ахлокий тарбияга каратамиз.

Миллий маънавиятимизда эса ота - оила бошлиFи эканлигини, у оиладаги мухитни баркарорлаштириб турувчи зот эканлигига эътиборни каратмаймиз. Жиноятчиликка мойил болаларни куркитиш, уларга куп нарса-ларни таъкиклаш билан шуFулланамиз. Зеро, оилада ижтимоий мухитни яхшилаш учун тар-биявий тадбирларга комплекс ёндашганда-гина ижобий натижага эришиш мумкинлигини унутмаслигимиз керак.

Шунинг учун хам мамлакатимизда оилани мустахкамлашга каратилган сиёсат уларни иктисодий жихатдан таъминлашга кенг урин берилганлиги билан ахамиятлидир. Бугунги кунда хукуматимиз, Давлатимиз томонидан конуний равишда даромад топишнинг йулини ургатиш ва иш жойлари яратиб бериш оркали муамммолар хал этилаяпти. Энди жойларда бу тадбирлар хужакурсинга булмаслиги лозим. Оилаларни хужалик деб карайдиган булсак, уни юритиш махоратини хар бир оила аъзосида, айникса эркак салохиятида шакллантирмок зарурлигини билишимиз керак.

Шунинг учун жиноятчилик ва хукукбузарликка мойил укувчилар оилалари-нинг ижтимоий мухитини яхшилаш максадида махалла фаоллари ёрдамида куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик булади.

Маслахат оркали оила имконияти, оила аъзоларининг иктидори даражасидан келиб чикиб, оилавий бизнесни йулга куйиш. Банк-дан ёки сармоядор фукаро, хужалик юритувчи субъектлардан фоизсиз кредит, карз эвазига бу ишни бошлаш мумкин. Масалан оила аъзо-лари биргаликда савдо-сотик билан, ишлаб чикариш, хизмат курсатиш сохасида иш бош-лаши мумкин. Бунда иши яхши ривожланган тадбиркорларни хомий, маслахатчи килиб бириктириш самарали натижа бериши мум-кин.

Бу борада оила бюджетини бошкаришни ургатиш хам мухим ахамият касб этади. Амалда жиноятчиликка мойил укувчилар оилаларида даромадни шакллантириш ва бошкариш буйича масалалар билан катта-лар шуFулланишмайди. Амалда кузатилаяп-тики, бундай оилаларга бир марталик куй ёки мол, товук бериш ва бошка моддий ёрдам курсатиш оилаларнинг ижтимоий мухитига бирмунча енгиллик баFишлаётган булсада, кутилган самарани бермаяпти. Шу боис уларга пул даромадларини ва хужаликни бошкаришни ургатиш керак булади.

Оила бюджети аввало озик-овкат махсулотларига йуналтирилиши лозим. Хар бир оила узининг озик-овкат эхтиёжлари учун канча маблаF кераклигини аник билиши лозим. Шунга караб даромадни шакллан-тиришда бу оилаларга ёрдам бериш керак. Коммунал, свет, газ ва бошка туловлар хам назарда тутилиши зарур. Даромад ман-баи ва хажми белгиланадиган пайтда дори-дармон, маданий тадбирлар, мактаб учун укув куроллари, кийим-кечак харажатлари хам хисобга олиниши керак булади. Кузланадиган хар бир харажат аник белгиланиши лозим.

Бу нарсалар гуё майда-чуйда гапларга ухшаб туюлади, аммо бу тадбирни бажармай туриб, куникма хосил килмай хатто иктисодий таъминоти юкорирок булган оилалар хам вакти-вакти билан муаммоларга дуч келиши табиий.

Оила пул даромадларини бошкарувчиси, харажатларни оила аъзолари билан маслахатлашиб олиб борар экан, оиланинг молиявий ахволига узини маъсул сезиши лозим. Бунда даромадларга караб, харажатни бошкариб, оиланинг карз олиб, молиявий

кийин ахволга тушиб колмаслигини олдини олиб бориши лозим.

Бозор муносабатлари шароитида хар бир оила даромадларини купайтириш ва даромад-ларидан туFри фойдаланишни билиш лозим. Бунинг учун оила бюджетини яъни даромад-лар ва харажатлар хисобини юритишлари лозим булади. Оила бюджети хисобини юри-тиш кийин эмас ва куп вакт талаб килмайди. Оила бюджетини юритиш бу оила даромадларини купайтириш имкониятларини берадиган, харажатларни эса камайтириб, тежамкорликга эриштирадиган, натижада оила турмуш фаро-вонлигини яхшилайдиган воситадир.

Жамият тарраккиётининг бугунги кундаги холати хозирги замонавий оила олдига узига хос янги ижтимоий функцияларни хам юклай-дики, уларнинг барчаси хозирги ёшларимизни оилавий хаётга махсус тайёрлаш масаласини энг долзарб масалалардан бири сифатида юзага чикишига сабаб булади1.

Хозирги пайтда оила даромадларини купайтиришнинг имкониятлари жуда куп. Ходимлар мехнат хакидан ташкари тадбир-корликнинг турли сохаларида фаолият юри-тиб, даромад олиши мумкин. Бундан ташкари касаначилик, хунармандчиликнинг турли йуналишлари билан шуFулланиш, кишлок жойларда ва шахарда имконияти булганлар дехкончилик, сабзавот экинлари экиб, чор-вачилик, паррандачилик, баликчилик ва шу кабилар билан шуFулланиб, даромадларни купайтириши мумкин.

Мулкни ижарага (квартира, машиналар, турли асбоб-ускуналарни) бериб, кимматбахо ^озлар сотиб олиб, кушимча даромад топиш мумкин. Хеч кандай харажат килмасдан, кафо-латланган даромад олишнинг йули, ортикча маблаFларни тижорат банкларининг юкори фоизли омонатларига куйиш мумкин. Оиланинг харажатлари хам жуда куп ва турли-туман булиб, бозор муносабатлари уларни хисоб-китоб килишни, ката харажатларни олдиндан режалаштириш зарурлигини курсатди. Оиланинг харажатлари кундалик (жорий) харажатлар (асосан озик-овкат махсулотларига), маж-

1 Тайлаков Н.И., Куронов М.К,., Синдоров К.О. ва бошкалар. Вояга етмаганлар орасида жиноятчилик ва хукукбузарликка мойил укувчиларни аниклаш ва уларни тарбиялаш. Монография. - Тошкент: «Камалак» нашри-ёти, 2017. - Б. 254.

бурий туловлар (соликлар, газ, свет, телефон ва шу каби туловлар) ва маданий-маиший товарларни сотиб олишга ажратилади.

Оила бюджети хисобини бир неча ой олиб боргандан кейин оилага хар ойда уртача жорий харажатларга (кундалик озик-овкат махсулотлари сотиб олиш, транспорт ва шу кабилар) ва мажбурий туловларга канча маблаF кетиши маълум булиб колади. Бун-дай харажатларни килиш учун оилада хар доим етарли маблаF булиши лозим. Оила-нинг харажатларини режалаштириш лозим. Юкорида айтилганидек, кундалик харажатлар-нинг уртача бир ойлик суммаси аник булиб колади.

Оила харажатларини камайтириш имко-ниятларидан туFри фойдаланиш лозим. Оила даромадлари кам, минимум харажатларни тулик копламайдиган оилалар дархол, имко-нияти борича даромадларини купайтириш ёки харажатларини камайтириш (иложи булса иккаласини хам) чораларини куриши лозим. Жуда булмаганда томоркага картошка, чеснок ва шу кабиларни экиб, сигарета чекишни уму-ман ташлаган ота эртанги кунда уз уFилларини туFри йулга бошлаган булади.

Оилада отанинг тарбиялаш функциясига асосан юртимизнинг порлок истикболини яратувчи баркамол авлодни тарбиялаш, фар-зандларни турли ёд Fоялардан асраш, уларни хам жисмонан, хам маънан соFлом вояга етка-зишдан иборат. Шу сабабли ушбу вазифани амалга ошириш учун аввало, оилада соFлом мухитни юзага келтириш керак. СоFлом мухит эса, уз навбатида, мустахкам оила гаровидир.

Ота оиладаги соFлом мухитни шакллан-тиришдаги ахамияти салмокли эканлиги шак-шубхасиз хурмат — эхтиром ва дустона муносабатларга асосланган. Ёт Fоялардан ва зарарли одатлардан йирок хаёт тарзини шак-ллантиришда ота етакчилик килиши зарур. Жамиятнинг энг кичик ячейкаси булмиш оиладаги соFлом мухитни белгиловчи омил-лар куйидагилар:

- ота-онанинг узаро ижобий муносабати;

- ота-онанинг фарзандларига нисбатан ижобий муносабати;

- фарзандларнинг узаро дустона муноса-бати;

- диний экстремизм каби ёт унсурларга берилмаслик;

- спиртли ичимликлар, никотин ва наркотик моддаларни истеъмол килмаслик;

- спорт ва жисмоний тарбия билан шуFулланиш;

- туFри овкатланиш;

- гигиена коидаларига риоя килиш.

Ота ва она соFлом турмуш тарзига риоя килиш кераклигини фарзандларига кичи-клигидан ургатиб боришлари зарур. Айникса гиёхвандликнинг нималиги, унинг окибатлари хакида вактида маълумот берилса, мудхиш фалокатдан ёшларни асраб колиш мумкин.

Ёшларимизни ана шундай дахшатли хаста-ликдан саклаб колиш учун хам оилада, хам махаллада, хам таълим муассасаларида катор тадбирларни амалга ошириш керак. Мактаб-дан ташкари таълим муассасаларида ташкил килинадиган тадбирларга оталарни кенг жалб килиш. Бунда шифокор, психолог ва малакали педагоглар ушбу тадбирларда иштирок этиш-лари ахамиятлидир. Масалан, турли мавзу-лардаги сухбатлар, расм чизиш танловлари, «Биз соFлом турмуш тарафдоримиз» спорт мусобакаларида оталарнинг иштироки сама-рали натижаларни беради.

Жиноятчилик ва хукукбузарликка мойил укувчилар оилаларида ижобий ижтимоий мухитни шакллантириш буйича куйидаги тадбирларни амалга ошириш тавсия этилади:

• ёзги таътил даврида алохида назорат остида руйхатда турган оилаларнинг фарзанд-ларини болалар оромгохларида махсус дастур асосида тарбияланишини ташкил килиш;

• шундай оилалар бошликлари ва фар-зандлари учун мамлакатимиздаги тарихий жойлар, мукаддас кадамжолар, мустакиллик йилларида курилган йирик иншоотларга саёхат уюштириш;

• оила бошликлари - эр-хотиннинг тад-биркорлик фаолиятига жалб килиш, улар учун Узбекистон Республикаси Президентининг мавжуд карорларига асосан имтиёзли кредит-лар ажратилишини ташкил килиш;

• махаллада «Оилада ота-она бурчи ва фарзандлар бурчи» мавзусида сухбатлар утказиш ва уларга барча оилалар каторида носоFлом мухитли оилалар аъзоларини жалб килиш;

• ушбу масалада ишчи гурухлар, участка нозирлари, таълим муассасаларининг хар кун-лик хамкорлигини таъминлаш;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

• ушбу оилалар аъзоларини иш билан таъминлаш максадида махаллага йирик тад-биркорлар, корхоналарни таклиф этиш, улар билан учрашувлар уюштириш;

• кизлар ва йигитларни мустакил хаётга тайёрлаш буйича тугаракларни ташкил килиш ва бу тугаракларга психологларни жалб килиш;

• махаллада санъат сохасида хаваскорлик танловларини ташкил килиш ва бошкалар.

Юкоридагилар билан бирга оталарга фарзанд тарбиясида фойдаланишлари учун ижтимоий-сиёсий-ахлокий ва хаттоки молия-вий сохаларда куйидаги тавсияларни беришни лозим топдик1:

1. Отанинг шахсий намунаси ёшлар шах-сини таркиб топтиришда мухим ахамиятга эгалигини унутманг.

2. Фарзандларингизда туFри хулк-атворни юзага келтириш билан ахлокий тажрибани бойитиш ва умумлаштириш зарур. Ёшлардаги ахлокий билимнинг турли-туман формалари уларнинг онги ва хис-туЙFуларига жонли, ёркин, оташин суз оркали таъсир этишини унутманг.

3. Дунёда содир булаётган янгиликлар, мамлакатимизда, жамиятимизда утказилаётган ислохотлардан тулик хабардор булинг ва фар-зандларингизга буларни туFри талкин килинг.

4. Фарзандингизнинг келажакда муайян касб сохиби булишига ишонч билдиринг, унинг окилона танловини куллаб-кувватланг.

5. Фарзандингизнинг укув муассаси-даги укиши билан кизикинг, кайси фанларни урганишга иштиёкмандлигидан хабардор булинг.

6. Бадиий адабиётларни укинг, янги нашр этилган адабиётлардан хабардор булинг, фарзандингизнинг маънавий-маърифий сохасини бойитадиган адабиётларни уларнинг укиши учун тавсия этиб боринг.

7. Фарзандингиз билан биргаликда маънавий-маърифий сохасини бойитадиган фильмларни тамоша килинг, сунг мухокама

1 Тайлаков Н.И. Фарзандни тарбиялашда оталар учун зарур педагогик курсатмалар. «Фарзанд тарбиясида отанинг масъулияти, вазифаси ва мажбурияти: муаммо ва ечим» мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. - Тошкент: Gold РпП нашриёти, 2018. -13-16 бетлар.

давомида болангизнинг фикрини эшитиб, уни туFри йуналтиринг.

8. Фарзандингизнинг уртоклари билан танишинг, улар билан сухбатлашинг, хулк-атворини кузатинг.

9. ^лингиз ёки кизингиз таълим муассаса-сида кандай ишларни бажаришини урганинг, уйда хам болангизнинг фойдали юмуш бажаришини назоратга олинг.

10. Миллий ва умумбашарий кадриятлар билан фарзандингизни таништириб боринг. Уларга катталарга хурматда, кичикларга иззатда булишни ургатинг.

11. Фарзандингизга мехрибон ва адолатли, кези келганда каттиккул ва талабчан булинг.

12. Фарзандингизнинг укиш ва мехнатдаги имконияти ва кобилиятини урганинг, унга хам уз имкониятлари ва кобилиятига туFри бахо беришга ургатинг, иродасини чиниктиринг.

13. Фарзандларингиз, оила аъзоларингизда бир-бирига кумак бериш хиссини шакллан-тиринг, ахлокий фазилатлар: уз сузида тура олиш, масъулият, олижаноблик, тантилик, инсонпарварлик, ватанпарварлик хиссини ривожлантиринг.

14. Фарзандингиздаги салбий хислатларни биргаликда бартараф этишга харакат килинг, унга ишонч билдиринг, келгусидаги истикболий режалар туFрисида сухбатлашиб туринг.

15. Фарзандингизнинг хулкидаги кайсидир жихатлар сизни ташвишлантирса, бу туFрисида шифокор, педагог, психолог маслахатига мурожаат килишни унутманг.

16. Фарзандингиз учун албатта буш вакт ажратинг, сухбатлашинг, уй юмушларини бажаришда ундан кумак суранг (бола сизга керак эканлигини хис килсин), табиат куйнига, расм, мода, кишлок хужалиги махсулотлари ва бошка кургазмаларга сайрларни ташкил килинг, уларга оила аъзоларингиз билан бирга ташриф буюринг. Бу оила аъзоларини жип-слаштиради, уларда хамкорликка асосланган бир-бирига хурмат рухини шакллантиради.

17. Фарзандингизни албатта спорт, санъат, хореография, драма, тугаракларига, турли пишириклар пишириш, бичиш-тикиш, тил-ларни урганиш марказларига жалб килинг.

18. Болангизнинг хулк-атворини яхши томонга узгартириш учун халк кахрамонлари, буюк мутафаккирлар, донишмандлар хаётидан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 10

мисоллар келтиринг, биргаликда улар х,аёти тyFрисида китоблар укинг, фильмларни тамоша килинг.

19. Фарзандингиз билан маънавий-маърифий мавзуларда сух,батлар уюштиринг. Бунинг учун узингиз устингизда ишлашга тyFри келишини унутманг.

20. Сийкаси чиккан насих,атлар беришдан кочинг. Жах,лингиз чиккан пайтда хам фар-зандингизга купол гапиришдан тийилинг. Унга овозингизни баландлатмасдан залворли фикр ва Fоялар билан таъсир утказинг.

21. Фарзандингиз билан мулокотга кири-шаётган танишлари унга салбий таъсир курсатаётганини сезсангиз, албатта педагог ва психолог маслах,атини олинг.

22. Фарзандларингизни оила бюджети тyFрисидаги ахборот билан таништиришлари лозим.

23. Оиланинг иктисодий турмуш тарзи, истикболий режалари тyFрисида уз фарзанд-ларингиз билан бах,амлашинг, уртоклашинг.

24. Ота фарзандининг айрим худбинона эх,тиёжларидан воз кечиб, оила аъзоларининг

талаб ва х,ох,ишларини х,ам инобатга олиш иштиёкини шакллантира олиши керак.

Шунингдек, агар оила моддий жих,атдан яхши таъминланган булса, ота уз фарзандла-рини камтарин булишга ва бошка оила фар-зандлари олдида манманлик килмасликка ургатишлари лозим. Ёшларда моддий бой-ликдан кура маънавий бойлик устун экан-лигини онгига ва шуурига сингдириш катта ах,амият касб этади. Агар оилада иктисодий кийинчиликлар кузатилса ва бу оила кам таъминланганлар каторидан урин эгаллаган булса, бундай оиланинг отаси уз фарзанд-ларида сабр, каноат хусусиятларини шак-ллантиришлари, узга моддий жих,атдан бой оила фарзандларига х,асад билан караш яхши эмаслигини х,амда борига шукр килиб яшаб, куп укиб, мех,нат килиш лозимлигини тушун-тиришлари ва ижобий сифатларни шакллан-тиришлари лозим, чунки жамиятимиздаги ёшларни маънан бой, х,ур фикрли, кучли билимдон сох,иблари килиб тарбиялаш ота-боболаримизнинг асрий орзу-умидларига х,амох,ангдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 мартдаги «Хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тyFрисида»ги ПК-2833-сон карори. -«Узбекистон Республикаси конун х,ужжатлари туплами», 2017 йил 27 март, 12-сон, 184-модда.

2. Ташмухамедова Д.Г. Фарзанд тарбиясида анъанавий оилавий кадриятларнинг ах,амияти . «Фарзанд тарбиясида отанинг масъулияти, вазифаси ва мажбурияти: муаммо ва ечим» мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. -Тошкент: Gold Print нашриёти, 2018. - 188 бет.

3. Тайлаков Н.И., Куронов М.К,., Синдаров К.О. ва бошкалар. Вояга етмаганлар ора-сида жиноятчилик ва хукукбузарликка мойил укувчиларни аниклаш ва уларни тарбиялаш. Монография. - Тошкент: «Камалак» нашриёти, 2017. - 320 бет.

4. Тайлаков Н.И. Фарзандни тарбиялашда оталар учун зарур педагогик курсатмалар. «Фарзанд тарбиясида отанинг масъулияти, вазифаси ва мажбурияти: муаммо ва ечим» мавзусидаги республика илмий-амалий анжумани материаллари. - Тошкент: Gold Print нашриёти, 2018. - 188 бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.