Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРДА МАТН ЯРАТИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ'

ЎҚУВЧИЛАРДА МАТН ЯРАТИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

184
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / метод / мулоқот / инновацион методлар / мавзулар / дискуссия / инновацион технология / коммуникацион муаммоларни ечиш / матн / матн таҳлили / матн яратиш / оғзаки нутқ / ѐзма нутқ. / Технология / метод / общение / инновационные методы / темы / дискуссия / текст / обработка текста / создание текста / устная речь / письменная речь.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Райхон Бахритдиновна Расулова

Ушбу мақолада таълимда коммуникатив технологиялар орқали нутқ ўстириш ва амалдаги натижалари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕХНОЛОГИИ ОБРАЗОВАНИЯ НАПРАВЛЕННЫЕ НА ФОРМИРОВАНИЕ КОМПЕТЕНЦИЙ СОЗДАНИЯ ТЕКСТА У УЧАЩИХСЯ

В данной статье обсуждается роль коммуникативных теxнологий в формировании вербальных речевых навыков в образовании и практические результаты их использования.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРДА МАТН ЯРАТИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ»

УКУВЧИЛАРДА МАТН ЯРАТИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Райхон Бахритдиновна Расулова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

Аннотация: Ушбу маколада таълимда коммуникатив технологиялар оркали нут; устириш ва амалдаги натижалари хакида фикр юритилган.

Таянч сузлар: технология, метод, мулокот, инновацион методлар, мавзулар, дискуссия, инновацион технология, коммуникацион муаммоларни ечиш, матн, матн тахлили, матн яратиш, огзаки нут;, ёзма нут;.

ТЕХНОЛОГИИ ОБРАЗОВАНИЯ НАПРАВЛЕННЫЕ НА

ФОРМИРОВАНИЕ КОМПЕТЕНЦИЙ СОЗДАНИЯ ТЕКСТА У

УЧАЩИХСЯ

Аннотация: В данной статье обсуждается роль коммуникативных теxнологий в формировании вербальных речевых навыков в образовании и практические результаты их использования.

Ключевые слова: Технология, метод, общение, инновационные методы, темы, дискуссия, текст, обработка текста, создание текста, устная речь, письменная речь.

EDUCATIONAL TECHNOLOGIES OF DEVELOPING COMPETENCIES OF TEXT CREATING AMONGST STUDENTS

Abstract: This article discusses Nino part and its practical implications for the use of communication technology in the formation jf oral speech skills in education.

Keywords: Technology, method, innovative methods, topic, debate, problem solving, text, word processing, word production, oral speech, education.

Она тили ва адабиёт дарсларида матн яратиш жараёнида инновацион технологияларни куллаш укувчиларни ижодий фикрлашга, олинган ахборотларни фаолликда хал этишга, фикрни эркин баён этишга, ташаббускорликка, хамкорликда иш юритишга, фикрни ёзма равишда баён

этишга чорлаш бугунги куннинг асосий максадидир. Бугунги жамиятда ривожланган давлатларда укувчиларнинг укув дастурини узлаштиришларига мослашган таълим тизимидан компетенциявий таълим тизимига утиш кучайган. Бутун дунё педагогикасида компетентли шахс тарбияси, компетентли укитиш масалалари курилмокда. Айтиш жоизки, бундай таълимнинг асосий хусусиятларидан бири укувчиларда билим билан бирга хаётий компетенцияларни шакллантириш, яъни билимларини кундалик хаётда учрайдиган амалий ва назарий муаммоларни ечишга ва турли таниш ёки нотаниш вазиятларда куллашга тайёрлашдир. Компетентли шахс жамиятда касбидан келиб чикиши мумкин булган муаммоларни хал килишни уз зиммасига олиш кобилиятига эга булган, турли вазифалар куйиш ва уни хал килишда мустакил ташаббус курсата оладиган шахс тушунилади. Компетенция сузи "to compete" сузидан олинган булиб, курашмок, мусобакалашмок, ракобатлашмок, беллашмок, чиникмок маъноларини билдириб, мусобакалашишга лаёкатлилик маъносида келади. Туб мохияти самарадорлик, зийраклик, эпчиллик, кобилиятлилик, мослашувчанлик, ютуклилик, муваффакиятлилик, тушунувчанлик, хамфикрлилик, натижалилик, укувлилик, сифат, микдор каби тушунчалар билан хам тушунилади. Шу кунгача назарий билимларни амалиётда куллаш уртасида узилиш булган, яъни укувчи билимга эга була туриб, турмушда фойдалана олмаган холатлар учраб турган. Бундай холатга тушмаслик учун таълимга янгича ёндашиш зарурати кучайди. Демак, анъанавий таълим билишга ургатса, замонавий таълим урганганларидан турли вазиятларда фойдалана олишга, мустакил фикрлай олишга, узгалар фикрини англашга ва фикр махсулини саводли баён этишга каратилган. Лекин укувчи билимни пухта эгалламасдан уни амалиётда куллай олмайди. Бундай холатнинг олдини олиш учун укув жараёнининг бошидаёк укувчи эгаллаши зарур компетенция режалаштирилади. Кузланган максад зарур билимлар эгаллашгина эмас, балки шахсни ривожлантириш, англаш, яратиш кобилиятларини устиришга мулжалланади. Шунинг учун жамият тил таълимининг олдига узига хослиги, мазмунидан келиб чикиб компетенцияларни белгилади. Укувчиларда матн яратиш компетенциясини шакллантиришда шахсни ривожлантириш компетенциясини максад килиб олиб, инновацион технологиялардан фойдаланиш самарали натижа беради. Инсониятнинг маънавий, ижтимоий-сиёсий тараккиёти учун зарур булган илмий манбаларни авлодларга мерос килиб колдириш хамда аждодлар маънавий манбаларини тадкик этиб жамият ривожига хисса кушишни укувчилар онгига сингдириб бориш зарур. Аввало,

ёзма манбаларни урганиш ва шундай манбаларни матн яратиш технологияси оркали хосил килиш мумкин. Демак, асосий имкониятлардан бири матн яратишдир. Тил имкониятлар манбаи, матн эса натижалар мевасидир, чунки матн эгаллаган билим, куникма, малакалар хосиласидир. Мустакил яратилган матн - укувчи тафаккури кобилияти акс этиши, тугал мантикли, фалсафий хулосанинг укувчи томонидан кашф этилиши, юзага чикишидир. Айнан мана шу кашфиёт шахсни ривожлантириш компетенциясининг бош манбаидир. Бу ютукка эришишни матн яратиш компетенциясини шакллантиришдан бошланса, максадга мувофик булади. Билим узлаштириш кобилияти ижодкорликни, яратувчанликни юзага келтиради. Мантикий фикрлашнинг хато килмаслик талаби, укувчини изланишга, кашф килишга йуналтиради, шахс сифатида узлигини англаш, уз билим ва иктидорини узгаларга намойиш килиш истагини пайдо килади. Укувчиларда ижодий тафаккурни ривожлантириш уни ёзма фикр ифодалаш, мустакил матн яратишга ургатиш, укиш саводхонлигини оширишдан иборат. Матн яратишда муваффакиятга эришиш укитувчининг методларни мукаммал билиши, методни тугри саралаб танлай олиши ва уларни уз урнида куллай олиш махоратига боглик. Укувчи фаолияти уз-узидан фаоллашмайди, балки укитувчи томонидан илгор инновацион технологиялардан фойдаланиш яхши натижалар беради. Укувчи эгаллаши лозим булган зарурий билимлар хамда шу билимларга мос келадиган малака ва куникмалар тизими тугри танлансагина хар томонлама етук компетентлиги билан намуна була оладиган шахсни тарбиялаш мумкин. Укув жараёнида инновацион технологияларнинг уринли кулланилиши укувчиларни мустакил, эркин, мантикли фикрлашга, изланишга, хар бир масалага ижодий ёндашиш, масъулиятни хис этишга ургатади. Муаммоларни уз зиммасига ола билиш, тахлил килиш, кушимча воситалардан унумли фойдаланиш, энг асосийси, укишга, фанга, узи танлаган касбига нисбатан мехрини кучайтиради, таълимда самарали натижаларга эришилади. Она тили дарсларида кулланиладиган метод мавзулараро, булимлараро ва фанлараро богланишларни хам хисобга олган холда тармокланган методдан фойдаланиш кузланган натижани беради. Айникса, матн яратишда танланаётган метод урганилаётган тил материали мазмунига мувофик келиши, мавзунинг мураккаблик даражаси, урганилаётган укув материали юзасидан укувчиларда тушунчаларнинг мавжудлигини хисобга олиб танланиши, асосий максади ва урганилиши кузда тутилган мавзунинг хусусий максадига мувофик келиши шарт. Тармоклар (кластер) методи бир канча узаро якин методлар билан бирга кулланилса янада самарали

натижалар беради. Бунда, албатта, укувчиларнинг узлаштира олишини, мустакил ишлаш даражасини, ёш ва шахс хусусиятларини хам хисобга олиши лозим. Укувчиларда матн яратиш буйича таянч ва фанга оид компетенцияларни шакллантиришга йуналтирилган таълим технологиялар:

1. Хамкорликда ишлаш технологияси

2. Дидактик уйин технологияси

3. Муаммоли укитиш технологияси

4. Резюме технологияси

5. Хдмкорликда ишлаш технологияси

Хдмкорликда ишлаш технологияси. Бунинг асосий гояси -хамкорликда ишлашни урганиш. Хамкорликда ишлаш укувчиларда кдзгин аклий мехнатга, ижодий ва мустакил фикр юритишга ургатиш, шахс сифатида онгли мустакил инсонни тарбиялаш, хар бир укувчининг уз кучи ва кобилиятига булган ишончни мустахкамлаш, тахсил олишда масъулият хиссини шакллантиришни кузда тутади. Яратиладиган матнда бир-биридан олган кизгин фикрларни хулосалашни урганади.

Дидактик уйин технологияси, бу - таълим жараёнида укувчилар фаолияти уйин фаолияти билан уйгунлашишидир. Укувчи вазифаларга киришиши натижасида эркин ривожлантирувчи фаолият вужудга келади -ижодий мухит таркиб топади;

- уйин давомида мусобака, ракобат, хамкорлик, узаро ёрдам вужудга келади.

Матн яратишда уйин усуллари. Экранда турли касблар намойиш этилади ва укувчилар ёктирган касблар буйича матн тузиш мусобакаси уюштирилади. Халк маколларидан намуналар берилиб, шу маколлар асосида мантикий хулосаланган матнлар такдимоти узаро хамкорликда ташкил этилади.

Синф доскаси турли мавзулардаги тезислар билан жихозланади ва хар бир укувчи берилган тезисларнинг факат биргина абзацидан фойдаланиб, маълумотларни уз фикрлари билан давом эттиради. Бунда тезиснинг асосий гояси канчалик ёритилгани эътиборга олинади.

Муаммоли укитиш технологияси - берилган матннинг мазмунидан келиб чикиб муаммоли вазият яратиш. Масалан:

Яхши сузга учар кушлар эл булар,

Ёмон сузга пашша кучи фил булар.

Укувчилар билан эзгуликнинг кучига, ёмонликнинг, зулм ва адолатсизликнинг окибатига эътибор каратилиб, мунозара уюштирилади.

Муаммоли вазият яратилиб, муаммони бартараф этиш йуллари матнда акс эттирилиши талаб килинади. Бундай вазиятда дидактик асарлардан фойдаланилса хам яхши самара беради.

Резюме технологияси. Бу технологияда аник хисоб-китобларга асосланган холда шахсий режаларни туза олиш, кундалик фаолиятда турли жадвалли маълумотларни укий олиш ва узи хакда маълумотлар бера олиш, математик саводхонлик, фан ва техника янгиликларидан хабардор булиш хамда фойдаланиш компетенцияси шаклланади. Укувчиларда компетенцияларни шакллантиришга хизмат киладиган интерактив методлар.

«ТАРМОКЛАР» методи (КЛАСТЕР)

ФИКРЛАРНИНГ ТАРМОКЛАНИШИ, бу - педагогик стратегия булиб, у кузланган максадга эришишга ёрдам бериб, укувчиларни мавзуга тааллукли тушунча ёки аник фикрни эркин ва очик равишда кетма-кетлик билан узвий боглаган холда тармоклашга ургатади. Фикрларни тармоклаш куйидагича ташкил этилади:

1. Бадиий адабиётга мурожаат этилиб, анъанавий мавзу ва образларни кетма-кет ёзиб тахлил этадилар.

2. «Мозийга саёхат» уюштирилиб, маънавий меросларимиздан бирин-кетин намуналар келтирилади.

3. Узаро богликлиги ахамиятга олинади ва купайтирилади.

4. Бу маълумотлар узаро таккосланиб, бугунги кундаги ахамияти хакида киёсий матн яратилади. «Икки ёклама кундалик» методида урганилган асардан хотирада колган парчаси олинади ва яратиладиган матнда фойдаланилади, эркин, мустакил фикрлари билан ижодий ёндашиб тулдиради.

СВЕТОФОР - матн яратиш жараёнидан олдин укитувчи синф доскасига тезис шаклида мавзуга оид маълумотларни ёзиб чикади ёки плакатларда, тасвирда намойиш этади. Укувчиларга уйлаб чикиш учун 1 дакика вакт берилади. Сунг тезис билан рози булган хар бир укувчи яшил карточкани кутаради; рози булмаган - кизил карточкани; иккиланаётган ёки карор кабул килишда бетараф булишни хохлаётган - сарик карточкани юкорига кутаради. Уз фикрларини ёзма равишда матнда акс эттириб топширадилар. Ушбу машк барча укувчиларнинг фикрини билиб олишга имкон беради: хеч ким оддийгина томошабин булиб колмайди. Иштирокчиларда машк бошланганидан кейин фикрлардаги тафовутлар сабабларини билиш ва уз фикрини асослаш буйича кучли кизикиш пайдо

булади. Укувчиларнинг нуткини, уз нуктаи назарини химоя килиш, асослаш кобилиятини ривожлантиради.

Хар кандай топшириклар маълум укув мавзусига ва маълум ёшдаги укувчилар гурухига мослаштирилгандан кейин, уз натижасини курсатади. Юкоридаги жараёнлар асосан 7-9-синф укувчилари ёшларига мос ва муносиб.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги 997-сонли "Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карори.

2. "Таълим технологиялари" Р. Ишмухамедов.

3. Зиёдова Т.У."Матн яратиш технологияси". - Т.: Фан, 2007.

4. Расулова, Р. Б. (2020). Она тили фанини укитишда иктидорли укувчиларни аниклаш ва уларнинг нутк маданиятларини оширишда замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш. Ta'lim, fan va innovatsiya, 1(2), 37-40.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.