Научная статья на тему '6-cинф ўқувчиларда таянч ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришда таълим технологияларнинг ўрни'

6-cинф ўқувчиларда таянч ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришда таълим технологияларнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
333
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Таянч ва лингвистик компетенция / танишув технологияси / матн таҳлили / муомала қилиш кўникмалари / ўқувчи қобилияти / дўстона муносабат ва эркин фикрлаш. / Базовая и лингвистическая компетенция / технология знакомств / анализ текста / навыки общения / умение читать / дружелюбие и свободное мышление.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Кенжаева М. А.

Ушбу мақолада 6-синф ўқувчиларда она тили фанида таянч ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришда таълим технологияларнинг ўрни, қўлланилиш аҳамияти, танишув технологияси натижасида ўқувчиларнинг қобилиятларини рўёбга чиқариш, мулоқот юритишдаги тўсиқларни бартараф этишга ёрдам бериши, ҳамда матнни таҳлил қила олиш ва муомала қилиш кўникмаларини такомиллаштириш тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ БАЗОВЫХ И ЯЗЫКОВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ У УЧАЩИХСЯ 6 КЛАССА

В этой статье обсуждается роль образовательных технологий в развитии базовых и лингвистических компетенций на родном языке учащихся 6-х классов, важность их применения, использование технологии знакомств, чтобы помочь учащимся реализовать свои способности, преодолеть барьеры в общении, а также улучшить анализ текста и навыки общения.

Текст научной работы на тему «6-cинф ўқувчиларда таянч ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришда таълим технологияларнинг ўрни»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

6-СИНФ УЦУВЧИЛАРДА ТАЯНЧ ВА ЛИНГВИСТИК КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ УРНИ

Кенжаева М.А.

Сурхондарё вилояти Ангор тумани 3-сонли айрим фанлар чукур

урганиладиган ихтисослаштирилган мактаби

Аннотация: Ушбу мацолада 6-синф уцувчиларда она тили фанида таянч ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришда таълим технологияларнинг урни, цулланилиш ауамияти, танишув технологияси натижасида уцувчиларнинг цобилиятларини руёбга чицариш, мулоцот юритишдаги тусицларни бартараф этишга ёрдам бериши, уамда матнни таулил цила олиш ва муомала цилиш куникмаларини такомиллаштириш тугрисида фикр юритилган.

Калит сузлар: Таянч ва лингвистик компетенция,танишув технологияси, матн таулили, муомала цилиш куникмалари, уцувчи цобилияти, дустона муносабат ва эркин фикрлаш.

РОЛЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ БАЗОВЫХ И ЯЗЫКОВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ У УЧАЩИХСЯ 6 КЛАССА

Кенжаева М.А. Ангорский район Сурхандарьинская область

Специализированная школа №3 с углубленным изучением родного языка и

литературы

Аннотация: В этой статье обсуждается роль образовательных технологий в развитии базовых и лингвистических компетенций на родном языке учащихся 6-х классов, важность их применения, использование технологии знакомств, чтобы помочь учащимся реализовать свои способности, преодолеть барьеры в общении, а также улучшить анализ текста и навыки общения.

Ключевые слова: Базовая и лингвистическая компетенция, технология знакомств, анализ текста, навыки общения, умение читать, дружелюбие и свободное мышление.

482

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

THE ROLE OF EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN THE DEVELOPMENT OF BASIC AND LINGUISTIC COMPETENCIES IN 6TH

GRADE STUDENTS

Kenjaeva M.A.

Specialized school №3, Angor district, Surkhandarya region

Abstract: This article discusses the role of educational technologies in the development of basic and linguistic competencies in the native language of 6th grade students, the importance of their application, the use of acquaintance technology to help students realize their abilities, overcome barriers to communication, and improve text analysis and communication skills.

Keywords: Basic and linguistic competence, dating technology, text analysis, communication skills, reader ability, friendliness and free thinking.

Бугунги кунда таълимнинг асосий принципларидан бири укувчиларнинг билим, куникма ва малака билан бирга хаётий компетенцияларини шакллантириш, яъни улар эгаллаган билимларидан кундалик хаётда дуч келадиган амалий хамда назарий масалаларни ечишда шунингдек, таниш ёки нотаниш вазиятларда фойдаланишга тайёрлашдан иборат. Маълумки, Узбекистон Республикасининг “Таълим туFрисида”ги ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, шунингдек, 2017 йилнинг 15 март санасида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 140-сонли Кдрори билан “Умумий урта таълим туFрисида”ги Низом кабул килинган. У “миллий ва умумбашарий маънавий кадриятлар, мехнат куникмалари, ижодий тафаккур, теварак оламга ва касб танлашга онгли муносабат негизида фан асослари буйича тизимли билимлар олинишини таъминлаш, билимларни узлаштиришга эхтиёжни кучайтириш, таянч укув, илмий ва умуммаданий билимлар, маънавий-ахлокий фазилатларни шакллантириш”га йуналтирилган.“Умумий урта таълим туFрисида”ги Низом умумий урта таълимни ташкил этиш ва умумий урта таълим муассасаларининг фаолиятини амалга ошириш тартибини белгилайди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 6 апрелдаги “Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида”ги 187-сонли карори таълим-тарбия сохасини замон талабларига мос равишда такомиллаштириш, укитиш сифати ва самарадорлигини оширишда мухим ахамият касб этади.

Шунга кура таълим жараёнида укувчилар эгаллаган билим, куникма ва малакаларини бевосита кундалик хаётида куллашга ургатадиган компетенциявий ёндошувга асосланган ДТСларни яратиш ва таълим жараёнига

ГМ

483

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

куллаш зарурияти юзага келди. Компетенциявий таълим укувчиларнинг маълум билимлар йотиндисини эгаллашнигина эмас, балки шахсни ривожлантириш, англаш ва яратиш кобилиятларини устиришни мулжаллайди.

Она тили фанини укитишнинг асосий максади мустакил фикрлай оладиган, нутк ва мулокот маданияти ривожланган саводхон шахсни шакллантиришдан иборат. Шунинг учун жамият она тили таълими олдига укувчи шахсда фикрлаш, узгалар фикрини англаш ва фикр махсулини OFзаки ва ёзма шаклда саводли баён кила олиш, яъни мустакил ва ижодий тафаккурни ривожлантириш вазифасини куяди. Шундан келиб чикиб тил таълимини узлаштириш жараёнида укувчиларда, шу фаннинг узига хослиги мазмунидан келиб чиккан холда компетенцияларни эгаллаш белгиланди. Укитувчи укувчиларда таянч ва фанга оид компетенцияларни шакллантириш учун таълим технологияларини танлашда синфлар кесимида таянч компетенцияларни белгилаб олади. Бу таянч компетенциялар куйидагилардан иборат:

Коммуникатив компетенция - укувчининг ижтимоий вазиятларда она тилида хамда бирорта хорижий тилда мулокотга кириша олиши, муомала маданиятига амал килиши, мослашувчан ва хамкорликда жамоада самарали ишлай олиш лаёкатига эга булишини назарда тутади.

Ахборотлар билан ишлаш компетенция - дарслик, укув кулланма ва медиаманбалар (радио, телевизор, интернет ва бошкалар)дан зарур маълумотларни излаб топа олиш, саралаш, кайта ишлаш, саклаш, улардан самарали фойдалана олиш, медиа маданиятга эга булиш.

Узини узи ривожлантириш компетенция - доимий равишда узини узи мустакил ва ижодий ривожлантириш, хаёт давомида мустакил укиб-урганиш, хаётий тажрибасини мустакил равишда мунтазам ошириб бориш, мустакил карор кабул кила олиш.

Ижтимоий фаол фуцаролик компетенция - синфда, мактабда, оилада, махаллада ва жамиятда утказиладиган тадбирларда фаол иштирок этиш, узининг бурчини билиш, унга риоя килиш.

Миллий ва умуммаданий компетенция - ватанга садокатли, инсонларга мехр-окибатли хамда умуминсоний ва миллий кадриятларга эътикодли булиш, бадиий ва санъат асарларини тушуниш ва соFлом турмуш тарзига амал килиш.

Математик саводхонлик, фан ва техника янгиликларидан хабардор булиш уамда фойдаланиш компетенция - аник хисоб-китобларга асосланган холда шахсий, оилавий, касбий ва иктисодий режаларни туза олиш, кундалик фаолиятда жадвалли маълумотларни укий олишдан иборат.

Компетенциявий ёндашувга асосланган таълимдан кузланган максад -киришувчан, юзага келган муаммонинг уч-турт хил ечимини топа оладиган

ГМ

484

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

ижодкор укувчини тарбиялашдан иборат. Она тили фанини укитаётган укитувчининг олдига куйидаги асосий вазифалар куйилмокда:

- укувчиларни фикрлашга, узгалар фикрини англашга, уз фикрини OFзаки ва ёзма шаклда саводли баён кила олишга каратилган нутрий компетенцияни рив ожлантириш;

- укувчиларда грамматикага оид узлаштириладиган билимларни ( фонетика, лексикология, сузнинг таркиби, суз ясалиши, морфологоия, синтаксис, ёзув ва имло, тиниш белгилари, нутк услублари, стилистикага оид тушунчаларни) ривожлантириш;

- она тилининг кенг имкониятларидан унумли фойдаланган колда фикрини туFри ва равон баён эта олишни ривожлантиришга каратилган лингвистик компетенцияларни ривожлантириш.

Шу сабабли она тили фани укитувчиси компетентликка йуналтирилган дарсларни ташкил этишда нутций ва лингвистик компетенцияларни ривожлантиришга, укувчиларнинг мустакил ишлашига ва уларнинг фаоллигини ошириб боришга эътибор каратиши лозим.

Укув жараёнида таълим технологияларининг кулланилиши укувчиларни мустакил, эркин фикрлашга, изланишга, кар бир масалага ижодий ёндашиш, масъулиятни кис этиш, таклил килиш, кушимча воситалардан унумли фойдаланишга, энг асосийси укишга, фанга, узи танлаган касбига нисбатан кизикишини кучайтиради, таълимда самарали натижаларга эришилади. Таълим технологиялари кулланилган машFулотлар укувчилар эгаллаётган ахборотларни излаб топишга, мустакил урганиб таклил килишларига, катто хулосаларни кам узлари келтириб чикаришларига каратилади. Она тили таълими жараёнида укувчиларда таянч ва фанга оид компетенцияларни шакллантиришда “Танишув ” технологиясини намуна сифатида келтирсак:

Технологиянинг мацсади:

- укув жамоаси иштирокчиларин бир-бирлари билан таништириш, самимий дустона муносабат ва ижодий мукитни юзага келтириш.

- укувчиларнинг ижодий имконияти ва шахсий сифатларини очиш.

- синф хонада ишлаш учун кулай шароитни вужудга келтириш.

Ыашгулотни утказиш тартиби:

MашFулот бошида укитувчи укувчиларни кичик гурукларга ажратади. Х,ар бир кичик гурукга йилнинг бир фаслида туFилган укувчиларни киритади ва куйидаги топширикни беради:

- узингиз туFилган фаслингизга характеристика беринг (бадиий-мусикий, сакнали, казил - мутойибали ва коказо куринишда);

- йилнинг шу фаслида туFилганларнинг умумий характери камда гурук катнашчиларнинг ухшашликлари ва узига хос томонлари билан таништиринг;

ГМ

485

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

- ушбу фаслдаги фаолиятларни сузлаб беринг;

- бошка фаслдаги гурух катнашчиларига баFишланган фикр ёки баFишлов яратинг ва ижодий тилаклар билдиринг.

Укитувчи укувчиларни такдимот коидалари билан таништиради. Укувчилар берилган топширикни уз вактида бажариши учун тайёрланишга вакт ажратилади ва улар учун шароит яратилади Гурухлар тайёргарликни бошлайдилар. Ушбу чикиш адабий-мусикий композиция шаклида хам тайёрланиши мумкин.

Иккинчи боскичда гурухлар тайёрлаган ижодий чикишларини намойиш этадилар. Бунда укувчилар 6-синф она тили дарслигида берилган “Матн турлари. Х,икоя матни, Тасвирий матн ва Мухокама матни” буйича ёзган матнларни укиб тахлил киладилар.Яъни хар бир матн турлари буйича намуналар келтириб,уни тахлил киладилар.

1- Гуру.у. Хикоя матни. Ифтихор

Нихоят, Лондондан Тошкентга учадиган булдик. Х,аво кемасига чикишимиз билан осойишта ва ёкимли овоз янгради:«Ассалому алайкум, хонимлар ва жаноблар! Сизларни «Узбекистан хаво йуллари» миллий авиакомпанияси номидан муборакбод этамиз!»Ростини айтсам, кузимдан ёш чикиб кетди. Бу сузлар менинг тилимда, она тилимда жаранглади! Ватанимдан минглаб чакирим нарида, таFин юзлаб хорижий йуловчилар утирган кемада !..

Акалли мана шу холатнинг узи учун Истиклолга минг бора таъзим килишга тайёрман! (Уткир Хршимов)_____________________________________________

Биринчи гурух иштирокчилари “Ифтихор”сарлавхаси билан берилган матн, нега айнан хикоя матнида булгани ва кандай хикоя берилганининг таърифини айтади.

2- Гуруу. Тасвирий матн. Орол ва дарё

Орол уша-уша. Узокдан туриб карасанг, куз туймайди. Илон каби буралиб окувчи дарё шу ерга келганда, иккига ажралган, уч чакиримдан сунг яна бирлашади. Кушкокил янглиF ирмок орасидаги орол эса яшнаб турибди. Наъматак, ёввойи жийда, бакатерак жой талашгандек айкаш-уйкаш булиб кетган. Сувга эгилиб турган жийда барглари кумуш каби товланади.Атроф сокинлик хукмида. Дарёнинг окиши хам, оролдаги калин дарахтзорнинг эпкинда тебраниши хам улуFвор■ (Тохир Малик)__________________________

Иккинчи гурух иштирокчилари “Орол ва дарё” сарлавхали матн, тасвирий матнда нима берилгани ва унда ниманинг тасвири ёритилганини изохлайди.

3- Гуруу. Мууокама матни. Навруз

Навруз узбек халкининг шундай бир кадриятики, у миллатнинг борлигини, улуглигини намоён этади.Навруз хеч бир шубхасиз, халкимиз билан бирга яшаб, бирга улFайиб, тараккий топган байрамдир.Халк тарихи ва

486

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

маданиятининг ажралмас кисми булган Навруз канчалик кухна илдизларга эга булса, айни пайтда шунчалик хар йили биз билан ёнма-ён янгиланиб, кайта кувватга киради. Ушбу байрамга муносабат халкимизнинг утмиши, бугуни ва келажагига муносабатнинг рамзи сифатида хам намоён булади. (Ш.Турдимов. «Х,икматлар хазинаси» китобидан)______________________________________

Учинчи гурух иштирокчилари “Навруз” сарлавхали матнда ниманинг мухокамаси берилгани ва матн нима хакида эканлигини изохлайди.

Х,ар бир чикиш тугагач, бошка гурух катнашчилари намойиш этилган ижодий ишни тулдиришлари ва мавзуга доир саволлар беришлари мумкин.Саволлар матн буйича булиб, куйидагича:

1. Х,икоя матни деб нимага айтилади?

Жавоб: Х,икоя матнида муаян предмет ёки вокеа-ходисалар хакида хабар берилади, хикоя килинади.

2. Тасвирий матн деб нимага айтилади?

Жавоб: Муаян предмет ёки вокеа-ходисалар таърифланган, тавсифланган матн тасвирий матн хисобланади. Тасвирий матн бадиий адабиётда купрок кулланади.

3. Мухокама матни деб нимага айтилади?

Жавоб: Муаян предмет ёки вокеа-ходисалар хакидаги фикр-мулохазалар баён килинган матн мухокама матн хисобланади. Мухокама матни дарсликлар ва илмий китобларда купрок кулланади.

Охирги боскичда укитувчи машFулотга якун ясар экан, синфхонага куйидаги саволлар билан мурожаат килиб, укувчиларни очик мулокотга чакиради:

-Гурух иштирокчилари, укувчилар, бир-бирларингиз хакида нималарни билиб олдиларингиз?

- Укувчиларнинг муомала маданияти кандай булиши керак?

- К,айси саволлар ва муаммолар хал килинди?

- Дарс давомида матннинг кандай турларини тушуниб олдик?

- Х,ар бирингиз узингиз учун кандай хулоса чикардингиз?

- Демак биз, кандаймиз?

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, танишув технологияси натижасида укувчиларнинг кобилиятларини руёбга чикариш, дустона муносабат, мулокот юритишдаги тусикларни бартараф этишга ёрдам бериш, хамда матнни тахлил кила олиш ва муомала килиш куникмалари такомиллаштирилади. Бунда укувчини таълим тизимига мослаштирмай, балки укувчининг индивидуал хусусиятларини хисобга олган холда ривожланиши учун имкон берилади. Укувчининг уз-узини ривожлантириш, мустакил укиш, узлигини намоён этиш, фаоллаштириш хусусиятлари асосида англаш, мушохада килиш, уз амалий

ГМ

487

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

фаолиятида синаб курит, янги FOя ва фикрларни билдириш, мавжуд муаммолар ечимининг самарали йулларини кидириш учун эркинлик бериш, унинг ижодий, танкидий тафаккурини ривожлантириш учун шароит яратилади. Бундай вазиятда хар кандай укувчи узига хос такрорланмас табиати, характер хусусиятини фаоллаштиришга, намойиш килишга интилади. Бунинг учун укитувчи тайёр электрон ресурслар ёрдамида дарс утиш билан чегараланмасдан балки, замонавий таълим технологиялар имкониятларидан самарали фойдаланиб фан ва унинг таркибига кирувчи билимлар мазмунини укувчиларга етказиш малакасига эга шахс сифатида фаолият олиб бориши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 6 апрелдаги 187-сон “Умумий урта таълим ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида” ги карори

2. “Таълим технологиялари” Р. Ишмухамедов Тошкент -2014

3. Она тили укитиш методикаси А.Гуломов Тошкент - 2012

4. Она тили укитиш методикаси. Тошкент - 2017 йил

5. Абдураимова М. Она тили таълимида илFор педагогик технология. Тошкент-2005 йил.

6. Ишмухамедов Р.Ж., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик технологиялар.- Т.: Нихол, 2013, 2016.

7. Н.Махмудов, А.Нурмонов,А.Собиров, Д.Набиева. 6-синф она тили дарслиги Тошкент - 2017 йил

488

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.