Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРДА ИХТИРОЧИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ'

ЎҚУВЧИЛАРДА ИХТИРОЧИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
30
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИХТИРОЧИ / ТАКОМИЛЛАШТИРИШ / ТАФАККУР / ТУғМА / МАНТИқ / МУТТАСИЛӢ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Тоғаев Х., Алқоров Қ., Муртозаев А.

Ушбу мақолада ўқувчиларнинг ихтирочилик қобилиятларини шакллантиришнинг илмий асослариги оид мулоҳазалар келтирилган.В данной статье представлены обзоры, посвященные научным основам формирования изобретательских способностей студентов.In this article, reviews on the scientific foundations of the formation of inventive abilities of students are presented.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРДА ИХТИРОЧИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ»

УЦУВЧИЛАРДА ИХТИРОЧИЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШ АСОСЛАРИ

То гаев Х.,

Жиззах давлат педагогика институты,

Жиззах, Узбекистон

Алцоров Ц.,

Жиззах давлат педагогика институти,

Жиззах, Узбекистон

Муртозаев А., Жиззах давлат педагогика институти,

Жиззах, Узбекистон.

E-mail: mr.qodir@bk.ru

Аннотация. Ушбу мацолада уцувчиларнинг ихтирочилик цобилиятларини шакллантиришнинг илмий асослариги оид мулохазалар келтирилган.

Калит сузи: ихтирочи, такомиллаштириш, характер, тафаккур, тугма, мантиц, муттасил.

Аннотация. В данной статье представлены обзоры, посвященные научным основам формирования изобретательских способностей студентов.

Ключевые слова: изобретение, совершенство, характер, мышление, логика, врожденное, непрерывное.

Abstract. In this article, reviews on the scientific foundations of the formation of inventive abilities of students are presented.

Key words: invention, perfection, character, thinking, innate, continuous.

Ихтирочилик бу фацат инсонга хос булган фаолият куриниши. "Ихтирочлик" тушунчаси мехнат цуролларини такомиллаштириш жараёнида ва мехнатни ижодий хамда ижодий булмаган турларга ажратиш натижасида вужудга келган. Ихтирочликнинг характерли хусусияти энг аввало шундан иборатки, у илмий ижод натижаларига таяниб, техник тизим ва цурилмаларни ишлаб чициш, яратиш ва ишлатиш билан боглиц булган маълумотларни амалиётга цуллаш усулларини излайди.

Ихтирочиликнинг назарий асослари: цуйилган муаммоли масаланинг ечимини топиш самарадорлигини оширишга йуналтирилган гоя, тасаввур ва царашларни хар томонлама тахлиллар асосида очиб берувчи ижодий тафаккур (идрок ва фикрлар) мажмуасидир. Бу жараёнда гоя алохида тарзда вужудга келади, сунгра шаклланади ва мустахкамланиб ижодкорлик масаласининг ижобий ечими юзага чицади.

Фалсафий асослари: Ижодий тафаккурнинг фалсафий асосларига кура, фикрлаш алохидаликдан махсусликка ва ундан умумийлик томон борлицни

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

билиш сари харакатланади ва у мантикнинг предметини ташкил килади. Аммо, бу мантик предмети, борликни билиш йулидаги адашишлар, унга боришнинг эгри-бугри йуллари ёки туFри йулдан бориши мумкинлиги, шунингдек, ундаги "фикрий тусиклар" ва ундаги утишга кумаклашувчи "куприк" зинапояларга эътибор каратмайди ёки бошкача айтилганда борликни билиш йулидаги хар хил зиддиятлар уни кизиктирмайди. Мантик энг сунгги натижа - борликнинг соф холда булишини, яъни билишга каратилган тафаккур харакатини тан олади.

Психологик асослари: Психологияда унинг акси булиб, яъни унинг предмети билишга элтувчи техник фикрлаш харакати йулининг эгри-бугрилиги ва унинг сабаби, бу йулдаги тусикларнинг кандай пайдо булиши ва уни енгиб утишни урганиш, киска ва осон йуллар билан максадга эришиш унинг предмети асосини ташкил килади. Чунки, хар кандай билиш, зарурий кузатувлар олиб бориш, хисоб-китоб ва тажрибалар килиш, фактларга ажратиш, фактларни таккослаш, натижаларни умумлаштириш, исботлаш, хулоса чикариш ва текшириб куриш ва бошкалардан иборат булиб, узида маълум ва номаълумликлар билан боFлик хар-хил карама-каршиликларни мужассамлаштиради, яъни укувчи ниманидир билса, яна нималарнидир билмасликларини англайди ва уни билиши зарурлигига иштиёк, хохиш пайдо булади.

Ихтиро деб - халк хужалиги, ижтимоий курилиш ёки ватан мудофаасининг хар кандай сохаларига тааллукли ижобий самара берадиган янги ёки аввалгисидан жиддий фарк киладиган ижобий техник ечимга айтилади.

Ихтиро объектига - яъни курилма, усул, фойдали модел, моддалар, товар белгилари, мавжуд ихтирони бошка максадда куллашлар киради.

Кишлок хужалик экинлари ёки усимликларнинг янги нави, хайвон ва паррандаларнинг янги зотларини яратишга хам ихтиро учун патент берилади.

1. Куйидагилар ихтиро деб тан олинмайди:

2. Хужаликни юритиш ва бошкаришни режалаштиришни янгича тузиш;

3. Молиялаштириш ва шартли белгилар;

4. Куриш лойихалари ва бошка схемалар;

5. Укитиш, ургатиш ва тарбиялаш усуллари;

6. Буюмнинг ташки куринишига оид талаблар;

7. Адолат ва ахлок низомларига хос фойдасиз техник ечимлар.

Ихтирочи, шоир ёки рассом булмок учун туFма кобилиятга эга булиши

керак, деган фикр куп вактлардан бери хукм суриб келди. Аммо эндиликда хар ким хам ижод кила олиши мумкинлигини купчилик тан олмокда.

Хуш бунинг учун нима килмок керак?

Бу саволга тула-тукис жавоб бериш кийин. Фикримизча, хозирги замон мухандиси ва хар бир ижодий ходим куйида келтирилган фазилатларга эга булиши керак

Даставвал, билимли булиш керак. Ижод - бирон янги нарса яратиш хакидаги фикр ва FOянинг пайдо булиши билан бошланади. Гояни билим куртаги, самараси деса булади. Маълум хажмдаги билимга эга булмаган хар канча уйлагани билан бирон бир FOяга эга була олмайди.

Иккинчидан - мустакил урганишга булган кобилият. Одам уз устида ишламай куйса, ундаги дастлабки билим захираси, канчалик улкан булмасин,

»

8

ВЕСТНИК НАУКИ И ТВОРЧЕСТВА

барибир, жамият билим даражасидан оркада колади ва бундай одамнинг ижодчиликка булган кобилияти уз-узидан йуколади. Ижодий иш билан шуFулланаётган хар бир мухандис ёки олим билан сузлашсангиз, улар уз ишларида, асосан, мустакил равишда эгаллаган билимларидан фойдаланаётганларини айтиб берадилар.

Учинчидан - хотира. Олдиндан тупланган билим ва FOялар омборидир. Хотира булмаса ижодкорликнинг биринчи шарти булган билимнинг хам хажми етарли булмайди.

Туртинчидан - тасаввур. Кузатилаётган ходисаларнинг пинхоний томонларини фактлар асосида аниклай олиш ва шу тарика хакикатга якин турадиган тушунчаларни келтириб чикариш лозим.

Бешинчидан - кузатувчилик. Атроф мухитдаги нарса ва ходисаларни кузатишнинг ахамияти мухим. Баъзи холларда (хусусан, фанда) хатто "арзимаган" майда-чуйдалар хам катта ихтироларнинг вужудга келишига сабаб булиши мумкин.

Олтинчидан - билимга кизикиш-маълумки, жамият ривожланган сари, табиатни билиш ва табиий бойликлардан фойдаланиш усиб борган сари турли фан сохаларининг узаро алокаси шунчалик мустахкамланиб боради.Фандаги мавжуд имкониятлардан фойдаланмок учун, олим ва инженер уз сохасини яхши ва мукаммал билишигина кифоя килмайди, балки бошка сохаларни хам билиш такозо этилади. Бунинг учун билимга кизикиш шарт. Бу коида бошка ижодкорларга хам тааллукли.

Еттинчидан - ^одисаларга танкидий назар билан караш. Маълумки, теварак-атрофимиз нарса ва ходисалар билан тулик. Шу нарса ва ходисаларга хамиша бир колипдаги, "куюшкондан ташкари" чикмайдиган назар билан карамаслик керак. Уларга нисбатан танкидий муносабатда булинса, янглишилмайди.

Саккизинчидан - иштиёк. Ижод йулида активлик, жушкин кизикиш курсатмок шарт. Иштиёкнинг кузатувчанлик характерига бир кадар ухшаб кетиши сабабли, уларни бир-бири билан чалкаштириб юбормаслик керак.

Тущинчидан - сабот. Олдига куйилган максадни амалга оширишда юз берадиган хамма кийинчиликларни катъият ва ирода кучи билан бартараф килиш керак.

Унинчидан - аклий фаоллик. Бу фазилат аклий хамда жисмоний кучларнинг зур берилиши талаб килинган холларда харакатга муттасил тайёр туриш, демакдир.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбек Миллий Энциклопедияси. Том 13, 141 бет; Том 27, 349 бет.

2. Назаров К. ва бошкалар. Фалсафа маърузалар матни. "ДИТАФ", 2000 йил, 45 б.

3. Пушкин Н.В. Эвристика - наука о творческом мышлении. - М., 1967.

4. Кедров Б. О творчестве в науке технике. - М.: «Молодая гвардия», 1987.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.