Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОГУМАНИСТИК ДУНЁҚАРАШНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ЗАРУРИЯТ СИФАТИДА'

ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОГУМАНИСТИК ДУНЁҚАРАШНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ЗАРУРИЯТ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экогуманистик дунѐқараш / экологик тарбия / ижтимоий тарбия / экологик онг / экологик маданият

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Э. Хусанов

Мазкур мақола ўқувчиларда экогуманистик дунѐқарашни ривожлантиришга бағишланади. Инсоният ривожланишининг ўзига хос олтин даври сифатида намоѐн бўлаѐтган бугунги кун глобал муаммоларини ўрганар эканмиз, фан ва технологиялар тараққиѐти доирасида ўзгараѐтган турмуш тарзидаги қулайликлар қувончлари қаторида, кўплаб: экотизимлар захираси тугаб бораѐтгани, аҳоли сонининг кўпайиши, саноатлаштириш, табиий ресурслар миқдорининг камайиши, ҳаво ва сувнинг ифлосланиши, ўсимлик ва ҳайвонот турларининг йўқ бўлиб кетиши ва иқлим ўзгариши, чўлланиш сингари экологик муаммоларнинг кенгайиши эртанги тараққиѐтга жиддий рахна солмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОГУМАНИСТИК ДУНЁҚАРАШНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ЗАРУРИЯТ СИФАТИДА»

УЦУВЧИЛАРДА ЭКОГУМАНИСТИК ДУНЁЦАРАШНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ИЖТИМОИЙ-ПЕДАГОГИК ЗАРУРИЯТ СИФАТИДА

Э. Хусанов

УзМУ "Педагогика ва психология" кафедраси таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацола уцувчиларда экогуманистик дунёцарашни ривожлантиришга баFишланади. Инсоният ривожланишининг узига хос олтин даври сифатида намоён булаётган бугунги кун глобал муаммоларини урганар эканмиз, фан ва технологиялар тарацциёти доирасида узгараётган турмуш тарзидаги цулайликлар цувончлари цаторида, куплаб: экотизимлар захираси тугаб бораётгани, а^оли сонининг купайиши, саноатлаштириш, табиий ресурслар мицдорининг камайиши, х,аво ва сувнинг ифлосланиши, усимлик ва хдйвонот турларининг йуц булиб кетиши ва ицлим узгариши, чулланиш сингари экологик муаммоларнинг кенгайиши эртанги тарацциётга жиддий рахна солмоцда.

Калит сузлар: экогуманистик дунёцараш, экологик тарбия, ижтимоий тарбия, экологик онг, экологик маданият

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвящена развитию экогуманистического мировоззрения у студентов. Когда мы изучаем глобальные проблемы современности, которые проявляются как уникальный золотой век развития человечества, среди радостей смены комфортности образа жизни в рамках развития науки и техники есть немало: истощение резервов экосистем, рост населения, индустриализация, истощение природных ресурсов, загрязнение воздуха и воды, исчезновение видов растений и животных и расширение экологических проблем, таких как изменение климата и опустынивание, серьезно влияют на развитие завтрашнего дня.

Ключевые слова: экогуманистическое мировоззрение, экологическое образование, социальное образование, экологическое сознание, экологическая культура

ABSTRACT

This article is devoted to the development of ecohumanist worldview in students. When we study the global problems of today, which is manifested as a unique golden age of human development, among the joys of the changing lifestyle comforts within the framework of science and technology development, there are many: depletion of ecosystem reserves, population growth, industrialization, depletion of natural resources, air and water pollution. , the extinction of plant and animal species and the expansion of

27-mart, 2024

155

environmental problems such as climate change and desertification are seriously affecting the development of tomorrow.

Keywords: ecohumanistic outlook, ecological education, social education, ecological consciousness, ecological culture

Бугунги кунда экологик вазиятни кескин тус олишига инсон таъсирини комплекс урганиш катта илмий-амалий ахамият касб этиб, унинг илмий-методологик асослари билан бир цаторда педагогик жихатлари ва тамойилларини ривожлантириш зарурати юзага келаётганини айтиш мумкин. Дархацицат бугун барцарор экологик вазиятни, атроф-мухит мусаффолигини сацлаш ва табиий ресурслардан оцилона фойдаланишнинг мухим субъектив омили булган экологик дунёцарашни шакллантириш, ривожлантириш ва юксалтириш, шунингдек "экология сохасидаги ишларнинг ахволини яхшилаш" долзарб ахдмият касб этмоцда.

Инсоният ривожланишининг узига хос олтин даври сифатида намоён булаётган бугунги кун глобал муаммоларини урганар эканмиз, фан ва технологиялар тарацциёти доирасида узгараётган турмуш тарзидаги цулайликлар цувончлари цаторида, куплаб: экотизимлар захираси тугаб бораётгани, ахоли сонининг купайиши, саноатлаштириш, табиий ресурслар мицдорининг камайиши, хаво ва сувнинг ифлосланиши, усимлик ва хайвонот турларининг йуц булиб кетиши ва ицлим узгариши, чулланиш сингари экологик муаммоларнинг кенгайиши эртанги тарацциётга жиддий рахна солмоцда. Шу боис атроф-мухитни мухофаза цилиш, табиатдан оцилона фойдаланиш, экологик муаммоларни хал этиш масалалари хар цачонгидан хам долзарб вазифага айланиб, инсоният ва табиат уртасидаги муносабатларни тартибга солиш заруратини келтириб чицарди. Шу жихатдан, шахс экологик маданиятини, экогуманистик принциплар асосида шакллантириш мазкур муаммонинг энг тури ечимидир. Экологик ва экогуманистик дунёцараш муаммосининг турли жихатлари, турли мазмундаги ифодаси, турли фанлар доирасида тадцицот объектига айлангани, айнан ушбу мавзунинг кенг цамровдаги урганиш ва изланишларга эхтиёжи борлигидан далолат беради.

Ахоли сонининг усиши, фан ва техника тарацциёти, инсон эхтиёжларининг ортиши бир томон-у, "инсон-табиат" тизимидаги тарбиявий муаммолар, унинг асл сабаби булган жамият азоларининг экогуманистик дунёцарашининг пасайиб бориши алохида бир томон сифатида ер юзида цатор экологик муаммоларнинг авж олишига олиб келмоцда. Шу сабабдан хам, хозирги кунда "соф табиат" хацида гап юритиш бироз мушкулдир. Швейцариянинг IQAir компанияси хар йили жахондаги «хаво сифати индекси»ни эълон цилиб боради. 2022 йил IQAir мутахассислар дунёдаги 6475 шахарлардан атиги 222 тасида хаво тозалиги ЖССТ

27-mart, 2024

156

стандартларига жавоб беришини аниклади. Ва бу руйхатда Узбекистан "Дунёнинг энг ифлосланган мамлакатлар ва минтакалари» руйхатидан 12 -уринни (2022 й.) эгаллади. Биргина озон катламининг емирилиши билан бир каторда каттик зарралар таркаб хавонинг ифлослантириши инсон соFлиFининг ёмонлашишига асосий сабаб булмокда. БМТ маълумотига кура, дунё буйлаб хар 10 кишидан 9 нафари ифлосланган хаводан нафас олади ва бу юрак-кон томир касалликлари, инсулт, упка саратони ва бошка нафас йули касалликларига олиб келади. 2022 йилги маълумотларга кура, атмосфера хавоси ифлосланиши окибатида 7 миллион бевакт улим холатлари кузатилган. Океанлардан чикадиган кислород эса дунёхамжамиятининг нафас олишига тулик имкон бермайди ва бу етишмовчиликни асосан дарахтлардан чикадиган кислород оркали тулдириб борилади. Аммо, кислород билан туйинтириб борадиган дарахтлар сони сунгги вактларда эътиборсизлик хамда кесиб ташланаётганлиги сабаб кескин камайиб кетмокда.

Табиатнинг келажаги кандай булади, экодунёни техноген муаммолардан кандай куткарилади? Камайиб бораётган усимлик ва фауна турларини кандай купайтирилади? Табиий дунёдаги кайта тиклаб булмас узгаришлар кандай офатларга олиб келади? Инсонларнинг табиатнинг мухим бир булаги сифатида омон колиши табиатга боFликми, ёки аксинча? Шу каби куплаб саволларга жавоб топиш учун ёшларимизда экоцентиризм фалсафасини ривожлантиришга каратилган тизимли экологик таълим ва тарбия замонавий асосда лойихаланган булиши керак. "Экотсентризм - бу дунёкараш, фалсафа, шунингдек, табиатни инсоннинг манфаат мезонларидан катъий назар, ёввойи табиатни мустакил кадрият деб хисоблайдиган ва бу кадриятнинг инсоният максадлари ва эхтиёжларидан устунлигини назарда тутувчи дунёкараш, фалсафа, шунингдек, атроф-мухитни мухофаза килиш мафкурасидир".

Узбекистонда давлат ва жамият курилиши сохасида амалга оширилаётган кенг куламли ислохотларнинг янги боскичида бундай глобал экологик муаммоларнинг олдини олиш, баркарор ривожланишга эришишга алохида эътибор каратилмокда. Айникса, сунгги йилларда сохага оид куп конун ва меъёрий-хукукий хужжатлар кабул килинди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 30 декабрдаги "Республикада кукаламзорлаштириш ишларини жадаллаштириш, дарахтлар мухофазасини янада самарали ташкил этиш чора-тадбирлари турисида"ги фармони ва 2021 йил 30 декабрдаги "Атроф-мухитни мухофаза килиш хамда экологик назорат сохасидаги давлат органлари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари турисида"ги карори кабул килингани жамиятда экологик маданиятни шакллантириш жараёнларига янги мазмун баFишлади.

2030 йилгача булган даврда Узбекистон Республикасининг "Атроф мухитни мухофаза килиш концепциясини тасдиклаш турисида"ги Президент Фармонида

27-mart, 2024

157

экоnогнк MyaMMonapHu GapTapa^ этнm op^ann HHCOH-TaGnaT-^aMHaT KOMnoHeHTnapHHHHr y3apo MyTaHOCHGnHrHHH ca^namra anoxuga ypFy GepunraH GynnG, TaGuaT Myxo^a3acHHH aManra ornHpurnga xap ^aHgafi h^thmohh-chcchh nopa-TagGnpnapHH ^ynnam GunaH Gnpra ^aMnaT at30napn ohfhhh экогyмaннcтнк gyHe^apam ocraga Tyna^OHnM maKnnaHTnpMac экaнмнз экооnaмнн Typnn HeKKHMmnapgaH ^yT^apaonMafiMro.

HnMMH gonpanapga экогyмaннcтнк gyHe^apam ^aMnaT Ba TaGnaTHMHr y3apo Tatcnp Ba aпокagоpnнгннн муво^нкnamтнpнmгa нyнaптнpнпгaн MHCOH ^aonnaTKHMHr M^ogacn cn^aTnga TatpM^naHagM. EnHoGapMH, TaGnaTHM, yHMHr GoHnKKnapKHM Myx,0^a3a Ku^nm Macananapn TatnnM T^nM^^r Ma3MyHnra cннгgнpнпгaн Gyncaga, em aBnogHKHr экогyмaннcтнк gyHeKapamKHK maкnnaнтнpнm Macananapn G^^nn GynuG ounaga экомagaннн Gkhkm Ba aMannH eHgamyBnap op^ann maкnnaнтнpнnagн. Мaзкуp ^apaeHga экоnогнк TapGna aTpnGyTnapn atHu, "TaGnaTHK эtзозna..", "cyBHu ncpo^ ^unMa", "xafiBOHnapra 030p GepMa", "ycнмnнкnapнн acpaG aBafina" raGn y^Tapam xaMga aHg03a MeTognapn G^^Mac» HaTK^acnga экогyмaннcтнк gyHe^apamra нyнaптнpнпagн. Bonagara "нyнaпгaнпнк" yHBHr agamuB paBumga TaGnaTra HucGaTaH мотнвaцнон

c^epacnHn GoHrnuG Gopagu Ounagarn TapGna umnapuHuHr y3BnH gaBOMu cn^aTuga TatnuM Myaccacanapngara экоnогнк TatnnM TapGua нmnapннн TyngnpnG, caнкaпnaнgн.

ro^opuga Tag^u^OT FoacnHBHr зapypнaтн н®тнмонн ^nx,aTgaH acocnaHraH Gynca, yHBHr nedasosuK 3apypunmu ^Sugara MacananapHn xan этнm GunaH axaмнaтnнgнp:

■ YMyMnH ypTa TatnnM Goc^^^a c^ep^T^ eHgamyB acocuga экогyмaннcтнк gyHe^apam TymyHnacn Ma3MyHu, yHuHr maкn Ba ycynnapuHn ^^p^mT^nG ypraTumHuHr g^aCT^ нмконнaтннн кeнгaнтнpнm;

■ CnH^gaH Tam^apn Ba мaктaGgaн Tam^apn MamFynoTnapga экогyмaннзмнн maкnnaнтнpнmнннг gyan mapT mapo^-nap^n TatMnHnoB^n maxcra нyнaптнpнпгaн 3aM0HaBnH TatnnM тexноnогнanapннн umnaG ннкнm;

■ Укyвнн-emnapнннг экоnогнк мagaннaтннн тaкомнnпamтнpнm x,aMga ^Tn^a-nap^n MOHnTopuHr кнnнmнннг эneктpон pecypcnapnHn TatMBHnam;

■ Typnu н^тнмонн-кacGнн rypyxgapgaH ^ap^nn ynapo^, yromтнpнnгaн экоnогнк TatnuM Ba TapGua Myx^^am emnapHBHr экогyмaннcтнк xycycnaTnapn ypraHum;

■ HHcoHHBHr TaGuaTra MaHcyGnnra Ba y3apo MyHocaGaTnap TaxnunnHn gnar^^^a кнпнm ycynnapu Ba Ga^onam мetзонnapннн umnaG ннкнm;

■ Экоnогнк ^apamnapra MunnBH Ba yMyMnHcoHnH ^agpnaTnapHBHr cннгgнpнпнmн TatMBHnam;

27-mart, 2024

158

■ Табиатга субъектив ахлоций муносабатни шакллантириш омилларини тадциц этиш.

Экогуманистик дунёцараш замонавий инсонлар, айницса, ёшлар учун энг мухим субектив тухтам булиши учун экологияга булган соFлом муносабатни кечиктирилмай таркиб топтириш лозим.

REFERENCES

1. HAMROKULOVA, S. PROBLEMS OF IMPROVING THE MECHANISMS OF ENVIRONMENTAL EDUCATION IN GENERAL SECONDARY SCHOOLS. ЭКОНОМИКА, 222-226.

2. Хамрокулова, Ш. Э. (2022). МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(NUU Conference 2), 960-964.

3. Хамрокулова, Ш. Э., & Аллаярова, С. Н. (2021). ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАД^И^ОТЧИЛИК КУНИКМАСИНИНГ АДАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(11), 1089-1094.

4. Хамрокулова, Ш. Э. (2023). ТАБИИЙ ФАНЛАРНИ У^ИТИШДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИГА ЁНДАШИШ. Academic research in educational sciences, 5(NUU conference 3), 451-454.

5. Хамрокулова, Ш. Э. (2022). УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИ Ю^ОРИ СИНФЛАРДА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШНИНГ ПЕДАГОГИК-ДАСТУРИЙ ИМПЛЕМЕНТАЦИЯСИ. Современное образование (Узбекистан), (3 (112)), 47-52.

6. Хусанов, Э. Т. (2022). Экологическая культура и экологическое образование молодежи в новом узбекистане. Science Time, (4 (100)), 24-29.

7. Хусанов, Э. Т. (2023). ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТНИ ШАКЛЛАНТИРИШДАГИ МАНАВИЙ-АХЛО^ИЙ ВА ДУ^У^ИЙ МАСАЛАЛАР. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 205-211.

8. Хусанов, Э. Т. (2023). УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ МАСАЛАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 5(NUU conference 3), 171-175.

9. Хусанов, Э. Т. (2022). "АВЕСТО'-ТАБИАТ МУДОФАЗАСИ ЙУЛИДА: ЭКОЛОГИК ДЕБОЧА. ZAMONAVIY TARAQQIYOTDA ILM-FAN VA MADANIYATNING O „RNI, 2(24), 117-122.

159

27-mart, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.