Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ОҚИЛОНА ТАШКИЛ ҚИЛИШ ОРҚАЛИ УЛАРНИНГ ФАОЛИЯТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ'

ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ОҚИЛОНА ТАШКИЛ ҚИЛИШ ОРҚАЛИ УЛАРНИНГ ФАОЛИЯТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

106
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бозор иқтисодиёти / замонавий шароитлар / кун тартиби / интизом / вақт бюджети / бўш вақт / ўқув юкламаси / психологик ривожланиш / таълим салоҳияти / вақт қадри / market economy / modern conditions / agenda / discipline / time budget / free time / educational load / psychological development / educational potential / value of time

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Наргиза Тохировна Авулова

Ушбу мақоламизда мактаб ўқувчиларининг маънавий ва физиологик ривожланишида оқилона ташкил қилинган кун тартибининг аҳамияти, мавжуд муаммолар таҳлил қилиниб, самарали кун тартибини ташкил қилиш шартлари изоҳланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INCREASING THE EFFICIENCY OF THEIR WORK THROUGH THE REASONABLE ORGANIZATION OF STUDENTS' SCHEDULE

In this article, the importance of a rationally organized agenda in the spiritual and physiological development of schoolchildren, the existing problems are analyzed, and the conditions for organizing an effective agenda are explained.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ОҚИЛОНА ТАШКИЛ ҚИЛИШ ОРҚАЛИ УЛАРНИНГ ФАОЛИЯТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ»

У^УВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ОЦИЛОНА ТАШКИЛ ЦИЛИШ ОРЦАЛИ УЛАРНИНГ ФАОЛИЯТ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Наргиза Тохировна Авулова

СамДУ Мактабгача ва бошлангич таълим кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколамизда мактаб укувчиларининг маънавий ва физиологик ривожланишида окилона ташкил килинган кун тартибининг ахамияти, мавжуд муаммолар тахлил килиниб, самарали кун тартибини ташкил килиш шартлари изохланган

Калит сузлар: бозор иктисодиёти, замонавий шароитлар, кун тартиби, интизом, вакт бюджети, буш вакт, укув юкламаси, психологик ривожланиш, таълим салохияти, вакт кадри.

ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИХ РАБОТЫ ЗА СЧЕТ РАЗУМНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ РАСПИСАНИЯ УЧЕНИКОВ

АННОТАЦИЯ

В данной статье значение рационально организованной повестки дня в духовно-физиологическом развитии школьников, анализируются существующие проблемы, объясняются условия организации эффективной повестки дня.

Ключевые слова: рыночная экономика, современные условия, повестка дня, дисциплина, бюджет времени, свободное время, учебная нагрузка, психологическое развитие, воспитательный потенциал, ценность времени.

INCREASING THE EFFICIENCY OF THEIR WORK THROUGH THE REASONABLE ORGANIZATION OF STUDENTS' SCHEDULE

ABSTRACT

In this article, the importance of a rationally organized agenda in the spiritual and physiological development of schoolchildren, the existing problems are analyzed, and the conditions for organizing an effective agenda are explained.

Keywords: Market economy, modern conditions, agenda, discipline, time budget, free time, educational load, psychological development, educational potential, value of time.

January, 2023

198

КИРИШ

Х,ар бир бола табиат ва жамият томонидан индивидуал имкониятларга эга. Умуман, инсониятнинг ривожланиши маданият ва таълим контекстида аста-секин содир буладиган жараёндир. Бугунги кунда ижобий узгаришлар билан бир каторда мактаб таълимининг холати, шу сабабларга кура, мактаб укувчиларининг таълим фаолиятига булган фаоллиги ва кизикишининг пасайиши, уларнинг жисмоний ва психологик ривожланишининг секинлашуви, ахлокий меъёрларнинг пасайиши билан тавсифланади [2]. Бу холатга куйидаги омилларни асос килиб курсатиш мумкун:

- таълим юкламаси;

- психогигиеник талабларнинг бузилиши;

- укувчилар ва укитувчилар уртасидаги шахслараро мулокотнинг, психологик билимларнинг пастлиги [1].

Педагогик ва психологик адабиётларнинг тахлили, кузатишларимиз мактаб укувчиларнинг соглом турмуш тарзини шакллантириш технологияси етарли даражада ривожланмаганлигини тасдиклади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мах,аллий тадкикотчиларимиз Ш.Мардонов, А.Халиков, А.Садикова, Ф.Ибрагимова, Н.Артикова, Р.Шерметов, Э.Нокувватовлар, Н.Кошановалар томонидан мавзуга ёндош мавзуларда, жумладан, мактаб укувчиларининг синфдан ташкари ишларини, фаолиятини ташкил килишнинг назарий асослари ва амалий жихдтларини урганилаган. Г.Грушин, Г.А. Ефтеева, Б.И.Дубсон, В.В.Журавлев, Г.Е. Зборовский, С.А.Кравшенко, Е.В.Бондаревская, Л.И.Новиковалар умумтаълим мактаблари усмир-ёшлари буш вактининг фалсафий, шунингдек социологик жихдтларини; К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, С.Т.Шатский, П.П. Блонский,

A.В.Мудрик, Н.Л.Селивянова, Н.Крупская, К.С.Романова ва бошкалар буш вактни ташкил этишнинг психологик-педагогик жихдтлари, унинг шахсни ривожлантириш ва мактаб укувчиларининг дунёкарашини шакллантиришга таъсири масалалари буйича илмий тадкикот ишларини олиб борганлар. Ижтимоий таълимнинг муоммолари Г.М. Андреева, В.Р.Битинас,

B.Г.Бочарова, В.З.Вулфов, А.Н.Леонтиев, А.В. Мудрик ва бошкалар тадкикот ишини олиб борганлар. Хорижий олимлардан Л.Р.Арбек, Х.Грил, Р.Гвардини, М.Парментйе, СДеллокампс, Ф.Шмейдр ва бошкалар усмир ёшларда уз-узини тарбиялаш муоммосини тадкик килган. Буш вакт муоммосини немис олимларидан

January, 2023

199

Л.Вебер, Б.Мюллер, В.Нарстедт, П.Плусква, В.Хорнштейн, Б.Энгхолм

урганганлар. Махаллий олимларимизнинг бу мавзудаги изланишлари етарли даражада эмас.

Тадкикот ишимизда анализ, синтез, умумлаштириш, киёсий тахлил методларидан фойдаланилди.

МУ^ОКАМА

Бола кундалик тартибга риоя килиш оркали интизомга ва шахсий имкониятларидан окилона фойдаланишга урганади. Э.Кант "Педагогика хакида" номли асарида ота-оналар уз фарзандларини эрта болалигидан мехнасеваликка ва интизомлиликка ургатиши лозимлиги хакида шундай дейди: "Интизомсизлик маданиятсизликга нисбатан каттарок иллатдир, чунки маданиятнинг урнини кейинрок тулдирса булади, аммо ёввойиликдан асло кутулиб булмайди, интизом борасида куйилган хато, камчиликнинг урнини х<еч качон тулдириб булмайди" [3]. Кант инсон тарбиясида тартиб интизомли булиш лозимлигига алохида эътибор каратади. У тартиб-интизомни инсондаги ёввойиликни жиловлаш ва енгиш воситаси эканлигини таъкидлайди. Шу сабабли болаларни окилона кун тартибига ургатишни мухим деб хисоблайди. Болалар тарбиясига оид амалий тавсияларида болаларни махсус жисмоний машклар, турли хил кунгилочар тадбирларни хам педагогик жараёнга фаол равишда кушиш мумкинлигини курсатиб берган. Болани укитиш хам мактабдаги ва мактабдан ташкари машгулотларини уз ичига олишини таъкидлаган холда, инсоннинг мехнат килувчи ягона мавжудотлигини таъкидлайди [4].

Савол тугилади? Нима учун мактаб укувчилари учун кундалик режим зарур? Заиф жисмоний ривожланиш, чарчок, летаргия, апатия, тез-тез асабийлашиш ва ёмон хулк-атворнинг кучайиши каби холатларнинг юзага келиши тугридан-тугри ёки билвосита укувчининг нотугри кун тартибига боглик Афсуски, ота-оналар хар доим хам фарзандларининг кун тартибига етарлича эътибор беришмайди. Вахоланки, бола танасининг усиш ва такомиллашувининг мухим боскичи, асосий характер хусусиятларининг шаклланиши, юкори асабий фаолиятнинг ривожланиши мактаб даврида юз беради. Айни пайтда хаёт ва мехнат учун зарур булган билим ва куникмалар шакллантирилади ва узлаштирилади. Рус педагоги Куценко амалий тадкикотлари натижасида мактаб укувчиларининг кун тартибини окилона ташкил этиш буйича тавсиялар ишлаб чикади ва амалиётга жорий этишни таклиф килади. Инсон

January, 2023

200

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

табиатнинг бир кисми хисобланар экан, табиатда хамма нарса ритмик холатда бажарилиши керак. Марказий нерв системаси таъсирида инсон аъзоларидаги барча тизимлар мувофиклашади ва кетма-кет ритмик ишлайди. Уларнинг мураккаб фаолияти организмнинг атроф-мухит билан хаётий бирлигини таъминлайди, табиат ходисаларининг ритми эса хал килувчи таъсир курсатади. Масалан, уйку ва уйгонишнинг узгариши кеча ва кундузнинг мунтазам алмашиниши, нафас олиш, юрак фаолияти, овкат хазм килиш, харакатланиш жараёнлари ритмик ва кетма-кет давом этиши билан боглик. Инсон организмининг тугри ривожланиши бевосита уйку холатининг нормал холатига хам боглик. Уйку меъёри бола ёшига караб узгариб бориши бизга маълум. Жумладан, янги тугилган чакалок учун 23 соат уйку вакти меъёр хисобланса, 78 ёшли болалар учун 10,5-11 соатни, 15-16 яшар усмирлар учун 9 соатни ташкил килади [5]. Бундан ташкари овкатланиш ва дам олиш, юрак уруши меъёрлари хам бола ёшига караб турлича меъёрларда булади. Демак, кун тартиби (кунлик режим) организм учун зарур булган тугри физиологик жараёнларнинг аник аксидир. Режимга риоя килинса, мактаб укувчиларида вактни ташкил килиш буйича шартли рефлекслар, яъни вактида ухлаш, дам олиш куникмалари шаклланади. Агар ота-оналар фарзандларининг кундалик режимини тугри ташкил килишга ургатсалар, болалар мактабда хам, уйда хам тетик холатда булиб, яхши иш кобилиятига эга булади. Вактида дам олган бола укув дарсларида дарс жараёнини яхши кабул килади. Катталар томонидан бола кун тартибининг назорат килиниши болаларни тартиб-интизомга ургатади, уларда интизомнинг шаклланиши эса уз навбатида муайян ишларни бажариш учун масъулият хиссини уйготади. Укувчилар уз вактларини кадрлай бошлайди ва тизимли харакатланиш куникмаларига эга буладилар. Демак, бола узи учун маълум бир кун тартиби белгилаб куйилганлигини ва унга риоя килиш мажбурий равишда эканлигини яхши билиши, энг мухими, кун тартиби доимий ишлаши керак. Бола улгайгани сайин вакт утиб кун тартиби (кунлик режим)нинг алохида таркибий кисмларининг нисбати хам узгариб боради хамда фаолиятининг янги турлари пайдо булади. Муайян кун тартибини ташкил этиш вактлари ва утказиш табиати узгаради. Мактаб укувчиси доимий равишда кундалик режимга риоя килиб борса, тезда одатларни узлаштириб олади ва тез орада узи хеч кандай эслатмаларсиз бажаришга одатланади. Бу уз навбатида уларнинг харакатчанлигини оширади. Боланинг кун тартибини тузишда ёш ва индивидуал хусусиятлари эътиборга олиниши

лозим.

January, 2023

Укувчиларнинг кунлик вакт бюджетида куйидаги асосий компонентлар ажратилади:

- мактабдаги ва уйдаги укув жараёни;

- дам олиш, уйку вакти;

- дарсдан ташкари машгулотлар;

- уз-узига хизмат курсатиш шахсий гигиена коидаларига риоя килиш;

- овкатланиш, тоза хавода сайр килиш;

- жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланиш ва хз.

Боланинг хаёти мактаб машгулотлари билан чекланмайди. Мактаб ёшидаги болалар узга хос кизикиш билан тасвирий санъат, мусика, спорт тугаракларига катнашиш, концерт, кино ва театр томошаларига боришни ёктиришади. Аммо муттасил равишда телевизор томоша килиш, интернет уйинларида вактини утказиш укувчининг кун тартибининг бузилишига сабаб булади ва шу билан бирга соглигига жиддий таъсир курсатади. Маданий тадбирлар ва укувчи учун севимли машгулотлар болаларнинг ёш хусусиятларини хисобга олган холда тартибга солиниши лозим. Куп холатларда ота-оналар тез-тез шифокорларга фарзандларининг нотинч уйкуси ва жахлдорлигидан шикоят килишади. Укувчиларнинг кунлик режимга кай тарзда риоя килиши куп жихатдан, ота-оналарнинг таълим салохияти ва масъулиятлилик даражасига боглик булиб, бу борада уларни куйидаги гурухларга ажратишимиз мумкин булади:

1-гурух ота-оналари. Фарзандлари буш вактини нормал холатда ташкил кила олмайдиган ота-оналар. Бунга ота-оналарнинг таълим салохияти пастлиги ёки фарзанд тарбиясига масъулиятсиз харакатлари сабаб булиши мумкин.

2-гурух ота-оналари. Дарсдан ташкари таълим юкламаларини меъёридан ошириб юборувчи ота-оналар. Фарзандлари буш вактини унумли ташкил килиш максадида таълим ва спорт тугаракларига уларни меъёридан ортик жалб килувчи ота-оналар.Улар фарзандларини турли фан ва касбий тугараклар хамда спорт машгулотларига мактабгача булган ёшиданок ёки мактаб даврида муттасил жалб килиши окибатида болада таълимдан безиш ёки чарчаш холатлари юзага келиши кузатилади.

3-гурух ота-оналари. Таълим салохияти юкори булган ота-оналар. Фарзандлари буш вактидаги таълимий ва дам олиш вактлари юкламаларини меъёрий талаблар асосида ташкил кила оладиган юкори салохиятли ота-оналар.

Куп холатларда ота-оналар узлари болалигида амалга ошира олмаган орзу-умидларини фарзандлари оркали амалга ошириш максадида уларни буш вактидаги таълимий ёки дам

January, 2023

202

олишига тегишли юкламаларини ошириб юборадилар. Мактаб укувчисининг кун тартибини ташкил килишда оиладаги катталар режими билан мувофиклаштирилиши катта ахамиятга эга. Шу уринда оилада урнатилган катталарнинг кундалик тартибига болани тулик киритиш хам мумкин эмас. Тартиб, айникса, укувчилар учун долзарбдир. Бу укувчининг янги хаётга куникиши, дам олиш ва укишни уйгунлаштиришига ёрдам беради, асабийлашиш, кузгалувчанликни олдини олади ва кун давомида боланинг ишлаш кобилиятини саклаб колади. Усмир ёшидаги бола физиологик жихатдан усаётган организмга эга булгани учун уйку вакти катталарникидан 2-3 соатга купрок эканлигини хисобга олиб эртарок ухлаши лозим булади.

Уйкунинг микдори ва сифати, овкатланиш ва харакатчанлик мактаб укувчисининг соглигига энг катта таъсир килади. Етарли уйку 2-2,5 соат булмаган болаларда укув жараёнидаги самарадорлик даражаси уз меъёрида булмайди (1-жадвалга каранг).

Мактаб укувчилари учун уйку ^ меъёри._1-жадвал.

№ Синфлар Уйку вакти

1. 1-4 синфлар 10-10,5 соат

2. 5-7 синфлар 10,5 соат

3. 6-9 синфлар 9-9,5 соат

4. 10-11 синфлар 8-9 соат

Шу билан бирга, оилада бир-биридан мустакил иккита режим яратиш хам мумкин эмас. Оилада фарзандларнинг катталар кунлик режимига унинг ёши учун зарур булган асосий элементларнинг давомийлиги (уйку, овкатланиш, тоза хавода сайр килиш) булиши мухим. Режимнинг барча таркибий кисмларини укувчининг индивидуал ва ёш хусусиятларини хисобга олган холда тугри, уйгунлашган холатдагина боланинг баркамол ривожланиши ва тарбияланишини таъминлаш мумкин. Айрим укувчилар буш вактида кузланган максадига эриша олмайди. Агар укувчининг шахсий иши, кун тартиби тугри ташкил килинса, мазмунли кун режимига эришиш мумкун. Болалар учун якшанба дам олиш куни хакикий дам олиш куни булиши яна бир хафталик таълим жараёнига тайёргарлик вазифасини уташи лозим. Аммо дам олиш жараёни ишлаб чикилган кун тартибини бузмаслиги керак. Сабаби, болада шаклланган рефлексни

January, 2023

203

бузиш осон, аммо кайта урнатиш кийинрок вазифа хисобланади. Укувнинг дам олиш куни жадвали доимий урнатилган кун тартибининг бир кисми сифатида одатдаги мактаб кунларидагидан сезиларли даражада фарк килмаслиги керак. Мактаб укувчилари учун эрталаб уйкудан туриш вакти 7-7:30 ларни камраб олиниши максадга мувофикдир. Укувчи кун тартибида уйга вазифани тайёрлаш алохида уринни эгаллайди. Уйга вазифани тайёрлашда куйи синфларда уйга вазифа мазмуни енгил шаклда булиб, жиддий мулохазали топшириклар берилмайди. Аммо укувчи юкори синфга утганида топшириклар камрови кенгайиб боришини хисобга олган холда, укувчи шахсий ишини ташкил килишда уйга вазифаларни бажариш тартибини уз имкониятларини хисобга олган холда белгилаши максадга мувофикдир. Чунки укувчиларнинг укув материалини кабул килиш ва бажариш суръати бир хил эмас. Шу сабабли укувчиларнинг уйга вазифани бажаришга ажратилган вактини бир хил белгилаб булмайди. Укувчи уйга вазифасини осонрогидан бошласа тез чарчаб колмайди ва унинг дарсларга тайёргарлик куриш жараёни самаралирок кечади.

Укувчиларнинг муваффакиятли укув фаолияти буйича рус педагоги К.Д. Ушинскийнинг фикрича, агар укувчи уйга вазифани узок вакт давомида катта юклама билан бажарадиган булса, укувчининг диккат ва хотираси пасайиб, муваффакияти камайиши мумкун. Бу борада рус педагоги Г. Куценко укувчи дарс столида узок вакт давомида дарс киладиган булса, у холда 40-45 минутдан танаффус килиб туриши аклий ва жисмоний томондан фойдали эканлигини айтади. Узок вакт рухий зурикиш ва катта юкланишлар билан аклий мехнат билан шугулланиш укув жараёнида самарадорлик бермайди. Амалиёт шуни курсатадики, мактаб укувчиларининг кун давомидаги мустакил таълим фаолияти нотекис юкланади. Мактабнинг урта ва юкори синф укувчилари уйга вазифасига вакт ажратишида уз реал имкониятларини хисобга олиши, яъни хар бир топширикни бажаришга канча вакт кетишини англаган холда кунлик тартибини белгилаб олиши лозим. Уй вазифасини бажариш укув жараёнининг бир кисми сифатида кун тартибида асосий вактни эгаллаши лозим. Укувчи шахсий фаолиятида уйга вазифаларини муваффакиятли бажариши уйда мавжуд шароит-шароитнинг яратилганлиги хам мухим хисобланади. Усмир-ёшлар кун тартибининг нотекислиги фаолияти самарадорлигини пасайтирувчи омиллардан хисобланади.

НАТИЖА

Сунгги йилларда мактаб дарсликларидаги маълумотларнинг замон талаблари асосида укувчилар

January, 2023

204

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

тафаккурини ривожлантириш максадида анчайин мураккаблашиб бориши укувчиларда юкори укув юкининг пайдо булишига сабаб булмокда. Натижада, улар жисмоний фаолиятга нисбатан аклий фаолиятга купрок вакт ажратишмокда. Шунингдек, хозирги техноген цивилизация даврида транспорт ва ахборот коммуникация хизматининг ривожланиши, бир томондан, инсоният елкасидаги мехнат юкламасининг камайишига сабаб булаётган булса, иккинчидан, нафакат ёшлар, балки катта ёшли авлодни хам кам харакатланишига ва бунинг окибатида инсон саломатлиги холати, тананинг чидамлилиги йилдан йилга пасайиб боришига сабаб булмокда. Бунинг натижасида сунгги йилларда мактабда ва уйда укувчиларнинг купчилигида жисмоний харакатларнинг етишмаслиги холати мавжуд. Тадкикотлар шуни курсатадики, урта ва юкори синф укувчиларининг купчилигида статик утириш вакти 82-85% ни ташкил килади. Шундан куннинг 16 % ини жисмоний тарбиянинг ташкилиш шаклларига тугри келади. Мактабга чиккан куйи синф укувчиларида жисмоний фаоллик 50% га камайиши аникланган. Жисмоний машкларни бажаришда киз болалар угил болаларга нисбатан камрок харакат килади. Укувчиларнинг жисмоний жихатдан кам харакат килиши тананинг функционал фаолиятига салбий таъсир килиши натижасида мия фаолиятидаги эътибор ва хотира заифлашуви юзага келади хамда харакатларини мувофиклаштириш пасаяди. Укувчи шахсий ишини ташкил килишда жисмоний харакатлар юкламасининг меъёрида булишига ота-оналар эътиборли булишлари уларнинг хар томонлама ривожланишида ахамиятлидир. Мактаб укувчиси кунлик режими, шахсий фаолиятида жисмоний харакатлар меъёрий юкламасини билиши максадга мувофик.

Укувчи шахсий фаолиятидаги кун тартибида жисмоний харакатлар куйидаги куринишларда булади:

- эрталабки бадантарбия машклари;

- очик хавода пиёда сайр килиш;

- спорт тугаракларига катнашиш;

- турли шакллардаги уй юмушлари билан банд булиш ва хз.

Баъзи ота-оналар куриш кобилияти паст булган фарзандларини жисмоний машкларга жалб килишидан куркишади. Аммо шифокор назорати остида жисмоний машклар билан шугулланиши мумкин. Укувчи кун тартибида жисмоний машкларга вакт ажратилишининг ижобий томонлари куйидагилардир:

укувчи соглиги мустахкамланади;

January, 2023

- жисмоний имкониятлари: чидамлилик, тезлик ошади;

- ахлокий фазилатлари: катъиятлилик, жамоавийлик, иродавийлик кабилар ривожланади;

- кон-томирлар фаолияти яхшиланиши натижасида мия фаолияти фаоллашади ва хз.

Укувчи эрталабки бадантарбия машкларини доимий килиши ва муайян вактда бажаришга одатланиши максадга мувофикдир. Укувчи шахсий ишида гигиена коидаларига риоя килиш мактаб укувчиларининг харакат маданиятини оширади. Укувчи кун тартибида ота-оналарига уй юмушларида ёрдам бериши уларнинг масъулиятлилик даражасини оширади. Укувчиларда жисмоний машкларни бажариш куникмаларини шакллантириш нафакат инсоннинг умумий маданиятининг бир кисми, балки боланинг ривожланиши ва физиологик ривожланишида мухим ахамиятга эга. Болаларнинг буш вактини унумли ташкил килиш масаласи узок вактлардан буён шифокор ва педагогларни ташвишлантириб келади. Хдмма укувчилар хам вактини мазмунли ташкил килиш кобилиятига эга эмас. Бу борада Г.Ушинский агар бола буш вактини кандай утказишни билмаса, унинг ахлоки бузилади деган эди.

Буюк рус ёзувчиси М.Горький инсон хар бир кунга кичик хаётдек караши кераклиги ва бунда хаётда энг мухим бойлик нималигига эътибор каратиши лозимлигини таъкидлайди. Укувчиларнинг буш вактини окилона ташкил этиш -бу унинг ривожланиш жараёнининг тугри булишини таъминлайди. Тадкикот ишларимиз давомида шуни аникладикки, 12-14 ёшдаги усмир-ёшлар теливизор каршисида хафтасига уртача 20-24 соатгача вактни утказадилар. Аксарият укувчиларнинг мобил телефондан, интернет тизимидан доимий, меъёридан ортик фойдаланиши окибатида асосий вакти бесамар утаётганлиги сир эмас.

Болаларнинг хар бир ёши учун жисмоний фаолиятнинг ёшига хос нормаси мавжуд ва ишлаб чикилган. Белгиланган оптимал нормалар асосида ташкил килиниши укувчиларнинг таянч-харакат тизимини мустахкамлашга, жисмоний ва аклий фазилатларини тарбиялашга ёрдам беради. Тажриба-синов ишлари амалга оширилган мактаблардаги педагогик кузатишлар натижаси укувчиларнинг дарсдан ташкари фаолияти, яъни шахсий ишининг мазмунини ташкил килишда бир катор жиддий камчиликлар аникланди.

Мамлакатимизда куплаб мактабларда укувчиларнинг кунлик режими тартибга солинмаган. Илмий тадкикот ишимизда укувчи кундалик тартибига салбий ва ижобий таъсир этувчи омиллар тизимлаштирилди. Булар куйидагилардир:

January, 2023

206

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

- yKyBHHHHHr ^HCMOHHH xapaKarra MyHocaöara (MetepHga xapaKaT Kunnrn eKH xapaKarcrogHK;

- arpo$-Myx,HT xogarn;

- H^THM0HH-HKTHC0gHH Ba3HaT;

- MaKTaö TatgHMHHH TamKHg KHgHmHHHr 3aMOHaBHH mapomgapH Ba ^.3.

KynHHgHK OHgagap xaeTHHHHr TapTHÖcrogHrH, OHgaBHH TypMym Tap3Hga

ypHarngraH axgoKHH-Metep Ba aHtaHagapHHHr 0y3gHmH ycMHp emgap TapÖHacHra cagÖHH TatcHp KypcaryBHH eTaKHH OMHggHp. YKyBHHHHHr KyHgagHK ^aogHATHHH OKHHOHa TamKHg KHgHm MyaMMocH, yKyBHHHHHr KyH TapTHÖH THÖÖHH Ba negarorHK кон$epeнцнflgapнga, OTa-OHagap HHFHgHmgapHga, yMyMaH ograHga, aKgHggHKga xag KHgHm MyMKyH öygraH MacagagHp [5].

X,O3HprH öo3op HKTHCOgueTHra yTHm mapoHTHga OTa-OHagap $ap3aHgnapuHHHr MoggHH TatMHHOTgapHHH Kongam ÖHgaH OBOpa öygraHgHrH caöaögH xaMga ypTa cHH^ga yKHeTraH $ap3aHggapHHH KaTTa 0ygH0 KograHgHrH caöaögH TapÖHagam yHHagHK mapT эмa,c geö xHcoögaeTraHgHrH caöaögH ycMHp-emgapHHHr maxcHH HmH goHMHH Ha3OpaTga эмac. BaxpgaHKH, öoga yHyH энг TaxnHKanH Ba эtтнöоp Kyn Tagaö KHgHHagHraH gaBp 12-14 em opagHFHgarH gaBp XHCOÖnaHagH. TagKHKOT myHH KypcaragHKH Öogagap Öym BaKTHHHHr yHyMgH TamKHg KHgHHHmH Öy Öopaga OTa-OHagapHHHr maxcHH HaMyHacH ÖHgaH öeBocHTa ÖOFHHK. OHKpHMH3na, CHH$ paxöapgapHHHHr acOCHH Ba3H$agapHgaH ÖHpH Öym BaKTHHHr MOXH^THHH XHMOA KHgHm, yHH MaKTaö yKyBHHgapH yHyH Ma^öypHH MamFygoTgap ÖHgaH TyggHpMacgHK, öagKH ygapHHHr yHyH Ma3MyHgH ^aogHATHH TaHnam эpкннgнгннн caKgam Ba öogagapHH y3 yHH Ma3MyHgH pe^agamTHpHmra KyMaKnamHmgHp.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

XY.TOCA

Xygoca KHgagHraH öygcaK, Öym BaKTHH TyggHpHm öopacHga ycMHpgap öapKapop KH3HKHm Ba эxтнe^gapгa эгa эмac. ffly HyKTaH Ha3apgaH ycMHpgap Öym BaKTHH TamKHg этнm maKggapHHH KairagapgaH Tagaö KHgHm 3apyp. Ammo öy ycyg xap goHM xaM ^hcmohhh Ba aKgHH pHBO^gaHHmHga h^oöhh öygaBepMacHrH MyMKHH. YKyBHHHHHr KyH TapTHÖHra Karragap TOMOHHgaH öepHgagHraH эtтнöоp Öy yHHHr Kega^arHra öepHgraH эtтнöоp CH^araga KapagHmH go3HM.

REFERENCES

1. AnaHaceHKO, r.^.BageogorHa: npaBO

caMOCTaaTegtHOCTb/r .^.Апaнeceнко//Мegнцннcкaa ra3eTa.1996.-11 OKTaöpa.-C.10-11.

Ha

January, 20231 ©

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

2. Бедный

М.С.

Медико

демографическое изучение

народфионаселения/М.С.Бедный. -М., 1979.160с.

3. И. Кант.Педагогика тугрисида. М.Акбаров таржимаси. "Niso-Р^гаГ/Тошкент.2013.-Б.33-38.(232)

4. Кант И. Сочинения в шести томах.Т.6.М.,1966. -С.18.(530). www.ziyouz.com.

5. Г.И.Куценко.,И.Ф.Кононов. Режим дня школьника.Москва. "Медицина.1987. -Б.8.(110С).

January, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.