Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ТЎҒРИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ'

ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ТЎҒРИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

331
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / кун тартиби / гигиеник режим / меъѐр / таълим субъектлари / рефлекс / таълим сифати / ўзаро манфаатдорлик / бирдамлик / globalization / agenda / hygienic regime / norms / subjects of education / reflex / quality of education / mutual interest / solidarity.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Наргиза Тохировна Авулова

Мақолада умумтаълим мактаблари ўқувчиларининг бўш вақтини оқилона ташкил қилиш, уларнинг жисмоний ва маънавий ривожланишида кун тартибига риоя қилишнинг ижобий жиҳатлари, ўқувчи шахсий ишини ташкил қилишга бевосита ва билвосита таъсир кўрсатувчи субъектлар ва уларнинг педагогик мажбуриятлари таҳлил қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CORRECTLY ORGANIZE THE STUDENT'S AGENDA

The article analyzes the rational organization of leisure of students in secondary schools, the positive aspects of observing the daily routine in their physical and spiritual development, subjects that directly and indirectly affect the organization of personal work of students and their pedagogical duties.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ТЎҒРИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ»

УЦУВЧИ КУН ТАРТИБИНИ ТУГРИ ТАШКИЛ ЦИЛИШ

Наргиза Тохировна Авулова

СамДУ Мактабгача ва бошлаетич таълим кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада умумтаълим мактаблари укувчиларининг буш вактини окилона ташкил килиш, уларнинг жисмоний ва маънавий ривожланишида кун тартибига риоя килишнинг ижобий жихатлари, укувчи шахсий ишини ташкил килишга бевосита ва билвосита таъсир курсатувчи субъектлар ва уларнинг педагогик мажбуриятлари тахлил килинган.

Калит сузлар: глобаллашув, кун тартиби, гигиеник режим, меъёр, таълим субъектлари, рефлекс, таълим сифати, узаро манфаатдорлик, бирдамлик.

CORRECTLY ORGANIZE THE STUDENT'S AGENDA

ABSTRACT

The article analyzes the rational organization of leisure of students in secondary schools, the positive aspects of observing the daily routine in their physical and spiritual development, subjects that directly and indirectly affect the organization of personal work of students and their pedagogical duties.

Keywords: globalization, agenda, hygienic regime, norms, subjects of education, reflex, quality of education, mutual interest, solidarity.

КИРИШ

Дунёда юз бераётган глобаллашув жараёнлари, миллий чегараларнинг шаффофлашуви, миллий тарбия асосларининг заифлашуви инсоният хамжамияти олдига долзарблиги ва камрови кун сайин ортиб бораётган вазифаларни куймокда. Бугунги кунда келажак авлодга замонавий таълим бериш, уларда юксак маънавий фазилатларни шакллантириш, турли хил шакл ва мазмундаги тахдид ва хуружлардан саклаш хамда сакланиш куникмаларини карор топтиришда усиб келаётган ёш авлоднинг буш вактини окилона ташкил килиш хар бир таълим субъектининг мухум вазифасидир. Мамлакатимиз ахолисининг 60% дан ошоти ёшлар булиб, уларнинг таълим олиши, касб-хунар эгаллаши учун

May, 2022

261

замонавий шароит ва имкониятлар яратилмокда.

Жумладан, Президентимизнинг 2019 йил 30 сентябрдаги «Халк таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора -тадбирлари т^рисида»ги карори ижроси доирасида укувчи-ёшларнинг буш вактини мазмунли ташкил этиш ва усиб келаётган авлоднинг ижодий кобилиятларини аниклаш ва ривожлантириш, шу билан бирга ёшлар таълим -тарбияси учун кушимча шароитлар яратишга каратилган комплекс чора-тадбирларни уз ичига олган бешта мухим ташаббус амалиётга татбик этилди. К,арорга мувофик «Баркамол авлод» Республика ва худудий марказлари негизида «Баркамол авлод» болалар мактаблари ташкил этилди. Мазкур мактабларнинг асосий вазифаси болаларнинг эхтиёж ва кизикишига кура уларнинг ижодий, бадиий кобилиятини ривожлантириш, фойдали дам олишини ташкил этиш, мехнатсеварликни, касб тайёргарлигининг дастлабки укув куникмаларини сингдиришдан иборат этиб белгиланди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Умумтаълим мактабларида укувчиларнинг шахсий ишини ташкил килиш буйича амалга оширилган илмий-тадкикот ишларини тахлил киладиган булсак, махаллий тадкикотчилардан О.Мусурмонова [2] мактаб укувчиларида юксак ахлокий сифатларни шакллантиришнинг педагогик шарт-шароитлари, Н.М.Кошанова [6] умумтаълим мактабларида укувчиларни дарсдан ташкари фан тугаракларига максадли жалб килишда синф рахбарларининг урни ва роли, С.А.Тоштемирова [3] укувчиларнинг кобилиятларини эрта аниклашда кластер ёндашуви имкониятлари, укувчиларнинг буш вактини унумли ташкил килиш жараёнида таълим субъектларининг касбий компитенциявийлигини ошириш буйича самарали илмий-тадкикот ишларини олиб борганлар.

МДХ, олимларидан В.А.Сухомлинский [4], Г.И.Куценко, И.Ф.Кононов [5], В.Р.Ясницкая [7]ларнинг илмий изланишларида бола тарбиясининг нозик жихатлари, юкори синф укувчиларининг буш вактларини самарали ташкил килиш масалалари тадкик килинган.

Утмишга назар ташлар эканмиз, ота-боболаримиз фарзандларини мехнатда тоблашга, бирон касб эгаси булишига, хаётнинг паст-баланд жихатларини тушунишлари учун уларни буш вактларини унумли ташкил килинишига жиддий эътибор каратганлигининг гувохи буламиз. ^озирги кунда ахборот глобаллашуви тезкор давом этаётган даврда усиб келаётган ёш авлоднинг аксарияти

May, 2022

262

муносиб билим олиш, касб урганиш ёки бошка фойдали юмуш билан шуFулланишдан кура интернет тизимида бесамар вакт утказаётганлиги, буш вактини бехуда сарфлаётганлигини куришимиз мумкин. Интернет тизими оркали ёшига мос булмаган ахборотларни олиши, бир томондан, уларнинг болаларча беFуборлигига путур етказаётган булса, иккинчи томондан, буш вактининг бесамар утишига сабаб булмокда. Укувчининг буш вакти, яъни шахсий ишини ташкил килиш жараёнида махсус тартибга, режимга риоя килиш уларни турли мазмундаги тахдидлардан химоя килишда асосий омиллардан хисобланади.

Укувчи шахсий ишини тугри режалаштириш нафакат бола учун, балки бутун оила учун катъий урнатилиши максадга мувофик. Буюк рус педагоги Макаренко агар тарбиячи узи намуна булмаса, тарбиядан кузланган максадга эришиб булмаслигини таъкидлаган эди. Хдкикатдан хам ота-оналар боланинг вактида ухлаши, овкатланиши, дарс килиши, спорт билан шуFулланишини талаб килар экан, узлари режимга риоя килмаса, шахсий намуна була олмаса, кузланган натижага эришиб булмайди. Ота-оналар боланинг буш вактларини кандай ташкил килиш кераклигини, дарс килишнинг вакти ва давомийлиги, баъзи уй юмушларини килиш, спорт билан шуFулланишини боланинг ёш хусусиятларига мос равишда булишини таъминлаши хамда керакли билим ва тажрибаларга эга булиши лозим. Бунда гигиеник режим боланинг ёш ва индивидуал хусусиятлари, турмуши ва шароитига караб белгиланади [8].

Болада уйкунинг нормал холатда булмаслиги уларнинг аклий ва жисмоний ривожланишига салбий таъсир курсатса, доимий укув курсларига бериш болада уйинга, дам олишга вактнинг камлиги уларнинг рухий зурикиши, чарчаши ва кизикишларининг пасайишига сабаб булиши холати юз беради. Таълим ва тарбияда сифат курсаткичларига эришишда меъёрга риоя килиш мухум ва зарур. Режимнинг инсон фаолиятига яхши таъсир килиши унинг физиологик асоси билан изохланади. Бош мия ярим шарлари пустлоFида, болалик ва усмирлик йилларида турли-туман янги вактинчалик аломатларни хосил килади. Булар рефлекслар булиб, вакт утиши билан мустахкамланиб боради. Мана шу рефлекслар инсонга ижобий таъсир курсатиш баробарида салбий окибатларни хам намоён килади. Жумладан, тартибсиз бевакт овкат ейиш, пала-партишлик, турли вактларда ухлашга ётиш овкат хазм килиш тизимининг бузулишига, нерв системаси нормал фаолиятининг бузилишига сабаб булади. Фаолиятнинг турли шаклларини мунтазам равишда алмаштириб туриш боланинг аклий ва харакат юкламаси

Мау, 2022

263

алмашиши учун зарур имконият яратади ва инсон организмининг дам олиш режимини тартибга солади. Болалар аста-секин режимнинг айрим тартибларини узгартиришга урганадилар ва одат булиб колган тартибли хаёт боланинг хулки ва кайфиятига ижобий таъсир курсатади. Натижада, боланинг иш кобияти ошади.

НАТИЖАЛАР ВА МУХрКАМА

Укувчининг дарсдан ташкари шахсий ишининг туFри ташкил килиниши уларнинг жисмоний жихатдан нормал холатда усишини таъминлабгина колмай, балки уларда интизомлилик, уюшкоклик, уз истак ва талабларини хаёт талабларига буйсундириш каби зарурий сифатларни тарбиялашга ёрдам беради. Бола учун режим элементлари одатга айланганида алмаштириш, яъни бир кизикарли ишни иккинчини бошлашга туFри келганда хам салбий хиссиётларни юзага келтирмайди. Жумладан соат кечки 20:00 да ухлашга одатланган бола кизикарли уйин уйнаб утирган холатида ухлашга чакирилса у хеч кандай инжикликсиз ухлашга ётади. Аксарият ота-оналар фарзандлари юкори синфга утганларида уларнинг дарсдан ташкари шахсий иши ва кундалик тартибини назорат килмай куядилар ва уларнинг тарбияланганлигига юкори бахо бериб юборадилар. Купчилик байрам кунларида кундалик одатий тартиб-коидаларга риоя килмайди, вахоланки режим, кундалик тартиб хатто байрам кунларида хам катъий булиши лозимлигини куплаб педагоглар таъкидлаб утадилар. Мамлакатимизда аксарият мактабларда укиш икки сменада ташкил килинганлиги уз навбатида эрталабки ва кечки сменадаги укувчиларнинг режимида фарк булишини таъминлайди.

Биз тадкикотларимизда укувчининг шахсий ишига билвосита ва бевосита таъсир килувчи субъектларларни аниклаштирдик. Булар куйидагилар:

1. Билвосита таъсир килувчи субъектлар:

- маънавият ва маърифат ишлари буйича директор уринбосари;

- мактаб психологи ва хз.

2. Бевосита таъсир килувчи субъектлар:

- ота-оналар;

- синф рахбарлари;

- фан укитувчилари;

- кушимча таълим укитувчилари;

- махалла;

May, 2022

264

- маданий-маърифий ва бошка ижтимоий ташкилотлар ва хз.

Мактаб ёшидаги болалар саломатлигининг ёмонлашуви нафакат иктисодий ва экологик муаммолар, балки ахоли уртасида соFлом турмуш тарзини шакллантириш, соFлиFини саклаш ва мустахкамлашга каратилган тарбиявий, жисмоний ва дам олиш ишларининг туFри йулга куйилмаганлиги билан хам боFлик. Замонавий бошлаетич мактабнинг укув жараёни кичик ёшдаги укувчиларнинг жисмоний ва рухий саломатлигини саклаш ва мустахкамлаш хакидаги Fамхурликни четга суриб, интеллектуал кобилиятларни ривожлантиришга купрок эътибор каратмокда.

Болалар фаолиятининг турли шаклларида мувозанатнинг йуклиги, укув жараёни режимининг бузилиши, унинг кичик ёшдаги укувчиларнинг имкониятлари ва тайёргарлик даражасига мос келмаслиги уларнинг соFлиFи ва фаолиятига салбий таъсир килади. Болалар ва усмирларнинг соFлиFини ёмонлаштирадиган хавфли омилларига куйидагилар киради:

- ёмон одатлар;

- сифатсиз, тартибсиз ва мувозанатсиз овкатланиш;

- тартибсиз кун тартиби;

- машFулотларнинг хаддан ташкари юкланиши ва гиподинамия;

- кундалик хаётда турли хил фаолият турларининг (таълим, уйин ва мехнат) мантиксиз алмашинуви ва хз.

Мамлакатимизда ота-оналарининг купчилик кисмида тарбиявий салохияти етишмаслиги сабабли мактаб ёшидаги болаларда буш вактини мазмунли шакллантиришга ва соFлом турмуш тарзига ижобий муносабат етарли даражада шаклланмаган. Боланинг жисмоний ва рухий саломатлиги асослари, соFлом турмуш тарзини олиб боришнинг дастлабки куникмалари болалик ва усмирлик даврида шаклланади. Бинобарин, соFлом турмуш тарзига ургатиш, соFликка онгли, маъсулиятли муносабатда булиш, соFлом турмуш тарзини тарбиялаш болаликдан бошланиши керак ва юкори синф укувчилари учун хам катъий урнатилиши зарур. Боланинг шахсий иши тартибланган ва маълум таълимий максадга каратилган булиши лозим.

ХУЛОСА

Умуман, хар бир таълим субъекти хох у ота-она, укитувчи, махалла ёки кушимча таълим укитувчиси булсин, уларнинг максади ягона, яъни рухан ва маънан баркамол авлодни тарбиялаш хисобланар экан, ушбу юксак ва шарафли максадни амалга

May, 2022

265

оширишда масъулият ва бирдамлик, узаро манфаатдорлик х,исси шакклантирилмаса, кузланган натижага эришиб булмайди. Бу эса укувчи шахсий ишини ташкил килиш ва бошкариш долзарб педагогик муаммолардан бири эканлигини курсатади. Мазкур муаммога илмий нуктаи назардан ёндашиш ва унинг белгилари, хусусиятлари, шакл ва мазмуни борасида асосли илмий хулоса ва методик тавсиялар ишлаб чикиш бугунги кун педагогикасида зарурат сифатида майдонга чикмокда.

REFERENCES

1. «Халк таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори. 2019 йил 30 сентябрдаги президент карори.www.Lex.uz

2. О.Мусурмонова.Юкори синф укувчиларининг маънавий маданиятини шакллантиришнинг педагогик асослари// пед.доктори дисс..Т-1993.-Б.364.

3. С.А. Тоштемирова. Кластер ёндашуви асосида умумий урта таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш. //дисс.педагогика фанлари фалсафа доктори (PhD ).Чирчик-2021.Б.-160.

4. В.А.Сухомлинский .Как воспытиват настояшего человего .-Киев.1975.-С.235.

5. Г.И.Куценко, И.Ф.Кононов Режим дня школьника.Москва.Медицина.1987.-С.108.

6. Н.М.Кошанова.Умумтаълим мактабларида синф рах,барлари фаолиятини ривожлантириш механизмлари //дисс.педагогика фанлари фалсафа доктори (PhD ).Чирчик-2022.Б.-160.

7. Ясницкая, В.Р. Как сделать класс классным: воспитание подростков Текст. /В.Р. Ясницкая.- М.: Просвещение, 2008.- 223 с.

8. О.Н.Урбанская.Мактаб укувчисининг уйдаги режими.Медицина нашриёти.Т.:1974.-Б.7.

© ©

May, 20221

©

®

©

©

266

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.