Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ УНУМЛИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК МУОММОЛАРИ'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ УНУМЛИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК МУОММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

202
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
замонавий мактаб / глобал муоммо / соғлом авлод / кунлик режим / ўқувчининг шахсий иши / педагогик салоҳият / соғлом турмуш тарзи / таълим субъектлари / мақсадли ҳамкорлик / modern school / global problem / healthy generation / daily routine / student's personal work / pedagogical potential / healthy lifestyle / educational subjects / purposeful cooperation

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Авулова Наргиза Тохировна

Ушбу мақоламизда умумтаълим мактаби 5-7 синф ўқувчиларининг дарсдан ташқари фаолиятини унумли ташкил қилиш, ўсиб келаѐтган ѐш авлодда кунлик режим, соғлом-турмуш тарзини шакллантиришнинг педагогик шартлари ва мавжуд муоммолар таҳлил қилинган бўлиб, тадқиқот кузатувлари асосида керакли тавсиялар ишлаб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ УНУМЛИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК МУОММОЛАРИ»

МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИНИНГ БУШ ВАЦТИНИ УНУМЛИ ТАШКИЛ ЦИЛИШ ВА СОГЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ

ПЕДАГОГИК МУОММОЛАРИ

Авулова Наргиза Тохировна

Самарканд давлат университети тютори

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколамизда умумтаълим мактаби 5-7 синф укувчиларининг дарсдан ташкари фаолиятини унумли ташкил килиш, усиб келаётган ёш авлодда кунлик режим, соглом-турмуш тарзини шакллантиришнинг педагогик шартлари ва мавжуд муоммолар тахлил килинган булиб, тадкикот кузатувлари асосида керакли тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: замонавий мактаб, глобал муоммо, соглом авлод, кунлик режим, укувчининг шахсий иши, педагогик салохият, соглом турмуш тарзи, таълим субъектлари, максадли хамкорлик.

PEDAGOGICAL PROBLEMS OF PROFESSIONAL ORGANIZATION OF FREE TIME OF SCHOOL STUDENTS AND FORMATION OF A HEALTHY

LIFESTYLE

ABSTRACT

In this article, we have analyzed the effective organization of extracurricular activities of 5-7 graders of general education school, the pedagogical conditions for forming a daily regime, healthy lifestyle in the growing young generation, and the existing problems, and necessary recommendations have been developed based on research observations.

Keywords: modern school, global problem, healthy generation, daily routine, student's personal work, pedagogical potential, healthy lifestyle, educational subjects, purposeful cooperation.

КИРИШ

Инсоният оламига турли шакл ва мазмундаги мафкуравий тахдидлар хавф солаётган хозирги XXI асрда, хар томонлама ривожланган шахсни тарбиялаш, усиб келаётган ёш авлоднинг буш вактини унумли, максадли ташкил килиш, саломатлигини мустахкамлаш, соглом турмуш тарзи буйича билим ва

September, 2022

348

куникмаларини шакллантириш долзарб муоммолардан бири хисобланади. Замонавий мактабнинг энг мухим вазифаси онгли ва маъсулиятли шахсни тарбиялаш булар экан, шу уринда укувчининг шахсий иши, кунлик фаолият режимининг тугри ташкил килиниши унинг жисмоний ва маънавий ривожланишида мухим ахамиятга эга. Мазкур тадкикот ишининг долзарблиги шундаки, техноген цивилиция, оммавий маданият ва глобаллашувнинг салбий таъсирларидан саклаш ва сакланишда, энг аввало, усиб келаётган ёш авлоднинг буш вактини тугри, унумли ташкил килиш, хамда бу борадаги билим, куникмаларини шакллантириш зарурияти мавжуд. Сунгги йилларда мамлакатимизда ёшларнинг буш вактини унумли ташкил килиш, уларнинг кобилиятлари ва истеъдодларини руёбга чикариш буйича тизимли ва самарали ислохатлар амалга оширилмокда. Жумладан,. президентимизнинг 2019 йил 30 сентябрдаги «Халк таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори [1], "Ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмоний баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил, 14 августдаги Узбекистон Республикаси Президентининг ^арори [2] ижроси доирасида ёшлар таълим-тарбияси учун кушимча шароитлар яратишга каратилган комплекс чора-тадбирларни уз ичига олган бешта мухим ташаббус амалиётга татбик этилди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТАДАЛОГИЯСИ

Мактаб укувчиларида соглом турмуш тарзини шакллантиришнинг долзарб муоммолари буйича МДХ, олимларидан П.Виноградов, Н.Д. Граевской, В.И.Жидак, В.Л.Заицев, С.М.Мартиова; бола тарбиясининг нозик жихатлари, мактаб укувчиларининг буш вактларини самарали ташкил килиш масалаларида В.А.Сухомлинский [4], Г.И.Куценко[6], И.Ф.Кононов, В.Р. Ясницкая; мактаб укувчиларининг жисмоний тарбиясининг хозирги холати ва уларнинг ёшига нисбатан харакат режимини оптималлаштириш муоммолари буйича А.Р.Шахриев [8]; мактаб укувчиларининг дарсдан кейинги фаолияти жараёнида кунлик режими, соглом турмуш тарзига риоя килишининг бола соглигидаги ахамияти буйича О.П.Грицина[8] каби олимлар тадкикот ишларини олиб борганлар. Умумтаълим мактабларида укувчиларнинг шахсий ишини ташкил килиш буйича амалга оширилган илмий-тадкикот ишларини тахлил киладиган булсак, махаллий тадкикотчилардан О.Мусурмонова [3] мактаб укувчиларида

юксак ахлокий сифатларни шакллантиришнинг педагогик

September, 2022

шарт-шароитлари, Н.М.Кошанова [6] умумтаълим мактабларида укувчиларни дарсдан ташкари фан тугаракларига максадли жалб килишда синф рахбарларининг урни ва роли, С.А.Тоштемирова[5] укувчиларнинг кобилиятларини эрта аниклашда кластер ёндашуви имкониятлари, хамда укувчиларнинг буш вактини унумли ташкил килиш жараёнида таълим субъектларининг касбий компитенциявийлигини ошириш буйича самарали илмий-тадкикот ишларини олиб борганлар. Дарсдан ташкари укувчилар фаолиятини ташкил килишнинг назарий асослари, амалий жихатлари, унинг усул ва шакллари махаллий олимлар Ш.Мардонов, А.Халиков, А.Садикова, Ф. Ибрагимова, Н.Артикова, Ж.Абдусаматов, Р.Шерматов, О.Норбадолов, Э.Нокувватовлар томонидан урганилган. Аммо укувчиларнинг дарсдан ташкари шахсий ишини ташкил килиш ишларида оила ва мактаб уртасидаги узаро муносабатларнинг шакллари ва усуллари етарли даражада урганилмаганлиги ва етарлича педагогик тавсияларнинг ишлаб чикилмаганлигининг гувохи булдик. Укувчининг дарсдан ташкари фаолияти, яъни шахсий ишининг тугри ташкил килиниши, болаларнинг кунлик режимининг аклий ва жисмоний курсаткичларига таъсири махаллий олимлар томонидан тулик урганилмаган. Бу борада олиб борилаётган тадкикот ишимизга куйидаги вазифалар куйилди:

1. Укувчининг шахсий ишини ташкил килишнинг мавжуд холатини урганиш

2. Замонавий мактаб укувчиларининг укув ва тарбиявий жараёндаги фаоллигини урганиш асосида укувчи буш вактини ташкил килишдаги педагогик шарт-шароитларни тахлил килиш;

3. Укувчи хаётида соглом турмуш тарзини шакллантиришда оила ва мактабнинг ролини курсатиш ва хз.

Мавзуни урганиш жараёнида тадкикот муоммоси буйича илмий -услубий адабиётлар тахлил килиниб, суровнома, сухбат, укувчиларнинг дарсдан ташкари фаолиятини кузатиш ишлари амалга оширилди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Болалардаги салбий рухий узгаришлар, интеллектуал салохиятининг пастлиги, физиологик ривожланишидаги муоммолар нафакат иктисодий ва экология муоммолар, балки, ахоли турмуш тарзида соглом мухитнинг шаклланмаганлиги, бу борада ота-оналар ва аксарият педагоглар салохиятининг етарли даражада эмаслиги ёки уз вазифасига маъсулиятсизлиги билан бевосита боглик. Аммо

September, 2022

350

шу билан бирга фарзандини тезрок акдий ва жисмоний камолотга етказиш максадида, баъзи ота-оналар уларнинг ёш хусусиятлари ва акдий имкониятларини хисобга олмаган холда, меъёридан ортик аклий ва жисмоний юкламалар оркали уларни бездириб куйиши ёки соглигига салбий таъсир курсатиш холатлари хам учраб туради.

Согликни саклаш вазирлиги хабарлари ва статистик маълумотлар тахлили шуни курсатадики, умумтаълим мактаби битирувчиларнинг купчилиги соглигида кандайдир салбий огишлар ва муоммолар борлиги, аксарият угил болаларнинг тиббий сабабларга кура харбий хизматга тайёр эмаслиги аникланган. Бунинг асосий сабаблари сифатида куйидагиларни келтиришимиз мумкун:

- сифатсиз, тартибсиз, мувозанатсиз овкатланиш;

- зарарли одатлар (чекиш, ичиш холатларининг соглигига салбий таъсири);

- жисмоний кам харакат килиш (айникса шахар жойларда);

- вактини асосан интернет тизимида утказиши окибатида марказий нерв системасидаги муоммолар, хотиранинг пасайиши;

- машгулотларнинг хаддан ташкари юкланиши ва гиподинамия холати;

- кун давомида турли хил фаолият турларининг (таълим, уйин ва мехнат) мантиксиз алмашинуви;

- кундалик режимнинг тугри шакллантирилмаганлиги ва бошка муаммолар.

Умумтаълим мактабларида 5-7 синф укувчилари орасида утказилган суровнома натижалари уларда соглом турмуш тарзи ва кундалик режимга нисбатан ижобий, онгли муносабатнинг шакллантирилмаганлигини аниклаш имконини берди. Мактаб укувчиларининг дарсдан кейинги буш вактини унумли ва самарали ташкил килиниши, шубхасиз болаларни соглом турмуш тарзига ижобий рагбатлантиришни шакллантириш ва соглигига маъсулиятли муносабатда булиш, вактнинг кадрига етишига ургатиш биринчи навбатда мактаб ва оила уртасидаги ташкил килинган тугри муносабатга ота-оналар ва укитувчилар жамоасининг максадли ташкил килинган биргаликдаги фаолиятига боглик. Мактаб укувчиларининг дарсдан ташкари буш вактларини, шахсий ишини туFри ташкил килинишида маъсул таълим субъектлари куйидагилардир:

- ота-оналар;

- синф рахбарлари;

фан укитувчилари;

September, 2022

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 9 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

- кушимча таълим уктувчилари;

- тугарак рахбарлари;

- мактаб психологи;

- мактаб тиббиёт ходимлари ва х.з.

Мазкур таълим субъектлари мактабда биргаликда соглом турмуш тарзини укувчиларнинг ёш ва индивидуал хусусиятларидан келиб чикиб ташкил килинишига маъсул булиб, синф рахбарлари ота-она ва укитувчилар уртасида бола шахси ривожланишида маънавий воситачи ролини уйнаши лозим. Шу уринда ота-оналар билан бирга синф рахбарлари бу жабхада асосий етакчи рол уйнайди. Умумтаълим мактабларида 5-7 синф укувчилари билан олиб борилган суровнома тахлили боланинг дарсдан ташкари шахсий ишини индивидуал ва ёш хусусиятларига мос равишда ташкил килиниши буйича ота-оналаримиз етарлича малака ва куникмаларга эга эмаслигини аниклаштирдик. Шу уринда махаллий тадкикотчиларимиздан Н.Кошанова синф рахбарларининг функционал вазифаларини тахлил килган холда, "синф ра^бари"тушунчасига шундай куйидагича таъриф беради: "Синф раздари - бу ота-оналар (боланинг конуний вакиллари), укитувчилар ва бошка таълим субъектлари билан биргаликда укувчининг индивидуал укув траекториясини ишлаб чикувчи ва амалга оширувчи, умумэътироф этилган хулк-атвор кридалари ва талаблари асосида укувчиларнинг жамиятда муваффакиятли ижтимоийлашуви, уз-узини ривожлантириши ва англаши учун кумаклашувчи, бола манфаатини %ар томонлама уцмоя кцлувчи таълим субъекти, жамият ва бола уртасида маънавий воситачи, координатор" [6;30]. Н.Кошанова укувчиларнинг дарсдан кейинги буш вактларини унумли ташкил килишда синф рахбарлари асосий йуналтирувчи таълим субъектларидан бири эканлигини ва бу борада таълим салохияти паст ота-оналар билан тизимли ишлаши кераклигига кенг ургу беради. Тадкикотчи укувчиларнинг шахсий ишининг тугри ташкил килинишига локайдлик холатининг мавжудлиги, таълим субъектларининг асосан дарс жараёнига купрок эътибор каратиши, аммо дарсдан кейинги холатнинг назорат килинмаслиги окибатида болаларда катъий кундалик режимнинг йуклиги, соглом турмуш тарзи коидаларига риоя килмасликларининг асосий сабаби сифатида курсатади.

Тартибли хаёт усиб келаётган боланинг жисмонан ва маънан нормал шаклланишида жуда мухим. Бу энди мактабга кадам куйган боланинг янги хаётга куникиши ва дам олиш ва таълим жараёнини уйгунлаштиришига ёрдам беради, хамда

September, 2022

З52

асабийлашиш, кузгалувчанликни олдини олган холда, кун давомида боланинг ишлаш кобилиятини саклаб колади. Уйкунинг микдори ва сифати, овкатланиш ва харакатчаннинг бола ёшига нисбатан меъёрида ташкил килиниши мактаб укувчисининг соглигига энг катта таъсир килувчи омиллардан хисобланади. Уйку микдори 2-2,5 соатга меъёридан кам булган болаларда таълимий узлаштириш курсаткичи пасайиб боради.

Жадвал. Мактаб укувчиларининг ухлаш меъёри.

№ Синфлар Уйку вакти

1. 1-4 синфлар 10-10,5 соат

2. 5-7 синфлар 10,5 соат

3. 6-9 синфлар 9-9,5 соат

4. 10-11 синфлар 8-9 соат

Демак хар бир фаолият шаклларимизда сифатга эришиш учун белгиланган меъёрга риоя килишимиз лозим. Бизнинг фикримизча, укувчиларнинг дарсдан кейинги шахсий ишини тугри ва максадли ташкил килиш уларнинг жамият талаблари асосида хар томонлама ривожланишида ахамиятли эканлиги, соглом турмуш тарзини шакллантириш самарадорлиги куйидаги педагогик шарт-шароитларни яратиш ва амалга оширишга боглик:

- соглом ва маъсулиятли шахсни тарбиялашда оила ва мактабнинг фаол хамкорлигини таъминлаш;

- мактабдан ташкари вактларда тарбиявий ва жисмоний согломлаштирувчи ишларни ташкил килиш;

- болаларда вактга ва согликга нисбатан кадриятли муносабатни шакллантириш;

- укитувчилар, ота-оналарнинг педагогик ва гигиеник билимларини ривожлантириш;

- турли хил фаолият турлари: укув, уйин, мехнат фаолият турларини окилона алмашиш асосида укувчиларнинг кундалик режимида интеграциялашган холатни юзага келтириш ва хз.

Тадкикот ишимиз давомида куйидаги тавсиялар ишлаб чикилди:

1. Келажак авлодда соглом имиджни шакллантириш буйича оила ва мактабнинг биргаликдаги фаолиятини ташкил килиш механизмларини ишлаб чикиш лозим.

2. Соглом авлодни тарбиялашда Халк таълим вазирлиги хамда Согликни саклаш вазирлигининг максадли кушма

September, 2022

353

лойиха дастурларини ишлаб чикиш ва амалиётга татбик этиш лозим.

3. Таълим субъектларининг усиб келаётган болаларда соглом турмуш тарзи куникмаларини шакллантиришга каратилган биргаликдаги фаолиятини мувофиклаштириш асосида болаларнинг хаёти, соглигини мустахкамлашга эришиш.

4. Ёшлар орасида соглом турмуш тарзи хакида билимларни шакллантиришга маъсул булган ота-оналар, укитувчи-педагогларга услубий ёрдам курсатиш ишларини йулга куйиш.

5. Укув йилининг бошланиши ва якунида умумтаълим мактабларида олий таълим профессор укитувчилари, тиббиёт ва жисмоний маданият ходимлари, мактаб укитувчилари хамда ота-оналар иштирокида укувчиларнинг укув юки нормаси, жисмоний харакатсизликни бартараф этиш ёки жисмоний юкламаларнинг хаддан ортиб кетишининг олдини олиш, умуман олганда соглом турмуш тарзининг долзарб масалалари буйича укув семинарларини ташкил килиш.

6. Педагогика йуналишидаги олий таълим муассасаларида кайси фан укитувчиларини тайёрлашидан катъий назар, булажак укитувчиларда соглом турмуш тарзи хдкида билим ва куникмаларни шакллантиришда махсус чукурлаштирилган фан киритилиши максадга мувофикдир.

ХУЛОСА

Мактаб укувчиларининг дарсдан кейинги буш вактини унумли ва самарали ташкил килиниши, шубхасиз болаларни соглом турмуш тарзига ижобий рагбатлантиришни шакллантириш ва соглигига маъсулиятли муносабатда булиш, вактнинг кадрига етишига ургатиш биринчи навбатда мактаб ва оила уртасидаги ташкил килинган тугри муносабатга, яъни максадли ташкил килинган биргаликдаги фаолиятига боглик. Шу уринда ота-оналар билан бирга синф рахбарлари бу жабхада асосий етакчи рол уйнайди. Ота-оналар боланинг хаётида дарс, уйин ва овкатланиш, дам олиш вактининг ёш хусусиятига караб тугри таксимлашга, бола гудаклигидаёк соглом турмуш тарзи коидаларига амал килиши, зарур булганда тегишли кулланмалардан фойдаланиб ота-оналик вазифасини тугри бажариши лозимлигини англашлари зарур. Шундагина биз жамиятда етук, хар томонлама соглом авлодни тарбиялашдек шарафли ва маъсулитли вазифани уддалай олишимиз мумкун булади.

September, 2022

REFERENCES

1. «Хал; таълими тизимидаги мактабдан ташкари таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори. 2019 йил 30 сентябрдаги президент карори.www.Lex.uz

2. "Ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмоний баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил, 14 августдаги Узбекистан Республикаси Президентининг ^арори.

3. О.Мусурмонова.Юкори синф укувчиларининг маънавий маданиятини шакллантиришнинг педагогик асослари// пед.доктори дисс..Т-1993.-Б.364.

4. В.А.Сухомлинский.Как воспытиват настояшего человего .-Киев.1975.-С.235.

5. С.А. Тоштемирова. Кластер ёндашуви асосида умумий урта таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш. //дисс.педагогика фанлари фалсафа доктори (PhD ).Чирчи;-2021.Б.-160.

6. Г.И.Куценко, И.Ф.Кононов Режим дня школьника.Москва.Медицина.1987.-

7. Н.М.Кошанова.Умумтаълим мактабларида синф рахбарлари фаолиятини ривожлантириш механизмлари //дисс.педагогика фанлари фалсафа доктори (PhD ).Чирчи;-2022.Б. -160.

8. А.Р. Шахриев. Педагогические основы оптимазации режима двигательной активности младших школьников во внеучебное время//дисс.пед наук.канд.13.00.01. Москва. -С.237.

9. О.П.Грицина. Гигеническая оценка условий пребывания и состоние здоровья детей, посещающих организации дополнительного образования// 14.02.01.-Гигиена. Автореферат дисс.на соискание ученой степени кандидата медицинских наук.Владивосток-2018.-С.28.

С.108.

September, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.