Научная статья на тему 'ЎҚУВ ИШЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ЎҚУВ ИШЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

101
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқув фаолияти / усуллар / тамойил / ўқув топшириғи / билим / кўникма ва малакалар / инновацион модель / learning activities / methods / principles / learning task / knowledge / skills and competencies / innovative model

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шукурулло Мардонов, Мавлон Бекмирзаев

Мақола ўқув жараёнида ўқувчиларининг зоологияни ўқитиш самарадорлигини ошириш ҳамда ўқувчиларнинг ўқув, интеллектуал ва шахсни ривожланишини рағбатлантиришга йўналтирилган ўқув ишларини шакллантириш технологиялари ёритишга бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY OF FORMATION OF STUDY WORK

The article is devoted to the coverage of technologies for the formation of educational work aimed at increasing the effectiveness of teaching zoology to students in the learning process and stimulating the educational, intellectual and personal development of students.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВ ИШЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 УКУВ ИШЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Шукурулло Мардонов

Чирчик давлат педагогика институти профессори

Мавлон Бекмирзаев

Жиззах давлат педагогика институти тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Макола укув жараёнида укувчиларининг зоологияни укитиш самарадорлигини ошириш хдмда укувчиларнинг укув, интеллектуал ва шахсни ривожланишини раFбатлантиришга йуналтирилган укув ишларини шакллантириш технологиялари ёритишга баFишланган.

Калит сузлар: укув фаолияти, усуллар, тамойил, укув топшир^и, билим, куникма ва малакалар, инновацион модель.

TECHNOLOGY OF FORMATION OF STUDY WORK

Shukurullo Mardonov

Professor of Chirchik State Pedagogical Institute

Mavlon Bekmirzaev

Researcher of Jizzakh State Pedagogical Institute

ABSTRACT

The article is devoted to the coverage of technologies for the formation of educational work aimed at increasing the effectiveness of teaching zoology to students in the learning process and stimulating the educational, intellectual and personal development of students.

Keywords: learning activities, methods, principles, learning task, knowledge, skills and competencies, innovative model.

КИРИШ

Биз укув ишлари усулларини шакллантириш технологиясини таълимга амалий ёндашувдан келиб чиккан х,олда амалга оширдик, яъни укув фаолияти усулларини тайёр х,олда такдим этмай, балки укувчиларнинг мустакил

аниклашлари асосида ташкил килдик. Усулларни жорий килишда боскичма-боскич тамойилига таяндик.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Укув фаолияти усулларини эгаллаш боскичлари бир дарснинг узида хам, бир канча дарсларда хам амалга оширилди:

1. Укув топширикларининг "изланиш" асосидаги ечими - урганилган назария асосида, илгари маълум булган ухшаш усуллар билан таккослаб, машхур усулни умумлаштириш ва утказиш асосида, ички сезгига асосланиб, синов ва йул куйилган хато воситасида ва хоказо.

2. Укув топширотини укитувчининг ёрдамида таништириш:

- укувчиларнинг берилган топширик ечими буйича фаолият турларини аниклаш ва тартиб буйича кайд этиб бориш;

- фаолиятлар руйхати (эслатмалар) куринишидаги усуллар таркибини шакллантириш ва тартибга солиш - укувчининг зарур вазиятларда ишлатиши кулай куринишда дафтарида, карточкасида, стендда, дарслигида ёзилиб туриши лозим;

- усулларни куллаш намуналарини курсатиш - укув машкларини бажариш, куллаш буйича OFзаки курсатмалар, ундан фойдаланиш буйича маслахатлар.

Шу тарика, курсатмалар (йул-йуриклар) укувчиларга дастлаб тор (хусусий) доирадаги фаолият усуллари хакида тушунча беради; бу боскичда OFзаки таълим бериш усуллари ва кургазмалилик (эслатмалар) элементлари устунлик килади.

Татбик этилган усул юзасидан бажарилган амалий машклар шартли равишда уч гурухга ажратилди:

1) асосий усулнинг (асосий вазифалар ечимига тайёрловчи машклар деб аталувчи) алохида таркиб топдирилган усулларини узлаштиришга йуналтирилган машклар;

2) алмашлаш (мухим ёки ахамиятсиз тушунчалар ва уларнинг хусусиятлари) методи асосида, ечим усулини саклашда мазмунини мураккаб-лаштириш билан тузилган машклар;

3) урганилаётган мавзу юзасидан анъанавий топшириклар "тасоддифий" холда ечилади. Барча машклар усул таркибидаги фаолиятларнинг OFзаки гапириш ва тушунтириш йули билан ечилади.

Машкларни OFзаки шаклда ечишга рухсат берилади - зоологик диктантда, тестда, дидактик уйинларда, таълимий характердаги мустакил ишга кушимчалар киритишда, улардан кушимча саволлар сифатида фойдаланиш. Укувчиларнинг

турли вазиятларда анъанавий (стандарт) топширикларни ечишни узлаштириши бу боскичнинг натижаси саналади.

Назорат боскичида жорий ёки оралик назорат деб номланувчи назорат турлари амалга оширилади - бошкача шаклда: узини назорат килиш, узаро назорат килиш, намуна билан солиштириш, бушликларни аниклаш. Усулни узлаштиришда назорат натижаларига кура йул куйилган хатоларни тузатиш, тегишли куникмаларни мустахкамлаш ва уларни куникма ва малакага айлантириш чоралари курилди. Ушбу боскичда ёрдамчи восита сифатида "хатони топ" куринишидаги машклар танланди. Машкни бажаришда укувчилар таълим фаолиятининг тегишли укув усулига мурожаат килишлари ва уни ташкил килувчи кисмларининг хар бирининг туFрилигини текшириш-лари керак булади. Хатони тузатиш максадида сухбат, жамоавий ва индивидуал равишда хатоликларни тахлил килиш, уларни тузатиш, мисоллар, аргументлар ва карши карашлар келтириш, индивидуал карточка-эслатмалар, индивидуал ва дифференциялашган топширик ва бошкалар.

Узлаштирилган усулни куллаш боскичи таълим фаолияти усулларини шакллантиришда жуда мухимдир. Бу боскичда укитувчи укувчиларга узлаштирилган усулларни куллашнинг турли вазиятларини тушуниш хамда берилган масала ечимида зарур усулни эслаш, унинг таркибига кирувчи фаолиятлар тизимини амалга ошириш ёки билим ва фаолят усулидан фойдаланишнинг махсус усулини тузиш каби кузда тутилган вазиятларни яратишга ёрдам берувчи назарий билимларни умумлаштириши лозим. Натижада, укувчиларда турли вазифаларни хал этиш учун зарур булган таълим фаолиятининг йуналтирилган асоси ташкил этилади.

Кейинги боскич - умумлаштирилган усулни мустакил мустахкамлаш вазиятини яратишдир. Укувчилар узлаштирилган умумлашган методларни мустакил равишда канчалик куп куллашса, улар онгида нафакат усул таркибига кирувчи мавжуд асосий фаолият, балки бу фаолиятларнинг турли куринишлари (вариантлари) мустахкамланади. Бу уз навбатида тажрибани туплаш жараёнида мавжуд фаолиятларни аниклаш ва узгартириш, яъни узлаштирилганларга асосланган янги усулларни топиш имконини беради.

Таълим жараёнининг янги усулларини топиш элементлари аввалги боскичлар таркибида мавжуд булиб, уларни мустакил равишда топишнинг баъзи бир усулларини белгилаш имкониятини беради: а) укув топширик-ларини ечишнинг муайян холатларини умумлаштириш; б) маълум усулларни кайта тузиш ва бошка вазиятларга татбик этиш; в) умумий усулни конкретлаштириш ва ихтисослаштириш; г) аналогия; д) математикада узаро тескари машкларнинг

структурасини тушунишга, анализ ва синтез килиш, умумлаштириш ва аниклаштириш, дедуксия ва индуксия ва бошка узаро кайтар алока каби умумий аклий фаолият усулларини тушунишга хизмат килувчи олдинги усулга тескари янги усулни топиш; е) урганилаётган назарий материалнинг мазмунини тахлил килиш асосида, мустакил равишда янги усулни топиш мумкин. Мазкур боскичнинг натижаси сифатида укувчиларнинг турли таълим вазиятларида мустакил равишда ва окилона харакат килиш одатларини шакллантириш. Бу уз навбатида юкори синфларда зарур боскичда ва етарли даражаларда булиши талаб этилади. Унбир йиллик таълим охирида укув фаолияти умумий кенг таркалган усулларини шакллантириш юкори синф укувчилари учун нафакат мустакил, балки ижодий фаолият учун хам пойдевор булиб хизмат килади.

Бошка холларда, бу булиниш шартли хисобланади ва укувчилар контингенти, укув йуналиши ва укув вазиятидан келиб чикиш холатига караб фарк килиши мумкин.

НАТИЖАЛАР ВА МУХОКАМА

Тажрибани утказиш жараёнида укувчиларининг зоологияни укиш самарадорлигини оширишга хамда уларнинг укув, интеллектуал ва шахсни ривожланишини раFбатлантиришга йуналтирилган бошланFич модель яратилди.

1-жадвал

Зоология дарсларида шакл ва технологияларни комплекс куллаш инновацион модели МАЦСАДЛАР БЛОКИ Ижтимоий э^тиёж - инновацион ривожланиш концепцияси

Ижодий фикрлаш, куникма ва мотивация, янги таълим моделларини узлуксиз ривожлантириш ва давомий такомиллаштириб боришга каратилган укитишнинг замонавий метод ва технологияларидан фойдаланишга утишни таъминлаш

МАЦСАДЛАР

Инновацион модель учун

"Зоология" фани буйича мустакил, ижодий фикрловчи кенг дунёкарашли шахсни тарбия-лаш

Биологик таълим учун

Биологик атамаларни, тушунча, назария ва уни амалда куллаш куникма-ларига эга, биологик ва экологик саводхон

шахсни тайёрлаш

Инновацион фаолият учун

Укувчиларнинг турли хил кизикиш ва эхтиёжларига фаол таъсирланиш хамда

укувчиларнинг таълими ва ривожланиши сифатининг юкори курсаткичларига эришиш

Педагогик инновация

Педагогик фаолиятга янгиликлар киритиш, укитиш ва тарбия-лаш самарадорлиги-ни ошириш максади-да технологиялар мазмунига узгартир-

ТУШУНЧАЛАР БЛОКИ Инновацион модель

Укитишнинг шакл ва технологияларини комплекс куллашнинг инновацион модели бу - мураккаб, очик, шахсни ривожлантиришга йуналтирилган методик таъминотга эга педагогик тизим шахснинг креатив ривожлантириш вазифасига мос методлар, усуллар ва эвристик воситалар булиб, модел укувчининг укув фаолиятида унинг ижодий кобилиятларини намойиш килишга, юкори натижаларга эришишига хизмат килади

ишлар киритиш

БА^ОЛАШ-ДИАГНОСТИКА БЛОКИ

МЕТОДЛАР

ДавлатконунчиликваДдирект

ивхужжатлар,

укувхужжатлари,

укитувчиларваукувчиларучу

нсуровномалар,

урганишуслублари,

кузатувлар,

сухбатлартахлили

МЕЗОНЛАР

Мотивацион

Креатив

Амалиётга

йуналтирилган

Шахсни

ривожлантиришга каратилган

ДАРАЖАЛАР

Реподуктив Махсулдор Ижодий

ХУЛОСА

Янгилик ва узгаришлар блоки Таълим технологиялари ва шаклларининг инновацион комплекс модели

Педагогик технологиялар

Фаолиятга йуналтирилган

(тадкикот-ривожлантирув -чи) - эвристик муаммоли укитиш, тадкикот

фаолияти, танкидий

фикраш технологияси, МТК (мантикий таянч конспектлар) технологияси

Шахсни ривожлантир-ишга йуналтирилган

Лойихалаш, мослаш-тириш, табакалаштир-илган (дифференция-циялашган) таълим технологияси, жуфт марказлашган технология, укув ишларини шакллантириш технологияси

У^итиш шакллари

Дарслар:

Практикумлар Семинарлар Эвристик экскурсиялар Конференциялар ОFзаки

комбинациялашган журналлар

НАТИЖАЛАР БЛОКИ

Укувчилар учун

-таълим

натижаларини

ошириш;

-укув мотива-

циясини

ошириш;

-эркин, ижодий

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ривожланиш

имконияти;

-укитувчи

билан узаро

алока майдони-

ни кенгайтир-

иш.

Укитувчила ручун

-технологик компитенцияни ривожлантириш; Инновацияларни жорий килишга тайёрланиш; -укувчилар билан диалогларнинг янги шаклларини эгал-лаш;

-бахолаш тизимини такомиллаштириш; -инновацион фаоли-ятда кобилиятларни намойиш этиш.

Мактаб учун

-укув дастур-ларини такомил-лаштириш; -фаолият нати-жаларининг шаффофлиги; -таълим жараёни катнашчилари орасида алока-ларни мустах-камлаш;

-ракобатбардош-ликни ошириш.

Жамият учун

-инновациялар самарадорлиги ва зарурлигини исботлаш;

-бошка таълим

муассасаларида тажриба учун

моделларни яратиш ва методик

курсатмаларни оммалаштириш

REFERENCES

1. Загвязинский В.И. Инновационные процессы в образовании и педагогическая наука // Инновационные процессы в образовании. - Тюмень, 1990. - С.5-14.

2. Зоология позвоночных: теория и практика: учебно-методическое пособие / Н.В. Погодина [и др.]; [научный редактор В. Л. Вершинин]; Министерство образования и науки Российской Федерации, Уральский федеральный университет. - Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2016. -104 с.

3. Корнилова Т.И.Инновационная деятельность педагога в современных условиях http://www.informio.ru/publications/id384/Innovacion-naja-dejatelnost-pedago ga-v-sovremennyh-uslovij ah

4. Мавланов О. "Зоология". Умумий урта таълим мактабларининг 7-синфи учун дарслик. -T.: "Узбекистан МЭ", 2017. -208 с.

5. Мавланов О., Нажимова С., Нишанбаева М. Зоологияни укитиш методикаси ва технологиялари. 7-синф. Умумтаълим мактабларининг биология укитувчилари учун кулланма. -Т.: "Узбекистон МЭ", 2005. - 160 б.

6. Мажитова Ш.Н. Булажак укитувчиларни касбий тайёрлашда замонавий инновацион технологиялар // Инновацион технологиялар шароитида талаба шахсини шакллантириш. Укитувчилар ва укитувчилар учун дарслик. -Тошкент, 2009. 144-154 б.

7. Мардонов З.А. Биология укитувчиларини касбий тайёрлашда модуль технологиялари. -Тошкент: Фан ва технология, 2019.

8. Никишов А.И. Теория и методика обучения биологии. - М.: КолосС, 2007.304 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.