Научная статья на тему 'Ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаларини ташкил этиш ва бошқаришнинг ўзига хос хусусиятлари'

Ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаларини ташкил этиш ва бошқаришнинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
541
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
билим / кўникма / маҳорат / технология / касб / метод / восита / ўқув-педагогик / техника / ўқув жиҳози / педагог-муҳандис / режа-конспект / дастур / топшириқ / объект / меҳнат интизоми / хавфсизлик техникаси / санитария / жавобгарлик / чизма / тасвир / синов / методист / шахсий режа / знания / навыки / мастерство / технология / профессия / метод / средство / учебно-педагогический / техника / учебное оборудование / инженер-педагог / план-конспект / программа / задания / объект / трудовая дисциплина / техника безопасности / санитария / ответственность / чертёж / изображение / методист / личный план

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қораев Самаридин Баракаевич

Мақолада умумий ўрта таълим муассасаларида ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаларини ташкил этиш ва бошқаришнинг ўзига хос хусусиятлари ҳамда бу жараёнда педагог-муҳандисларнинг роли баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ И УПРАВЛЕНИЯ УЧЕБНО-ПРОИЗВОДСТВЕННЫМИ КОМПЛЕКСАМИ

В статье изложены особенности организации и управления учебно-производственными комплексами, а также роль в этом процессе инженеров-педагогов.

Текст научной работы на тему «Ўқув-ишлаб чиқариш мажмуаларини ташкил этиш ва бошқаришнинг ўзига хос хусусиятлари»

Ч.

Кораев Самаридин Баракаевич,

Тошкент вилояти Чирчик, давлат педагогика институти тадк,ик,отчиси

УКУВ-ИШЛАБ ЧИКАРИШ МАЖМУАЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШКАРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

КОРАЕВ С.Б. УЦУВ-ИШЛАБ ЧИЦАРИШ МАЖМУАЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШКАРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Маколада умумий урта таълим муассасаларида укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этиш ва бошкаришнинг узига хос хусусиятлари х,амда бу жараёнда педагог-мух,андисларнинг роли баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: билим, куникма, майорат, технология, касб, метод, восита, укув-педагогик, техника, укув жих,ози, педагог-мух,андис, режа-конспект, дастур, топширик, объект, мех,нат интизоми, хавфсизлик техникаси, санитария, жавобгарлик, чизма, тасвир, синов, методист, шахсий режа.

КОРАЕВ С.Б. ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ И УПРАВЛЕНИЯ УЧЕБНО-ПРОИЗВОДСТВЕННЫМИ КОМПЛЕКСАМИ

В статье изложены особенности организации и управления учебно-производственными комплексами, а также роль в этом процессе инженеров-педагогов.

Ключевые слова и понятия: знания, навыки, мастерство, технология, профессия, метод, средство, учебно-педагогический, техника, учебное оборудование, инженер-педагог, план-конспект, программа, задания, объект, трудовая дисциплина, техника безопасности, санитария, ответственность, чертёж, изображение, методист, личный план.

KORAYEV S.B. PECULIARITIES OF ORGANIZATIONS AND MANAGEMENT OF TRAINING PRODUCTION COMLEXES

The article descriles the features of organizations and managements of training and production complexes, as well as the role of an educator engineer in that process.

Keywords: knowledge skills, co-operation, technology, profession, method, means, educational and pedogogical technique, edicational equipment, engineer-teacher, plan-conscript, program assignments volume labor discipline, safety sanitation, responsibility, draving, methodologists personal plan.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

Узбекистон Республикасида умумий урта таълим муассасаларининг 10-11-синфлари укувчилари таълим олишлари билан бирга-ликда уларга касб-хунар ургатиш, укувчи-ларнинг кизикиш ва кобилиятларидан келиб чиккан холда келажакда уларнинг таълимни давом эттиришлари ёки эгаллаган касблари буйича мехнат фаолияти билан шугулланиш-ларига шарт-шароитлар яратиш максадида укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этиш ва уларни зарур жихозлар билан таъ-минлаш долзарб вазифалари белгиланган1.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 24 октябрдаги «Умумий таълим муассасаларининг 10-11-синф-лари укувчиларига касбий таълим беришга ихтисослашган укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этиш чора-тадбирлари туF-рисида»ги 868-сон карорида укув-ишлаб чикариш мажмуаларини (мантнинг куйида -мажмуа) касбий таълим беришнинг вазифалари этиб куйидагилар белгиланган:

- укувчилар томонидан касб-хунар куник-маларининг узлаштирилишини таъминлаш, махсус ва чукурлаштирилган тайёргарликни талаб этмайдиган касбларни ургатиш оркали уларнинг касб-хунар олишга булган эхтиёжини кондириш;

- касбий таълим бериш жараёнида «уста-шогирд» анъаналари, махаллий ва хорижий илFор тажрибани урганган холда энг макбул усуллардан фойдаланиш хамда касбларнинг малака талаблари ва касбий таълим бериш жараёнининг методик таъминотини такомил-лаштириб бориш;

- касбий таълим бериш жараёнига инно-вацион педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш оркали касбий таълим бериш сифатини таъминлаш;

- укувчиларда мустакил ижодий фикрлаган холда мехнат жараёнини ташкил этиш куник-маларини шакллантириш оркали уларнинг мехнат фаолияти билан фаол шугулланиши имконини берувчи касб эгаси булишларини таъминлаш;

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 24 октябрдаги «Умумий таълим муассасаларининг 10-11-синфлари укувчиларига касбий таълим беришга ихтисослашган укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 868-сон карори.

- мехнат бозори учун махсус ва чукур-лаштирилган тайёргарлик талаб этилмайдиган касблар буйича ракобатбардош кадрлар тайёрлашни таъминлаш.

Ушбу мажмуалар фаолиятини амалга оши-ришда педагог-мухандисларнинг малакаси ва махорати катта роль уйнайди.

Укув-ишлаб чикариш мажмуаларида педа-гог-мухандислар фаолиятининг касбий махорати турли вазиятларни тахлил килиш асо-сида педагогик масалаларни кура билиш ва ифодалашни уддалаш, уларни ечишнинг макбул усулларини топа билишда намоён булади.

Уларга куйиладиган асосий талаблар куйи-дагилардан иборат: мажмуаларни ташкил эта олиш, тарбия ишларини олиб бориш, мазкур жараёнда инсон омилини таъминловчи шах-сий фазилатларни намойиш килиш, укувчи-ларнинг билим ва куникмаларини объектив назорат килиш ва бахолай олиш махоратлари.

Мажмуаларни ташкил эта олиш махорати педагог-мухандисларга куйиладиган талаблар ва мазкур жараённи бошкариш билан боFлик булган куйидаги омиллар билан тавсифла-нади2:

- мажмуаларни лойихалаш ва амалга оши-риш кобилияти, куллаб-куватланиши;

- унинг психология ва педагогика фани буйича тайёргарлиги;

- фанни мукаммал билиши;

- касбий омилкорлик;

- заковатлилик;

- замонавий педагогик ва ахборот технологияларини лойихалаш конуниятларини билиш;

- хориж тажрибаларини урганиши;

- касб-хунарга оид меъёрий хужжатларни билиш;

- мажмуалар жараёни самарасини таъминловчи моддий-техника базасига оид ахборот-ларни узлаштириш.

Мажмуалар жараёнида инсон омилини таъминловчи педагог-мухандиснинг шахсий фазилатлари: талабчанлик ва адолатлилик, фидойилик ва халоллик, хайрихохлик, кири-шимлилик, хазил-мутойиба хисси ва жиддий-

2 Жуков Г.Н. Мастер производственного обучения в современной системе НПО. // Журнал «Профессиональное образование». М., 2001. № 9. -С.23-24.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

Ч.

лик. Ушбу фазилатлар уларни устоз даража-сига кутаради, укувчилар олдида обру-иззатини оширади, унинг таълим бериш ва тарбиялай олиш махоратига ижобий таъсир курсатади. Укувчилар билим ва куникмаларини объектив назорат килиш ва бахолай олиш махорати мажмуалар жараёнининг самара-сини белгиловчи натижавий сифат курсатки-чидир. Педагог-мухандис укувчилар били-мини назорат килишнинг объектив ва субъек-тив методларини мукаммал билиши, куллай олиш махоратига эга булиши лозим.

Педагогик фаолиятнинг дастлабки даврида биринчи уринга педагогик махоратни эгаллаш масаласи кутарилади. Кейинчалик педагог-мухандис фаолиятида педагогик ва илмий фаолият нисбати тез-тез узгариб туради.

Укув-педагогик фаолият мажмуаларнинг ташкил этилишига йуналтирилган. Мажмуалар учун укувчиларнинг фаоллиги ва мустакиллиги, шахс сифатида ижодий салохиятини таъмин-лаш характерлидир. Педагог-мухандис фаолиятида янги конуниятларни очиш билан боFлик назарий хамда аник вазиятларни юзага келти-риш, педагогик вазифалар тизимини ечишга каратилган амалий фаолият кушилиб кетади. Улар мажмуа мавзулари максади ва вазифа-ларини аниклайди, мазмунини саралайди, фаол методларни укувчиларнинг билиш фао-лиятига мос холда танлайди, назарий турини аниклайди.

Бугунги кун талаблари мажмуаларнинг ташкил этилишига нисбатан янгича ёндашув зарурлигини курсатмокда. Мажмуаларнинг самарадорлигини оширишга эришиш жараё-нида унинг мазмуни, даражаси, шунингдек, мактабларнинг бу борадаги урни узига хос ахамият касб этади. Чунки улар мажмуалар самарадорлигини ошириш борасида катта имкониятларга эга. Бу сохада бой тажриба хам мавжуд булиб, мазкур жараён самарадорлигини оширишни тезлаштиради.

Мажмуаларни ташкил этишда унинг утка-зилиш вактини туFри танлаш, унга мос кела-диган коллеж ва ундаги шарт-шароит, мала-кали педагог-мухандис кадрларни етарлилиги, укувчиларнинг тайёргарлиги кузланган мак-садга эришишда мухим урин тутади. Шунинг учун мажмуаларнинг ташкилий масалаларига алохида эътибор каратиш лозим.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,ка-масининг карорида1 мажмуада тасдикланган таянч укув режасига асосан укувчиларга 2 йил давомида жами 408 соат касбий таълим бери-лади. Хар бир укув йили якунида укувчилар учун 36 соатдан иборат ишлаб чикариш ама-лиёти утказилади. Танланган жойга канча укувчиларни жунатиш масаласи уша жойнинг имкониятлари даражасидан келиб чикиб хал этилади. Мажмуада уртача битта жойда 10-12 укувчи булишини етарли, деб хисоблаймиз.

Укувчилар гурухини тузишда уларнинг бир-бирига узаро ёрдам бера олиш имкониятла-рини инобатга олиш максадга мувофик булиб, у мажмуанинг самарали утишини таъмин-лайди. Бу даврда амалга ошириш керак булган ишлар йурикномалар, дастур талабларига асосланган булиши лозим. Мажмуа мавзулари максади ва мазмунини туFри англаб етиш хамда тула узлаштириш, унинг вазифаларини амалга ошириш келгусида укувчиларнинг касб-хунарли булиб етишишини кафолат-лайди.

Бугунги кунда касб-хунар коллежлари бар-камол шахс, кичик мутахассисни етиштиришда мухим буFин булиб хисобланади. Уларнинг амалиёт жараёни илFор, замонавий техника ва укув жихозлари, малакали педагог-мухан-дислар билан таъминланган. Бу эса мактаб укувчилари учун ташкил этиладиган мажмуалар самарадорлигини оширишда мухим урин тутади. Мажмуа укувчиларни касб буйича умумкасбий ва махсус фанларни онгли ва пухта урганишга тайёрлаш, уларнинг танланган мутахассислик буйича амалий касб лаёкати ва куникмаларини эгаллаши учун утказилади.

Мажмуаларни ташкил этиш, унинг самарадорлигини ошириш шунинг учун мухимки, ушбу мактабларда тахсил олаётган укувчилар ёш хусусиятларига кура мустакил фаолият юритишга тайёрланиш, микросоциумда уз урнини топишга интилиш, х,аётий максадни белгилаб олиш, маънавий-ахлокий хулк-атворини такомиллаштириш, касбий фаолият

1 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 24 октябрдаги «Умумий таълим муассаса-ларининг 10-11-синфлари укувчиларига касбий таълим беришга ихтисослашган укув-ишлаб чикариш мажмуа-ларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 868-сон карори.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

йуналишини катъий белгилаб олишга нисба-тан жиддий муносабатда булади.

Мажмуа мавзулари муаммонинг замонавий холати ва иктисодиёт, ишлаб чикариш, техника, ижтимоий сохалар, фан, таълим ва мада-ниятнинг истикболий ривожланишини акс эттириши керак. Мавзуларнинг йиллик руй-хати мажмуа бошланишига кадар эълон кили-нади. Укувчиларга бу мавзуларни танлаш хукукини бериш максадга мувофик хисоб-ланади. Мавзу ва педагог-мухандисларни укувчиларга бириктириш директорнинг буй-руFи билан расмийлаштирилади. Рахбар мав-зуга мувофик укувчиларга амалий ишга тегишли материалларни туплаш буйича топ-ширик беради, унинг хажми белгиланади.

Мажмуа ишлари касб-хунар коллежининг одатда, ушбу максадда махсус ажратилган хоналарида бажарилади. Айрим холларда иш корхоналар, муассасаларда бажарилишини йулга куйиш хам яхши натижа беради. Ишнинг бажарилиши буйича укувчиларнинг хисобот бериш муддатларини мактаб назорат этади. У белгилаган муддатда укувчилар ишининг бажарилиши хакида мактаб олдида хисобот беради.

Танланган касб-хунар коллежига канча укувчиларни жунатиш масаласи муассасанинг имкониятлари даражасидан келиб чикиб хал килинади. Укувчилар гурухини тузишда улар-нинг бир-бирига узаро ёрдам бера олиш имкониятларини хисобга олиш максадга мувофик булиб, у мажмуанинг муваффакиятли утишини таъминлашда мухим. Мажмуанинг биринчи хафтаси, таништирув даврида куйи-даги ишлар амалга оширилади: укувчилар мажмуа методистлари, унда бевосита ишти-рок этувчи укувчилар касб-хунар коллежи директори, унииг уринбосарлари билан тани-шади ва улар билан сухбат утказилади, укувчилар гурухларга таксимлаб чикилади, улар узларига бириктирилган гурух билан танишиб чикади, утиладиган барча мажмуаларни куза-тади, касбга оид фанлар буйича режалар билан танишиб чикади ва унга асосан узлари учун шахсий режа тузиб олади.

Укувчилар мажмуанинг фаол кисмида узларига бириктирилган гурухда дастур ва шахсий режалар асосида мажмуа ишларини амалга оширади. Бу даврда улар касбга оид

фанлар буйича машFулотга тайёрланади ва уларни мустакил ташкил этади.

Мажмуа мактабларнинг педагогик кенгаши ва муассасада мажмуа якунига баFишланган анжуманни утказиш билан якунига етади. Унда мажмуа якунига баFишланган педагогик кен-гашда укувчилар, мажмуада бевосита кат-нашган педагог-мухандислар хисобот беради ва укувчилар фаолиятини бахолайди. Мажмуа якунига баFишланган анжуманда унинг уму-мий якуни (мажмуа даврида укувчилар эриш-ган ютуклар, йул куйилган хато-камчиликлар, бундан кейинги вазифалар) куриб чикилади.

Тадкикотимиз натижаларига кура маълум бир йуналиш буйича утказиладиган мажмуанинг мазмуни асосан куйидагилардан иборат булади:

• мажмуанинг бошланишига баFишланган анжуманда барча укувчиларнинг катнашиши;

• мактаб рахбарияти, мажмуага бевосита алокадор булган ходимлар ва укувчилар билан танишиш хамда улар билан сухбат утказиш;

• коллежнинг моддий базаси (мажмуа хоналари, укув устахоналари, лабораториялар кабилар) билан танишиш;

• укувчиларнинг гурухларга таксимланиши, мажмуа давомида амалга ошириладиган ишларнинг мазмунини белгилаб олиш;

• касб буйича мураббийларнинг ишини кузатиш ва урганиш;

• мажмуа давомида бажариладиган барча топширикларни белгилаб олиш;

• педагог-мухандисларнинг ишини кузатиш ва мухокамасида иштирок этиш;

• мажмуани уташ буйича хар бир укув-чининг шахсий иш режасини тузиши ва уни амалиёт рахбарларига тасдиклатиш;

• укувчилар узаро бир-бирининг ишларини кузатиши ва уларнинг биргаликдаги мухокамасида иштирок этиш;

• мажмуа жараёнида амалиётга баFиш-ланган методик кенгашлар утказиш, уларда укувчиларнинг фаол катнашиши;

• мажмуа жараёнида укувчилар томони-дан унга тегишли булган хужжатларни талаб даражасида юритиши;

• мажмуа якунига баFишланган анжуманда барча укувчиларнинг иштирок этиши.

Мажмуаларни самарали ташкил этишда мактаб жамоасининг урни бекиёс. Агар бу

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

v.

жaмoa yкувчилapнинг мaжмуaдa булишини yзлapи учун мacъулиятли иш экaнлигини хиc кил^н хoлдa ^бул килиш^, мaзкуp жapaён-нинг мувaффaкиятли утиши учун к1улaй шapoит яpaтгaн бyлaдилap. Бу уз нaвбaтидa ушбу мaк-тaбдa тaълим-тapбия ишлapини яxшилaшгa xизмaт килaди. Чунки мaжмуaни aмaлгa оши-pиш дaвpидa yкувчилap кacб cиpлapини мукaммaл ypгaнишлapидa neдaгoг-мухaн-диcлap якиндaн ёpдaм бepишaди. Нaтижaдa, ушбу мaктaбдa тaълим-тapбия ишлapининг caмapaдopлиги oшaди. Шунинг учун, мaжмуa-лapни тaшкил этиш учун тaнлaнгaн кoллeждa тaйёpгapлик ишлapини oлдиндaн aмaлгa оши-pиш мaкcaдгa мувофик хиcoблaнaди.

Мaжмуaлapни тaшкил этишгa тaйёpлaш жapaёнидa унинг paхбapи вa мeтoдиcтлap, пeдaгoг-муx1aндиcлap хaмдa ^ух paхбapлapи-нинг peжaлapи билaн тaнишиб чикиб, тегишли йypикнoмaлapни бepиш мaзкуp жapaённи юкopи caвиядa yтишидa мухим хиcoблaнaди. Мaжмуaнинг мувaффaкиятли утиш oмиллapи-дaн янa биpи бу жapaёндa олиб бopилaдигaн тaълим-тapбия ишлapини peжaлaштиpишдиp. Бу мaжмуa тyFpиcидaги йypикнoмaлap дacтуp тaлaбигa acocлaнгaн бyлмoFи, мaзмуни, вaзи-фaлapи вa yкувчилapни тyлaлигичa уз ичигa кaмpaб oлмoFи лозим. Taхлиллap шуни ^pca-тaдики, мaжмуa peжacини мaктaб neдaгoгик кeнгaшидa мухoкaмa килиш, тегишли тaклиф вa мулoхaзaлapни киpитиш, тacдиклaш мaж-муa ишлapини тaлaб дapaжacидa тaшкил этишдa мухим ypин тутaди.

Мaжмуaлapнинг мувaффaкиятли утиши, aввaлo, yкувчилapнинг унгa тaйёpлaнишигa бoFлик булиб, уни aмaлгa oшиpиш куйидaги тapтибдa булишини мaкcaдгa мувофик деб Xиcoблaймиз:

- neдaгoг-мухaндиcлap тoмoнидaн тaшкил этилaдигaн мaжмуaлap бyйичa мacлax1aт олиш (янги мaвзуни ypгaнишдa acocий эътибop бepиш кepaк бyлгaн тушунчaлap, мaжмуaни жихoзлaш, yтилгaн мaвзу вa фaнлapapo aлo-кaни кaндaй йул^ куйиш, бу жapaёндa кaндaй мeтoдлapдaн фoйдaлaниш, тaълим-тapбия биpлигигa эpишиш кaбилap);

- янги мaжмуaдa ypгaнилaдигaн мaвзунинг мaзмунини aниклaш вa уни чукуp ypгaниш;

- улapгa оид илмий-методик aдaбиётлap билaн тaнишиб чикиш;

- ypгaнилaдигaн мaвзунинг бoшкa фaнлap билaн вa yтгaн мaтepиaллap билaн aлoкa-дopлигини aниклaш;

- мaжмуaни ут^зиш мeтoдлapи, мaжмуa-лap тузилишини aниклaш;

- шу acocдa peжa тузиш вa кacбий фaн Укитувчиcи билaн мacлaхaтлaшиш;

- ушбу peжa acocидa мaжмуaлap методи-кacини ишлaб чикиш x1aмдa зapуp бyлгaн вocитaлapни тaйёpлaш;

- yкувчилap билимини нaзopaт килиш вa бaхoлaш мeтoдлapини aниклaш;

- мaвзу бyйичa уй вaзифacи, х^жми x1aмдa шaклини aниклaш;

- мaжмуa учун peжa-кoнcneкт тузиш.

Укувчилap мaжмуaни yтишдa унинг дacту-

pидa кyздa тутилгaн тonшиpиклapни тулик бaжapиши, объектнинг ички мeхнaт тapтиб Koидaлapигa бyйcуниши, мeхнaт мухoфaзacи, xaвфcизлик тexникacи вa ишлaб чикapиш caнитapияcи кoидaлapини ypгaниши вa улapгa Kaтъий pиoя килиши, бaжapилгaн иш вa унинг нaтижaлapи учун жaвoбгapликни уз зиммa-^Ta олиши, кундaлик дaфтap юpитиши, чиз-мaлap, тacвиpлap вa бoшкaлapни бaжapиши, мaжмуa paхбapигa бapчa тonшиpикnap бaжa-pилгaни хaкидa ёзмa paвишдa хи^бот бepиши вa якуни бyйичa ^нов тonшиpишлapи шapт.

Укувчилap мaжмуaлap тyFpиcидaги дacтуp вa йypикнoмaлapгa acocлaнгaн хoлдa мето-диcтлap, neдaгoг-мухaндиcлapнинг кypcaтмa-лapи acocидa шaxcий peжa тузaди вa шу acocдa иш юpитaди. Бу peжa yкувчилapнинг мaжмуa дaвpидaги бутун фaoлияти, унинг бoшлaнишидaн oxиpигaчa бaжapилaдигaн бapчa ишлapни уз ичигa oлaди.

Укувчилap мaжмуa жapaёнидa бeвocитa aмaлгa oшиpиши кepaк бyлгaн ишлap мaз-муни, уни aмaлгa oшиpиш йyллapини яxши билиши лозим. Чунки укувчи мaжмуa мaкcaди, мaзмуни вa унинг якуний вaзифaлapи хaкидa eтapличa мaълумoтлapгa эгa бyлca, бу жapaён мувaффaкиятли yтaди.

Пeдaгoг-мухaндиcлap коллеж хaёти билaн тyлa тaнишиб, биpинчи нaвбaтдa узи^ биpик-тиpилгaн гуpух Укувчилapини ypгaниши мaк-caдгa мувофик. Бундa гуpухдaги xap биp укув-чининг шaxcий xуcуcиятлapини ypгaниш тaлaб этилaди. Юкopидaгилapгa эpишиш учун укув-чидaн билим вa излaниш тaлaб этилaди. Шунинг учун мaжмуa дaвpидa укувчи вaктни

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM I COВPЕMЕHHOЕ OБPAЗOВAHИЕ 2018, 4

туFри таксимлаган холда ишни ташкил этиши, малакали мутахассислар ёрдамидан унумли фойдаланиши тавсия этилади. Мажмуа мак-сади ва мазмунини туFри англаб етиш хамда тула узлаштириш, унинг вазифаларини амалга ошириш келгусида касб-хунарли булиб ети-шишни кафолатлайди.

Мажмуалар давридаги укувчилар ишлари-нинг мазмуни уз ичига коллеж ва гурух билан умумий танишув, рахбарият томонидан утка-зилган сухбатда иштирок этиш, укувчиларнинг мажмуа утиши ва гурух рахбари ишини урга-ниши учун бириктирилган гурух билан тани-шиш, мазкур гурух билан ишловчи педагог-мухандис ва гурух рахбари билан сухбат, хужжатларни урганиш, гурух рахбари режаси, гурух журнали, укувчиларнинг шахсий вара-калари, укувчилар билан танишув соатини утказиш, уларнинг шахсий ва индивидуал ривожланиш хусусиятларини аниклаш каби-ларни олади.

Укувчилар педагогик мехнатни ташкил килиш усулларини узлаштиради: муаммо-ларни хал килиш максадида гурух билан ишловчи психологлар, укитувчилар билан биргаликда фаолият юритади, мажмуа буйича методик ишларни ташкил килиш билан тани-шади (жамоадошлар малакасини урганади, кургазмали ва методик куроллар тайёрлайди), уз фаолиятини хар куни тахлил килади ва режалаштиради, семинарларда иштирок этади.

Укувчиларнинг касб-хунарга тайёргарлик даражаси ва кизикишларидан келиб чикиб куйидаги ишларни амалга ошириш максадга мувофик деб хисоблаймиз: укувчилар ва ота-оналар ижодий бирлашмалари фаолиятини ташкил килиш, педагогик кенгашлар ва бошка ишларни ташкил килишда иштирок этиш, шахсий касбий кизикишлар ёки тадкикот ишла-рини ташкил килиш.

Укувчиларнинг касбий кизикишлари, унинг индивидуал кобилиятлари ва касбий ривожланиш вазифасидан келиб чикиб, мажмуа рахбари томонидан тасдикланган укув лойи-хасини бажариш кузда тутилади. Укув лойи-хаси укувчининг мажмуа фаолиятидаги муам-молари, уни ташкил этиш методикаси, укувчиларнинг узига хос рухий ва шахсий хусусиятларини урганиш буйича тадкикот ишларини утказишни назарда тутиши мумкин. Лойиха

методист, укитувчиларнинг бир вактдаги бош-каруви остида бажарилиши мумкин.

Лойиха куйидаги холатларни уз ичига олади1:

• муаммони шахсий нуктаи назардан шакллантириш ва тавсифлаш;

• укувчи ишида мазкур муаммонинг вужудга келиш сабабларини тушунтириш, эгалланган назарий билимлар, мутахассислар-нинг фикрлари ва маслахатларини инобатга олган холда муаммони хал килиш усулларини асослаш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• муаммони хал килиш йулларини тавсиф-лаш;

• уни хал килишда фойдаланилган усуллар самарадорлиги хакидаги асосланган хулоса-лар каби бир педагогик муаммони ечиш;

• гурух рахбари, педагог-мухандиснинг ишлаш малакаларини тахлил килиш.

Мажмуа муддати тугагандан сунг укувчилар, унинг рахбари, методистлар, касб фан уки-тувчилари, педагог-мухандислар ва мажмуа-лар утказилган коллежларнинг бу даврдаги фаолиятига якун ясалади. Мажмуа якунида эришилган ютуклар ва йул куйилган хато-камчиликлар тахлил килинади ва тегишли хулосалар чикарилади, укувчилар фаолиятини бахолаш талаб этилади. Буни куйида келтири-ладиган коидаларга асосланган холда амалга ошириш максадга мувофик: хар бир укувчининг мажмуа жараёнида олиб борган фаолиятидаги ишларининг хажми ва сифатига караб бахолаш, мазкур жараёнда укувчининг таъ-лим-тарбия фаолиятини хар куни методист-лар, педагог-мухандислар ва мактаб рахба-рияти томонидан кузатиб бориш ва шу асосда доимий равишда текшириб, натижалар хисобга олиб бориш.

Мажмуа якунида укувчилар ёзма равишда хисобот тайёрлайди ва уни бевосита мажмуа рахбари имзолаган кундалик дафтар билан бирга мактабга топширади. Хисобот укувчиларнинг мажмуа даврида бажарган муайян ишлари туFрисидаги маълумотлар, мажмуа объекти булимларининг кискача изохи, улар фаолиятининг ташкил килиниши, хаёт фаолия-тининг хавфсизлиги туFрисидаги масалалар,

1 Ходжабаев А.Р., Косимов Ш.У. Амалий касбий таълимни ташкил этиш ва утказиш методикаси. - Т.: УМКХТХМОИ нашриёти, 2007. -148-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

мажмуа натижалари буйича хулоса ва таклиф-ларни уз ичига олиши лозим.

Мажмуа якунида укувчилар уз х,исоботини мактаб томонидан тайинланган комиссия олдида х,имоя килиши лозим. Мажмуа нати-жаси мактабнинг услубий кенгашида мух,окама килинади. Мажмуа дастурини бажармаган, иши х,акида коникарсиз такриз ёки х,исобот х,имоясида коникарсиз бах,о олган укувчилар кайта мажмуа утишга жунатилади.

Белгиланган тартибда расмийлаштирилган иш укувчилар томонидан рах,барга такдим этилади. Рах,бар иш талаб даражасида бажа-рилганлигига ишонч билдиргандан сунг, ишни уз такризи билан бирга мактаб рах,барига такдим этади.

Педагогика илми касбий-педагогик билим, куникма ва мажмуа давридаги педагог-мух,ан-дисларнинг шахсий сифатларини шаклланти-ришга куйилган х,ужжатларда акс эттирилиши

лозим булган белгиланган талабларни илгари суради. Бу талаблар ва мажмуа фаолияти хусу-сиятларини эътиборга олган х,олда укувчилар мажмуа буйича куйидагича х,исобот турлари-дан бирини бажаради:

- умумий х,исобот, куйидагиларни уз ичига олади: мажмуа ишлари х,исоботи, дидактик, психологик ва методик ишлар буйича мажмуа тах,лили;

- табакалаштирилган х,исобот, мажмуа лойих,асинининг шахсан бажарилганлигига кафолат берувчи материалларни уз ичига олади.

Келтирилган х,ужжатлар мажмуа рах,бари томонидан укувчиларнинг педагогик фаолият функцияларини бажаришдаги касб-х,унарга тайёргарлик даражасини аниклаш имкония-тини беради.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2017 йил 24 октябрдаги «Умумий таълим муассасаларининг 10-11-синфлари укувчиларига касбий таълим беришга ихтисослашган укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 868-сон карори.

2. Жуков Г.Н. Мастер производственного обучения в современной системе НПО. // Журнал «Профессиональное образование». М., 2001, № 9. -С. 23-24.

3. Ходжабаев А.Р., Косимов Ш.У. Амалий касбий таълимни ташкил этиш ва утказиш методикаси. - Т.: УМКХТХМОИ нашриёти, 2007. -148-б.

Мавлянов А. ва бошкалар. Укув ва ишлаб чикариш амалиётларини ташкил этиш самарадорлигини ошириш долзарб педагогик муаммо сифатида. // «Таълим техноло-гиялари» журнали. 2014, № 1 (45). -26-28-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.