Научная статья на тему 'Ўқитувчилар малака ошириш тизимида таълим сифатини таъминлашда ўқув- услубий мажмуаларнинг ўрни'

Ўқитувчилар малака ошириш тизимида таълим сифатини таъминлашда ўқув- услубий мажмуаларнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1196
210
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим сифати / ўқув-услубий мажмуа / инновацион ёндашув / дидактик / услубий / техник талаблар / качество образования / учебно-методический комплекс / инно- вационный подход / дидактические / методические и технические требования

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шодиева М., Рахимов О. Д.

Мақолада таълим сифати ва уни белгиловчи асосий омиллар, таълим сифатини таъминлашда ўқитувчи малакасининг ўрни, малака оширишда ўқув-услубий мажмуаларнинг таълим сифатига таъсири, уларни яратишга қўйилган талаблар ва уни яратиш методикаси хусусида фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКИХ КОМПЛЕКСОВ В ОБЕСПЕЧЕНИИ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ

В статье изложены сущность и основные критерии оценки качества образования, роль профессиональных качеств преподавателя для обеспечения качества образования, влияние на качество образования учебно-методических комплексов в системе повышения квалификации, требования к ним и методика их разработки.

Текст научной работы на тему «Ўқитувчилар малака ошириш тизимида таълим сифатини таъминлашда ўқув- услубий мажмуаларнинг ўрни»

24 УКУВ РЕЖАЛАРИ ВА ДАСТУРЛАРИ / УЧЕБНЫЕ ПЛАНЫ И ПРОГРАММЫ ч_/

Шодиева М.,

Кашкадарё вилояти халк, таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим» кафедраси мудири; Рахимов О.Д.,

Тошкент ахборот технологиялари университети Карши филиали доценти, Турон Фанлар Академияси академиги

ЦИТУВЧИЛАР МАЛАКА ОШИРИШ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШДА ЦУВ-УСЛУБИЙ МАЖМУАЛАРНИНГ УРЧИ

ШОДИЕВА М., РАХИМОВ О.Д. УЦИТУВЧИЛАР МАЛАКА ОШИРИШ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШДА УЦУВ-УСЛУБИЙ МАЖМУАЛАРНИНГ УРНИ

Маколада таълим сифати ва уни белгиловчи асосий омиллар, таълим сифатини таъминлаш-да укитувчи малакасининг урни, малака оширишда укув-услубий мажмуаларнинг таълим си-фатига таъсири, уларни яратишга куйилган талаблар ва уни яратиш методикаси хусусида фикр-лар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим сифати, укув-услубий мажмуа, инновацион ёндашув, дидактик, услубий, техник талаблар.

ШОДИЕВА М., РАХИМОВ О.Д. РОЛЬ УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКИХ КОМПЛЕКСОВ В ОБЕСПЕЧЕНИИ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ

В статье изложены сущность и основные критерии оценки качества образования, роль профессиональных качеств преподавателя для обеспечения качества образования, влияние на качество образования учебно-методических комплексов в системе повышения квалификации, требования к ним и методика их разработки.

Ключевые слова и понятия: качество образования, учебно-методический комплекс, инновационный подход, дидактические, методические и технические требования.

SHODIEVA M., RAXIMOV O.D. THE ROLE OF THE TEACHING MATERIALS TO ENSURE QUALITY OF EDUCATION

In the article given main point and major criteria of assessment quality of education, role of professional development for supporting quality of teacher, impact on quality of education of the learning aid complex requirement to them a method of their creation.

Keywords: the quality of education, training complex, innovative approach, didactic, methodical and technical requirements.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб бутун дунё буйлаб «Сифат инцилоби» юзага келди. Дунёнинг етакчи ишлаб чицариш корхоналари асосий эътиборни сон ва мицдорга эмас, балки мацсулот сифатига царата бошлашди. Сифат рацобатбардошликни таъминловчи асосий омил сифатида намоён була бошлади.

Хозирги кунда мах,сулот сифати, техника ва технология сифати, сифатни бошкариш тизими сифати каби атамалар уз урнини х,аёт сифати ту-шунчасига бермокда. Хаёт сифатининг асосий мезони таълим ва тарбия билан белгиланади.

Инсониятнинг барча х,аётий мух,им муноса-батлари (сиёсат, иктисодиёт, ижтимоий ва б.) -инсонлар уртасидаги узаро боFликлик асосида шаклланади х,амда ривожланади. Таълим сифатига боFлик х,олда ушбу муносабатлар даражаси ва албатта сиёсий-иктисодий муносабатлар х,ам узгаради.

Юкорида келтирилганлардан хулосалаш мумкинки, бугунги кунда дунёда юзага келаёт-ган барча муаммолар илдизи таълим-тарбия тизимидаги сифат нуксонлари натижаси десак хато булмайди.

Барча муаммоларни факатгина юксак дара-жадаги онг, туFри тафаккур ва бекиёс билим, юксак маънавият ва маърифат йули билангина х,ал этиш мумкин. Бунинг ечими таълим-тар-бияга эътиборни янада ошириш, бу сох,ага яна-да купрок маблаF ажратиш оркали таълим си-фатини юксалтириш билан х,ал этилиши мум-кин.

Таълим сифати ижтимоий категория х,исоб-ланиб, у куйидаги бир канча омиллар билан бах,оланади:

• педагоглар таркиби;

• таълим муассасасининг моддий-техник ба-заси;

• укитувчилар таркибининг асосланганлиги;

• укув дастурларининг сифати;

• укувчилар (талабалар) сифати;

• инфратузилма сифати;

• билим сифати;

• рах,бариятнинг инновацион фаоллиги.

Юкоридаги омиллар тах,лили таълим сифати

биринчи навбатда укитувчилар салох,иятига боFликлигини курсатади. Укитувчи нафакат та-лабаларга билим беради, у булажак кадрлар шахси, дунёкараши ва маънавиятини шакллан-тиришда х,ам мух,им роль уйнайди. Шу сабабли

укитувчи сифати, мажмуали тушунча булиб, у асосан куйидагиларни уз ичига олиши мумкин:

• компетентлик даражаси - аник, фан ва амалиёт сохаси буйича юкори билим ва тажри-бага эга булиши;

• укитувчилик фаолияти билан шугулланишга кобилият ва иштиёкнинг мав-жудлиги;

• кузатувчанлик - укувчилардаги кобилият-ларни ва алохида хусусиятларни тез илFаб олиш;

• ташки ва ички мухит билан алока урнатиш кобилияти;

• уз сохаси буйича танилганлиги, мавкеи;

• илмий-тадкикот сохасидаги фаоллиги;

• илмий мактабининг мавжудлиги.

Укитувчи сифатини ошириш унинг уз-узини

ривожлантириш, такомиллаштириш ва уз-узини бахолаш тизими асосида амалга оширилиши лозим. Айнан ушбу вазифада укитувчилар ма-лакасини ошириш ва кайта тайёрлаш институт-лари ва уларда укув жараёнининг ташкил этил-ганлик сифати мухим рол уйнайди.

Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтлари-да таълим сифатини таъминлашда укув жараёнининг илмий, ахборот ва укув-услубий таъми-ноти мухим урин тутади. Хозирги кунда ушбу масала ечими укув-услубий мажмуалар оркали амалга оширилмокда. Укув-услубий мажмуалар малака ошириш курсларининг мазмунини узида акс эттиради. Укув-услубий мажмуа - муайян фан ёки укув курсини тулик ва сифатли урганиш учун зарур булган укув-услубий хужжатлар ва укитиш воситалари мажмуидир1.

Уцув-методик мажмуа (УММ) - давлат таълим стандарти ва фан дастурида белгиланган, билим, куникма, малака ва компетенцияларни шакллантиришни, укув жараёнини комплекс лойихалаш асосида кафолатланган натижалар-ни олишни, мустакил билим олиш ва урганишни

1 Хасанбоев Ж., Туракулов Х., Хайдаров М., Хасанбоева О. Педагогика фанидан изохли луFат. - Т.: «Фан ва технология», 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

1-расм. Ук,ув-услубий мажмуаларга к,уйилган талаблар.

Дидакдик

х,амда назоратни амалга оширишни таъминлай-диган, талабанинг ижодий кобилиятларини ри-вожлантиришга йуналтирилган укув-услубий манбалар, дидактик воситалар ва материаллар, электрон таълим ресурслари, бах,олаш методла-ри ва мезонларини уз ичига олади1.

Малака ошириш тизимининг укув-услубий мажмуаси - укув-меъёрий хужжатлар, мутахас-сислик буйича тингловчилар томонидан узлаш-тирилиши лозим булган таълим мазмуни ва уни узлаштиришнинг инновацион услубиёти ва за-монавий технологияларга асосланган укув-услубий воситаларидан иборат мажмуа. Укув-услубий мажмуа фан дастурида белгиланган талаблар асосида, тингловчиларнинг билимлари-ни янгилаш ва чукурлаштириш, уларнинг муста-кил билим олишини таъминлайдиган, тинглов-чиларни инновацион фаолиятга тайёрлашга йуналтирилган укув-услубий материаллар, дидактик воситаларни уз ичига олади.

Укув-услубий мажмуаларга куйидаги умумий талаблар куйилади:

• фан дастурига мувофик булиши;

• шахсга йуналтирилганлиги;

• тингловчиларни инновацион фаолиятга ундаши;

• ахборот-комуникацион технологиялар асосида тайёрланганлиги;

• тингловчиларнинг мустакил таълим оли-шига мулжалланганлиги.

Малака ошириш тизимида инновацион ён-дашув асосида укув-услубий мажмуаларни яра-тишга куйиладиган талаблар 1-расмда кур-сатилган.

Укув-услубий мажмуаларни яратишда куйидаги дидактик талаблар назарда тутилиши ке-рак:

- максаднинг аниклиги;

- максад ва натижалар мослиги, натижанинг кафолатланганлиги;

1 Фаннинг укув-методик мажмуаси. // Услубий кул-ланма, Олий ва урта махсус таълими вазирлиги. - Т., 2009. -2-б.

Техник

- машFулот мазмунининг лойих,алаштирил-ганлиги;

- замонавий илмий билимларга асосланган-лиги;

- модулли ёндашувга асосланганлиги;

- мажмуа мазмунининг тингловчиларнинг ёш, физиологик, психологик хусусиятларига мослиги;

- мазмуннинг укув дастурига мувофиклиги ва кетма-кетликда, тизимли берилиши;

- х,озирги даврнинг шу сох,ага доир илмий ютукларини узида акс эттирганлиги.

Укув-услубий мажмуаларни яратишга куйил-ган услубий талаблар:

• билимларни узлаштиришга мотивация-лашганлиги;

• тингловчиларнинг ижодий кобилиятлари, касбий мах,оратларини ривожлантиришга кара-тилганлиги;

• тингловчиларнинг билимларини тизим-лаштириш ва назорат килиш имкониятига эга-лиги;

• асосий тушунча ва назарий билимларнинг аник ва равшан ёзилиши;

• хулосаланганлиги, хулосаларнинг илмий ва амалий асосланганлиги;

• инновацион ёндашувга асосланганлиги;

• илFор педагогик технологиялар, укитиш-нинг интенсив методлари татбик килинганлиги.

Укув-услубий мажмуаларни яратишга куйил-ган техник талаблар:

• укув-услубий мажмуа замонавий дизайнда яратилиши;

• укув-услубий мажмуанинг таркиби сифат-ли, жозибали булиши;

• мавзунинг асосини белгиловчи мух,им жих,атларининг алох,ида ажратиб курсатилиши;

• техник воситалардан фойдаланилганлиги;

• презентациялар куринишида расмийлаш-тирилганлиги.

«БошланFич таълим укитувчилар» малака ошириш курс тингловчилари учун мулжалланган укув-услубий мажмуалар таъминотини яратиш-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

Укув-услубий мажмуаларга куйилган талаблар

Методик

V_/

да куйидаги омил ва хусусиятларни алохида на-зарда тутиш лозим:

• тингловчиларнинг малака тоифалари;

• ёш хусусиятлари;

• кизикишлари;

• шу фанга доир билим ва тажрибалари;

• эхтиёжлари;

• замонавий педагогик технологиялардан назарий ва амалий жихатдан хабардорлиги;

• фаоллик даражаси.

Укув-услубий мажмуалар мазмуни умумий урта таълим учун жорий килинган ДТС талабига жавоб бериши ва умумий урта таълим мактаб-лари учун мулжалланган дасрликлар билан уЙFунлаштирилиши, тингловчиларнинг укув-билиш фаолиятини фаоллаштиришнинг мухим омили булиши лозим.

Хозирги кунда укув-услубий мажмуа таркиби буйича турли хил тавсиялар мавжуд булиб, уларда мажмуанинг турли компонентлари ёри-тилган. Лекин, бизнинг фикримизча, укув-услубий мажмуа таркибининг тулик, мукаммал варианти асосланмаган.

Муайян фан буйича укув-услубий мажмуа таркибининг намунавий варианти сифатида му-аллифлар томонидан ишлаб чикилган куйидаги таркибни тавсия этиш мумкин:

Фан буйича уцув-услубий мажмуанинг намунавий таркиби.

Кириш

I. Фаннинг меъёрий-дастурий таъминоти:

1.2. Фан буйича намунавий укув дастур.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1.3. Фан буйича ишчи укув дастур.

1.3. Фан буйича модулли таквимий режа.

1.4. Фаннинг ахборот-услубий таъминоти (фан мавзуларига оид УзР Конунлари, УзР Пре-зиденти асарлари, УзР ВМ карорлари, асосий адабиётлар, кушимча адабиётлар, маъруза матнлари, интернет манбалари);

1.5. Укув-визуал материаллар руйхати.

1.6. Фан буйича амалий куникмалар хосил килишнинг техник воситалар таъминоти (лаборатория ишлари учун талаб этиладиган техник жихозлар руйхати).

II. Фанни уцитишнинг инновацион техно-логиялари:

2.1. Фанни укитиш жараёнини лойихалаш ал-горитми ва модуллар тизими.

2.2. Фанни укитишнинг катта модуллари ва улар таркибидаги урта модуллар сони.

2.3. Фаннинг тузилмавий-мантикий чизмаси (урта модуллар мавзулари).

2.4. Фанни укитишдаги инновацион педагогик технологиялар.

2.5. Маърузаларда таълим технологиялари.

2.6. Амалий машFулотларда таълим техноло-гиялари.

2.7. Фан буйича мустакил таълимни ташкил этиш технологияси.

III. Фаннинг уцув-услубий таъминоти:

3.1. Фан буйича дарслик.

3.2. Фан буйича укув кулланма.

3.3. Фан буйича маъруза матнлари туплами (ёки маърузалар курси, таянч маърузалар туплами).

3.4. Фан буйича муаммоли маъруза матни.

3.5. Фан буйича лаборатория ишлари туп-лами.

3.6. Фан буйича амалий машFулотлар туп-лами.

3.7. Мустакил таълим мавзуларини узлаш-тириш буйича кулланма.

3.8. Глоссарий. Таянч сузларнинг изохли луFати.

3.9. Фан буйича таянч сузларнинг инглизча, русча-узбекча луFати.

3.10. Укув-визуал материаллар (слайдлар туплами).

3.11. Фан буйича электрон укув кулланма.

3.12. Фан буйича виртуал лаборатория иш-лари.

IV. Фанни узлаштиришнинг рейтинг назо-рати:

4.1. Талабалар билимини аниклашнинг рейтинг тизими.

4.2. Талабалар билимини бахолаш мезон-лари.

4.3. Фан буйича назорат саволлари туплами.

4.3.1. Жорий бахолаш буйича тест саволлари.

4.3.2. Оралик бахолаш буйича тест саволлари туплами.

4.3.3. Оралик бахолаш ёзма иш саволлари.

4.3.5. Якуний бахолаш ёзма иш саволлари.

4.4. Фан буйича уз-узини бахолаш учун ва-риантлар туплами.

Ушбу намунавий таркиб бошка тавсия этил-ган таркиблардан узининг соддалиги, мазмун хамда фойдаланувчининг эхтиёжи нуктаи наза-ридан алохида бобларга ажратилганлиги билан хам фарк килади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

Фан буйича тайёрланган укув-услубий маж-муа давлат таълим стандартлари х,амда фаннинг уКув дастури талаблари асосида булиши шарт. Юкорида тавсия этилаётган укув-услубий маж-муа таркиби 4 боб ва иловалардан иборатдир. Мажмуа куйидаги бобларга ажратилган: фаннинг дастурий-меъёрий таъминоти, фанни уки-тишнинг инновацион технологиялари, укув-услубий таъминот ва фанни узлаштиришнинг рейтинг тизими.

Укув-услубий мажмуанинг бундай тарзда шакллантирилиши профессор-укитувчилар ва талабаларга бирмунча енгиллик тугдиради. Вах,оланки, республикамиз ОТМларида х,озир-гача яратилган купгина укув-услубий мажмуа-ларда дастурий таъминот, таълим технологиялари, укув-услубий таъминот ёки рейтинг назо-рати маълум кетма-кетлик асосида берилмаган.

Агар мажмуани ундан масофавий таълимда фойдаланиш нуктаи назаридан карайдиган бул-сак х,ам, ушбу таркибдаги мажмуа бир мунча кулайдир. Чунки масофавий таълим оркали ма-лака ошираётган тингловчи бевосита мустакил

равишда фанни узлаштиришга киришиши ло-зим булади. Агар бундай мажмуаларга улардан туFри фойдаланиш буйича курсатмалар х,ам илова килинса янада максадга мувофик булади.

Хулоса шуки, укув-услубий мажмуалар таълим муассасасининг рах,бар ва педагог кадрла-рига куйилган талабларнинг бажарилишини таъминлаши билан бирга укув дастурларининг мазмунини узида акс эттириши лозим. Шунинг-дек, укув-услубий мажмуалар «Кадрлар тайёр-лаш Миллий дастури»даги узлуксиз таълим ту-рига куйилган талабларнинг тула бажарилишини назарда тутган х,олда, илмий асосланган, миллий-маънавий меросимизни узида акс эт-тирган, Шарк мутафаккирларининг дунёвий би-лимлари билан бойитилган булиши лозим. Маколада келтирилган намунавий таркиб асосида тайёрланган укув-услубий мажмуалар бар-ча талабларни уз ичига камраб олган булиб, нафакат анъанавий шаклдаги малака ошириш тизимида, балки масофавий малака ошириш ти-зимида х,амда электрон таълимда х,ам таълим сифатини оширишда мух,им роль уйнайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Жураев Р., Юлдашев М., Рах,манкулова Н., Бах,рамов А., Закиров А. Педагог кадрлар малакасини узлуксиз ошириш механизмини такомиллаштириш. - Т.: «Адабиёт учкунлари», 2014. -159-б.

2. Ишмух,амедов Р., Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педагогик техно-логиялар. - Т.: «Них,ол», 2013. -278-б.

3. ТурFунов С.Т., Данияров Б.Х., Отажонова Д.М. Укитувчиларнинг касбий компе-тентлилигини ривожлантиришда таълим муассасаси рах,барларининг функционал ва-зифалари. - Т.: «Сано-стандарт», 2011. -148-б.

4. Шодиева М. БошланFич таълим жараёнига инновацион ёндашув. - Т.: «Янги нашр», 2014. -243-б.

5. Рахимов О.Д., Рахимов З. Укув-услубий мажмуалар яратиш методикаси. // Услу-бий кулланма. - Карши: КарМИИ, 2014. -28-б.

6. Рахимов О.Д., Рузиев Х.Ж, Муродов М.О. Таълим сифати ва инновацион техноло-гиялар. - Т.: «Фан ва технология», 2016. -206-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.