Научная статья на тему 'ЎҚУВ ФАОЛИЯТИДА ЎҚИТУВЧИ-ЎҚУВЧИ МУНОСАБАТИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЎҚУВ ФАОЛИЯТИДА ЎҚИТУВЧИ-ЎҚУВЧИ МУНОСАБАТИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
631
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқув фаолияти / ўқитувчи-ўқувчи муносабати / кичик мактаб ѐши / ўқувчи психологик хусусиятлари

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Равшанбек Рўзматович Каримов, Сайёра Рустамовна Мирзаева

Мазкур мақола мазмуни ўқув фаолиятида ўқитувчи-ўқувчи муносабатининг психологик хусусиятлари ўрганишга қаратилган. Бунда бошланғич синф ўқувчиларининг психологик хусусиятлари, уларнинг ўқитувчи билан муносабати эмпирик жиҳатдан тадқиқ этилган. Натижалар психалагик таҳлили амалга оширилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВ ФАОЛИЯТИДА ЎҚИТУВЧИ-ЎҚУВЧИ МУНОСАБАТИНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

УЦУВ ФАОЛИЯТИДА УЦИТУВЧИ-УЦУВЧИ МУНОСАБАТИНИНГ

ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Равшанбек Рузматович Каримов

ТВЧДП II боскич "Педагогика ва психология" йуналиши талабаси

Сайёра Рустамовна Мирзаева

ТВЧДП Педагогика факультети "Психология" кафедраси доценти, пс.ф.н.

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола мазмуни укув фаолиятида укитувчи-укувчи муносабатининг психологик хусусиятлари урганишга каратилган. Бунда бошлангич синф укувчиларининг психологик хусусиятлари, уларнинг укитувчи билан муносабати эмпирик жихатдан тадкик этилган. Натижалар психалагик тахлили амалга оширилган.

Калит суздар. : Укув фаолияти, укитувчи-укувчи муносабати, кичик мактаб ёши, укувчи психологик хусусиятлари

КИРИШ

Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг етакчи фаолияти булган укиш шу ёшдаги болалар психологикаси ривожидаги узгаришларни белгилаб беради. Мактаб таълими укувчининг турмуш тарзини, ижтимоий мавкеини, синф жамоаси ва оила мухитидаги урнини узгартиради. Унинг вазифаси укишдан, билим олиш, куникма ва малакаларни эгаллаш, узлаштиришдан иборат булиб колади. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг укув фаолиятлари мураккаб булган куп даражали мотивлар тизими билан бошкарилади. Укув фаолияти мотивлари укувчилар нима учун укиётганларини курсатиб беради. Мактабнинг биринчи синфига келган болаларда ижтимоий мотивлар устунлик килади. Бу мотивлар атрофдагилар орасида янги мавкени эгаллаш, ижтимоий ахамиятга эга булган ва бахоланиладиган фаолият билан боглик булган мотивлардир. Мактабга биринчи бор келган бола уз фаолиятининг туб мохияти ва вазифасини тула тушуниб етмайди, балки хамма мактабга бориши керак деб билади. Катталарнинг курсатмаларига амал килиб тиришкоклик билан машгулотларга киришиб кетади. Орадан маълум вакт утгач, шодиёна лахзаларнинг таассуроти камайиши билан

мактабнинг ташки белгилари уз ахамиятини йукота боради ва бола укишни кундалик аклий мехнат эканлигини англайди. Бу холатда бола аклий мехнат куникмасига эга булмаса унинг укишдан кунгли совийди, унда умидсизлик хисси вужудга келади, укитувчи эса бундай холнинг олдини олиш учун болага таълимнинг уйиндан фарки, кизикарлилиги хакида маълумотлар бериши, амалда курсатиб исботлаб бериши ва уни шу фаолиятга тайёрлаши керак.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Угил болалар ва кизлар ривожланиш темпидаги узгаришларда фаркданиш мавжуд булиб, киз болалар хамма томондан ривожланишда угил болалардан олдинга утиб оладилар. Киз болаларнинг мактабдаги укиш муваффакияти самарадорлиги уларда лингвистик кобилиятларининг ривожланганлигига боглик хисобланади. Мактаб таълими эса купрок вербалликка асосланган. Маълумки, угил болаларда аниц фанларга нисбатан лаёцатлар купроц ривожланган булиб, куриш-фазовий интеллект баланд хцсобланса, циз болаларда нутц малакалари купроц ривожланган булиб, таффаккур эгилувчанлиги баланд булади.

Биринчи синфнинг охирларига бориб купчилик укувчилар уз мактаб мажбуриятларига маъсулиятсизлик билан карай бошлайдилар. Бу бир канча сабаблар билан боглик.

1) Бола энди укувчи булди, укувчи булиш истаги кондирилди. Бу макомни ушлаб туриш учун хеч нарса килмаса хам булади.

2) Укувчининг ижтимоий мавкеи мактабда уларга бериладиган укув фаолияти мазмуни билан белгиланмайди. Бу холат бошлангич синф укитувчисидан таълим-тарбия жараёнига янгича усулларда ёндашиш заруриятини таказо этади.

Бошлангич синф таълими мазмуни укувчининг билимларни эгаллашга кизикиши, уз аклий мехнати натижасидан каноатланиш хисси билан узвий богликдир. Бу хис укитувчининг рагбатлантириши билан юзага келади ва укувчида самаралирок ишлаш майли, истак ва иштиёкини шакллантиради. Болада пайдо булган фахрланиш, уз кучига ишонч хислари билимларни узлаштириш ва малакаларни ривожланишига хизмат килади. Кичик мактаб ёшидаги болаларни укитиш жараёни, укув фаолиятининг асосий компонетлари: укув масалалари, укув вазиятлари, укув харакатлари, назорат килиш ва бахолаш билан таништиришдан бошланади. Бу борада барча предметли харакатлар аклий

ривожлантиришга кулай булган шароитда амалга оширилиши жуда мухим. Укувчининг укув фаолиятини узлаштириши укув масалалари тизимини ечиш жараёнида амалга оширилади. Укишнинг бошида кичик мактаб ёшидаги укувчилар мустакил равишда укув масалаларини куйиш ва ечишни билмайдилар. Бу вазифани бошида укитувчи бажаради. Аста-секинлик билан укувчиларнинг узлари хам укув масалаларини куйиш ва ечиш учун зарур булган куникма ва малакаларни эгаллай бошлайдилар.

Кичик мактаб ёшида паст узлаштириш сабаблари ва укишидаги кийинчиликлар куйидагилар билан богликдир:

1) нейрофизиологик сабаблар;

2) билиш жараёнларининг етарли даражада ривожланмаганлиги;

3) эркин ва мустакил харакат килиш даражасининг пастлиги;

4) мотивatsiон сохаларининг етарли ривожланмаганлиги;

5) оила тарбиясидаги, оилавий муносабатлардаги камчиликлар;

6) мактаб таълими ва тарбиясидаги камчиликлар;

7) узаро мулокот ва муносабатдаги камчиликлар;

8) шахс хусусиятларидаги огишишлар.

Кичик мактаб ёшидаги болалар укишидаги кийинчиликлар бола шахсининг барча шахсий, билиш, мотивatsiон, хиссий ва иродавий сохаларида акс этади. Бу кийинчиликлар узаро бир - бири билан боглик. Бир кийинчиликни бартараф этилиши иккинчи кийинчиликни хам камайишига олиб келади.

Педагогик психологиянинг муаммолари куйидагилар:

1. Боланинг ривожланишида унинг хаётидаги хар бир сензитив даврни топиш ва ундан иложи борича купрок фойдаланиш муаммоси. Бу масаланинг муаммолилиги шундаки, биринчидан, бола шахси ва интеллекти ривожланишининг барча сензитив даврлари маълум эмас, унинг качон бошланиши, канча давом этиши ва качон тугаши номаълум. Иккинчидан, хар бир боланинг хаёти узига хос индивидуал булиб, турли даврда хар хил кечади.

2. Болага онгли ташкил этилган педагогик таъсир ва унинг психологик тараккиёти орасидаги богланиш муаммоси. Болага таълим ва тарбия таъсир этадими, ёки бола факат билим, куникма ва малакаларга эга булиб, интеллектуал ва ахлокий ривожланишга таъсир килмайдими? Х,ар кандай таълим боланинг ривожланишига таъсир киладими ёки факат муаммоли ва ривожлантирувчи таълимми?

3. Таълим ва тарбиянинг умумий ва ёш муаммолари. Бола хаётининг хар бир аник даврида таълимга ёки тарбияга ургу бериш керакми?- бола хаётининг

айни даврида нимага купрок эхтиёж сезади: когнитив - интеллектуал ёки шахс сифатида ривожланишгами?

4.Педагогик таъсирларнинг комплекслиги ва бола тараккиётининг системали характери муаммоси. Бола тараккиётини когнитив ва шахсй хислатларнинг узгарйши сифатида тасаввур килсак, уларнинг хар бири алохида рйвожланиши мумкин, уз навбатида уларга боглик.

Тадкикот методлари. Бошлангич синф укитувчиси билан укувчиси муносабатларини тадкик этишимиз учун Ю.Я.Рижонкиннинг "Коммуникатив ораликни урганиш методикаси " дан фойдаланиб, диагностик ва назорат тажрибалари ишларидан кейинги натижаларини узаро статистик таккослашга эътибор каратдик.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Кичик мактаб даврининг охирларига келиб укишга нисбатан ижобий муносабатнинг бирмунча пасайиши кузга ташланади. Укув фаолиятига кизикиш - 1-2-синфларда кутарилиб, 3-4-синфларда пасаяди. Укув фаолиятига кизикишнинг пасайишида укитувчининг тайёр материални баён этиши ва укувчиларнинг ёдлаб олишлари установкаси устунлик килади ва укувчиларнинг фаолликлари таклид килиш характерида булади. 3-4 синф укувчилари одатда укилганларни кайта хикоя килиб беришни, доскада ёзилган машкни кучириб ёзишни, коидалар ва шеърларни ёдлашни ёктирмайдилар ва аксинча, мисол хамда масалаларни мустакил равишда ечишни, табиат ходисаларини кузатишни, расм чизиш, пластилин ва лойдан нарсалар ясаш ишларини яхши курадилар. Бошкача айтганда кичик мактаб ёшидаги укувчилар ташаббус ва мустакиллик имконияти бор булган ишларга купрок кизикиш билдирадилар. Кичик мактаб ёшида укишга кизикишнинг пасайиш сабабларидан бири сифатида В.А.Сухомлинский укитувчи томонидан паст бахонинг куп куйилиши, бу эса боланинг укишга нисбатан кизикишнинг пасайиши ва уз имкониятларига нисбатан булган ишончнинг пасайишида деб билади. Шунингдек, бу ёшдаги болалар фаолиятига куйилган бахони шахсига куйилган бахо деб кабул кдладилар.Укдтувчи томонидан куйилган паст бахо "Демак мен ёмон боламан. Устоз мени ёмон курадилар " кабилида кабул килинади. Бу эса боланинг укишга ва устози билан муносабатига уз таъсирини курсатади.

Тадкикотимизнинг диагностик, яъни аникловчи тажриба-синов натижалари укитувчи билан укувчи муносабатлари тизимида укитувчи мулокот субъекти сифатида укувчи эса индивидуал холларда факат ахборот кабул килувчи

позициясида гавдаланганлиги хамда мулокотда уз имкониятларини юзага чикаришда кийналадиган комплексга эга булган болалар учраганлиги билан характерланган эди.

Укитувчи билан укувчилар муносабатларининг бир текисда кечишини таъминлашда укитувчининг касби билан боглик муаммоларнинг олдини олиш максадида татбик этган назорат тажрибалари ишларимиздан кейинги натижаларнинг шархи буйича куйида тухталиб утамиз.

Назорат тажрибалар ишларимизда айнан укитувчи билан укувчи муносабатларида комплекслари булган болаларни алохида ажратиб олган эдик. Уларнинг натижаларини узаро таккослашда айнан укувчиларнинг диагностика боскичи ва назорат тажрибалари ишларидан кейинги натижаларини алохида ажратиб олиб, уларни кайта ишладик ва тузатиш ишларининг самарасини таъминлашга эришганлигимизни аникладик.

Бунинг учун назорат тажрибалари ишларидан (психокоррекцион машгулотлардан) кейин, укувчи ва укитувчиларнинг муносабатини аникловчи методикани кайта утказдик. Натижаларни тахлил этишда укувчи билан укитувчиларнинг натижаларини умумий ва хусусий холлар (таълим боскичлари буйича ) тахлил этишга эътибор каратамиз.

Назорат тажрибалари ишлари укитувчи билан укувчилар уртасидаги муносабат тизимида ижобий узгаришлар олиб кириши олдиндан тахмин килинган эди. Укитувчи билан укувчиларнинг коммуникатив оралигини бахолаш натижаларига кура улар муносабатида субъект - объект муносабат тизимидан субъект - субъект муносабатларига утиш юзасидан етарлича асосларга эришилганлигини эътироф билан айтиш мумкин.

Тадкикотимизнинг аникловчи боскичида укитувчилар билан укувчилар муносабатларининг барча боскичлари буйича умумий натижаларда "ишончли" ва "дилдан ишониш" ораликлари етакчилик килганлигини таъкидлаган эдик. Аммо хусусий холлардаги муносабатларда укувчиларнинг барчасида хам муносабатлар кайд килинган муносабат даражаларида эмаслиги, уларнинг айримлари мулокот имкониятларини руёбга чикаришда комплексларга дуч келаётганлиги, укитувчи билан муносабатда узларида куркув ва тортиниш хисси борлиги туфайли ажралиб туришларини кайд этган эдик.

Шу билан бирга укувчиларнинг реципиент сифатида устозларига диккат-эътибор билан кулок тутишлари, укитувчиларининг хам худди шу сингари мурожаат этишларига имкон беришларига (г=0,815; p<0,05) гувох булдик. Бу эса укитувчининг укувчиларини шахс сифатида эътироф этиши, уларнинг

кечинмалари ва муаммоларини тинглаши даражасидаги муносабатидан далолат беради.

Бу айнан педагогнинг укувчилари билан мулокот урнатишидаги асосий усуллардан бири сифатида гавдаланади. Бундан куринадики, укувчилар укитувчилари билан муносабатлари жараёнида интернал назоратни шакллантиришга муяссар булишади. Чунки уларни узига нисбатан ишончнинг шаклланиши, хулк-атворидаги олдинги нуксонларни бартараф этиш буйича узида имконият хосил кила олганлиги, уларнинг шахс сифатида камолотини белгилайди.

Укувчиларда интерналликнинг камол топиши уларда хаётий ва шахслараро муносабат билан боглик муаммоларни хал этишда узларига куп нарса богликлиги тугрисидаги тасаввурни шакллантиради. Бу билан бизнинг психологик тузатиш ишларимиз укувчиларнинг когнитив фаолиятидан кура, уларнинг хулк-атворига узгаришлар олиб кира олганлигининг гувохи буламиз. Агар уларда экстерналлик холати сакланиб колганда эди, укувчилар оддий муносабат шароитларида хам узларида табиий мавжуд булган ишонч туйгусига нисбатан укитувчи ёки бошка бирор бир киши томонидан берилган танбех таъсирида "гардиш эффекти" таъсири юз беришидан халос була олмас эдилар.

Биз ушбу тадкикотимизнинг давоми сифатида укувчиларнинг назорат тажрибалари ( тренинг ) дан кейинги натижалари хусусида, яъни уларнинг таълим боскичлари буйича натижаларини тахлил этишга харакат киламиз. Бу эса амалга оширган тадкикотимиз ва унинг натижаларининг илмий кийматини бир бора оширишга олиб келади. Бу борадаги дастлабки тахлилни 2 - синф укувчилари мисолида бошлашга харакат киламиз. Чунки, таълим боскичининг ушбу даври укувчиларда укитувчи тугрисидаги тасаввурларни таккослаш имконияти шаклланишининг илк даври саналади.

Агар укувчи ушбу боскичда укитувчиси билан муносабатини ижобий ва самимий тарзда ташкил эта олмаса, укитувчи томонидан уз хатти-харакатларини бахолаш хамда бошка тенгдошлари билан укитувчиси муносабатларини кузатиш оркали улар амалга оширган мулокотни тугри ташкил этишга хавас билан карашидаги ички зиддиятларга дуч келиши шахс сифатида камол топишида хам кучли тусикларни келтириб чикаришини унутмаслигимиз лозим. Бундай холатлар хакикатда тадкикотимиздаги укитувчи билан мулокот урнатишда уз имкониятларини руёбга чикара олмаган болаларда комплекслар хосил булишининг бир шартидир.

2 - синф укувчилари укитувчилари билан муносабатларидаги ахборот коммуникатори сифатидаги нуксонларини бартараф этишга муяссар булдилар.

Улар укитувчилари билан хам коммуникатор (0,53 ва 0,78; ишончлилик фарклари t=-6,69; p<0,001), хам реципиент сифатида ( 0,49 ва 0,73; ишончлилик фарклари t=-10,24;p<0,001) усишга эришганлигини гувохи булинди. Укувчиларнинг умумий натижаларида уларнинг коммуникатор сифатидаги муносабати "дилдан ишонч" даражасига усиб утганлиги уларнинг укитувчилари билан муносабатда эмоционал якинлашувни таъминлай олишга ва узлари орзу килган уртоклари даражасига эришганликлари билан характерланмокда. Уз навбатида уларга нисбатан укитувчиларининг муносабати ижобий куриниш олганлигини айтиб утишга хаклимиз.

2 - синф укувчилари назорат тажрибалари шароитида бажариши лозим булган топширикларга ёндашишда, уларни тушунишда бир оз кийинчиликларга дуч келганликлари, яъни уйин машгулотларини бажаришда уларнинг шартини идрок этишдаги кийинчилик ва уйинни бошлашдаги журъатсизликлари таъсири укитувчилари билан коммуникатив ораликни "расмий конвенционалликдан" "ишончли" муносабат даражасига устира олганини ижобий бахолашга хаклимиз. Укувчидаги гурухнинг коммуникатив зонаси буйича кайд этилган натижалар буйича усиш, унинг "Мен - у" идрок этиш тизимидан "Мен - улар" идрок этиш шаклига усиб утиши, унинг укитувчиси билан бир каторда гурухдаги тенгдошлари билан муносабатида хам узгаришларга эришганлигидан далолат бермокда. Уз навбатида укувчининг синфдошлари томонидан "Биз - у" муносабат тизимига хам эга булишига олиб келади. Чунки диагностик боскичдаги тенгдошларининг натижалари билан тенглашиб олганлик, укувчининг уртоклари орасида уз кадриятларини белгилашига имкон тугдиради.

Бошлангич синф укувчиларида укув фаолиятининг хамма элементлари шакллантирилганлиги ва мустакил бажара олиниши етакчи фаолият сифатидаги укиш уз вазифасини бажарганлигини англатади. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг укув фаолияти уз таркибига куйидагиларни киритади:

- масалалар ечимларининг умумий йулларини мустацил равишда топиш куникмалари:

-уцув вазифаларини ажрата олиш топиш ва узлаштириш;

-узини ва уз фаолиятини адекват бауолай олиш ва назорат цила олиш;

-фаолиятда узини-узи бошцара олиш;

- мантиций фикрлаш цоидаларидан фойдалана олиш; -умумлаштиришнинг турли шаклларини эгаллаш ва улардан фойдалана

олиш;

-жамоавий фаолиятларда иштирок эта олиш; - юцори даражада мустацил ижодий фаолликка эга булиш. Лекин афсуск,и мактаб амалиётида аксарият уолларда биринчи уринга кичик мактаб ёшидаги болаларни амалий куникмаларга, уциш, ёзиш, санаш малакаларига ургатиш муаммоси туради. Бу эса боланинг келгуси ривожи учун тула;онли замин була олмайди.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, бошлангич синф у;ув фаолиятининг асосий вазифаси - бу укувчиларни "у;иш"га, билим олишга ургатишдир. Кичик мактаб ёшидаги болалар психик ривожланишида таълимнинг таъсирида жиддий узгаришлар юз беради. Бу узгаришлар уларни хдётларининг маъсулиятли даври булмиш усмирлик даврига утиш учун тайёрлайди.

REFERENCES

1. Авлаев, О. У., & Бутаева, У. А. (2021). Талаба психологик камолоти масаласи. Academic research in educational sciences, 2(5), 4-11.

2. Авлаев, О. У. (2021). Талабалар камолотида ижтимоий интеллектнинг гендер фарклари.«. PSIXOLOGIYA" ILMIY JURNAL, 3441.

3. Avlaev, O. U. (2020). The role of social intelligence in personal development. Association with Novateur Publication India's A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 692-698.

4. Mamatkulov, H. A., Mamatkulova, Z. G., & Avlaev, O. (2020). Merkmale der Verbesserung der beruflichen Kompetenz von militärpädagogen im Prozess des Lernens von Fremdsprachen. Проблемы научной мысли, 7(5), 55-58.

5. Umirovich, A. O. (2021). FACTORS, INFLUENCE ON STUDENT DEVELOPMENT. INFORMATION TECHNOLOGY IN INDUSTRY, 9(3), 945-953.

6. Курбонова, Б. К., Авлаев, О. А. У., & Абдукаримов, Ш. У. У. (2021). ТАШИШ ЖАРАЁНИДА АВТОМОБИЛЛАРНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИОН ХУСУСИЯТИНИ БАХ,ОЛАШ. Academic research in educational sciences, 2(12), 548-555.

7. Авлаев, О. У. (2021). УКИТУВЧИНИНГ БОШКАРУВЧАНЛИК УСЛУБЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2(10), 1239-1246.

8. Авлаев, О. У., & Бутаева, У. А. (2021). ТАЛАБА ПСИХОЛОГИК КАМОЛОТИ МАСАЛАСИ. Academic research in educational sciences, 2(5), 4-11.

9. Абдуллаева, Ю., & Авлаев, О. (2021). ЭШИТИШДА МУЛММОЛЛРИ БУЛГАН У^УВЧИЛАРНИ КОНСИЛИУМ АСОСИДА ЛУГАТ БОЙЛИГИНИ ОШИРИШ. Academic research in educational sciences, 2(5), 922-932.

10. Mirqosimova, X. M., & Avlaev, O. U. (2021). THE INTELLECTUAL DYNAMICS OF ADOLESCENTS. Heraldpedagogiki. Nauka i Praktyka, 7(2).

11. Абдусаматова, Ш. С. (2021). Психология семейных отношений с основами семейного консультирования. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 225-229.

12. Абдусаматова, Ш. С., & Султанкулова, Г. Ф. (2022). ЭФФЕКТИВНОСТЬ ТРЕНИНГА ОБРАЗНОЙ САМОРЕГУЛЯЦИИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 364-368.

13. Абдусаматова, Ш. С., & Султанкулова, Г. (2020). Профессиональная ориентация школьников выпускников к психологии. Scientific progress, 1(2), 1924.

14. Абдусаматова, Ш. С., & Мирова, Г. Т. (2020). Психокоррекционная разработка ассертивного поведения. Science and Education, 1 (Special Issue 4), 613.

15. Абдусаматова, Ш. С. (2021). ЭМОЦИОНАЛЬНЫЙ ДИСТРЕСС, УГРОЗА СОБСТВЕННОМУ «Я», КАК ОБЯЗАТЕЛЬНЫЙ КОМПОНЕНТ ЖИЗНИ ЧЕЛОВЕКА. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(4), 239-247.

16. Абдусаматова, Ш. С., & Султонкулова, Г. Ф. (2021). МУСТАХКАМ ОИЛА-КЕЛАЖАК ПОЙДЕВОРИ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 1(3), 69-72.

17. Усаров, Ж., & Абдусаматова, Ш. (2020). ТАЛАБАЛАРНИНГ УЗИНИ УЗИ РИВОЖЛАНТИРИШ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. Science and Education, 1 (Special Issue 4), 266-273.

18. Mirzotilloyevna, R. Z., & Mirzayeva, S. R. (2021). Psychological factors of adolescence and teacher cooperation in choosing a profession. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 834-842.

19. Rustamovna, M. S. (2020). Psychological features of attitudes of students to their own health in conflict situations. journal of critical reviews (No. 17, pp. 30713076). ISSN-2394-5125 VOL 7.

20. Rustamovna, M. S. (2021). Development of education and research activity of profile class students on the basis of integrative and personal approach. Middle European Scientific Bulletin, 11.

21. Rustamovna, M. S. (2019). Formation of a healthy lifestyle among students. International scientific review, (LVIII), 69-70.

22. Мирзаева, С. Р. (2021). Талаба валеологик онгининг психологик химоя механизмлари билан детерминантлашуви. Science and Education, 2(Special Issue 1), 133-143.

23. Раупова, Ш. А. (2021). РОЛЬ СОРЕВНОВАТЕЛЬНЫХ ДЕЙСТВИИ В ВОСПИТАНИИ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ У ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКАЛЕНИЯ. Academic research in educational sciences, 2(CSPI conference 3), 366-370.

24. Ismailova, Z. K., Raupova, S. A., & Jumanov, A. (2015). Information-psychological violence as a factor of social manipulation. Young scientist, (8), 800801.

25. Komilova, M. (2019). The Essence and Content of Problem Based Learning.

26. Раупова, Ш. А., Махмудов, Н. С., & Усмонова, Н. А. (2017). К вопросу об оценке профилактики и лечения артериальной гипертонии. Евразийский кардиологический журнал, (3), 56-56.

27. Исмоилова, З. К., & Раупова, Ш. А. (2018). Муаммоли таълим технологияларининг таълим жараёнидаги урни. Irrigatsiya va Melioratsiya, (3), 93-97.

28. Rabidjanovna, S. S., & Bakhtiyarovich, T. S. (2021). Technology for the development of cognitive competence of students in the information and educational environment. Middle European Scientific Bulletin, 11.

29. Rabidjanovna, S. S., & Aburakhmatovich, E. K. (2021). Development trends in the subject of pedagogy and the education system. Middle European Scientific Bulletin, 11.

30. Rabidjanovna, S. S., & Mirabidovna, M. H. (2021). Methods of resolution of conflict in the pedagogical process. Middle European Scientific Bulletin, 11.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.