Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА ХОРИЖИЙ ТИЛ ЎРГАТИШ МЕТОДЛАРИ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА ХОРИЖИЙ ТИЛ ЎРГАТИШ МЕТОДЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
82
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бошланғич синф ўқувчилари / хорижий тил / ўргатиш методлари / интерфаол усуллар.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мавлуда Акрамовна Мирзаева, Муҳаббат Анатольевна Юсупова

Ушбу мақола мазмуни бошланғич синф ўқувчиларига хорижий тил ўргатиш методларининг татбиқ этиш натижасида таълим самарадорлигин таъминлашга қаратилган. Бошланғич синиф ўқувчиларининг тажрибагача билимининг ўртача баллари, иккинчиси эса бошланғич синиф ўқувчиларининг тажриба (интерфаол усуллар татбиқ этилгандан кейин) охиридаги билимининг ўртача баллари таҳлил этилди. Натижада татбиқ этилган хорижий тил ўргатишнинг интерфаол усуллари самарли эканлигини кўрсатди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИГА ХОРИЖИЙ ТИЛ ЎРГАТИШ МЕТОДЛАРИ»

БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИГА ХОРИЖИЙ ТИЛ

УРГАТИШ МЕТОДЛАРИ

Мавлуда Акрамовна Мирзаева

Чирчик давлат педагогика институти, Хорижий тили ва адабиёти кафедраси, 1-курс магистри

Мухаббат Анатольевна Юсупова

Чирчи; давлат педагогика институти, Хорижий тили ва адабиёти кафедраси кафедра мудири, PhD

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола мазмуни бошлангич синф укувчиларига хорижий тил ургатиш методларининг татби; этиш натижасида таълим самарадорлигин таъминлашга каратилган. Бошлангич синиф укувчиларининг тажрибагача билимининг уртача баллари, иккинчиси эса бошлангич синиф укувчиларининг тажриба (интерфаол усуллар татби; этилгандан кейин) охиридаги билимининг уртача баллари тахлил этилди. Натижада татби; этилган хорижий тил ургатишнинг интерфаол усуллари самарли эканлигини курсатди.

Калит сузлар: бошлангич синф укувчилари, хорижий тил, ургатиш методлари, интерфаол усуллар.

КИРИШ

Узбекистонда таълим сохасида амалга оширилаётган ислохотларнинг устувор йуналишларидан бири кадрлар тайёрлаш сифатини жахон талаблари даражасига етказишдир. Даркакикат, аклий ва ахлокий баркамол, рухан тетик, жисмонан бакувват кишиларгина истиклол ва тараккиёт йулини босиб ута оладилар. Ана шундай муаммоларни окилона хал килишнинг дастлабки чораларидан бири бошлангич синфларда укув тарбия жараёнларини такомиллаштиришнинг оптимал йулларини кидиришдир.

Хорижий тил урганишнинг ва уни ургатишнинг психологик узига хослиги чет тилидаги матнни идрок этиш, чет тилидаги сузларни хотирада саклаш билан бошлангич синф укувчилари чет тилини узлаштириш жараёнида уларнинг узга тилдаги тафаккури кенгайиб боришини таъминлашнинг психологик жихатларини билишни талаб килади. Мактабда укитувчи бошлангич синф укувчиларининг ривожланишига хос булган психологик хусусиятларни урганиши, укувчилар аклий тараккиётининг психологик

конуниятларидан хабардор булиши, укувчининг психологик тараккиётига фаол таъсир килувчи омилларни урганиши улар билан буладиган муносабатлар учун зарур психологик маълумотларни уз ичига олади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кичик мактаб укувчиларининг хислари узининг анча баркарорлиги, англанганлиги, чукур ва кучлилиги билан мактабгача ёшдаги болаларнинг хисларидан фарк килиб, анчагина осойишта утиши билан характерланади. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг умумий эмоционал тонусида хушчакчаклик, рухий тетиклик кайфияти устунлик килади. Дарсларда ва танаффус вактларидаги уйинларда улар кувнок ва тетик буладилар. Бундай холат кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг эмоционал хаётида норма булиб хисобланади.

Билишга кизикиш кичик мактаб даврида узига хос йуналишни олади.Улар хар бир урганган нарсаларига таажжубланиш билан карайдилар.

Таажжубланиш уисси. Кичик мактаб ёшидаги болаларда бундай хис уларга кандайдир одатдан ташкари, номаълум бирор нарса таъсир килганида тугилади. Бошлангич синф укувчилари кутилмаган вокеалар содир булганида улардан таажжубланадилар. Билиш жараёнида таажжубланиш хисси хурсандлик тарикасида утади. Бу хол самарали билиш фаолиятининг доимий йулдошидир.

Кутилмаган бир нарса сабабли тугилган таажжубланиш кичик мактаб ёшидаги укувчиларни дастлабки карашда кам учрайдиган ва одатдан ташкари булиб куринган нарсаларни диккат билан куздан кечиришга мажбур этади. Шундай килиб, таажжубланиш бошлангич синф укувчиларини ходисаларни билишга гоят даражада рагбатлантиради.

Хайрон цолиш уисси. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларда хайрон колиш хисси кучли булиб, тушунтирилаётган янги материални, тадкик килинаётган фактларнинг сабабларини топишда кийналиб колганида, бу фактларни шу дамгача маълум булиб турган ходисалар гурухига киритолмай колганида ва шу каби холларда тугилади. Бу хис хам кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг билиш фаолиятини янада кучайтиришга йулловчи кучли воситадир.

Ишонч хисси. Нарса ва ходисалар уртасидаги богланишлар ва муносабатларнинг тугрилиги кичик мактаб ёшидаги болалар тафаккури жараёнида аникланиб, мантикий равишда чикарилган хулосалар билан амалиётнинг узида яккол исбот булганида уларда ишонч хисси тугилади.

Шубхаланиш хисси кичик мактаб ёшидаги укувчиларда тулик ривожланмаган булиб, бу хис аста-секинлик билан укув жараёнида боланинг узи чикарган коидалари ёки назарияларига зид булиб улар билан тукнашиб колганида тугиладиган хиссиётдир. Бу жуда мухим хис булиб, у болани тупланган далилларни ва айтилган коидаларни хар томонлама текшириб куришга рагбатлантиради.

Кичик мактаб ёшидаги бола укиш ва ёзишни билиб олганида, узи мисол ёки масалани ечишни урганиб олганида жуда катта хурсандчилик хиссини бошидан кечиради. Укувчиларда уз мехнатидан хурсанд булиш хиссини иложи борича купрок юзага келтириш ва уни бола характерининг эмоционал жихатига айлантириш бошлангич синф укитувчисининг асосий вазифаларидан биридир. Кичик мактаб ёшидаги укувчиларнинг интеллектуал хислари унинг билиш кизикишлари билан богликдир.

Бошлангич синф ёшидаги болалар нутки асосан от, сифат, сон, феъл ва богловчилардан иборат булади. Бу ёшдаги болалар уз нуткларида кайси сузларни ишлатган афзал-у, кайсиларини ишлатиш мумкин эмаслигини фарклай оладилар. 6-7 ёшли бола жумлаларини мураккаб грамматик тизимда туза олади. Бола нуткни бутун болалик даврида жадал равишда эгаллаб бориб, уни узлаштириши маълум бир фаолиятга айлана боради. 7-9 ёшли болалар нуткининг узига хос хусусиятларидан бири шундаки, энди улар уз фикрларини баён этиш учунгина эмас, балки уз сухбатдошининг диккатини узига жалб килиш учун хам гапирадилар.

Бошлангич синф укувчиси нима булганига, каерда, качон ва кандай килиб булганига жуда кизикади, шунингдек уни "Нима учун булди?" саволига жавобга нисбатан шу вокеа билан боглик булган далилларнинг узи кизиктиради. Фаолиятнинг оддий шаклларидан бири уйин хисобланади, лекин у тобора такомиллашиб, содда харакатлардан кейинчалик сюжетли, ролли уйинларга, хатто спортгача мураккаблашиб боради, атроф-мухитни акс эттиришда иштирок эта бошлайди. Хдракатлар боланинг табиатга, уни куршаб турган кишилик дунёсига нисбатан муносабатини, улар тугрисидаги илк таассуротлар, содда тасаввурлар, билимларни узлаштиришни англатиб келади. Кейинчалик оддий харакатлар муайян маъно касб этиб, сюжетли ва ролли уйинларга айланади. Уйин фаолиятида бола ижтимоий вокеликни таклид, роль оркали ижро этишга харакат килади ва шу йусинда атроф-мухит тугрисидаги, ижтимоий турмушдаги шахслараро муносабатларни узлаштира боради. Ижтимоий турмушдаги у ёки бу ходисани роль оркали ижро килади. Суз билан харакатнинг бирикуви натижасида уйин фаолият тусини олади ва муайян

маъно, ахборот бериш, узатиш имкониятига эга булади. Дастлабки уйин айнан катталар хатти-харакатини такрорлаш, уларга таклид килиш билан тавсифланади. Сюжетли уйинлар борликнинг гох англанган, гохо англанмаган тарзда у ёки бу томонларини эгаллашга хизмат килади. Аммо, бошлангич синфда уйин элементларидан фойдаланиб хорижий тилни урганишни ташкил этиш анча самара беради. Биз куйидаги грамматик уйинлардан фойдаланиб хорижий тилни урганишни ташкил этамиз.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Одатда, мактаб ёшидаги болалар табиатан уйинкарок булади. Уларнинг дарсга кизикиши, фаол катнашиши, уйга берилган вазифаларни мустакил, уз вактида тайёрлашига эришиш учун укитувчи интерфаол усуллардан кенг фойдаланиши лозим. Биз куйида бир нечта интерфаол усуллар хакида тухталамиз.

"Расмли уйин"

Укувчилар Present Continious таркибини яхширок узлаштиришлари учун расмли уйинни куллаш мумкин. Укувчиларга хали курмаган расмларидаги персонаж нима килаётганини топиш таклиф этилади. Масалан, P1: Is the girl sitting at the table?

T : No, she is not.

P2: Is the girl standing?

Расмда ифодаланган харакатни тугри топган укувчи голиб хисобланади. У бошловчи булиб бошка расмни олади.

"Лото"

«Расмдаги гаплар» лотоси грамматик формаларни машк килдириш учун яхши кургазмали восита хисобланади. Карталарда одамни кандайдир харакатларини ифодаловчи бир неча расмлар бор, масалан: конькида учаётган, шахмат уйнаётган, китоб укиётган в. б. фишкасида битта расм бор. Укитувчи расмли фишкани курсатади (бола конькида учаяпти) ва сурайди: What is he doing?

Укувчилар узларида худди шундай расмни топадилар ва жавоб берадилар: He is skating. тугри жавобда у фишкани олади.

"Эътиборли булинг"

Максад: умумий саволларни куллашда билимларни автоматизatsiяси.

A.Can a boy swim? В. Do fishes live in the sea?

Can a cat fly? Do books sing?

Can a fish run? Do you live in a tree?

Can a bird fly? Does Pete go in for sports?

"Комментатор"

Укувчилар галма-галдан харакатларни бажарадилар ва уларни шархлайдилар, масалан: I am sitting. I am standing up. I am going to the window. Укитувчи хар бир тугри айтилган харакати учун укувчига карточка беради. Энг куп карточка туплаган укувчи голиб хисобланади.

Юкорида келтирилган грамматик кийинчиликларга эга нуткий намуналарни куллашга укувчиларни ургатиш ва шу оркали табиий вазиятни яратиш хорижий тил урганиш самарадорлигини оширади. Ушбу хорижий тил урганишнинг интерфаол усулларининг таъсирига асосланган холда бошлангич синиф укувчиларининг хорижий тил урганиш компонентларини ривожлантиришга доир назорат натижаларини аниклаш юзасидан тажриба боши ва якунидаги натижаларни аниклаш буйича тажриба ва назорат гурухларидаги узлаштиришларини математик-статистика методи ёрдамида тахлил этдик. Шакллантиритувчи тажрибадан олдин эсперементга 75 нафар респандентлар жалб киланган эди. Шакллантиритувчи эксперементга 40 нафар куйи натижаларни курсатган респандентлар тажриба-синов гурухида ва 35 нафар назорат гурухида респандентлар танлаб олинди.

Масаланинг кискача мохияти куйидагилардан иборат: бири бошлангич синиф укувчиларининг тажриба(интерфаол усуллар кулланилгунга)гача билимининг уртача баллари, иккинчиси эса бошлангич синиф укувчиларининг тажриба (интерфаол усуллар татбик этилгандан кейин) охиридаги билимининг уртача баллари. Бахолар нормал таксимотга эга деб хисобланади. Бундай фараз уринлидир, чунки нормал таксимотга якинлашиш шартлари содда булиб, улар бажарилади.

Юкоридаги жадвал асосида тажриба ва назорат гурухи узлаштиришлари самарадорлигини курсатувчи Hi гипотеза ва унга зид булган Н0 гипотезани танлаймиз.Жадвалдан тажриба бошидаги тажриба ва назорат гурухларидаги натижаларни умумлашган холда куйидаги жадвалда акс эттирамиз:

1-жадвал

Тажриба-синовдан олдин ва кейин кичик мактаб ёшидаги болалар хорижий тил урганиш компонентларини ривожлантиришга доир назорат

натижалари

Муддат Гурухлар укувчилар Узлаш- Натижалар t

сони тириш даража-лари

% Х G

Тажрибадан Тажриба гурухи 40 46 3,1 2,4 0,69

олдин Назорат гурухи 35 38 3,3 2,2 0,57

Тажрибадан Тажриба гурухи 40 63 4,8 3,1 0,71

кейин Назорат гурухи 35 40 4,0 3,3 0,53

1-жадвалда куриниб турибдики, утказилган интерфаол усуллар татбик этилган холда хорижий тил ургатишнинг натижасида тажриба гурухи бошлангич синиф укувчиларида узлаштириш даражаси 46% дан 63% гача ошган. Бу эса уз навбатида татбик этилган хорижий тил ургатишнинг интерфаол усуллари самарли эканлигини курсатади.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, бошлангич синфда хорижий тил ургатишнинг асосий вазифаси - бу укувчиларни "укиш"га, билим олишга ургатишдир. Кичик мактаб ёшидаги болалар психик ривожланишида таълимнинг таъсирида жиддий узгаришлар юз беради. Шунингдек, кичик мактаб ёшининг урталарига бориб билимларни узлаштириш йулларига кизикиш юзага келиши мумкинлигини курсатиб берди. Кичик мактаб даврида мустакил таълим мотивлари хам юзага келиб, лекин улар энг оддий шаклда-билимларни олиш кушимча манбаларига ва кушимча китобларни вакти- вакти билан укишга кизикиш билан юзага келади.

REFERENCES

1. Авлаев О.У. Хорижий тилни ургатишда кулланиладиган психологик уйинлар.// "Замонавий педагогиканинг долзарб муаммолари" мавзусидаги илмий маколалар туплами. 2020 йил. 71-75 бетлар.

2. Авлаев О.У. Бошлангич синф ёшдаги болаларнинг эмоционал хусусиятлари//"Мактаб ва хаёт" журнали. 2019, №2, 4-7 б.

3. Авлаев О.У. Бошлангич синф укувчилари тасаввурида укитувчи тимсоли.// "Мактаб ва хаёт" журнали. 2019, №2, 5-8 б.

4.Нишанова З.Т. ва бошкалар. Психодиагностика. -Т.:Фан ва технологиялар марказининг босмохонаси.2008.-314 б.

5. Степичев В. А. Лекцические игры на уроках английского языка. методические рекомендатсии., Энглиш, Первое сентября №19, 2008.

6. Стронин М. Ф. Обучающие игры на уроках английского языка. М., 1994.

7. Элконин Д. Б. Психология игры.—М.: Педагогика, 1978.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.