Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДИЙ ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ОИД “МОНТЕССОРИ МЕТОДИКАСИ”НИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА УНИ АМАЛИЁТГА ЖОРИЙ ЭТИШ'

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДИЙ ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ОИД “МОНТЕССОРИ МЕТОДИКАСИ”НИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА УНИ АМАЛИЁТГА ЖОРИЙ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
894
103
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / умумий ўрта таълим / ўқитиш / касбий таълими / масофали таълим / технология ўқитиш методикаси / бошланғич синф. / образование / общее среднее образование / преподавание / профессиональное образование / дистанционное обучение / методика обучения технологии / начальная школа.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рустамова Манзура Миркамаловна

Мазкур мақолада бошланғич синф ўқувчиларининг ижодий тафаккурини ривожлантиришни такомиллаштиришга оид “монтессори методикаси”ни ишлаб чиқиш ва уни амалиётга жорий этиш бўйича методик тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗРАБОТКА И ВНЕДРЕНИЕ В ПРАКТИКУ «МЕТОДИКИ МОНТЕССОРИ» ДЛЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

В данной статье представлены методические рекомендации по разработке и внедрению «Методики Монтессори» для развития творческого мышления младших школьников.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДИЙ ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ОИД “МОНТЕССОРИ МЕТОДИКАСИ”НИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА УНИ АМАЛИЁТГА ЖОРИЙ ЭТИШ»

Рустамова Манзура Миркамаловна,

Тошкент шахридаги ЁДЖУ техника институти "Мактабгача ва бошлан^ич таълим методикаси" кафедраси катта укитувчиси

БОШЛАНГИЧ СИНФ У^УВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДИЙ ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ОИД "МОНТЕССОРИ МЕТОДИКАСИ"НИ ИШЛАБ ЧИ^ИШ ВА УНИ АМАЛИЁТГА ЖОРИЙ ЭТИШ

УУК: 372.364:371.3

РУСТАМОВА М.М. БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦУВЧИЛАРИНИНГ ИЖОДИЙ ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ОИД "МОНТЕССОРИ МЕТОДИКА СИ "НИ ИШЛАБ ЧИЦИШ ВА УНИ АМАЛИЁТГА ЖОРИЙ ЭТИШ

Мазкур маколада бошла^ич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривожлантиришни такомиллаштиришга оид "монтессори методикаси"ни ишлаб чикиш ва уни амалиётга жорий этиш буйича методик тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, умумий урта таълим, укитиш, касбий таълими, масофали таълим, технология укитиш методикаси, бошланFич синф.

РУСТАМОВА М.М. РАЗРАБОТКА И ВНЕДРЕНИЕ В ПРАКТИКУ «МЕТОДИКИ МОНТЕССОРИ» ДЛЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

В данной статье представлены методические рекомендации по разработке и внедрению «Методики Монтессори» для развития творческого мышления младших школьников.

Ключевые слова и понятия: образование, общее среднее образование, преподавание, профессиональное образование, дистанционное обучение, методика обучения технологии, начальная школа.

RUSTAMOVA M.M. DEVELOPMENT AND IMPLEMENTATION IN PRACTICE THE «MONTESSORI METHODS» FOR IMPROVING THE DEVELOPMENT OF CREATIVE THINKING OF PRIMARY CLASSES PUPILS

In the article is provided the methodological recommendations for the development and implementation of the «The Montessori method» to improve the development primary school pupils' creative thinking.

Key words and concepts: education, general secondary education, teaching, vocational education, distance learning, technology teaching methodology, primary school.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

Кириш.

Мамлакатимизда технология фанини халкаро малака талаблари асосида сама-рали укитиш тизимини жорий этиш, шу сохада ракобатбардош кадрлар тайёрлашнинг моддий техник базасини шакллантириш, жахоннинг нуфузли хорижий олий таълим муассасалари билан хамкорликда малакаларини ривож-лантиришнинг меъёрий асослари яратилган. "2017-2021 йилларда Узбекистон Республи-касини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси"1да "юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш, олий таълим муассасала-рида компетентли илмий педагогик кадрлар захирасини яратиш" устувор вазифа этиб бел-гиланган. Натижада бошланFич синф технология дарсларида укувчиларнинг ижодий тафак-курини ривожлантиришга етарли шароитлар яратиш имкониятлари ривожланмокда.

Мавзунинг долзарблиги: Бошлан-гич синф технология дарсларида укувчиларнинг ижодий тафаккурини ривожлантириш методикаси буйича хориж тажрибаси-нинг етарли урганилмаганлиги, бошланFич синф укувчиларини ижодий фикрлаши-нинг узига хослиги, тезкорлик, мослашув-чанлик, ривожланиш фазилатларининг алго-ритмик боскичларини етарли даражада урганилмаганлиги билан белгиланди.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг кискача тахлили.

Республикамизда бошланFич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривожлантириш технологияси масалалари буйича Б.Абдуллаева, Г.Боймуродова, Р.Ибрагимов, М.Жумаев, У.Машарипова, С.Матчанов, Ш.Йулдошева, С.Усмонов, А.Садикова, М.Тошпулатова, М.Хамдамовалар илмий тадкикотлар олиб боришган.

Таълим жараёнини ахборот ва педагогик технологиялардан фойдаланган холда ташкил килиш муаммолари А.Абдукодиров, Г.Асилова, У.Бегимкулов, С.Булатов, М.Мамаражабов, Д.Маматов, Х.Мухитдинова, С.Рахмонкулова,

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратеги-яси туFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. / Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 йил, 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда, 23-сон, 448-модда.

Н.Тайлаков, С.Турсунов, Т.Шоймардонов, Х.Кодиров, Г.Эргашевалар томонидан тадкик килинган.

Булажак бошланFич синф укитувчиларининг укувчиларнинг ижодий тафаккурини ривожлантиришнинг турли жихатлари хорижий дав-лат олимлари B.Andersen, M. Burns, N.Chomsky, M.Henderson, J.Jarmul, F.Carton, M. Grammont, P.Leon, A.Martinet, T.Muras, S.Mishra, G.Romeo ва бошкалар томонидан урганилган.

Мацоланинг илмий мо^ияти бошланFич синф укувчиларида креатив фикрлаш кобилиятлари шахсда узига хослик, тезкорлик, мослашувчанлик, ривожланиш фазилатлари даражасини аникловчи илFор технологиялар асосида такомиллаштириш масалалари ёри-тилган.

Тадцицотнинг мацсади бошланFич синф укувчиларнинг технология дарсларида ижодий тафаккурини ривожлантириш методикасини такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш.

Тадцицотнинг объекти сифатида бошланFич синф укувчиларнинг технология дарсларида ижодий тафаккурини ривожлантириш методикасини амалиётга жорий этиш асосида такомиллаштириш жараёни.

Тадцицотнинг усуллари. Тадкикотда муам-мога доир педагогик, психологик манба-ларни тахлил килиш, педагогик кузатиш, рас-мий хужжатлар ва адабиётларни урганиш, суровнома, тест, семинар-тренинг, сухбат, интервью, педагогик тажриба-синов, маълу-мотларни тизимлаштириш, умумлаштириш ва математик-статистика усулларидан фойда-ланилган.

Тахлил ва асосий натижалар.

Технология фанини янада кизикарли, маз-мунли ташкиллаштириш максадида дарс жараёнида электрон воситалардан фойдала-ниш зарурати хозирги кун талаби даражасида курилмокда. Амалиёт жараёнида технология дарсларида электрон методик воситалардан тизимли фойдаланиш буйича тавсиялар ишлаб чикилди (1-расм).

Ушбу дастур умумий урта таълим мак-таблари технология фани укувчилари учун мулжалланган булиб, технология дарсла-рини янада кизикарлирок ва янги маълумот-ларга бой булишини таъминлайди. Шунингдек,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

f-

56 v_

1-расм. Амалиёт жараёнида технология дарсларида электрон методик воситалардан фойдаланиш учун электрон тавсиялар.

дарс жараёнларида укувчиларнинг фаолли-гини оширади. Дастурда берилган маълумотлар укитувчилар учун ёрдамчи манба булиб хизмат килади. Улар факат дарсликдаги маълумотлар билан чегараланиб колмай, технология фани доирасидаги энг янги маълумотлардан бохабар булиб, уларни дарс жараёнларига татбик этиш имкониятига эга буладилар1.

Таълим жараёнида берилаётган билим, куникма ва малакалар етарли даражада узлаштирилиши учун янги педагогик технологи-ялар таълимнинг техник воситалари: мультимедиа воситалари, компьютерлар, кинодиапроек-торлар, кино-видео-аппаратуралардан фойдаланиш максадга мувофикдир.

Тадкикот ишларимиз натижасида "Болалар-нинг ижодий тафаккурини ривожлантириш" мультимедиали электрон кулланма (24.04.2017 й. DGU 04351), "Мех,нат укитиш методикаси" фанидан электрон дарслик (28.02.2017. ДГУ

1 Rustamova М.М. Bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirish //Boshlang'ich sinf o'qituvchilari uchun multimediali elektron qo'llanma. 2017. Toshkent. Elektron. №DGU 04351

04257) яратилди ва амалиётга жорий этилди. Дастурий мах,сулот учун гувох,номалар олинди.

Технология фанини янада к,изик,арли, маз-мунли утказиш максадида дарс жараёнида электрон воситалардан фойдаланиш зарурати х,озирги кун талаби даражасида курилмокда. Амалиёт жараёнида технология дарсларида электрон методик воситалар тизимидан фойда-ланиш буйича тавсиялар ишлаб чикилди.

Ушбу мультимедиали электрон кулланма технология фанидан умумий урта таълим мактаб укувчилари учун мулжалланган булиб, технология дарсларини янада кизикарлирок ва янги маълумотларга бой булишини таъминлайди. Шунингдек, дарс жараёнларида укувчиларнинг фаоллигини оширади. Дастурда берилган маълумотлар укитувчилар учун ёрдамчи манба булиб хизмат килади.

"Болаларнинг ижодий тафаккурини ривожлантириш" номли мультимедиали электрон кулланма куйидаги компонентлардан иборат:

1. Бош сах,ифа.

2. Муаллиф.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

2-расм. Мультимедиали электрон к,улланмалар.

3-расм. Интерактив видеодарслар.

3. Технология фанида фойдаланиш учун "Керакли ашёлар".

4. Техника хавфсизлиги.

5. Эслатмалар.

6. Сех,рли олам.

7. Касблар олами.

8. Расмларни буяш.

9. Кроссворд.

10. Тест.

11. Уйинлар.

БошланFич синф укувчиларининг ижо-дий тафаккурини ривожлантиришга хизмат киладиган таклифлар «Болаларнинг ижодий тафаккурини ривожлантириш» номли мультимедиали электрон кулланмасида акс эттирил-ган. Мазкур электрон кулланма бошланFич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривож-лантиришда укув-методик таъминот сифатида хизмат килади;

Электрон дарслик «инсон - компьютер» интерфаол мулокотининг янги такомиллаш-ган поFонаси булиб, бунда фойдаланувчи кенг ва х,ар томонлама ахборот олади, укув тар-

бия жараёни фаоллаштирилади, таълим сама-радорлиги ошади, мавзунинг узок вакт хоти-рада сакланишини таъминлади, мустакил таълим олиш имконияти ортади, укувчининг компьютер саводхонлиги ошиб боради.

"Мех,нат укитиш методикаси" электрон дарс-лиги.

Электрон дарслик билан ишлаш куникма ва малакалари: электрон дарслик билан умумий х,олатда танишиш, унинг муаллифи, мазмуни, хулосаси, иллюстрациялари х,амда аннотация-ларини билиш; электрон дарсликнинг мантикий тузилмасини ажратиб олиш; урганилаётган мав-зуни тулаконли тушуниб олиш учун кушимча кулланмалар: анимация, луFат, энциклопедия, маълумотномалардан фойдалана олиш; олин-ган маълумотларни тезислар, конспектлар куринишида кайд этиб бориш кузда тутилган.

Бу талабларни амалиётга жорий килиш - ахборот-таълим мух,итини яратишни ва фан буйича укув-методик мажмуанинг шак-лланганлик даражасига кура, уни боскичма-боскич амалга ошириш имкониятини беради1.

1 kasbij_talim_metodikasi_fanini_oqitish_samaradorligini_ oshirish_jollari.pdf. http://library.ziyonet.uz

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

58 МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

4-расм. Электрон дарсликнинг асосий куриниши.

МЕНЫАТ0£СНТ18Н МЕТ001КА81

Мс'уопу (ш^аНат

\azariy о'сщл 1Ш*11^'и1иНт (Гс|И1чЬ ЬсхшЛодоуак! Мя' ги2а1аг та< п 1 АтаНу ¡чЫаг исЬип патишМнг ВаИоЫЬ шс/01н

МеЬпа1 «Ч|Шч11 тсйкНкам1анн1ап на/от! ЫНап Тагця^та тагтаПаг

&085а

Тсй МркЫпцки*

\1(кч||аг

Маърузалар цисми

\azariy о'циу та$И£'и1о<1ш о'чШэЬ 1ехпо1о^уам

Тадкикот ишларимиз натижасида электрон укув-методик мажмуани шаклланти-риш ва амалиётга жорий этишнинг куйидаги «Мех,нат укитиш методикаси» электрон дарс-лиги таклиф этилди (3-расм).

БошланFич синф укувчиларининг ижо-дий тафаккурини ривожлантиришга хиз-мат киладиган таклифлар булажак бошланFич синф мех,нат таълими укитувчилари учун мулжалланган «Мех,нат укитиш методикаси» номли электрон дарслигида акс эттирилган. Мазкур электрон дарслик бошланFич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривож-лантиришда укув-методик таъминот сифатида хизмат килади.

Электрон шаклдаги укув дарсликлари энг оддий нашр укув материалларининг электрон варианти куринишида булади. Аммо электрон шаклдаги дарсликлар компьютер хотира-сида ёки бошка ташки магнит элтувчида кулай сакланиш, тезкор узгартириш ва электрон

почта оркали узок масофаларга узатиш имко-ниятининг мавжудлиги билан ажралиб туради (4-расм).

БошланFич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривожлантиришга хизмат киладиган таклифлар булажак бошланFич синф мех,нат таълими укитувчилари учун мулжалланган «Мех,нат укитиш методикаси» номли электрон дарслигида акс эттирилган. Мазкур электрон дарслик бошланFич синф укувчиларининг ижодий тафаккурини ривож-лантиришда укув-методик таъминот сифатида хизмат килади. Уз боласини имкон кадар эрта ривожлантиришни уйлаган, бефарк булмаган ота-оналар турли муаллифлар ва улар-нинг дастурларига мурожаат килади. Улар-нинг айримлари анчагина муваффакиятли, бошкалари факат маълум йуналишдагина фой-дали, учинчилари эса болаларнинг алох,ида гурух,лари учун макбул келади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

Монтессори методикаси х,амма мамлакат-ларда жуда оммалашган ва амалий натижа-лар беради. Мария Монтессорининг таъкидла-шича, биринчи навбатда, кичкинтойнинг тактик туЙFуларини, майда ва йирик моторика-сини ривожлантириш зарур. Эрта болаликдан ривожланиш учун кичкинтойга турли матодан ишланган, турлича фактурали, турлича шакл ва мазмунга эга булган уйинчокларни бериш зарур. Бундай уйинчокларни ота-оналарнинг узлари ясашлари,турли мато киркимларидан улчами ва ичида турлича булган копчалар шак-ллантириши мумкин. Бунинг учун копчаларга турли дон, тошчалар, бошка нарсаларни солиш мумкин. Бир карашда арзимас куринган бу уйинчоклар кичкинтойларга маъкул келади, чунки улар мухаббат билан ишланган. Албатта, болаларда майда моторикани ривожланти-ришга оид куплаб кулланма ва уйинчоклар ишлаб чикилган, масалан: бир-бирига кирити-ладиган рамкачалар, тизимчалар, турли шак-ллар, домино, пирамидача ва бошкалар.

Монтессори методикасида, шунингдек, хар бир болага якка тартибда ёндашув зарур-лиги айтилади, зеро болаларнинг хар бири бир олам. Кайсидир машFулот кичкинтойга ёкмаслиги мумкин, болани уни бажаришга мажбур килманг, кейинги сафарга колдиринг, хозирча бола учун кизикарли бирор иш билан шуFулланинг. Бу машFулотларда энг мухими болада кизикишни уЙFота олиш. Чунки боланинг кизикиши булмаса, уни хеч нар-сага ургатолмайсиз. МашFулотларни уйинли шаклда утказишга, уларни чузиб юбормас-ликка харакат килинг. 10-15 дакика бола учун жуда етарли булади. МашFулотларни дои-мий олиб борсангиз, вакти келиб, боланинг узи уйинчокларни олиб келиб, у билан шуFулланишни сурай бошлайди.

Болалар билан ишловчи психологлар хамда логопедлар аллакачон исботлагани-дек, болада майда моториканинг ривожла-ниши тафаккур, нутк, диккатнинг ривожлани-шига хам кумаклашади, уйин чоFида ота ё она билан нисбатан якин алока урнатилади. Бун-дан ташкари, уйиндан бола завк олади, ижо-бий хиссиёт олади, узини бахтли сезади. Болалар бу уйинларни рохатланиб уйнайди. Керак булгани эса бор-йуFи туртта кул ва йигирмата бармок.

Бармокли уйинлар кандай уйналади?

Бу уйинларни уйнаш жуда осон, сиз курсатасиз ва гапирасиз, фарзандингиз эса такрорлайди. Бундай "эрмаклар"га интернет тармоFидан минглаб мисол топиш мумкин. Айникса ижодкор ота-оналар уз вариант-ларини уйлаб топиши мумкин, бу уйинга янада жозиба бахш этиб, уйин жараёнига нафакат бармоклар, балки ижодий кобилиятларни х,ам сафарбар килиш имконини беради.

Хамма ишда меъёр булгани яхши.

Бармокли уйинларнинг болалар учун фой-даси ва соддалигига карамай, унга хаддан ташкари берилиш ярамаслигини эслатиш жоиз. Мия марказларини керагидан ортик раFбатлаш салбий таъсир курсатиши х,ам мумкин, шу сабабли уйин чоFида боланинг реакциясига эътибор каратиш зарур. Толикиш аломатла-рини сезганингизда уйинни тухтатиш керак.

Болажонларнинг ёши.

Турли ёш даврлари учун боланинг кафти ва бармокларига таъсир этишнинг уз усул-лари мавжуд. Бола ушлаб олиш (тутиб олиш) рефлексини намоён килган вактдан бош-лаб, унга турли аркончалар, уйинчокларни ушлаб олишга имкон бериш мумкин. Бола бир ёшга етганида "тикан"лари улган коп-токча - "типратикан"ни бериш мумкин. Икки-уч ёшли бола билан уйнаётиб соддагина шеърларни укиш, уларни х,аракатлар билан, бармокларни букиб ёйиш, чапак чалиш билан бирга олиб бориш, 5-7 ёшда турли жонивор-ларни курсатиш мумкин. Шундай килиб, бола хаётининг дастлабки кунларидан уни аста-секин ривожлантириб бориш мумкин ва керак, бунинг учун мураккаб булмаган ва жуда сама-рали усуллардан фойдаланилади.

Болангиз чапакай эканига х,адеб эътибор каратиш ярамайди. У кандайдир хато килса, танкид килиш х,ам шарт эмас. У узини х,амма катори х,ис килиши лозим. У позитив кайфи-ятда, узига ишонган, фаол булиши лозим.

Бир карашда, бундай болалар кейинчалик "унг кулли" дунёда узини нокулай сезадиган-дек, ахир х,амма нарса: дафтар, китоб, клавиатура, эшик туткичлари, зинапоялар туткичлари унг кулларга мулжалланган. Кичик одамча илк кадамларидан бошлаб, элементар ишларни бажариш: кайчи билан киркиш, тугмасини такиш, сичкончадан фойдаланишга урганиш учун бошка тенгдошларидан кура купрок харакат килиши лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

Албатта, унга осон эмас. Бирок, канчалик Fайритабиий куринмасин, бунинг яхши томони хам бор: бу машкларнинг хаммаси мотори-кани, пировардда, боланинг узини, унинг интеллекти, хатто ирода кучини ривожланти-ради. Купрок ривожланган миянинг унг ярим шари чапакайларнинг ижодий мойилликлари ривожига кумаклашади.

Колаверса, чап кул етакчилик киладиган инсонлар учун махсулотлар хам, керагича куп булмаса-да, бор. Уларни кидириб куриш керак. Асосийси, болангиз бошкалардан кам эмас-лиги, унинг учун шу кулайлигини унутмасангиз бас.

1-машк.

Шартли номланиш: «Кузларимга ишон-майман».

Машкдан кузланган максад: укувчиларга мехнат таълими дарсларида оддий нарса буюмни узи учун ноодатий шароитда, камёб объектни оддий вазиятларда тасаввур килдириш оркали уларда хар кандай буюм ёки ходиса хайратланиш предмети булиши мум-кинлиги туFрисида мулохаза уЙFотиш.

Машкнинг мазмуни: 1) иштирокчи-ларга навбатма-навбат муайян оддий нарса буюмни кандай вазиятда курганларида чина-камига хайрон булиб колишлари мумкинлиги хакида уз вариантларини таклиф этиш буйича курсатма берилади; 2) иштирокчиларга айнан шундай вазифани тескари йуналишда - камёб нарсани кандай вазиятларда учратганида ута хайрон булиб колишлари мумкинлигини уйлаб куриш оркали бажариш таклиф этилади.

2-машк.

Шартли номланиш: "Иложсиз нарса".

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Машкдан кузланган максад: укувчиларга хар кандай янгича ёндашув ва Fоя одатда нафакат субъектив, балки объектив рационал скептитизмга дуч келишини курсатиш.

Машкнинг мазмуни: 1) укувчиларга навбатма-навбат икки бир биридан узок нарса буюмни бирлаштириш оркали кандай акл бовар килмас нарса хосил килиш мумкинлиги хакидаги вариантларини, лекин бун-дай иш хозирча нима сабабдан иложсизлигини айтиш таклиф килинади; 2) укувчиларга бир-бирининг вариантлари амалга оширилиши мумкин эканлигига ишонтирувчи далилларни айтиш, вариант муаллифига эса бундай далил-лар хам таклиф этилаётган "ихтирони" руёбга

чикариш учун етарли эмаслиги хакидаги фик-рни катъий химоя этиш тавсия этилади1. 3-машк.

"Нукталарни бирлаштиринг" методикаси.

Ушбу методика мактабгача ёшдаги бола-ларнинг диккат, идрок, тафаккур ва майда кул моторикасини ривожланишини урганади. Бунинг учун бола расмнинг чап томонига караб унг томондаги нукталарни бирлаш-тириши керак. Методикани бажариш учун 5 дакика вакт ажратилади.

Методика материали: нукталарни бир-лаштириб шакл хосил килиниши керак булган расм.

Курсатма: Куйидаги расмни чап томонига мос тарзда, унг томонидаги нукталарни бир-лаштиринг (5-расм).

Бола барча нукталарни белгиланган вакт мобайнида чап томондаги расмга мос тарзда бирлаштирса 8-10 балл берилади.

Бола белгиланган вакт мобайнида 3 та расмдаги нукталарни бирлаштирса 6-7 балл берилади.

Бола белгиланган вактдан утиб 2 та расмдаги нукталарни бирлаштирса 4-5 балл берилади.

Бола белгиланган вакт мобайнида 1 та расмдаги нукталарни бирлаштирса 2-3 балл берилади.

Бола белгиланган вактдан утиб нукталарни нотекис, нотуFри бирлаштирса 0-1 балл берилади.

Ривожланганлик даражаси:

8-10 балл-Боланинг диккати, идроки, тафак-кури ва кичик кул моторикаси юкори дара-жада ривожланган, 6-7 балл - яхши даражада ривожланган, 4-5 балл - урта даражада ривожланган, 2-3 балл - паст даражада ривожланган, 0-1 балл-жуда паст даражада ривожланган2.

Эмпирик урганиш натижалари.

Укувчиларнинг ижодий тафаккурини ривожлантириш методикасининг самарадор-лик даражасини урганиш тест топширикларини

1 Эргашев П., Гозибекова Г., Байкунусова Г. Талаба-ларда ижодий фикрлаш кобилиятини ривожланти-ришнинг услубий жихатлари. Услубий кулланма. - Т.: "BAYOZ" МСШ, 2013. 27 бет.

2 Рустамова М.М., Арапбаева Д.К., Норкулова Н.Т. БошланFич синф укувчиларида ижодий тафаккурни ривожлантиришнинг педагогик-психологик диагностикам. Услубий кулланма. - ТДПУ. 2017. - 40 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

5-расм. Натижаларни бах,олаш:

бажариш ва анкета сурови асосида амалга оширилди. Тест тузишда куйидаги шакллар-дан фойдаланилди: ёпик (жавобларнинг бир неча вариантидан туFрисини танлаш); очик (ностандарт ва бошкалар). Олинган натижа-ларнинг тах,лили тажрибавий тадкикот мобай-нида муваффакиятлилик мезони (билим ва куникмаларни узлаштириши) ошганлигини курсатди.

Технология фани буйича билим ва куникмаларни узлаштириши бажарил-ган тест топшириклари балларини занжирлаш ёрдамида аникланди. Тест топширикларининг бажарилиши тупланган баллар микдорига караб бах,оланди. Тупланган балларга мувофик укувчилар уч гурух,га ажратилди: юкори дара-жага эришганлар - 45-50 балл (90-100 %); урта даражага эришганлар - 40-44 балл (80 %); куйи даражага эришганлар 35-39 балл (70%).

Назорат гурух,ларида машFулотлар анъана-вий тарзда утказилди. Тажриба-синов гурухда технология фани урганиш ишлаб чикилган методика буйича олиб борилди. Укув мате-риалини тузилмалаштириш ва модулли тех-нологияни куллаган х,олда, асосий эътибор лойих,алаш фаолияти элементлари булган ама-лий ишларни бажаришга, умумлашган намуна-

вий масалалар ва ижодий лойих,аларни ечишга каратилди.

Фанни урганишни ташкил этиш буйича утказилган суровда иштирок этган укувчиларнинг 90 % фаннинг укув материалини тузилмалаштириш зарурлиги ва тузилмавий-мантикий схемаларни куллаш, шунингдек суровда иштирок этган укувчиларнинг 60 % укув материалини урганишнинг блокли тузил-масини маъкул х,исобланган.

Янги фанни урганишга мотивациянинг кера-клиги х,акидаги саволга, суровномада иштирок этган укувчиларнинг, 16,2 % мотивация учун сарфлаш шарт эмас, деб х,исоблашади. Суровномадан иштирок этган укувчиларнинг 80% дан ортиFи мотивацияни зарур х,исоблашади.

Назорат ва тажриба-синов гурух,лари укувчиларининг анкета саволларига, жаво-бларини солиштириб, куйидагича хулоса чикариш мумкин: назорат гурух,ида "Жавоб беришга кийналаман" жавобининг фоизи анча катта, бу эса укувчиларнинг тажриба-синов гурух,и укувчилари таълим олган методика билан таниш эмаслигини курсатади. Аммо "Ха" жавобларининг фоизи катта булиши ишлаб чикилган методикадан фойдаланиш зарурлиги х,акида гувох,лик беради. Анкетанинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

1-жадвал. Тажриба-синов ишлари натижалари самарадорлиги

Тажриба гурухи Назорат гурухи

Тингловчиларнинг узлаштириш Тингловчиларнинг узлаштириш

а курсаткичлари нос курсаткичлари

Укув йиллари р а т и гч и р а т и гч и

2016-2019 и Т СЕ О и и л р ГС к и ^ гс л и ч т о и и л р ГС к и ^ ГС

о а и л о а и

нн л т н о X гн л т н о X

* 8 А рУ ^ ^ иТ А рУ ^ ^

Жиззах 244 87 74 73 10 238 68 71 74 25

Андижон 126 58 39 25 4 134 20 47 61 6

Тошкент 312 121 108 71 12 259 62 73 98 26

Жами 682 266 221 169 26 631 150 191 233 57

очик саволига (фан материалини узлаштириш буйича назоратни ташкил этишга уз муно-сабатингизни билдиринг) укувчиларнинг деярли барчаси даврий назорат керак, чунки у укувчиларнинг интизомини оширади, уз-узига бахо беришга имкон беради ва укув материалини мазмунини яхши узлаштиришга ёрдам беради, деб жавоб беришди.

Тажриба-синов давомида технология фанини укитиш методикаси буйича урганган укувчиларнинг ижобий жавобла-рининг ортиши даражаси, фанни анъанавий тарзда урганган укувчиларнинг ижобий жаво-блари фоизи ошиши даражасидан анча юкори булади.

Демак, таълим технологияларини куллаш натижасида самаралирок булади, деб хисоблаш мумкин. Педагогик эксперимент тадкикотнинг фаразини тасдиклади.

Куйида таълим технологиялардан фойда-ланишда укитиш самарадорлигини бахолаш мезонларини танлаш учун манбаларда энг куп учрайдиган асосий мезон ва курсаткичларни тахлил киламиз ва уларни кискача тавсифлай-миз.

Натижаларни кайта ишлаш боскичи (20172018 укув йиллари)да олинган натижаларни талкин килиш, тажриба-синов иши буйича хулосаларни шакллантириш, укувчиларнинг технология фани урганишда таълим техноло-гияларни куллаш буйича методик тавсияларни ишлаб чикиш ишлари амалга оширилди.

Тажриба-синов ишларининг асословчи боскичи иши натижалари, каралаётган муаммолар буйича урганилган адабиётлар ва уларни тахлил килишга тадкикот муам-мосини тавсифловчи катор зиддиятларни

аниклаш имкониятини берди ва бу тажриба-синов ишида хозирги кунда тадкикот мав-зусининг долзарблигини тасдиклаш хамда бошланFич синф укувчиларида ижодий тафак-курни ривожлантириш моделини такомиллаш-тириш, шунингдек, технология фанлари мате-риаллари асосида уларни ижодий (креатив) тафаккурини ривожлантириш методикасини ишлаб чикишга асос булди.

Хулосалар:

• укувчи ёшларни технологик дунёкарашини ривожлантириш, иктисодий, экологик ва тадбиркорлик билимларини хисобга олган холда, уларни материалларни, энергияни ва ахборотни узгартиришнинг замонавий ва истикболли технологиялари билан таништириш, умуммехнат малакалари ва куникмаларини эгаллаши таъминланади;

• укувчилар томонидан хаёт учун зарур булган, шу жумладан хулк-атвор маданияти хамда мехнат фаолияти жараёнида шахсла-раро мулокот куникмалари ривожланади;

• укувчиларнинг касб танлаши учун уз-узини англашини, касблар дунёсини урганиши оркали, касбий фаолият элемент-лари хакидаги билим куникмаларга эга булишади;

• укувчиларга мехнат объектлари сифа-тида истеъмол буюмларидан фойдаланишда, уларни сотишда ракобатбардошлигини оши-риш учун дизайн ва декоратив-амалий санъат талабларини хисобга олган эстетик, иктисодий, касбий креативлик кобилияти билим ва куникмалари ривожланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

с МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 63 и

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича х,аракатлар стратегияси тyFрисида"ги ПФ-4947-сон Фармони. / Узбекистон Республикаси конун х,ужжатлари туплами, 2017 йил, 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда, 23-сон, 448-модда.

2. Абдураимов Ш.С. Технология таълими фанини укитишда мулокотли дастурлардан фойдаланиш мезонлари // Мактаб ва х,аёт. Тошкент, 2006. №4.- Б. 15-16.

3. Арзикулова Д.Н. Касбий камолотнинг психологик узига хос хусусиятлари: Псих. фан. ном. ... дисс. автореф. - Т., 2002. - 22 б.

4. Бегимкулов У.Ш. Олий педагогик таълим тизимига замонавий ахборот ва коммуникация технологияларини жорий этишнинг илмий-педагогик асослари. Пед. фан. доктори дисс. -Т.: 2007. - Б.250.

5. Боймуродова Г. БошланFич синф укитувчилари касбий-шахсий тайёргарлигини таъминлашнинг технологик тизими. - Тошкент: Фан ва технология, 2007. - 80 б.

6. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технология-лар. - Тошкент: Истеъдод, 2008. - 180 б.

7. Йулдошев X.F., Усмонова С.А. Педагогик технология асослари. - Т.: РТМ, 2004. -Б.104.

8. Мавлонова Р., Рахманкулова Н. БошланFич таълимда педагогика, инновация, интеграция. Укув кулланма. - Т.: F.Fулом, 2013. - 270 б.

9. Мавлонова Р., Абдуллаева Б., Ширинов М., Рустамова М. БошланFич таълим мето-дологияси. // Укув кулланма. "Адабиёт учкунлари". - Т.: (Адабиёт учкунлари), 2017. 15,5 б.т.

10. Маматов Д.Н. Электрон ахборот таълим мух,итида касбий таълим жараёнларини педагогик лойих,алаштириш: Пед. фан. буйича ф.ф.д. (PhD). ... дисс. - Т., 2017. - 150 б.

11. Рустамова М.М., Арапбаева Д.К., Норкулова Н.Т. БошланFич синф укувчиларида ижодий тафаккурни ривожлантиришнинг педагогик-психологик диагностикаси. Услу-бий кулланма. - ТДПУ. 2017. - 40 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 11 (108)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.