CC BY
14оригинален научен труд УДК 811.163.3'243:37.091.212
yCBOJyBAftE НА ГРАМАТИЧКИТЕ КАТЕГОРИИ РОД, БРОJ И ОПРЕДЕЛЕНОСТ КАJ ИМЕНКИТЕ ВО МАКЕДОНСКИОТ JАЗИК ОД СТРАНА НА СТУДЕНТИТЕ - СЛАВИСТИ
Марща Гркова
Универзитет „Гоце Делчев", Штип, Македонца
Key words: Macedonian language as foreign, grammatical categories of nouns, textbooks, tasks, testing
Summary: The above article deals with grammatical categories in Macedonian nouns in Macedonian as a foreign language (MLD students). This study shows that foreign students have issues with grammatical categories in nouns in the process of acquiring the nouns, and also in the process of learning Macedonian. These issues can cause difficulties in learning certain grammatical phenomena, therefore, we pointed them out, along with their solutions, so MLD students will have an easier way of learning. Our suggestion was different kinds of tasks, and how they affect the students' different needs. The tasks that involve language activities make demands on the individual's communicative competence. These kinds of tasks are not supposed to be routine or automatic, but they require the use of strategies in communicating and learning. In our opinion, the tasks should contain one grammatical category if the student is a beginner, and two or more grammatical categories, if the student is an intermediate or proficient user of the language.
Клучни зборови: македонски ja3rn како странски, граматички категории на именките, учебници, вежби, тестира&е.
Резиме: При учен>ето македонски ]азик како странски сметаме дека е од голема важност усво]увааето на граматичките категории raj именките, за што се определивме по ово] повод. Во план е да бидат анализирани одговорите од вежбите поврзани со граматичките категории на именките, направени од страна на студентите од странство што го учат македонскиот ]азик, а чщ ма]чин ]азик е еден од словенските ]азици. Си поставивме цел да бидат земени предвид вежби за почетно рамниште од учебници по македонски ]азик како странски, кои беа искористени за подготвуваае контролни тестови, како и вежби за средно рамниште подготвени за потребите на ТЕМАК-тестовите. Во нашата анализа ги имавме предвид следните критериуми: 1. Контролните тестови да бидат спроведени мегу студенти што го учат македонскиот ]азик како странски надвор од Република Македонща (во некои од лекторатите по македонски ]азик); 2. Со контролните тестови да бидат опфатени студенти чщ ма]чин ]азик е еден од словенските ]азици; 3. Во анализата да се вклучат и
тестови сработени според европските стандарди, како што се ТЕМАК-тестовите. По анализата на одговорите, каде што ке биде застапена и статистичка анализа, очекуваме да до]деме до заклучоци - каков вид вежби се потребни за усво]уваае на граматичките категории raj именките.
Вовед
Првите морфолошки истражувааа поврзани со зборовните групп (познати како делови на говорот1) се поставени од Платон и од Аристотел, потоа се проширени од стоичарите и се системски претставени во првата грчка граматичка расправа на Дионис Тракиецот.
На границата мегу XIX и XX век ги наогаме теориските размислувааа за граматичките категории во кои се препознаваат современите дефинирааа. Така на пример, Белик пишува]ки за значеаето и за функциите на зборовите во реченицата, ги определува граматичките категории како „збир од карактеристики" (M. Ivic, 1975:87).
Низ литературата за словенските ]азици можат да се забележат повеке дефинирааа за граматичките категории raj зборовната група
именки.
Според Кристал (D. Crystal, 1985:115), со терминот категорц'а се означуваат сво_|ствата на зборовните групи, а raj зборовната група именки, под граматички категории ги подведува: родот, броjот и падежот.
Миновик (М. Minovic 1974:107) пишува дека зборовите во сеща зборовна група се обединуваат со некои граматички значена и со нивните формални показатели, додека, пак, Шкил]ан (D. Skiljan, 1980:108), наведува дека подгрупите на граматемите што се jавуваат во деклинацщата и во кощугацщата, содржат некои белези што ги поврзуваат во поголеми групи, кои, всушност, се граматичките категории.
За повеке словенски jазици, за именките се своjствени граматичките категории: род, броj и падеж.
Од друга страна, Стоjанов (Ст. Стоянов, 1983:21), пишуваjки за бугарскиот jазик, наведува дека основа за сеща граматичка категорща е општиот признак, а под општи признаци мисли на: родот, броjот, видот и др.
1 Грчките и латинските граматичари, главните класи зборови што успеале да ги разликуваат, ги нарекувале делови на говорот той Xoyou, partes orationis). Овие
класи зборови, денес, се сосема ]асни, но во времето на антиката претставувале предмет на низа расправи.
Во македонскиот ]азик, граматичките категории се дефинираат како граматички значена на зборовите, кои обично се викаат и категори]ални, а се искажуваат со посебни граматички средства. Тоа се поопшти апстрактни значена според кои различни зборови се обединуваат во одделни групи или во класи, врз основа на некои истородни туави (Ст. Боровска, Д. Пандев, Л. Минова-Гуркова, Ж. Цветановски, 2008:160).
Како што знаеме, во македонскиот ]азик, за именките се сво_|ствени граматичките категории: род, бро] и определеност.
Краток осврт кон терминологщата и почетоците во сферата —
македонски ]азик како странски
Во лингвистичките терминолошки речници за различни ]азици, различно се дефинираат и се толкуваат термините за означуваае на одредени поими поврзани со билингвизмот, мултилингвизмот, потоа, со учетето, изучуватето и со усво]уватето на ]азик и сл. Сепак, за повекето ]азици поскуат термини од областа на лингвистиката, што имаат исто значеае. Таков термин е терминот ма]чин ]азик, со ко] се означува првиот ]азик што детето го усво]ува, односно, тоа е ]азикот што се усво]ува во првите години од животот, а всушност е и ]азикот на ко] размислуваме или сонуваме. Оваа констатацща доага оттаму што на]често се верува дека децата главно се воспитувани од страна на нивната ма]ка. Па според тоа, децата го учат/усво]уваат не]зиниот ]азик. Се верува дека ниту еден друг ]азик нема да биде научен и усвоен како ма]чиниот. Ово] ]азик не мора да се сфати како ]азик наследен исклучиво од маната, туку може да биде научен од татко, баба, од дедо и сл. (Z. Jelaska, 2005:24). Во учебници за другите ]азици, кои се однесуваат на ваквите терминолошки прашааа, како што е „Hrvatski kao drugi i strani jezik", од Зринка Jеласка (Z. Jelaska, 2005:25), се срекаваме со термините: роден, прв, друг, втор, семеен, домашен, наследен, странски ]'азик2 и сл.
Иако, овие термини можеби се разликуваат во хронолошка смисла, сметаме дека е на_|добро да ги користиме термините ма]чин и нема]чин, со тоа што, во вториот термин ке биде вклучен сещ ]азик што не е ма]чин.
Во историскиот разво] на македонскиот ]азик во поглед на општествено-политичките промени што настанале во Македонща во почетокот на XX век, се разликуваат два периоди: првиот период е од 1945 до 1991 година, а вториот период е од 1991, па се до денес.
2 Jеласка ги наведува термините: rodni, prvi, drugi, obiteljski, domaci, nasljedni, strani jezik.
645
Сво]ата офицщална кодификацща македонскиот ]азик ]а добил кон средината на XX век во современата македонска држава при федерацщата Jугославиjа. На 2 август 1944 година, во манастирот Св. Прохор Пчитски, на првото заседание на АСНОМ, е донесено решение со кое се воведува народниот македонски ]азик како службен ]азик во македонската држава. Народната влада на Федерална Македонща донела решение за македонската азбука на 3 ма] 1945 година, а на 2 ]уни 1945 — за македонскиот правопис. Овие датуми и случувааа се дефинираат како завршуваае на процесот на кодификацща на современиот македонски ]азик започнати многу порано (Л. Тантуровска, 2010)3.
Повеке од дваесет години подоцна, на 22 декември 1967 година, бил основан Мегународниот семинар за македонски jазик, литература и култура, со цел да се зголеми афирмацщата на македонскиот ]азик, литература и култура, надвор од границите на македонската држава. За таа цел, уште на почетокот на основааето, Семинарот започнал со отвораае на лекторати низ светот и испракал лектори по македонски ]азик на универзитетите каде што има лекторати, а исто така, излегле од печат првите учебници за предаваае македонски ]азик за странци.4 Оттука, може да се заклучи дека македонскиот ]азик како странски претставува посебна сфера на македонистиката, ща веке над пет децении се развива во РМ. Македонскиот ]азик е странски ]азик за сите странци што живеат во Републикава, но и за странците што живеат надвор од неа. На]често, постои спецщализирана настава по странски ]азик, юуа располага со соодветни наставни помагала наменети токму за таа цел, т.е. за учеае на странскиот ]азик.
Заедничката европска референтна рамка за ]азиците
Заедничката европска референтна рамка за ]азиците (ЗЕРР): учеае, настава и оценуваае (The Common European Framework of Reference for Languages (CEFR): Learning, Teaching, Assessment), претставува продукт на проектот Language Learning for Europen Citizenship, во ко] учествувале сите зем_|и-членки во Европа, но и Канада како посматрач. Според Бабамова (Е. Бабамова, 2006:33), во ово] документ е опфатено се што помалку или повеке е поврзано со учеаето странски ]азик. Почнува^и од ]азичната политика и од плурилингвизмот, па се до типовите вежби што треба да се решаваат во наставата по странски ]азик.
3http://philologicalstudies.org/dokumenti/2010/vol1/1/R%20d-r%20Lidija%20Tanturovska.pdf
4 http://ukim.edu.mk/mk content.php?meni=34&glavno=34
Рамката опишува што треба да се научи од ]азикот што се учи, при што, ке може то] ]азик да се користи во успешна комуникацща и какви знаеша и вештини треба да се развщат, за да може успешно да се де]ствува со странскиот ]азик. Со други зборови, Рамката претставува упатство, кое се користи да се об]аснат достигнувашата на студентите при учеше странски ]азици во Европа („Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учеше, настава и оценуваше", Заедничката европска рамка во политички и образовен контекст, 2012:1).5
Иде]ата на Рамката е да се создадат методи за стекнуваше општи мислеша и сознанща за ]азикот што се учи, како и за стекнуваше комуникативни вештини со посебен пристап кон: ]азичната, социолингвистичката и прагматичката компетенци]а. Студентот што го учи странскиот ]азик може да развие различни вештини за сеща од наброените компетенции (jазична, социолингвистичка и прагматичка компетенц^а). Мегу другото, Рамката формира збир од Заеднички референтни рамништа (Common references levels): A1, A2 (почетно рамниште); B1, B2 (средно рамниште) и C1, C2 (напреднато рамниште), што значи, преку дефинираше на рамништата на владеете ]азик, му се овозможува на студентот да го следи напредокот на своето учеше, во сеща фаза од учешето, па на доживотна основа („Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учеше, настава и оценуваше", Усвоениот пристап, 2012:13).
Преку Рамката би требало да се надминат бариерите во комуникацщата мегу професионалците што работат во областа на модерните ]азици, а кои произлегуваат од различните образовни системи во Европа. Понатаму, бариерите мегу административните тела од областа на образованието, на составувачите на програмите, на наставниците, на обучувачите на наставници, на испитните тела, итн. Рамката им овозможува да размислат за сопствениот начин на работа, со цел да ги координираат и да ги насочат своите напори кон исполнуваше на реалните потребите на учениците за кои се одговорни („Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учеше, настава и оценуваше", Заедничката европска рамка во политички и образовен контекст, 2012:1).
Кога станува збор за наставата по странски ]азик, според Рамката, описите на целите и на вежбите на учешето ]азик и на наставата по ]азик треба да се базираат врз согледувашето на потребите на учениците и на општеството. Според ова, може да се заклучи дека во
5 За потребите на оваа теза, во ово] дел од трудот е разгледан делот настава од описот во Заедничката европска референтна рамка за ]азиците: учеше, настава и оценуваше.
описот на Рамката е вклучен и културниот контекст на матичната 3eMja на ]азикот што се учи. Учениците мораат да ги завршат своите обврски, кои вклучуваат вежби, активности и процеси, со цел да ги задоволат своите потреби. На]често се води сметка за потребите на ученикот и на општеството, од едноставни причини што raj некои ученици се про]авуваат едни потреби, а raj други ученици се про]авуваат други потреби. На пример, на некои ученици нема да им биде потребно усво]уваае на пишаниот ]азик, а други, пак, ке бидат заинтересирани само за пишани текстови. Но, не мора да значи дека според Рамката, едните ученици треба да се насочат само кон зборуваае, а другите кон пишуваае и сл. Според тоа, наставата треба да биде флексибилна и да се приспособува кон потребите на учениците, но не во неограничена мера („Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учеае, настава и оценуваае", Учеае ]азик и настава по ]азик, 2012:129).
Од друга страна, не е секогаш потребно неща компетенцща, вежба, активност или стратегща, кои се наведени како цели потребни за задоволуваае на комуникациските потреби на ученикот, да се вгради во наставната програма на ученикот. На пример, голем дел од она што може да се сведе под „познаваае на светот", односно, општо знаете или општа култура, ученикот можеби го има насобрано од сещдневните ситуации во животот или добиено преку наставата по ма]чин ]азик. Во таков случай проблем може да се по]ави кога треба да се на_|де соодветното толкуваае на одредено концепциско поле или на една гоумовна категорща во нема]чиниот ]азик (L2) од ма]чиниот ]азик (L1). Тогаш треба да се одлучи кое ново знаеае мора да се научи, а кое знаеае може да се смета за научено. Процесот на пренесуваае на познавааата научени од ма]чиниот ]азик во нема]чиниот ]азик е комплексен и бара многу труд и време. На пример, кога станува збор за фонемите во два различни ]азици, фонемите од едниот ]азик можат да бидат значително поинакви од фонемите во другиот ]азик. Па, ако не се научат или ако не се усво]ат, зборуваме за информациска загуба и недоразбираае. Рамката советува, при вакви случаи да се создаде свесност за фонетските отстапки и да се постигне одвикнуваае од автоматизираното однесуваае, дури откако ке се усво]ат изворните норми на странскиот ]азик што се учи. Процесот на одвикнуваае raj возрасни е подолготраен, отколку кога одвикнувааето би се случувало на рана возраст („Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учеае, настава и оценуваае", Учеае ]азик и настава по ]азик, 2012:129).
,Дазичниот статем на ма]чиниот ]азик, во о^ова, е различен од ]азичниот cиcтeм на cтрaиcкиот (нема]чиниот) ]азик што го учи, при што потове^о прави напор формите, поимите, значеаата и правилата од ма]чиниот ]азик да ги прeнece на 'почвата' на cтрaнcкиот ]азик, иако процент на таквото 'прeнecyвafte на друга почва' е на]веро]атно долг и не така летен процec ycловeн од повеке фактори. На пример, ceraj оно] што го учи македожкиот ]азик како стражки (нема]чин), нeзaвиcно од тоа ко] е неговиот ма]чин ]азик (полcки, рycки, фрaицycки и cл.) и по долгогодишното негово учеае, па и негово активно говореае, истиот то] говорител уште долго време ке ce cрeкaвa cо тешкотии од различен тип, како што е артикулацщата на стецифичните, за еден cтрaнeц, глacови во македожкиот ]азик (к, г, л, л, s), или употребата на формите за минатите времиаа, разликите во глaголcкиот вид, во употребата на членот или тешкотиите при удво]увааето на об]ектот, употребата на предлозите итн." (Ст. Боjковcкa, 2003:22).
Според горенаведеното, ce заклучува дека одлуки за потребите во нacтaвaтa треба да ce донecyвaaт cпорeд потребите на ceraj ученик одделно. Сумирано, Рамката препорачува да ce овозможи флeкcибилнa нacтaвa, cо цел да ce постигнат потребите и барааата на ceкоj ученик на cтрaнcкиот ]азик, или, пак, како што нaглacyвa Дyчeвcкa (А. Дyчeвcкa, 2003:41), да ce примени функционалниот пристап во наставата по cтрaнcки ]азик, а преку ово] приcтaп, ce мюли на методологща што ке ja креира нacтaвaтa во правец на потребите и на целите на cлyшaтeлот.
Наставата по македонски jазик како странски jазик
Една од водечките функции на наставата по македожки ]азик како стражки е да ja прeтcтaвyвa културата на нашата држава по широко во cвeтот. Ова оcобeно ce однecyвa за нacтaвaтa од ово] тип, щашто ce одвива во странство и за оваа нacтaвa можат да ce изделат два cerneara: нacmaвa по мaкедонcкu ja3uK ш cmpa^Kume yнuверзumеmu и нacmaвa по мaкедонcкu ja3uK 3a децama нa ucеленuцumе (Е. ^ве^ов^а, 2008:13). За странците во Maкeдониja, ce одвива настава по македожки ]азик како cтрaнcки ]азик
Во нacтaвaтa по македожки ]азик како cтрaнcки, во Maкeдониja, земаат yчecтво Mefyнaродниот теминар за мaкeдонcки ]азик, литература и култура и Катедрата за македожки ]азик при Универзитетот „Св. Кирил и Meтодиj" во Скоще, чии повекегодишни aктивноcти ce поврзани токму cо cоcтоjбитe околу мaкeдонcкиот ]азик како cтрaнcки. Во рамките на Катедрата, од 2002 година е започнато œ
649
реализацща на повеке проекти преку две мегународни програми: партиципативната програма на УНЕСКО и програмата ТЕМПУС. Една од активностите во рамките на првата програма е организираае на настава по македонски ]азик како странски: 2002-2006 год. Со цел успешно реализираае на оваа настава, биле организирани три тркалезни маси, од кои, потоа, се произлезени три зборници. Целта на овие тркалезни маси била да се соберат искуствата на предавачите од ово] тип на настава, потоа, искуствата на лекторите по македонски ]азик од лекторатите во странство и сл. Во првиот зборник се содржат нивните излагала, во вториот зборник пишува за актуелните соскуби во рамките на наставата по македонски ]азик како странски, а третиот зборник е посветен на: граматиките, учебниците и на прирачниците наменети за наставата од ово] тип (Т. Гочкова-Спуановска, 2008:21).
Во Република Македонща, македонскиот ]азик како странски се изучува преку курсеви или настава по македонски ]азик како странски, на следниве нивоа:
1. На универзитетско ниво се организира настава во рамките на Филолошкиот факултет „Блаже Конески" во Скоще и во рамките на Филолошкиот факултет при Универзитетот „Гоце Делчев" во Штип.
2. На ниво на летните школи: Во Македонща, на]стара е летната школа, юуашто се одржува во рамките на Мегународниот семинар за македонски ]азик, литература и култура, и поновата летна школа ща се одржува во соработка со Универзитетот во Аризона, САД.
3. На ниво на други институции кои не се високошколски, како што се: Центарот за странски ]азици, Работнички универзитет „Кочо Рацин", како и многубро]ни приватни школи за странски ]азици (А. Дучевска, 2013:56).
Надвор од Република Македонща, македонскиот ]азик се изучува во рамките на лекторатите по македонски ]азик и во рамките на десетина центри во светот, во коишто, македонскиот ]азик го предаваат, редовно или повремено, наставници што се вработени на тамошните универзитети. Таква настава има во универзитети во Германща, Канада, Полска, Русща, САД и други.
По исполнувааето на бараните наставни обврски и, истовремено, по завршувааето на курсот или на наставата во рамките на наведените институции, кандидатите се стекнуваат со сертификат за познаваае на македонскиот ]азик на одредено ниво (почетно, средно или напреднато).
Тестираше во наставата по странски .¡¡пик и тестови применети во наставата по македонски како странски
jазик
Тестот претставува една од на]често употребуваните наставни форми со кои може да се изврши проверка и вреднуваае на степенот и на квалитетот на усвоените знаеаа ка] учениците по сите наставни предмети, вклучува]ки го овде и наставниот предмет странски ]азик. Освен што со оваа форма се добиваат брзи и веродосто]ни резултати за знаеаата на учениците, тестот дава об]ективни резултати и за работата на наставникот, односно, на практичарот во наставата по странски ]азик.
За потребите на оваа настава, на]често се користат следниве типови тестови:
• Тест за успешност: преку ко] се води евиденцща за резултатите од учеаето и од наставата. Со резултатите од ово] тест се добива повратна информацща и за ефикасноста на наставната програма;
• Тест за напредуватето: преку ко] се добиваат информации за напредокот на учениците, за определен период од наставниот циклус;
• Тест за оспособеноста: преку ко] се добива увид во општото ниво на познаваае на ]азикот на ученикот;
• Ди]агностички тест: преку ко] се добиваат информации врз чща основа може да се одлучува за секо] ученик, а и да се одлучи какви матерщали и кои активности ке треба да им се дадат на учениците; и
• Контролен тест: преку ко] се добиваат информации, врз чща основа може да се определи нивото кое учениците би можеле да го следат (Г. Алексова, З. Бушовска, ... и други, 2011:81).
Со тестовите применети во наставата по странски ]азик можат да се утврдат на]чести ]азични отстапки што се ]авуваат во писменото изразуваае при учеаето и при усво]увааето на еден ]азик.
Така, во писменото изразуваае се по]авуваат ]азични отстапки и пропусти при почетното усво]уваае на граматичките категории ка] именките во македонскиот ]азик како странски. Од таа причина, за потребите на нашата анализа беа употребени над 60 тестови.
Анализата6 на ]азични отстапки беше направена врз основа на два типа теста:
6 Истражувашето е дел од одбранета магистерска теза со наслов Усво/увате на граматичките категории каj именките во македонскиот]азик како странски.
1. Тестот по македонски ja-эик како странски jarnK - ТЕМАК, се изведува во рамките на курсот ко] редовно се организира во Центарот за тестираае и за сертифицираае на македонскиот ]азик како странски/втор ]азик - ЦЕТИС МАК, но и за сещ оно], щшто сака да се здобие со сертификат за познаваае на македонскиот ]азик како странски. Центарот е оформен во 2007 година, како организациска единица на Универзитетот „Св. Кирил и Методщ" во Скоще, во рамките на Филолошкиот факултет „Блаже Конески".
Неговата основна цел е организираае и изведуваае како на курсот така и на тестот по македонски ]азик како странски ]азик -ТЕМАК, а по положувааето на тестот, и издаваае на соодветен сертификат за нивото на познаваае на ]азикот. Начинот и критериумите за изведуваае на ТЕМАК се зацртани во посебна одлука од страна на Деканатската управа на Филолошкиот факултет „Блаже Конески".7
Тестот по македонски ]азик како странски - ТЕМАК се изведува на три рамништа:
• Основно ниво (почетно)
• Средно ниво (општо)
• Трето ниво (напреднато).
ТЕМАК-тестот е оформен во согласност со стандардите претставени во Заедничката европска референтна рамка на ]азиците, поставена од Советот на Европа во 2001 година. Преку положуваае на ово] тест му се овозможува на кандидатот да добие официален сертификат за степенот на познаваае на ]азикот. Со ТЕМАК-тестот се тестираат четирите ]азични вештини:
• Слушаае (разбираае на говорен текст);
• Читаае (разбираае на пишан текст);
• Пишуваае и
• Зборуваае (говорна интеракцща и говорна продукцща). Анализата за оваа статща се темели на писменото изразуваае,
односно, на делот пишувате од ТЕМАК-тестот8.
Целна група се студентите на кои македонскиот ]азик им е странски, а чщ ма]чин ]азик е еден од словенските ]азици. Кандидатот за полагаае на ТЕМАК-тестот мора да биде полнолетно лице.
7 http://www.cetismak.edu.mk/Content.aspx?gid=1&id=1&lang=mk
Тестовите се анализирани во гореспоменатиот центар, за што им благодарам на професорките Тарана Гочкова-Ощановска и Искра Пановска-Димкова.
652
За потребите на анализата беа употребени 33 теста, од кои 12 теста им припагаат на студенти чщ ма]чин ]азик е словенечкиот ]азик, по 1 тест анализиравме од студенти со ма]чин ]азик: словачки, српски и украински. Два теста им припагаат на студенти од Бугарща, исто толку теста и на студенти од Хрватска. Пет теста им припагаат на студенти чщ ма]чин ]азик е рускиот, а 6 теста се на студенти чщ ма]чин ]азик е полскиот. Три теста вклучени во оваа анализа се од студенти со чешки ма]чин ]азик.
2. Контролен тест I и Контролен тест II, содржат вежби, коишто се преземени од учебниците по македонски ]азик како странски ]азик за почетно рамниште.9 Целта за подготовка на овие два теста е да се направи истражуваае околу ]азичните отстапки во рамките на граматичките категории на именките во македонскиот ]азик. За таа цел беа издвоени сите вежби чщашто содржина се однесува на граматичките категории на именките. Дел од вежбите беа искористени во тестовите.
Двата контролни теста се спроведени мегу студенти што го имаат учено македонскиот ]азик како странски надвор од нашава Република, т.е. во два лекорати по македонски ]азик.
Првиот контролен тест се спроведе ка] две студентки од Бугарща и ка] 18 студенти од Словенща што имаат следено настава по македонски ]азик како странски во лекторатот по македонски ]азик во Лубшана.
Вториот контролен тест се спроведе ка] 2 студентки од Русща, што го учат македонскиот ]азик како странски во рамките на лекторатот по македонски ]азик во Санкт Петербург. Со Контролниот тест II, се тестирани и 11 студенти од Словенща и една студентка од Хрватска, во рамките на лекторатот по македонски ]азик во Лубшана10
9Тие учебници се: „Божилак" од Тарана Гочкова-Ощановска и од Искра Пановска-Димкова; „Македонски ]азик за странци" од Ружа Паноска и од Александар Цукески; и работната тетратка „Зборувате ли македонски?" од Елени Бужароска и од Тарана Гочкова-Сто]ановска.
10
По ово] повод, им изразувам благодарност и на професорките: Намита Субиото од Луб-ана и Наташа Прасолова од Санкт Петербург.
Анализа на решенщата и на ]азичните отстапки што се срекаваат при учешето македонски ]азик како странски од страна на студенти чщ ма]чин ]азик е словенски ]азик
Анализата во ово] дел од трудот ке се однесува на решенщата и на ]азичните отстапки направени од страна на студенти чщ ма]чин ]азик е словенски ]азик. Во ваков случа] станува збор за два сродни ]азици (како што е македонскиот ]азик со нещ друг словенски ]азик), затоа студентите потсвесно прават напори да ги пренесат веке научените правила и норми од ма]чиниот ]азик врз новонаучените правила и норми од странскиот ]азик.
Во оваа анализа ке се опфатат студентите со ма]чин ]азик: бугарски, полски, руски, словачки, словенечки, српски, украински, хрватски и чешки.
Анализа на решенщата и на ]азичните отстапки од тестовите на студентите од Словенца
Со Контролниот тест 1, Контролниот тест 2 и со ТЕМАК-тестот се тестирани 41 студент од Словенща. Во прилог, ке ги анализираме нивните решенща и ]азични отстапки, поделени според граматичките категории на именките во македонскиот ]азик.
Решенща и ]азични отстапки во рамките на граматичката категорщарод ка] именките
1. Именки од м.р.:
a) Именки од м.р. на кои правилно им е одреден родот: авиони, новинари, синови, возови (К1(Сл)/поч.р. К1/4), господин, директор и сл.
b) Именки од м.р. што се групирани како именки од среден род:
• столови (К2(Сл)/поч.р.К2/4);
• возови (К2(Сл)/поч.р.К2/4); (К6(Сл)/поч.р.К2/4);
• сладоледи (К6(Сл)/поч.р.К2/4);
• сокови (К6(Сл)/поч.р.К2/4);
• синови (К6(Сл)/поч.р.К2/4);
• авион (К10(Сл)/поч.р.К1/1); и
• ден (К16(Сл)/поч.р.К1/8)
2. Именки од ж.р.:
a) Именки од ж.р. на кои правилно им е одреден родот: книги, новинарки, кока-коли, зем]и, сестри (К2 (Сл)/поч.р.К2/4), купувачка, продавница и сл.
b) Именка од ж.р. што е групирана како именка од среден род:
• аптека (К9(Сл)/поч.р.К1/8). 3. Именки од ср.р.:
a) Именки од ср.р. на кои правилно им е одреден родот: село, пенкало (К2(Сл)/поч.р.К1/1), куче, маче, здолништа.
b) Именки од ср.р. што се групирани како именки од машки род:
• кучеви (кучита) (К6(Сл)/поч.р.К2/4);
• мачеви (мачита) (К6(Сл)/поч.р.К2/4); и
• пенкали (пенкала) (К6(Сл)/поч.р.К2/4).
c) Именки од ср.р. што се групирани како именки од женски род:
• здолниште (К2, К6, К14(Сл)/поч.р.К1/8); и
• куче (К15(Сл/поч.р./К1/8)).
Решениjа и jазични отстапки во рамките на граматичката категорща 6poj каj именките
Од решенщата забележавме дека често се случува да бидат направени отстапки во однос на мешааето на наставките за правеае множина од именките во македонскиот ]азик.
1. Како што знаеме, едносложните именки од м.р. прават множина со наставката -ови (-еви). Во рамките на употребата на овие наставки, од решенщата на студентите од Словенща, забележавме:
a) Правилно употребени множински форми со -ови (-еви): ножови / ножеви, возови, столови, денови (К1 (Сл)/поч.р.К2/2) и сл..
b) Неправилно употребени множински форми со -ови (-еви):
• братови (К1(Сл)/поч.р.К2/3, 5); и
• таткови (К13(Сл)/поч.р.К1/2).
1а. За повекесложните именки од м.р. знаеме дека прават множина со наставката -и. Од решенщата забележавме:
a) Правилно употребени множински форми со -и: автомобили и прозорци (К3(Сл)/поч.р. К1/4).
b) Неправилно употребени множински форми со -и:
• вози (К8, К10(Сл)/поч.р.К2/4);
• брати (К2(Сл)/поч.р.К2/3, 5); (К13, К15, К16(Сл)/ поч.р.К1/2);
• столи (К3, К6, К7(Сл)/поч.р.К2/4);
• соки (К2, К8(Сл)/поч.р.К2/4); и
• дени (К5, К8, К11(Сл)/поч.р.К2/2); (К16(Сл)/поч.р.К1/8). Во словенечкиот ]азик именките од м.р. што завршуваат на
консонант прават множина со наставката -а, а именките од машки род
што имаат завршок -а, -о или -е, прават множина со наставката -ú, на пример: hotel-hotéla; grad-gradú (H. Jug-Kranjec, 1992:15).
Oд решенщата може да се види дека пофреквентната yпотрeбa на наставката -и raj именките од м.р. во македонскиот ]азик, довeдyвa до отстапуваае од нормата: столи (столови), дени (денови), вози (возови).
2. Во рамките на множинските форми од именките од женски род, не забележавме ]азични отстапки, а мeíy точните множински форми, се следниве: жени (Ю(Сл)/поч.р. K1/8), аптеки, продавници, паштети и сл.
3. Во рамките на множинските форми од именките од ср.р., ги забележавме овие решенща:
a) Правилно yпотрeбeни множински форми на именките од ср.р:
деца, кучита, мачита, кафита (K10 (СлУпоч.р.О^), имита и сл.
b) Неправилно yпотрeбeни множински форми на именките од ср.р:
• детса (K^O^^^Kl^);
• кучи (K3, ЩСлУпоч.р.ЮМ), кечеви (ЩСлУпоч.р.ЮМ), и кучета (K7(Сл)/поч.р.K2/4);
• пенкали (^(СлУпоч.р.ЮМ);
• кафи (K3, K4, K6, ЮО^лУпоч.р.ЮМ); и
• мачи (K3, ЩСлУпоч.р.ЮМ).
Peшeннja н jaзични отстапкн во рамкнте на граматнчката категорща определеност Kaj нменкнте
Во однос на yпотрeбaтa на членските наставки во вежба во raja треба да се yпотрeбaт сите членски наставки (Р. Паноска и А. Цукески, Македонски ]азик за странци, стр. 92, вежба бр.: 4), ретко срекаваме отстапки. Но, во случаи кога треба да се употреби членска наставка на именка во реченица, тогаш отстапките се поброди: 1. Oпрeдeлyвafte на именките од м.р.:
a) Правилно членувани именски форми: браката, учителот (Ю7(Сл)/поч.р. K1/6), забот, дворот, зеленчукот, шалтерот, облаците.
b) Неправилно членувани именски форми, неправилни членски форми или нечленувани именски форми:
• браките (K15, Юб^лУпоч.р.Ю^), но и бракате (K14(Сл)/поч.р.K1/5);
• прозорецат ^^СлУ^ач^Ю/!-);
• судц'ети (ЮЦСлУпоч^.Ю/П);
• ножата (К11(Сл)/поч.р.К1/11);
• телевизороj (К1(Сл)/поч.р.К2/8);
• човекоj (К1(Сл)/поч.р.К2/8);
• сок чинел 2,25 денара11 (Т36/ср.р/1);
• То] ми рече дека продукт не може да се замени биде]ки е на акцща.12 (Т38/ср.р/1)
2. Определуваае на именките од ж.р. :
a) Правилно членувани именски форми: лубовта, батата, масата, ]аболката, мачката, измената (Т11/ср.р/1), употребата и сл.
b) Неправилно членувани именски форми, неправилна членска форма или нечленувани именски форми:
• лубовто (К15(Сл)/поч.р.К1/5), лубоват (К4(Сл)/ поч.р.К1/5), и лубовот (К6, К7, К10, К11(Сл)/поч.р.К1/5);
• Во истиот ден се вратив со сметка и посакав, да ми го заменат, ама продавачка тоа не прави.13 (Т32/ср.р/1).
Именката лубов, како што знаеме е именка од ж.р., юуашто завршува на согласка. На именка од ваков тип, често се случува да и биде додаден член за определуваае на именките од м.р. еднина.
3. Определуваае на именките од ср.р.:
a) Правилно членувани именски форми: селата (К7(Сл)/поч.р.К1/8), здолништата, децата, кучитата и сл.
b) Неправилно членувани или нечленувани именски форми:
• сонцеот (К4(Сл)/поч.р.К1/5);
• губрите (К11(Сл)/поч.р.К2/6);
• писмите (К4, К5, К10(Сл)/поч.р.К2/11);
• селите (К4(Сл)/поч.р.К2/11);
• млекот (Т33/ср.р/1);
• Знам дека не е лесно контролираае на сите продукта, но млеконо сум купила на детето ми.14 (Т34/ср.р/1);
• Кога сфатив дека рокот на млеко е поминат, тоа веке беше платено.15 (Т38/ср.р/1).
11 Во ово] пример, потребно е именката сок да се членува, биде]ки таа именка означува конкретен предмет што бил купен претходно.
12 На именката продукт треба да и се додаде член, затоа што станува збор за конкретно определен предмет.
13Во ово] пример, потребно е да се членуваат именките сметка и продавачка, биде]ки првата именка означува конкретен предмет, а втората, означува лице од женски пол со одредено занимаше, коешто учествува во де]ството наведено во примерот.
14 Членската форма на именката млеко е точна, мегутоа употребата на членот на истата именка во реченицата е несоодветна.
Множинската форма луге, во некои случаи е определена со членот -те (т.е. лугете, во тестовите: К4, К5(Сл)/поч.р.К2/11), за определуваае множински форми од именките од машки и од женски род.
Има отстапки и при пишуваае: десата (К15(Сл)/поч.р.К1/5, 8), сонсето (К15(Сл)/поч.р.К1/5), бащата (К15(Сл)/поч.р.К1/5).16
Нашата анализа на тестовите на студентите од Словенща, покажа дека постсуат отстапувааа од нормата во однос на трите граматички категории raj именките. На_|големиот бро] ]азични отстапки се однесуваат на мешааето на наставките за правеае множина, но и на употребата на членот. Како што е познато, во словенечкиот ]азик не постои постпозитивен член, а определеноста на лицата/предметите се изразува преку употребата на показните заменки: ta, ta, to; tisti, tista, tisto}1
Анализа на решенщата и на ]азичните отстапки од тестовите на студентите од Русща
Решенщата и ]азичните отстапки што ке ги прикажеме во прилог, се напишани од студенти од Русща, во Контролниот тест 2, со ко] се тестирани две студентки и во ТЕМАК-тестот, со ко] се тестирани 5 студенти.
Решенща и ]азични отстапки во рамките на граматичката категорща броj ка] именките
При граматичката категорща род не забележавме ]азични отстапки во тестовите на студентите од Русща, но сепак, постсуат отстапки во рамките на граматичката категорща бро]. Тие отстапки се:
1. Множинските форми (направени со наставката -и) од именките од м.р.:
a) Правилно употребени множински форми: мажи (К1 (Ру)/поч.р.К2/3), авиони, новинари, денари, производи и сл.
b) Неправилно употребена множинска форма: • маже (К2 (Ру)/поч.р.К2/3).
2. Неправилно употребени множински форми од именките од ж.р., не беа забележани:
15 Треба член на именката млеко, биде]ки, во примерот, станува збор за конкретен предмет.
16 Наидовме на примери во кои има мешаше на писмата (кирилица и латиница).
17 Парафразираше од Slovenscina za tujce. Osmi, popravljeni nitis, Ljubljana: Filozofska fakulteta, 1992 од Hermina Jug-Kranjec.
a) Правилно употребени множински форми: недели, години, пцости (Т14/ср.р/1), продавачки и сл. 3. Множинските форми од именките од ср.р., употребени со прилогот многу:
a) Правилно употребени множински форми: села, мачита (К2 (Ру)/поч.р.К2/4), пенкала и сл.
b) Неправилно употребена множинска форма:
• кафета (К2 (Ру)/поч.р.К2/4).
Во тестот К1(Ру)/поч.р.К2/5, множинската форма од именката брат употребена со бро]от два, е напишана: два]ца брата.
Решенща и jазични отстапки во рамките на граматичката категорща определеност raj именките
Во прилог ке ги анализираме решенщата и ]азичните отстапки во рамките на членувааето на именките во македонскиот ]азик, од тестовите на студентите од Русща:
1. Определуваае на именките од м.р.:
a) Правилно членувани именски форми: столовите, ножовите, песоците, рокот, супермаркетот (Т2/ср.р/1), продуктот и сл.
b) Нечленувана именска форма:
• Се обракав до менацер во супермаркетот, ама то] се откажа да ми ги врати моите пари.18 (Т2/ср.р/1).
2. Определуваае на именките од ж.р. :
a) Правилно членувани именски форми: учителките, книгите, поштите, банките, нозете (К2 (Ру)/поч.р.К2/11), администраторката и сл.
b) Неправилно членувана именска форма:
• калите (К2 (Ру)/поч.р.К2/11) и каловите (К1 (Ру)/поч.р.К2 /11).
3. Определуваае на именките од ср.р.:
a) Правилно членувани именски форми: писмата, децата, ушите, очите, кафето (Т23/ср.р/1) и сл.
b) Неправилно членувана именска форма:
• писмате (К1 (Ру)/поч.р.К2/11).
Во двата контролни теста е погрешена множинската форма луге: лугета (К2 (Ру)/поч.р.К2/11), но и лугете (К1 (Ру)/поч.р.К2/11).
18 Во ово] случа] треба да се употреби член на именката менацер, биде]ки е ]асно дека се работи за определено лице.
Според овие резултати може да се заклучи дека студентите од Русща, главно, имаат отстапувано при правеаето множински форми од прикажаните именки, а поретко, при употребата на членот за определуваае.
Анализа на решенщата и на jазичните отстапки од тестовите
на студентите од Бугарща
Анализата на тестовите од студентите со бугарски ма]чин ]азик ке биде направена на два теста од Контролниот тест 1 и на два ТЕМАК-теста.
Решенща и jазични отстапки во рамките на граматичката
категорща 6poj raj именките
При граматичките категории род и определеност на именките во македонскиот ]азик, во тестовите на студентите од Бугарща, не забележавме ]азични отстапки, што, сметаме дека се должи на фактот што бугарскиот и македонскиот ]азик се во иста подгрупа (источната група) на ]ужнословенските ]азици.
Како што е познато, во бугарскиот ]азик, голем бро] именки од м.р. завршуваат на согласка: един дом. Именките од ж.р. на]често завршуваат на -а или -я: една гора, а именките од ср.р. на]често имаат завршок -о или -е: едно поле (Ст. Стоянов, 1983:42).
Членот за определуваае во бугарскиот ]азик, исто како и во македонскиот, се додава на кра]от на зборот, што значи и во бугарскиот ]азик членот е постпозитивен. Разликата во однос на определувааето на именките во двата ]азика е тоа што во бугарскиот ]азик не постсуат морфемите -ов и -он, туку само морфемата -от (-ът), на пример: м.р. ед.: град — градът, града [градъ]; мн.: градове — градовете; ж.р. ед.: гора — гората, мн.: гори — горите; ср.р. ед.: село — селото, мн.: села — селата (Ст. Стоянов, 1983:26).
Во рамките на граматичката категорща бро] на именките поспуат одредени отстапки. На пример, во тестот К1(Бг)/поч.р.К1/2, именката брат (за ода знаеме дека е именка од машки род, а со сво]ата множинска форма, претставува исклучок во македонскиот ]азик), е напишана братови. Понатаму, множинската форма од именката мост, во тестот Т35/ср.р/2, е напиша мостове.
Анализа на решенщата и на ]азичните отстапки од тестовите на студентите од Хрватска
Решенщата и ]азичните отстапки направени од студенти со хрватски ма]чин ]азик, се преземени од Контролниот тест 2, со ко] е тестирана една студентка и од ТЕМАК-тестовите, со кои се тестирани два_ща студенти.
Jазична отстапка во рамките на граматичката категорща род ка] именките
Именка од женски род што е одредена како именка од ср.р.: • Следното недела ке биде и филмскиот фестивал. (Т4/ср.р/2).
Решенща и ]азични отстапки во рамките на граматичката категорща броj ка] именките
1. Множинските форми (направени со наставката -и), од именките од м.р.:
a) Правилно употребени множински форми: мажи, авиони, новинари (К1 (Хр)/поч.р.К2/3), возови, столови, сокови и сл.
b) Неправилно употребени множински форми:
• дени (К1(Хр)/поч.р.К2/2); и
• ножи (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
2. Множински форми од именките од ж.р.:
a) Правилно употребени множински форми: книги, кока-коли, новинарки, продавници, зем]и, цени, пошти (К1 (Хр)/поч.р.К2/11) и сл.
b) Неправилно употребени множински форми:
• керке (К1(Хр)/поч.р.К2/5);
• сестре (К1(Хр)/поч.р.К2/5);
• раки (К1(Хр)/поч.р.К2/11); и
• ноги (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
3. Множинските форми од именките од ср.р.:
a) Правилно употребени множински форми: села, места (Т4/ср.р/2), пенкала, мачита, кучита и сл.
b) Неправилно употребени множински форми:
• мачета (К1(Хр)/поч.р.К2/4);
• кучета (К1(Хр)/поч.р.К2/4);
• детета (К1(Хр)/поч.р.К2/4); и
• имини (имиаа) (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
Решенща и ]азични отстапки во рамките на граматичката категорща определеност ка] именките
1. Определуваше на именките од м.р.:
a) Правилно членувани именски форми: доматите (К1 (Хр)/поч.р.К2/8), ]огуртот, продуктот, телевизорот, човекот и сл.
b) Нечленувани именски форми:
• Веднаш кога забележав дека на ]огуртот му е поминат рок се вратив во Супермаркет19 со желба да го заменат.20 (Т4/ср.р/1);
1. Определуваше на именките од ж.р.:
a) Правилно членувани именски форми: книгите, цените, банките, жените, вестите, ноките (К1 (Хр)/поч.р.К2/11) и сл.
b) Неправилно членувана именска форма:
• калите (К1 (Хр)/поч.р.К2/11);
2. Определуваше на именките од ср.р.:
a) Правилно членувани именски форми: децата, ушите, селата, лицата (К1 (Хр)/поч.р.К2/11) и сл.
b) Неправилно членувани именски форми:
• писмите (К1(Хр)/поч.р.К2/11); и
• имините (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
Анализа на ]азичните отстапки21 од ТЕМАК-тестовите на студентите чщ ма]чин ]азик е словенски ]азик
1. Jазични отстапки од студент (1)22 со словачки ма]чин ]азик:
• Нечленувана именска форма:
- Како прво обавезно треба да го видиш замок, главниот плоштад и стариот дел на центарот.23 (Т26/ср.р/2).
2. Jазични отстапки од студент (1) со украински ма]чин ]азик:
• Неправилно членувана именска форма:
19 Правописните отстапки не ги коригираме, според тоа, примерите во анализата се препишани онака како што се напишани во тестовите.
20 Во ово] случа] треба да се додаде член на именката рок и на именката супермаркет.
21 Во оваа анализа се опфатени само ]азичните отстапки забележани во ТЕМАК-тестовите.
22 Бро]от во заградите го означува бро]от на студентите што биле тестирани со ТЕМАК-тестовите, а коишто имаат ист ма)чин ]азик.
23 Во примерот, именката замок треба да биде определена со член, затоа што означува конкретен предмет/ об]ект.
- градота (Т5/ср.р/2).
3. Jазични отстапки од студенти (3) со чешки ма]чин ]азик:
• Неправилно употребени множински форми:
• ресторанти (Т16/ср.р/2; Т27/ср.р/2);
• успоменици (Т16/ср.р/2);
• информаци (Т24/ср.р/2); и
• музики (Т24/ср.р/2).
• Неправилно употребен или неупотребен член на именските форми:
• Разговарав со продавачка што беше на каса и таа не сакала да ме смени продукт.24 (Т16/ср.р/1);
• Треба да ]а земам маната во болница25 (Т16/ср.р./3);
• Кога моите проблеми со стомак поминаше, ]ас се вратив
26
во вашата продавница и сакаше да ми вратите пари. (Т27/ср.р/1); и
• плоштата (плоштадот) (Т27/ср.р/2).
4. Jазични отстапки од студенти (6) со полски ма]чин ]азик:
• Неправилно употребени множински форми:
• театари (Т7/ср.р/2);
• замеци (Т13/ср.р/2);
• филми (Т22/ср.р/2); и
• поштеи (Т13/ср.р/2).
• Неправилно употребен член или нечленувани именски форми:
• Но кога ]а отворив лименката дома се покажа дека на сокот веке му помина рок, како на лименката имаше сосема поинаква информацща.27 (Т29/ср.р/1);
• Вчера купив сиретето, ко] рок беше поминал од два месеца и ко] чинел шеесет денари.28 (Т7/ср.р/1); и
24 Покра] останатите отстапки во реченицата што не се наш предмет на интерес, именките во ово] пример треба да бидат членувани, биде]Ки означуваат определено лице или конкретни предмети.
25 Во ово] случа] се работи за маната на оно] што ]а пренесува информацщата, а не за нечща друга ма]ка, затоа именката не треба да биде членувана, туку треба да се употреби кратката заменска форма ми.
26 Станува збор за стомакот на оно] што ]а пренесува информацщата, затоа оваа именка треба да биде членувана, а истото се однесува и за именката пари.
27 Во ово] случай именката рок треба да биде членувана, биде]Ки се работи за точно определен продукт, ко]што има точно определен рок на траеше.
28 Примачите на оваа информацща не знаат за ко] конкретен продукт станува збор во писмото, оттука именката сирете не треба да биде членувана.
• Цените во Варшава ке ce вжоки, мжлам дека cлични како во Скоще, а и дyKaнu ce мжлам многу cкaпи.29 Ст^р.^).
5. Jaзични отcтaпки од студент (1) œ cрпcки ма]чин ]азик: • Неправилно употребена множижка форма:
• Kебaбцuлнuцu (T28/cр.р/2).
Aнaлизaтa направена врз тecтовитe од cтyдeнтитe чщ ма]чин ]азик е од групата cловeнcки ]азици, утврди дека поекуат ]азични отcтaпки во рамките на трите граматички категории фод, бpоj и опpеделеноcm) на именките во македожкиот ]азик, но на]често, ]азичните отcтaпки беа забележани при употребата на нacтaвкитe за правеае множинcки форми од именките, ошбено, отcтaпки беа забележани raj eдноcложнитe именки од м.р., на пример: дет (К1(Хр)/поч.р.К2/2); вош (К8, К10(Сл)/поч.р.К2/4), но и raj именките: бpamовu (К1(Сл)/поч.р.К2/3, 5); mam^eu (К13(Сл)/поч.р.К1/2).
Отcтaпки беа забележани и при употребата на постпозитивниот член: пucмamе (K1(Py)/поч.р.K2/11); uмuнumе (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
Чecто ce прават ]азични отcтaпки во рамките на именките, коишто ce жклучоци во македожкиот ]азик. Taкви ce, на пример, именките paкa и ногa, и нивните множижки форми: paце и нозе, но во тестовите ги забележавме примерите: parn (К1(Хр)/поч.р.К2/11) и ногы (К1(Хр)/поч.р.К2/11).
Сепак, треба да ce наглаот фактот дека студентите чщ ма]чин ]азик е cловeнcки ]азик, ce во предност, одашто, вcyшноcт, ce однecyвa на cличноcтитe мefy cроднитe ]азици (каков што е мaкeдонcкиот то другите cловeнcки ]азици).
Заклучок
Според резултатите добиени од TEMAK-тecтовитe и од Контролниот тecт 1 и Контролниот тecт 2, ce покажа дека ce ]авуваат ]азични отстапки и пропycти при ycвоjyвafteто на трите граматички категории raj именките, а мefy нив, главно, можат да ce издво]ат мешааето на наставките и употребата на членот.
Нашата анализа покажа дека често ce отcтaпyвa во рамките на pодоm, во cлyчaи кога дадените именки прeтcтaвyвaaт иcклyчок во македожкиот ]азик, како што ce, на пример, именките од жежки род, чщ завршок е cоглacкa (л^бов, ^олеm) и м.
29 Во оваа реченица ce ми^и на дуканите што ce нaоfaaт во Варшава, затоа треба да ce членува именката.
Mto^ често се отстапува во случаи кога треба да се направи множинска форма од едносложните именки од машки род. Во ваквите случаи, студентите често употребуваат наставка за добиваае множинска форма од повекесложна именка од машки род (наместо столови, пишуваат столи). Веро]атно, ова отстапуваье се должи на пофреквентната употреба на наставката -и, во однос на наставката -ови.
Сепак, на]чести отстапувааа беа забележани при граматичката категорща определеност. Kara што е наведено во граматиката на Kонeски (Бл. Kонeски, 2004:228), употребата на членските морфеми зависи од кра]ниот вокал на именката, без оглед на не]зиниот род и бро] (слугата, селото, овците), но само до извесен степен употребата на одделните членски морфеми е обусловена со родот и бро]от на именката (полетот, пролетта). Што значи, поскуат разлики во соодносот на именките од машки и од женски род што завршуваат на согласка, но токму поради оваа причина, на именка од женски род, raja претставува исклучок во македонскиот ]азик, често се случува да и биде додадена морфема чща употреба е родово обусловена (морфема за именките од машки род), при што, се добива, на пример: лубовот.
Oвдe треба да се нагласи дека голема улога во наставата по странски ]азик имаат вежбите што се применуваат за проверка на познавааата на ]азикот. Нашата анализа покажа дека вежбите во кои е застапено едно бараае, им се полесни за решаваае на студентите што го учат македонскиот ]азик како странски првпат, отколку вежбите во кои се застапени повеке барааа. Orry^, може да се констатира дека при почетното усво]уваае е потребно да се применуваат поедноставни вежби, а како се повеке се навлегува во сложеноста на наставата така постепено треба да се даваат посложени вежби.
Затоа, при подготвуваъе вежби за raja било граматичка категорща, секогаш треба да се подготвуваат повеке вежби, како со едно бараае така и со повеке барааа, зашто не се знае за кои студенти ке биде наменет еден учебник.
йзн сето ова ке наведеме и:
1) ^га станува збор за граматичката категорща род, особено треба да се посвети внимание на завршокот на именките, со оглед на фактот што нема по еден одделен завршок за сещ род одделно.
2) За полесно усво]уваае на граматичката категорща бро], на_|првин е потребно да има вежби во кои ке се бара менуваае на граматичките форми на именките од еднина во обична множина, но и обратно, од обичната множина во еднина. Секако, треба да бидат застапени и
вежби со избро]ана и со збирна множина, во поголем бро], така што тоа би довело до помал степен на мешаше на наставките. 3) Со оглед на фактот што постпозитивниот член во македонскиот ]азик е една од на]важните негови специфичности, а членските наставки (за определеност) се врзуваат и со родот на именките, треба особено да се посвети внимание за кои студенти се подготвуваат вежбите. Се разбира дека при усво]увааето на граматичката категорща определеност треба да се усво]ат и членските наставки со кои се изразува просторност (-ов, -ва, - во, -ве, -ве, -ва; односно: -он, -на, -но, -не, -не, -на). Покра] усво]увашето на членските наставки и усво]увашето на граматичките категории од именките воопшто, важна е компетенцщата во однос на граматичките категории и во рамките на именската група, но и во рамките на именка во реченица.
Со тоа се отвора можност за понатамошни научни истражуваша.
Скратеници
Т5/ср.р/1 -Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 530; Средно рамниште; Вежба бр. 1;
Т5/ср.р/2 -Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 5; Средно рамниште; Вежба бр. 2;
Т5/ср.р/3 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 5; Средно рамниште; Вежба бр. 3;
Т16/ср.р/1 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 16; Средно рамниште; Вежба бр. 1;
Т16/ср.р/2 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 16; Средно рамниште; Вежба бр. 2;
Т16/ср.р/3 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 16; Средно рамниште; Вежба бр. 3;
Т24/ср.р/1 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 24; Средно рамниште; Вежба бр. 1;
Т24/ср.р/2 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 24; Средно рамниште; Вежба бр. 2;
Т24/ср.р/3 - Тест по македонски ]азик како странски - ТЕМАК; Бр. 24; Средно рамниште; Вежба бр. 3;31
К1(Бг)/поч.р.К1/1 - Контролен тест; Бр. 1 (Бугарща); Почетно рамниште; Контролен тест 1; Вежба бр. 132;
30 Тестовите се подредени по случаен избор.
31 За економичност во трудот се напишани скратениците на тестови одбрани по случаен избор, а во анализата беа употребени над 60 теста.
32 Контролниот тест 1 е составен од 8 вежби, а Контролниот тест 2 е составен од 11 вежби преземени од гореспоменатите учебници по македонски ]азик како странски за почетно рамниште.
К2(Бг)/поч.р.К1/1 - Контролен тест; Бр. 2 (Бугарща); Почетно рамниште; Контролен тест 1; Вежба бр. 1;
К1(Сл)/поч.р.К1/1 - Контролен тест; Бр. 1 (Словенща); Почетно рамниште; Контролен тест 1; Вежба бр. 1;
К2(Сл)/поч.р.К1/1 - Контролен тест; Бр. 2 (Словенща); Почетно рамниште; Контролен тест 1; Вежба бр. 1;
К1(Ру)/поч.р.К2/1 - Контролен тест; Бр. 1 (Русща); Почетно рамниште; Контролен тест 2; Вежба бр. 1;
К2(Ру)/поч.р.К2/1 - Контролен тест; Бр. 2 (Русща); Почетно рамниште; Контролен тест 2; Вежба бр. 1;
К1(Хр)/поч.р.К2/1 - Контролен тест; Бр. 1 (Хрватска); Почетно рамниште; Контролен тест 2; Вежба бр. 1;
К1(Сл)/поч.р.К2/1 - Контролен тест; Бр. 1 (Словенща); Почетно рамниште; Контролен тест 2; Вежба бр. 1;
К2(Сл)/поч.р.К2/1 - Контролен тест; Бр. 2 (Словенща); Почетно рамниште; Контролен тест 2; Вежба бр. 1.
Литература на кирилица:
Алексова, Г. Бушовска, З., Ванева, М., Даниловска, М., Димова, В., Илщас, J., Jакимова, Г., Jовановска, J., Кадриу, В., Лазарова-Николовска, А., Марковска, З., Никодиновска, Р., Николовска, А., Николовска, В., Николовска, Н., Панева, Б., Стаменкоска, И., Стефаноски, М., Суле]мани, Б., Тоска, В., Тра^ова, М. 2011: Прирачник за наставата по нема/чин ]азик за наставниците во основното, средното и високото образование, Скоп|е: Британски совет
Алексова, Г. 2012: Sуница - средно рамниште, Скоп|е: Универзитет „Св. Кирил и Методщ", Филолошки факултет „Блаже Конески" Боровска, Ст., Пандев, Д., Минова - Гуркова, Л., Цветковски, Ж. 2008:
Општа граматика на македонскиот ]азик, Скоп|е: Просветно дело АД Бужаровска, Е., Гочкова-Сто]ановска, Т. 1995: Зборувате ли македонски? Почетен курс за странски (работна тетратка), Скоп|е: МЕДИС-информатика
Гочкова-Сто]ановска, Т., Пановска-Димкова, И. 2012: Божилак - почетно рамниште, Скоп|е: Универзитет „Св. Кирил и Методщ", Филолошки факултет „Блаже Конески" Дикро, О., Тодоров, Цв. 1987: Енциклопедиски речник на науките за]азикот
1. Превод од француски и напомени: Проф. д-р Атанас Вангелов, Скоп|е: Детска Радост
Дикро, О., Тодоров, Цв. 1987: Енциклопедиски речник на науките за]азикот
2. Превод од француски и напомени: Проф. д-р Атанас Вангелов, Скоп|е: Детска Радост
Дучевска, А. 2003: Наставата по македонски ]азик како странски во функци'а на не]зините цели, Наставата по македонски ]азик како странски: Состсуби и перспективи, Скоп|е: 2-ри Август С - Штип, стр. 41 Дучевска, А. 2013: Македонскиот ]азик како странски (состо)би - процеси -перспективи), Мегународен собир на соработка, прв, втор, друг ]азик:
Македонско - хрватски споредби. Зборник на трудови, Загреб: Национална фондацща за наука, високо образоваае и технолошки разво], стр.56 Заедничка европска референтна рамка за ]азици: учепе, настава и оценувапе,
2012: Скоп|е, Универзитет Св. Кирил и Методщ. Конески, Бл. 2004: Граматика на македонскиот литературен ]азик, Скоп|е: Просветно дело
Конески, К. 1999: Правописен речник на македонскиот литературен ]азик,
Скоп|е: Просветно дело Кусевска, М., Митковска, Л. 1995: Зборувате ли македонски? Почетен курс
за странци (учебник), Скоп|е: МЕДИС-информатика Минова-Грукова, Л. 2000: Синтакса на македонскиот страндарден ]азик, Скоп|е: Магор
Минова-Гуркова, Л. 2007: Граматика на македонскиот стандарден ]азик за
странци, Скоп|е: 2-ри Август С - Штип Паноска, Р., Цукески, А. 1970: Македонски ]азик за странци, почетен курс,
Скоп|е: Семинар за македонски ]азик, литература и култура Стоянов, Ст. 1983: Граматика на съвременния български книжовен език,
София, Издателство на българската академия на науките Тантуровска, Л. 2005: Вежби и игри, Прирачник за учепе македонски ]азик како странски/Games and Exercises, Handbook for the Acquisition of Macedonian as a Foreign Language, Скоп|е: Универзитет „Св. Кирил и Методщ, Филолошки факултет „Блаже Конески" Тантуровска, Л. 2010: Македонскиот ]азик низ општествените промени, Мегународно списание „Филолошки студии", Македонща, Россия, Slovenija, Hrvatska. Скоп|е: Институт за македонски ]азик „Крсте Мисирков", http://philologicalstudies.org/dokumenti/2010/vol1/1/R%20d-r%20Lidiia%20Tanturovska.pdf
Литература на латиница:
Cirgic, A., Pranjkovic, 1, Silic, J. 2012: Gramatika crnogorskoga jezika, Podgorica
De Saussure, F. 1977: Opsta lingvistika, Beograd: Nolit Ivic, M. 1975: Pravci u lingvistici, Ljubljana: Drzavna zalozba Slovenije Jelaska, Z. 2005: Hrvatski kao drugi i strani jezik, Zagreb: Hrvatska sveucilisna naklada
Jug-Kranjec, H. 1992: Slovenscina ya tujce, Ljubljana: Narodna i univerzitetna knjiznica
Kristal, D. 1985: Enciklopedijski recnik moderne lingvistike, Beograd: Nolit Minovic, M. 1974: Uvod u nauku o jeziku, Sarajevo: Zavod za izdavanje udzbenika Rikard, S. 1969: Enciklopedijski rjecnik lingvistickih naziva, Zagreb,
MaticaHrvatska. Skiljan, D. 1980: Pogled u lingvistiku. Zagreb: Skolska knjiga.
