CC BY
8прегледен труд
УДК: 811.163.3'35
ГОЛЕМАТА (МАЛАТА) БУКВА ВО ПИШАНАТА ПРАКТИКА НА МАКЕДОНСКИОТ СТАНДАРДЕН JАЗИК (ПОИМИ ОД ОБЛАСТА НА ОБРАЗОВАНИЕТО)
Виолета Jанушева, Лама JypyKOBCKa
Универзитет „Св. Климент Охридски" - Битола, Педагошки факултет - Битола, Република Македонка
Key words: capital letter, small letter, written practice
Summary: In the written practice of the Macedonian standard language, very often, a great deal of incompatibility and inconsistency could be noticed regarding the correct use of the rules for writing the correct forms of sounds and words. In this sense, the terms from the area of education are especially important, which could often be found in the written practice of those people who are connected with the area of education in any way, and who, cause dilemmas in the manner in which certain words should be written regarding capital and small letter. Thus, in this paper, certain differences in the written practice of terms which are part of the area of education (with capital or small letter) are shown, and at the same time, it is indicated that the imprecision and the lack of more detailed explanation in these rules in the Orthography result in different interpretations and different realization of the written practice of the language. Consequently, this imposes the necessity of more precise rules regarding this part of the Grthography of the Macedonian standard language.
Клучни зборови: голема буква, мала буква, пишана практика
Резиме: Во пишаната практика на македонскиот стандарден ]азик,многу често, се забележуваат неусогласеност и недоследност, во однос на употребата на правилата за пишуваае на гласовите и на збороформите. Во оваа смисла, особено се важни поимите од областа на образованието, кои, многу често, се срекаваат во пишаната практика на оние кои на каков било начин се поврзани со оваа де]ност, а, кои, секако, внесуваат дилеми за тоа како треба да бидат напишани во однос на големата, односно на малата буква. Следствено, во трудот се покажуваат конкретни разлики во пишувааето на поими од областа на образованието(со голема или со мала буква) и истовремено се укажува на тоа дека непрецизноста и недореченоста на правилата за нивна употреба во Правописот резултираат со различни толкувааа и различна реализацща во пишуваната практика на ]азикот. Тоа, пак, од сво]а страна, ]а наметнува потребата од постоеае на попрецизни правила во однос на ово] дел од Правописот на македонскиот стандарден ]азик.
1. Воведни информации
Jaзикот е на]важното средство за мегусебна комyникaциja на лyíeто кои го зборуваат. То] го прeтстaвyвa нивниот кyлтyрeн идентитет, па, затоа, од голема важност е ]азикот да се негува и да се култивира усното и писменото изразуваае на зборувачите, во сите сфери од нивното семидневно живееае. Доследното почитуваае и имплементираае на стандардно]азичната норма, во усната и пишаната форма, се услов за не]зината стабилност и промоцща меГу зборувачите. Правописот на македонскиот стандарден ]азик, како еднообразна пишана практика, roja е задолжителна за зборувачите на македонскиот ]азик, во голема мера, обезбедува основи за оформуваае на пишаниот текст во согласност со стандардно]азичната норма.
Современите текови упатуваат на низа неминовни промени, кои ги зафакаат сите сфери на човековото живееае, па неопходно е човекот постсуано да се приспособува кон тие промени за да го олесни сопствениот живот. Во тие сфери се вбро]ува и ]азикот, ко], во ниюу случай не е имун на тие промени, така што целиот ]азичен систем, става_|ки се во функцща на корисниците, со себе ja понесува и обврската да им овозможи попрецизни правила за негово користеае. Значи, ]азикот, со системот од правила за пишуваае, треба да ги задоволи различните потреби на зборувачите во однос на прецизноста во писменото изразуваае, а ова директно упатува на неопходноста од прецизираае, приспособуваае, но и дополнуваае на сето она што се покажува како спорно во пишаната практика на ]азикот. Тоа,секако,треба да се одвива под услови кои ке обезбедат заштита на културниот идентитет со задржуваае на суштинските одлики на ]азикот, со што ке се овозможи сегоуа промена да соодветствува на она што е веке утврдено како правило.
Во пишаната практика на македонскиот стандарден ]азик, многу често, се забележуваат неусогласеност и недоследност во однос на употребата на правлата за пишуваае на гласовите и на збороформите. Во оваа смисла, особено се важни поимите од областа на образованието, кои, многу често, се срекаваат во пишаната практика на оние кои на каков било начин се поврзани со оваа де]ност, а кои, секако, внесуваат дилеми за тоа како треба да бидат напишани во однос на големата, односно на малата буква. Следствено, во трудотсе покажуваат конкретни разлики во пишувааето на поими од областа на образованието (со голема или со мала буква) и истовремено се укажува на тоа дека непрецизноста и недореченоста на правилата за нивна употреба во Правописот резултираат со различни толкувааа и различна реализацща во
пишуваната практика на ]азикот. Тоа, пак, од сво]а страна, ]а наметнува потребата од постоеае на попрецизни правила во однос на ово] дел од Правописот на македонскиот стандарден ]азик.
2. Методологиjа на истражувашето
Во трудот се анализира обемен матерщал, поврзан со областа на образованието, во ко] се вклучени учебници за основно,средно и високо образование, стручни книги, наставни планови и програми, решенща за изменуваае и дополнуваае на наставни планови и сл., во однос на разликите што се ]авуваат во нив во однос на тоа дали се напишани со голема или со мала буква. Поповна основа на анализата се правилата за употреба на големата и малата буква во Правописот на македонскиот ]азик, (1998: 38-48). Анализата се прави на то] начин што се наведуваат примери од собраниот матерщал каде се забележуваат разлики во пишувааето (голема или мала буква), а воедно се коментираат и одредени постоечки правописни правила, со цел да се посочи во што точно се состои непрецизноста на правилото. Исто така, се коментираат и одредени примери за кои не посто]ат правописни правила, а се срекаваат како спорни во пишуваната форма на ]азикот. Примерите се дадени во истата форма како што се преземени.
3. Резултати, анализа и дискусща на резултатите
3.1. Именката учебник (книга или ракопис)на почеток на
реченица
На почеток, како пример, се наведува насловот на една книга од Б. Конески. Според Правописот, (в. Правопис, 1998: 141, т. 389 а) насловите на книги се ставаат мегу наводници: „Граматика на македонскиот литературен ]азик, дел I и II". Ако, пак, од околните зборови се знае точно на што се однесува односното име, наводниците можат и да се испуштат, (в. Правопис, 1998: 142, т. 389 б). Голем бро] од книгите, во наставно-образовната практика се на]често наменети како учебници по одредени предмети за сите степени на образование. Во преговорот или воведотво книгите, авторите на]често пишуваат краток текст во ко] ]а об]аснуваат намената на книгата или на учебникот и им изразуваат благодарност на оние кои помогнале во конечното обликуваае на текстот. Многу често, се случува и корисниците на книгата или на учебникот да имаат потреба да искажат свое мислеае за одредени
содржини. Во овие два случа]а, се ]авуваат и на^олемите дилеми и разлики во однос на употребата на големата, односно на малата буква на именката учебник, книга или ракопис, биде]ки во пишаната практика се забележуваат различни решенща, кои се ]авуваат првенствено како резултат на различното толкуваае на правописните правила за нивна употреба, но и поради непостоеае на конкретно правописно правило кое ]а регулира нивната употреба во Правописот, (в. Правопис, 1998: 38-48). Употребата на овие именки заедно со насловот на книгата на почеток на реченица е ]асна, овие именки се пишуваат со голема буква, а со голема буква се пишува и првиот збор од името на учебникот, а од другите само оние што претставуваат сопствено име, (в. Правопис, 1998: 45, т. 95 а и 47, т. 101) - во примерите во кои насловите не се ставени во наводници се има предвид околниот текст од ко] се знае на што се однесува односниот збор: Учебникот Математика за VII ...; Учебникот Географща за осмо; Учебникот Информатика е ...; Учебникот Техничко образование за ...; Учебников „Македонски ]азик за средно образование" се надоврзува ...; (в. Тренчевски,вовед; Марковски, 2010: 3; Горшевик, 2013: 3; Николова, Б., Георгиева, К. 2010: 3; Бо]коска и други, 1998). Ново пишаната практика се забележуваат и случаи кога името на учебникот е напишано со мала буква: Ракописот географща за VII ...; (в. Павловски, Павловски, вовед).
3.2. Именката учебник (книга) во средината на реченицата
Понатаму, во предговорот, воведот или во текстот за учебникот, книгата, или за ракописот, на пример, кога се употребуваат само именките учебник или книга за да се укаже на односниот учебник или на односната книга, во случа] кога не се проследени со насловот и кога не станува збор за почеток на реченица, се забележува пишуваае со голема, но и со мала буква. Правописот укажува на тоа дека ако од целиот назив на книгите се употреби само основниот збор, то] се пишува со голема почетна буква, (в. Правопис, 1998: 48, т. 101 в), на пример, Во Граматиката на Конески. Во таа смисла, се поставува прашаае дали именката учебник или книга може, во ваков контекст, да се однесува на основниот збор и да се пишува со голема буква (се вели Учебник по македонски ]азик за 6 одделение, на пример, но на корицата на книгата пишува само Македонски ]азик за 6 одделение), или таа, сепак, не го претставува основниот збор на книгата или на учебникот, па треба да се пишува со мала буква. Поради непрецизноста на правилото, во пишаната практика се забележуваат различни решенща. Примери со
голема буква: Во Учебникот е опишан...; Во Учебникот се дадени...; Во Учебникот ...; ... Учебникот ...; ... Учебников се дадени ...; ... Учебников ...;... од Учебникот; Обиди се ...Учебникот ...; Пред вас е Учебник...; Примери со мала буква: ... на кра]от од учебникот...;во учебникот е...; Ово] учебник ...;... ово] учебник ...; . учебникот; Во учебникот; ... на учебникот ...; ... со ово] учебник ...; Со учебникот ...; ... е учебник ко] ...; Ова е ... учебник ...; На кра]от од учебникот дадени се ...; Со ... учебник ...; Со ово] учебник ...; (в. Тренчевски, Тренчевски, вовед; Шотаровска, Георгиевска, 2010: 3; Горшевик, 2013: 3; Jа&атова-Димовска, Томовска, 2010: 5; Димовски, Крстеска, Ристовска, предговор; Биологща, предговор; Танева;Угриноски, Василески, предговор; Николовски, Георгиева, 2010: 3; Ордев, Ордев, 2010: 3; Севдинска, Настоска, 2010: 3; Заборска, Фида, Спасовска, 2010: 3; Поповски, Поповски, Димитровска, вовед; Велкова, Jовановска, 2011: 3; Поповски, 2011: 3; Темков, 2010: 3; Велкова, Jовановска, 2009: 3; Ордев, 2009: 3; Димова, Ангеловска, Васик-Стефановска, 2010: 3; Владова, 2002; Бошковик, Илиевска, 2013; Тоциновски, Младеноски, 2010; Велкова, Jовановска, 2010: 3; Бо]коска и други, 1998; Алексовска, 2010:4). Се ]авуваат и примери од ваков вид: Во ракописот ...; (в. Павловски, Павловски, предговор);. оваа книга ...; во оваа книга...; ... со оваа книга ке научиш ...; Оваа книга ...; Во оваа книга ...; Во книгата ...; (в. Шотаровска, Георгиевска, 2010: 3; Димовски, Крстеска, Ристовска, предговор; Стефановски, Ачовски, 2010: 2; Конески, 1986; Вел]ановска, 2006; Минова-Гуркова, 2003); Ово] труд ..., (в.Попоски, 2005). Се забележуваат и примери кога именката учебник е дадена со насловот на учебникот и е напишана правилно со мала буква: Пред вас е учебникот Класичната култура во европската цивилизацща, (в. Jаaатова-Димовска, В., Томовска, 2010: 5). Исто така, има примери кога именката учебник е проследена со името на наставниот предмет: И во ова одделение ке се сретнеш со учебникот по ликовно, (в. Ордев, 2009: 3). Она што може да се согледа од анализираните примери е дека во практиката во однос на ова прашаае постсуат различни решенща, но се забележува тенденцща во синтагмите од типот ово] учебник, оваа книга и сл. именката книга или учебник да се пишува со мала буква, што оди во прилог на тоа дека, во ваков контекст, овие именки треба, сепак, да се пишуваат со мала буква
3.3. Имишата на наставните предмети кога не се на почеток на
реченица
Во пишаната практика се забележуваат различни решенща и во случаи кога по именката учебник или книга е даден и наставниот предмет
за ко] е наменет учебникот, а името на предметот не се наога на почеток на реченица. Ова го наметнува и прашааето за тоа како треба да се пишуваат имиаата на наставните предмети, во однос на големата, односно на малата буква, ако се знае дека за ова прашаае не постои правописно правило.
Иако поскуат различни решенща во практика, сепак, не може да се на]де причина за пишувааето на наставните предмети со голема буква. Примери со мала буква: Во учебникот по биологща ...; ... по биологи]а ...; ... по предметот информатика ...; Учебникот по физичко образование; ... по техничко образование ...; ... по физичко и здравствено образование ...; ... по ликовно; ... по македонски ]азик ...; ... спорт и спортски активности, ликовна уметност и музичка уметност ...; ... основи на психомоторика ...; наставниот предмет - иновации ...;... по предметот македонски ]азик и литература ...; Предметот македонски ]азик и литература...;... англиски ]азик; ... за предметот англиски ]азик ...; ... предмет исторща ...; Предметот исторща ...; ... по исторща ...; ... предмет биологща во ...;... предмет: македонски ]азик и литература; Предметот македонски ]азик и литература...; ... предмет социологща ...; ... предмети македонски ]азик и литература, странските ]азици ...; ... предмет: етика; ...; ... по етика...; ... предметот етика ...; ... на предметот македонски ]азик и литература ...; (в. Танева; Биологща; Горгевик, 2013: 3; Поповски, Поповски, Димитровска, вовед; Николовски, 2011: 2 - 3; Поповски, 2011: 3; Ордев, 2009: 3; Решение, БРО, 2007; Решение, БРО, 2010; Решение, МОН, 2014б; Наставна програма, македонски ]азик, 2001; Наставна програма, англиски ]азик, 2001; Наставна програма, исторща, 2005; Наставна програма, билогща, 2001; Наставна програма, социологща, 2002; Наставна програма, говореае и пишуваае, 2002; Наставна програма, етика, 2003; Бо]коска и други, 1998); Примери со голема буква:...по предметот Македонски ]азик...;... по предметот Техничко образование ...; Во предметот Етика ...;... предмет Кинезиологща; ... наставен предмет Програмски ]азици ...; Предметот Македонски ]азик и литература ...; наставниот предмет: Македонски ]азик и литература...;... предметот: Исторща; Социологща;... предмет: Говоре^е и пишуваае (вештини); ... по предметот Говоре^е и пишуваае (вештини); ... по Говоре^е и пишуваае ...; ... по Етика...; ... предмет Етика ...; ... предметот Македонски ]азик и литература ...; на предметот Филозофща ...; ... наставата по Филозофща; ... по ]азичниот дел на предметот Македонски ]азик и литература за средното образование ...; (в. Велкова, Jовановска, 2011: 2; Николовски, 2011: 2 - 3; Темков, 2010: 3; Решение, БРО, 2010;Решение, МОН, 2014а; Наставна програма,
македонски ]азик, 2001; Наставна програма македонски ]азик 2002; Наставна програма, исторща, 2005; Наставна програма, социологща, 2002; Наставна програма, говореае и пишуваае, 2002; Наставна програма, етика, 2003; Владова, 2002; Сидоровски, Темков, 2006: 4; Волоска и други, 2001: 1); Се ]авуваат и примери од ово] вид: ... по ово] предмет ...;... на ово] предмет; (в. Наставна програма, македонски ]азик, 2001; Сидоровски, Темков, 2006: 4).
И ово] дел од анализата покажува дека посто]ат различни решенща кога се пишуваат имиаата на наставните предмети, дури и во еден ист учебник. Она што се забележува е дека и во однос на имиаата на наставните предмети се ]авува синтагмата од типот ово] предмет, при што е употребена мала буква, а тоа, исто така, оди во прилог на тоа дека имиаата на наставните предмети, во ваков контекст, треба да се пишуваат со мала буква.
3.4. Именката автор на кра] од предговорот или во текстот
од предговорот
Интерпретацщата на правилата за употребата на големата, односно на малата буква од Правописот, од т. 3.2. може да се однесува и на делот даден по воведот или предговорот, но и во текстот на предговорот, каде на]често наместо името и презимето на авторот или на авторите се пишува само членуваната именка авторот, или во множинаавторите. Во пишаната практика се забележуваат различни решенща: Авторот; (в. Горгевик, 2013: 3 - 4; Марковски, 2010: 3; Танева; Ордев, 2009: 3; Алексовска, 2010: 4; Конески, 1986; Вел]ановска, 2006; Попоски, 2005); Авторите; (в. Николовски, Георгиева, 2010: 3; Тренчевски, Тренчевски, вовед; Николовски, Георгиева, 2010: 3; Димовски, Крстеска, Ристовска, предговор; Угриноски, Василески, предговор; Ордев, Ордев, 2010: 3; Севдинска, Настоска, 2010: 3; Поповски, Поповски, Димитровска, вовед; Велкова, .Товановска, 2010: 3; Тоциновски, Младеновски, 2010); Од авторите; (в. 1а&атова-Димовска, Томовска, 2010: 5; Виологща; Велкова, .Товановска, 2011: 3; Велкова, .Товановска, 2009: 3; Димова, Ангеловска, Васик-Стефановска, 2010: 3); Од авторот; (в. Стефановски, Ачовски, 2010: 2);... ученику, авторите ...;(в. Николовски, Георгиева, 2010: 3; Вошковик, Илиевска, 2013;); ... на авторот е ...; (в. Николовски, 2011: 3); Од Авторот; (в. Николовски, 2011: 3; Поповски, 2011: 3).
Оваа именка на]често се наога во долниот десен дел по предговорот, па можеби тука треба да се бара мотивираноста за не]зиното пишуваае со голема буква, зашто може да се сфати дека во новиот ред, зборот
треба да е напишан со голема буква. Од друга страна, ако се сфака дека оваа именка не претставува назив на основниот збор, односно на името и презимето, во текстот на предговорот,таа треба да биде напишана со мала буква.
3.5. Именките наставен план и наставна програма.
Непрецизноста на правилатаза употребата на големата, односно на малата буква има влщание и врз начинот на пишуваае на синтагмите наставен планинаставна програма кога се однесуваат на конкретен документ. Наставниот план и наставната програма се два различни документа.Со наставниот план се пропишува бро]от на задолжителни и изборни предмети и фондот на часови со ко] предметот е застапен - програмски подрач]а и наставни предмети, за ко]а година, фонд на часови неделно и годишно, а во наставната програмасе наведуваат идентификациски податоци за предметот: назив, година на изучуваае, бро] на часови, статус на предметот, потоацели на предметот (општи, посебни), потреби претходни знаеаа, области и содржини, и структура на содржините за учеае(области и содржини, конкретни цели, дидактички насоки, корелацща), наставни методи и активности на учеае, (активности на наставникот и на ученикот), организацща и реализацща на наставата, наставни средства и помагала за учениот, литература за наставникот,оценуваае на постигааата на учениците, кадровски и матерщални предуслови за реализацща на наставата, стандард за наставниот кадар, стандард за простор и опрема, како и податоци за изработката на програмата, за работната група ко]а ]а изработила, датум на применаи одобрувааето од министерот и сл.Во пишаната практика обично тие се подведуваат под една синтагма. Според Правописот, (в. Правопис, 1998: 47, т. 101 а) називите на прописи и документа се пишуваат со голема почетна буква, а ако името е составено од повеке зборови и оно] збор ко] претставува сопствена именка, се пишува со голема буква. Но толкувааето на ова правило доведува до различни решени]а во практиката, што покажува дека е потребно дополнително прецизираае и наведуваае на конкретни насокии примериза тоа како треба да се пишуваат наведените синтагми во укажаниот контекст, а особено да се прецизира значеаето на поимот документ. Во пишаната практика може да се забележат следниве разлики - следуваат примери со мала буква:... новата наставна програма ...;... според на]новата наставна програма ...; ... предвидени со наставната програма...;... според наставната програма ...;... според програмата, ...; ... со прифатениот наставен план и програма...; ...
на наставниот план за ...; ... на наставните плановиза ...; Изведбениот наставен план ...; ... од оваа наставна програма ...;... на оваа наставна програма; ... оваа наставна програма ...; ... на наставната програма ...; ... на програмата ...; ... со програмата ...;... со посто]ната програма ... и со новата програма ...;(в. Угриноски, Василески, предговор; Биологща; Димовски, Крстеска, Ристовска, предговор; Николовски, Георгиева, 2010: 3; Марковски, 2010: 3; Николовски, 2011: 3; Алексовска, 2010:3; Решение, БРО, 2007; Решение, БРО, 2010; Решение, МОН, 2014а; Наставна програма, исторща, 2005; Наставна програма, биологща, 2001; Наставна програма, социологща, 2002; Наставна програма, говореае и пишуваае, 2002; Наставна програма, етика, 2003; Владова, 2002; Бошковик, Илиевска, 2013); Примери со голема буква: ... со Наставната програма ...;... кон Наставната програма...;... според новата Наставна програма и...;... од Наставниот план ...;... на Наставниот план за ...;... на Програмата...; ... на Наставната програма;... со Наставниот план и програма ...; (в. Тренчевски, Тренчевски, предговор; Горгевик, 2013: 3; Велкова, Jовановска, 2009: 3; Решение, БРО, 2010; Решение, МОН; 2014б; Наставна програма, македонски ]азик, 2001; Наставна програма, биологща, 2001; Наставна програма, етика, 2003; Тоциновски, Младеновски, 2010; Бо]коска и други, 1998);
Ако се сфака дека наставниот план и наставната програма претставуваат конкретен документ, тогаш првиот збор од наведените синтагми треба да се пишува со голема буква. Ако првиот збор се пишува со мала буква, може да се сфати дека тие не се однесуваат на конкретни документи, туку се дадени во општ контекст. И овде може да се примени правилото според кое ако од целиот назив на наведените синтагми се употреби само основниот збор, во случа] програма или план, тогаш тие се пишуваат со голема почетна буква, (в. Правопис, 1988: 48, т. 101 в). Анализата ги покажува различните решенща во ово] поглед, но се забележува и употреба само на именката програма, ко]а треба да ]а замени синтагмата наставна програма, со голема, како што е правилно, но и со мала буква. Исто така, се забележуваа тенденцщата да се пишува синтагмата оваа наставна програма со мала буква.
3.6. Имшьа на студиски групи, струки, образовни
профили,насоки и области
Разлики во писмената практика поради недостаток на конкретно правилосе ]авуваат и кога треба да се запише името на студиските групи и области на разни факултети, на различни струки и обрзовни
профили во рамките на средното стручно и гимназиско, како и на високото образованиедадени во делот стандарди за наставен кадар, како и на различни области и насоки (примери со голема буква): Студиски групи ...Македонски ]азик и книжевност - наставна насока; Македонски ¡аник и македонска книжевност - наставна насока; итн. Студиски групи ...: 1. Македонски ¡аник и книжевност или Македонски ¡аник и македонска книжевност - наставна насока; или Македонски ¡аник, српски ¡аазик и книжевност - наставна насока; 2. Македонска книжевност и ¡ужнословенски книжевности со македонски ¡аазик како втор главен предмет ...; 3. Општа и компаративна книжевност ...; ... лице со: Студиски групи на Филолошкиот факултет (порано Филозофски) -наставна и наставно-научна насока: -Македонски ¡аазик и книжевност; -Македонски ]азик и македонска книжевност; -Македонски ¡аник, српски ]азик и книжевност; -Македонска книжевност и ¡ужнословенски книжевности со македонски ¡аазик како втор главен предмет ...; ... студии по Филозофща;... за студентите од групата Македонски ]азик при Филолошкиот факултет...; (в. Наставна програма, македонски ]азик, 2001; Наставна програма, македонски ]азик, 2002; Наставна програма, говореае и пишуваае, 2002; Наставна програма, етика, 2003; Минова-Гуркова, 2000: 5). Од контекстот не може да се заклучидали студиските груписе напишани со голема буква затоа што се ]авуваат во нов ред или едноставно студските групи се пишуваат со голема буква.Примери со мала буква: ... завршени студии по англиски ]азик и литература; ... завршени студии по историка ...; ... студии по биологща;... студии по социологща ... од областа на филозофщата; (в. Наставна програма, англиски ]азик, 2001; Наставна програма, исторща, 2005; Наставна програма, биологща, 2001; Наставна програма, социологща, 2002; Наставна програма, етика, 2003).
Во однос на струките, профилите и насоките како примери се наведуваат: Струки: Електротехничка, Земюделско - ветеринаарнаа, Сообрака|на. Хемиско-технолошка, Графичка, Лични услуги, Угостителско-туристичка; Образовен профил: Електроинсталатер и монтер, Автомеханичар, Градинар-цвекар, Конфекционер, Продавач, Месар, Графосликар, Печатар, Фризер, Готвач; Струки: Градежно-геодетска; Образовенпрофил: Гипсер-монтер; Струка: Уметничка, Насока: Валетска уметност, Музичка уметност; Образовенпрофил-Валетски играч - балерина - класичен балет; Валетски играч- балерина - модерен балет, Традиционален играч-пе]ач, Музички теоретичар; (в. Наставен план за двегодишно стручно образование; Наставен план за тригодишно стручно образование; Наставен план за средномузичко и
балетско образование). Значи, останува отворено прашааето за тоа како во однос на големата и на малата буква, ке се пишуваат студиските групи, струките, профилите, областите и насокитеако не се наогаат на почеток туку на средина на реченицата, иако може да се прифати интерпретацщата дека тие треба да се пишуваат со мала буква.
3.7. Делови, целини и теми од кои се составени учебниците
Недостатокот од конкретно правило доведува до разлики во писмената практика и во случа] кога авторитепосочуваат или се повикуваат на конкретниделови, целини, теми од кои се составени учебниците.Се поставува прашааето дали доколку се напишани со голема буква тие треба да се сметаат како имиаа на деловите, целините или темите, или, пак, големата буква се користи само да се потенцираат, односно посебно да се нагласат. И во ово] дел не се согледува мотивираноста за пишуваае на овие поими со голема буква.Примери со голема буква: ... Разговор, Задачи, Прашааа, Дозна] повеке, Запомни, Речник на поим ...; Рубриката Разговор ...; ... од поглацето Античкото наследство...;... рубриките: „Забелешка", „Важно" и „Внимава_)" ...; Во делот Мереже ...; ... од четири наставни подрач]а: Литература, Jазик, Изразуваае и творе^е и Медиумска култура; Тема 1: Техничко цртаае и диза_|н;Оксидационо-редукциони процеси и Основи на хемиското сметане ...; ... подрач]а: Jазик и Литература ...; ... од два рамноправни дела (1) Говоре^е и (2) Пишува^е ...; Особено областа Jазик ...; ... од делот Теории! на литературата ...; ... на две големи подрач]а: Jазики Литература; ... наставно подрач]е, односно Литературата ...; Во Општиот дел ...; ... на деловите: Акцент, Дщалектологща, Ономастика, Лексикографща; ... на деловите: Синтакса и Стилистика ...;... омилена тема Македонска фразеологща ...;...: Компонента 2: Зборува^е; ... задача на компонентата Култура е ...;(в. Марковски, 2010: 3; Jаftатова-Димовска, Томовска, 2010: 6; Горгевик, 2013: 3; Стефановски, Ачовски, 2010: 2;Велкова, Jовановска, 2011: 3; Николовски, 2011: 3; Алексовска, 2010:3; Наставна програма, македонски _|азик и литература, прва година, 2001; Наставна програма, англиски ]азик, 2001; Наставна програма, говореае и пишуваае, 2002; Владова, 2002; Тоциновски, Младеноски, 2010; Вел]ановска, 2006; Бо]коска и други, 1998; Велковска, 2002: 5); Примери со мала буква: Во првата тема ...; Во првото поглавю ...; Преку првата тема...; Книгата има три дела - (1) за_..., (2) за ...;... делот теорща на литература ...;... на граматиката ...; Во вториот дел ...; ... области: фонетика и фонологща, стилистика, дщалектологща, ономастика и
др.;слуша^е, зборуваае, читаае, пишуваае, комуникативни модели, граматика, вокабулари култура; (в. Тренчевски, предговор; Горгевик, 2013: 4; Темков, 2010: 3; Наставна програма, англиски ]азик, 2001; Владова, 2002; Бошковик, Илиевска, 2013; Вел]ановска, 2006;Во]коска и други, 1998);
4. Заклучок
Анализата покажува дека разликитево пишувааето на наведениве поими не се ]авуваат само како резултат на непознаваае на законитостите во разво]от на ]азикот или, пак, на се помалата грижа за писменото оформуваае на текстот туку, во голем дел, како извор на тие разлики се ]авуваат и непрецизностите и недореченоста во наведените правила за користеае на голема и мала буква, што им остава простор на авторите за сопствена интерпретацща на овие правила. Поради тоа како неопходност се наметнува потребата за дополнуваае на посочениот дел од Правописот со конкретни насоки и дополнителни правила за наведените разлики. Извршената анализа е во насока на даваае поддршка на иницщативата за ревидираае и осовременуваае на Правописот.
Литература:
Видоески, Б, Димитовски, Т., Конески. К, Угиновска-Скаловска, Р. 1988. Правопис на македонскиот литературен]азик. Скоп|е, Просветно дело
Пановска-Димкова, И. 2008. Практикум по правопис со правоговор на македонскиот литературен]'зик. Скоп|е, Филолошки факултет „Б. Конески"
Ексцерпирани текстови:
Алексовска, С. 2010. Хеми)'а за VШ-мо одделение во осумгодишно основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://www.scribd.com/doc/241921439/Hemija-8-Oddelenie-pdf#scribd. на 18.1.2015
Биологи/а за VII одделение за основно осумгодишно образование. Преземено од http://e-ucebnici.mk/sites/e-ucebnici.mk/files/osnovno/7_odd/biologija_7_ k2.pdf, на 18.1.2015
Бо^оска, С, Гуркова, Л, М, Пандев, Д, Цветковски, Ж. 1998. Македонски ]азик
за средното образование. Скоп|е, Просветен работник Бо^оска, С, Минова-Гуркова, Л, Пандев, Д, Цветковски, Ж. 2001. Македонски ]азик за средното образование (под редакцща на Минова-Гуркова Л, V изменето издание). Скоп|е, Просветно дело Бошковик, К., Илиевска, С. 2011. Македонски]азик и литература за IIIгодина
средно стручно образование. Скоще, Министерство за образование и наука на Република Македонща Вел]ановска, К. 2006. Фразеояошките изрази во македонскиот ]азик, со осврт
на соматската фразеологи/а. Куманово, Македонска ризница Велкова, С, Jовановска, С. 2009. Македонски]азик за VI одделение за основно образование. Скоп|е. Преземено одhttp://issuu.com/e-ucebnici/docs/ makedonski_jazik_6_k2,на 18.1.2015 Велкова, С, Jовановска, С. 2010. Македонски]'азик за VIII одделение. Скоще, Министерство за образование и наука.Преземено од http://issuu.com/e-uce bmti/docs/makedonski_8_velkova/2, на 18.1.2015 Велкова, С, Jовановска, С. 2011. Учебник по македонски]азик за VI одделение. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од М1р:/^ии. com/e-ucebnici/docs/makedonski_jazik_6_k2, на 17.1. 2015 Велковска, С. 2002. Белешки на македонската фразеологща. Скоп|е, Институт
за македонски ]азик „Крсте Мисирков", Jазикот наш денешен кн. 8 Владова, J. 2002. Македонски ]азик и литература, за I година гимназиско
образование. Скоп|е, Просветен работник Гешовски, С., Нонкуловски, Ф. 2009. Физика за седмо одделение на осумгодишното основно образование и за осмо одделение на деветгодишното основно образование. Скоп|е. Преземено од М1р://%г«г w.e-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/fizika_7_mak.pdf, на 17.1.2015 Димова, С, Ангеловска, В, Стефановска-Васик, Марина. 2010. Музичко
образование за VII одделение осумгодишно основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука на Република Македонща. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/muzicko_7_mak?e=1666238/3645807, на 18.1.2015
Димовски, Д., Крстевска, Б., Ристовска, С. Математика за 7 одделение на
осумгодишното основно образование. Преземено од http://issuu.com/e-uce bnici/docs/matematika-7odd-k2?e=1666238/3647843, на 18.1.2015 Горгевик, Д. 2013. Информатика за Iгодина на средното образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука на РМ. Преземено од http://www.e-ucebnici.mon.gov.mk/pdf/4_Informatika%20za%20I%20godina_MAK_ PRINT_WEB.pdf, на 17.1.2015 Заборска, Л., Фида, С., Спасовска, К. 2010. Македонски]'азик за петто
одделение за деветгодишно основно образование за учениците од другите заедници. Скоп|е, Министерство за образование и наука.Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/makedonski_5_drugite?e=1666238/3649744, на 17.1.2015
Златески, П. 2010. Етика ворелигиите. Скоп|е, Министерство за образование и наука на РМ. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/etika_vo_religi ite_5_mak?e=1666238/3647832, на 28.12.2014 Jаaатова-Димовска, В., Томовска, В. 2010. Класичната култура во европската цивилизаци)'а за Vодделение. Скоще, Министерство за образование и наука на РМ. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/klasicna_ kultura_vo_evropskata_civilizacija_5_mak?e=1666238/3639749,на 28.12
2014
Конески, Б. 1986. Историка на македонскиот]азик. Скоще, Култура Маркоски, Б. 2013. Географща за VIII одделение за основното осумгодишното образование. Скоще, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/gegrafija_nova?e=1666238/2820147, на 18.1.2015
Минова-Гуркова, Л. 2000. Синтакса на македонскиот стандарден]азик. Скоще, Магор
Минова-Гуркова, Л. 2003. Стилистика на современиот македонски]азик. Скоще, Магор
Наставен план за тригодишно стручно образование. Преземено о^йр://Ьго.
gov.mk/docs/nastavniplanovi/Nastaven_plan_trigodishno.pdf, на 18.1.2015 Наставен план за две годишно стручно образование. Преземено одИ1р://Ьго.
gov.mk/docs/nastavniplanovi/Nastaven_plan_dvegodishno.pdf, на 18.1.2015 Наставен план за средно музичко и балетско образование .Преземено од!Шр:// bro.gov.mk/docs/nastavniplanovi/NASTAVEN%20PLAN%20ZA%20 SREDN0%20MUZICK0%20I%20BALETSK0%200BRAZ0VANIE.pdf, на 18.1.2015
Наставна програма по историка за I година гимназиско образование. 2005. МОН и БРО.Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/ zadolzitelnipredmeti/Istorija%20-%20I%20godina.pdf на 18.1. 2015 Николовски Б., Георгиева К. 2013. Техничко образование за V-то одделение,
деветгодишно основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/teh_5_ mak?e=1666238/9210327, на 28.12.2014 Николовски, Б. 2011 Техничко образование за шесто одделение на
деветгодишното основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наукана РМ.Преземено од http://www.scribd.com/ doc/76834143/Tehnicko-6-mak#scribd, на 17.1.2015 Ордев, Д. 2009. Ликовно образование за 7 одделение. Скоще.Преземено о^Ар:// issuu.com/e-ucebnici/docs/likovno-obrazov-7odd-k2?e=1666238/3691169, на 18.1.2015
Ордев, Д., Ордев, И. 2010. Ликовно образование за 8 одделение. Скоп|е:
Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-uce bnici/docs/likovno_8_mak?e=1666238/2595675, на 17.1.2015 Павловски, Г., Павловски, К. Географща за VII одделение на осумгодишно основно образование. Предговор. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/geografija_7odd-k2?e=1666238/3647878, на 17.1.2015 Поповски, П., Поповски, J., Димитровска, С. Физичко и здравствено образование за V одделение во деветгодишно основно образование. Преземено од http:// issuu.com/e-ucebnici/docs/fizichko_5_mak?e=1666238/3647858, на 17.1.2015 Поповски, П. 2011. Физичко и здравствено образование за VI-то одделение во деветгодишно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/fizicko_6_
mak?e=1666238/3668038, на 17.1.2015 Попоски, К. 2005. Училишна докимологи'а. Скоще, Китано Програма зареформирано гимназиско образование. 2001. Наставна програма по биологща за I година во гимназиското образование, задолжителен предмет. МОН и БРО.Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/ zadolzitelnipredmeti/Biologija%20I%20g..pdf на 18.1. 2015 Програма за реформирано гимназиско образование. 2001. Наставна програма за македонски ]азик и литература за I година. МОН, БРО. Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/zadolzitelnipredmeti/Makedonski%20 jazik%20i%20literatura%20-%20I.pdf, на 18.1.2015 Програма за реформирано гимназиско образование. 2001. Наставна програма по англиски ]азик, прв странски ]азик, за I година. МОН, БРО. Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/zadolzitelnipredmeti/Angliski%20 jazik%20-%20kako%20prv%20-%20I%20godina.pdf, на 18.1.2015 Програма за реформирано гимназиско образование. 2002. Наставна програма по социологща за II година (задолжителен предмет). МОН и БРО. Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/zadolzitelnipredmeti/ Makedonski%20jazik%20i%20literatura%20-%20II.pdf, на 18.1.2015 Програма за реформирано гимназиско образование. 2003. Наставна програма по етика за II година. Скоп|е, МОН, БРО. Преземено од http://bro.gov.mk/ docs/gimnazisko/izborni_predmeti/Nastavna%20programa-Etika-II-G0-izboren.pdf, на 18.1.2015 Реформирано гимназиско образование. 2002. Наставна програма по македонски ]азик и литература за II година. Скоп|е, МОН, БРО. Преземено од http:// bro.gov.mk/docs/gimnazisko/zadolzitelnipredmeti/Makedonski%20jazik%20 i%20literatura%20-%20II.pdf, на 18.1.2015 Реформирано гимназиско образование. 2002. Наставна програма по говореае и пишуваае, изборна програма, II година. МОН и БРО.Преземено од http://bro.gov.mk/docs/gimnazisko/izborni_predmeti/Nastavna%20programa-Govorenje%20i%20pishuvanje-II-G0-izboren.pdf, на 18.1.2015 Решение за изменувапе и дополнувапе на наставниот план за воспитно-образовната де]ност во гимназиското образование. 2007. МОН. Преземено од http://bro.gov.mk/docs/nastavniplanovi/IZMENUVANJE%20 I%20D0P0LNUVANJE%20NA%20NASTAVEN%20PLAN%20ZA%20 GIMNAZISK0%200BRAZ0VANIE.pdf, на 18.1.2015 Решение за донесувапе измени и дополнувапа на наставните планови за спортска гимназищ'а. 2010. МОН. Преземено од http://bro.gov.mk/ docs/nastavniplanovi/IZMENI%20I%20DOPOLNUVANJA%20NA%20 NASTAVEN%20PLAN%20ZA%20SPORTSKA%20GIMNAZIJA.pdf на 18.1.2015
Решениеза именувапе и дополнувапе на наставниот план за воспитно-образовната де]ност во гимназиското образование, природно-математичко подрач]е - комбинаци'а А. 2014а. МОН. Преземено од http:// bro.gov.mk/docs/nastavniplanovi/Reshenie-za-izmenuvanje-i-dopolnuvanje-na-nastavniot-plan-za-gimnazisko-obrazovanie-PMA.pdf, на 18.1.2015
Решение за дополнувапе на Наставниот план за воспитно-образовната
де]ност во деветгодишното основно училиште. 2014б. МОН. Преземено од http://bro.gov.mk/docs/nastavniplanovi/resenie_devetgodishno_2014.pdf, на 18.1.2015
Сидоровски, С., Темков, К. 2006. Филозофи/а, Учебник за IVгодина на
реформираното гимназиско образование (Пиздание). Скоп|е, Просветно дело
Севдинска, Л., В. Настоска. 2010. Македонски]азик за петто одделение деветгодишно основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/mak_ jazik_5?e=1666238/8075090, на 17.1.2015 Стефановски, J., Ачовски, Д. 2010. Математика за петто одделение
деветгодишно основно образование. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/matematika_5_ mak?e=1666238/3647862, на 16.1.2015 Танева, Илинка. Биологи/а за седмо одделение. За осмо одделение деветгодишно основно образование.Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/bi ologija-7odd-k1?e=1666238/2599666, на 18.1.2015 Темков, К. 2010. Етиказа VI-тоодделение. Скоп|е, Министерство за образование и наука на Република Македонща. Преземено од http://issuu.com/e-ucebn ici/docs/etika_6_mak?e=1666238/3376588, на 18.1.2015 Тренчевски, К., Г. Тренчевски. Математика 7. Вовед. Преземено од http://issuu.
com/e-ucebnici/docs/matematika-7odd-k1?e=1666238/3647894, на 28.12.2014 Тоциновски, В., Младеноски, Р. 2010. Македонски]азик и литература за средно стручно образование (за сите струки) за I година. Скоп|е, Министерство за образование и наука Угриноски, К., Василески, К. Граганско образование за седмо одделение во осмогодишното основно образование. Скоп|е, Министерство за образование. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/gragansko_ obrazovanie-7odd-k1?e=1666238/3711242, на 17.1.2015 Шотаровска, Б., Георгиевска, Т. 2010. Запознавапе сорелигиите за петто одделение. Скоп|е, Министерство за образование и наука. Преземено од http://issuu.com/e-ucebnici/docs/zapoznavanje_na_religii_5_ mak?e=1666238/3570797, на 28.12.2015
