CC BY
13_претходно соопштение
УДК: 94:316.72(497.17)"1944/1945" 371(497.17)"1944/1945"
КУЛТУРАТА И ОБРАЗОВАНИЕТО ВО БИТОЛА И БИТОЛСКО КОН КРАЮТ НА 1944 И ВО ПОЧЕТОКОТ НА 1945 ГОДИНА
Александар Симоновски,
Институт за национална истори]а, Универзитет „Св. Кирил и Методи]", Скоп]е, Македонца
Key words: Macedonia, Bitola, education, schools, pupils, culture
Summary: After the liberation of Macedonia during the World War II on November 19, 1944, the government started to resolve the issues related to construction of the Macedonian State. An unavoidable part of these processes was also the solution of issues concerning the culture and the education. In the same direction, this paper emphasizes the culture and the education in Bitola and the Bitola area between late 1944 and in early 1945.
Клучни зборови: Македонща, Битола, образование, училишта, ученици, култура
Резиме: По ослободувааето на Македонща во текот на Втората светска Bojrn, на 19 ноември 1944 година, власта се зафатила со решаваае на праша&а за изградбата на македонската држава. Неодминлив дел од овие процеси претставувало и решавааето на праша&ата од областа на културата и на образованието. Во то] поглед, во фокусот на вниманието на ово] труд се наогаат културата и образованието во Битола и во Битолско во периодот кон крарт на 1944 и во почетокот на 1945 година.
За време на Втората светска во_|на, на Првото заседание на Антифашистичкото собрание на народното ослободуваае на Македонща (АСНОМ) на 2 август 1944 година, Македонща била прогласена за држава во рамките на ]угословенската федерацща што претставувало пресуден момент во исторщата на македонскиот народ. Во втората половина на 1944 година започнале операциите на Народноослободителната во]ска и партизанските одреди на Македо-нща (НОВ и ПОМ) против бугарската и германската окупаторска власт и нивните соработници за конечно ослободуваае на Македонща.
По конечното ослободуваае на Македонща на 19 ноември 1944
година, при изградувааето на македонската држава власта се зафатила со решаваъе на прашааа од: политички, економски, кyлтyрен, образовен и од друг аспект.
Во таа смисла, воспитно-образовната де]ност била доведена до состэдба да го започне сво]от историски пат, речиси, од почеток. Во овие настсуувааа, особено место и значеае добило издигааето и ширеаето на образовното и на културното ниво на населението (Ачкоска, 2013: 175). Со оглед на големото значеае на прашааето за просветуваае на населението, тоа долго време го привлекувало вниманието на Президиумот на АСНОМ. Прашааето било предмет на разгледуваае и во усвоените документа на Првото заседание на АСНОМ. Президиумот на АСНОМ и Поверенството за просвета ги поставиле основите на организираниот училиштен систем и организираното културно-просветно живееае. За намалувааето на големата неписменост биле организирани аналфабетски курсеви за описменуваае на возрасните. Посебно било знача]но утврдувааето на привремената азбука1 со чща примена започнало првото описменуваае, а едновремено, се спроведувало и решението од Првото заседание на АСНОМ за воведуваае на македонскиот ]азик за службен ]азик во македонската држава (Вел]ановски, 1992: 88-89).
Демократска Федерална Македонща (ДФМ), како во економски, така и во културно-просветен поглед, се наогала во тешка положба. Органите на власта во спроведувааето на образовната политика се судриле со сериозни проблеми: со голем процент на неписмено население, со недостиг на стручен просветен кадар, училишните згради биле разрушени или многу оштетени, се чувствувала голема потреба од училишни згради, училиштен инвентар, помагала и слично. До декември 1944 година бро]от на неписменото население во ДФМ на над десетгодишна возраст изнесувал 297 ил]ади лица или 67,5% од вкупното население биле неписмени ^урукова, 1992: 73-75).
За задоволуваае на потребите од наставен кадар на слободната трериторща во Македонща, уште во септември 1944 година, органите на народната власт пристапиле кон организираае на неколкудневни учителски курсеви. Така, во битолското село Нижеполе бил организиран краток семинар со практични предавала на неколку средношколци кои биле назначени за учители во првите отворени основни училишта во битолската околща. Учителскиот курс бил организиран и раководен од страна на учителот Илща Jaнкyловски, ко] по ослободувааето на
1 Привремената азбука содржела 25 букви.
Битола бил назначен за прочелник на просветниот оддел на Битолскиот околиски народноослободителен одбор (НОО). На курсот, освен практичните предавала, Jанкуловски се осврнал и за значеаето и улогата на наставата по македонски ]азик. Кон средината на ноември 1944 година, во Битола бил организиран петнаесетдневен учителски курс, ко] се одвивал во Основното училиште „Св. Кирил и Методщ". На курсот, проф. Лубен Лапе (родум од Прилеп) одржал предаваае по исторща, Филип Каваев (учител од Струга) - по македонски ]азик, Тра]ан Делов (професор, родум од Битолско) - по психологща, а Велко Петровски-Паскали (родум од Битола) - по музичко воспитание СТурукова, 2003: 54-55).
Во учебната 1944/1945 година во македонската држава имало вкупно 927 основни четиригодишни училишта. Во 828 училишта наставата се изведувала на македонски наставен ]азик, во нив биле опфатени 75 602 ученици, а настава изведувале 1 701 наставник. На албански наставен ]азик биле отворени 60 училишта со 3.975 ученици и со 104 наставници, додека, пак, на турски наставен ]азик имало 37 училишта со 3.334 ученици и 49 наставници. На српскохрватски наставен ]азик работеле две училишта со 186 ученици и 2 наставника. Покра] основните четиригодишни училишта, во учебната 1944/1945 година се по]авиле и седмолетките како нов вид на основни училишта кои биле отворени и покра] недостигот на наставен кадар, матерщалните и други оскудни можности. На македонски наставен ]азик имало 73 седумгодишни училишта со 9 989 ученици и 5 училишта на албански наставен ]азик со 117 ученици ^урукова, 1992: 89-97).
Во основните училишта од почетокот се работело според привремениот наставен план и програма изработени од страна на Поверенството за просвета при Президиумот на АСНОМ, од 30 септември 1944 година. Во текот на ноември 1944 година поголем бро] училишта го имале на располагав ово] основен училиштен документ ^урукова, 1992: 95-96). Според него, во I одделение се учеле 7 предмети,2 во II одделение - 7 предмети,3 во III одделение -
2 Веронаука (незадолжително - факултативно), народен ]азик (обука за читаае и пишуваае), предметно учеае, сметаае, цртаае, пееае и гимнастика.
3 Веронаука (незадолжително), народен ]азик, предметно учеае, сметаае, цртаае, пееае и гимнастика.
10 предмета,4 во IV одделение - 10 предмета,5 во V одделение - 10 предмета,6 во VI одделение - 11 предмета7 и во VII одделение - 11 предмета.8 Привремениот наставен план и програма ]а содржеле и привремената македонска азбука по ко]а се изведувала наставата во учебната 1944/1945 година (Крстевски и др. ред., 1984: 6-10).
Во почетокот на првата учебна 1944/1945 година, покра] основните училишта, се отворале и средни училишта на македонски ]азик ^урукова, 2003: 84). Целото образование било со тенденцща да биде во рацете на државата и да се изведува бесплатно на сите нивоа. Затоа, со решение на Президиумот на АСНОМ од 18 ]ануари 1945 година биле укинати сите приватни училишта во Македонща, мегу кои имало основни, но, и средни стручни и гимназиски (Вел]ановски, 2004: 50).
По ослободувааето на Битола на 4 ноември 1944 година, во склопот на повоената изградба на македонската држава, во Битола и Битолско власта започнала со организираае на образованието и културата преку Битолскиот областен НОО, Битолскиот околиски НОО и Градскиот НОО - Битола како органи на власта.
Според еден извешта] на просветниот оддел на Градскиот НОО - Битола од 24 ]ануари 1945 година, во Битола постоеле 7 основни училишта: „Св. Климент Охридски", „Коле Канински", „Стефан Наумов-Стиф", „Д-р Трифун Паноски", „Св. Кирил и Методщ", „Даме Груев" и „Тодор Ангелески-Даскало". Училиштата биле лоцирани во 10 згради, во кои, како и во едната зграда за битолските гимназии, до ослободувааето на градот непрщателските во_|ски ги користеле об]ектите за болници, касарни и магацини. Затоа било потребно да помине доста време за да се испразнат, да се исчистат и да се доведат во ред 67 училници од основните училишта. Училишниот мебел главно не претрпел многу голема загуба. Клупите, таблите и друго, со мали поправки доста бргу биле оспособени за употреба. Во текот на
4 Веронаука (незадолжително), народен ]азнк, сметаае, запознаваае на општеството, исторща (на]важннте случувааа од македонската исторща), запознаваае на природата, цртаае, пееае, гимнастика и рачна работа.
5 Веронаука (незадолжително), народен ]азик, сметаае и геометрща, географща на Jугославиjа и соседните балкански зем]и, исторща на Македонка и Jугославиjа, запознаваае на природата, цртаае, пееае, гимнастика и рачна работа.
6 Народен ]азик, аритметика и геометрща, географща на Европа, исторща на стариот век, руски ]азик, зоологща, цртаае, пееае, гимнастика и рачна работа (во селата работа во училишната градина и полето).
7 Народен ]азик, аритметика и геометрща, географща, исторща на средниот и новиот век, руски ]азик, ботаника, цртаае, пееае, гимнастика, рачна работа и хигиена.
8 Народен ]азик, руски ]азик, аритметика и геометрща, физика, хемща, исторща во врска со исторщата на соседните народи, хигиена, цртаае, пееае, гимнастика и рачна работа.
Втората светска во_|на многу од училишниот мебел и yчилaтa за да бидат cочyвaни од уништуваае бугарските училишни власти ги поделиле по приватни лица. По ослободувааето на Битола голем бро] од тие работи биле прона_|дени и прибрани или, пак, доколку тоа не било направено, се преземале мерки да се пронадат и да се приберат сите инвентарни предмети. Во Битола постоело и француско училиште на кое му бил признаен ]авниот карактер. Од 1 февруари 1945 година се планирало со работа да започне и муслиманско основно училиште. Во ова училиште, кое требало да има 5 одделенща, од кои 3 одделенща за ученици од турската националност и две одделенща за ученици од албанската националност, до 24 ]ануари 1945 година биле запишани SO ученици (Kрcтeвcки-Kоmкa и др. ред., 19S5: 22S-229).
Работата на посочените 7 основни училишта во Битола во учебната 1944/1945 година започнала на 4 декември 1944 година. По повод отворааето на училиштата во градот, во секое училиште била одржана пригодна свеченост на roja освен учениците и родителите присуствувале и голем бро] грагани (Jyрyковa, 2003: 5S). Наставничкиот кадар го сочинувале 6S учители/ки.9 Од нив, 32 биле студенти и ученици од виши одделенща на средни училишта. Поради неопходноста за нивното запознаваае со новата работа бил одржан десетдневен педагошки курс. Од другите 36 учители повекето имале полна стручна спрема стекната во учителските школи за време на Kрaлcтвото JyTO^araja, додека помал дел имале неполна спрема, мегутоа, посетувале педагошки курсеви (Kрcтeвcки-Kоmкa и др. ред., 19S5: 229).
Според податоците од извешта]от на просветниот оддел на Град-скиот НОО - Битола, вкупниот бро] на ученици во сите споменати 7 основни училишта во Битола изнесувал 2 470 или 2 570. Учениците биле распоредени во 67 одделенща. Првото, второто, третото и четврто-то одделение имале по 12 одделенща, петтото одделение - 7, а шестото и седмото одделение - по 6 одделенща. Просветниот оддел забележал дека учениците доста нередовно доагале на настава и се сметало дека причина за тоа претставувала сиромаштщата (немааето облека, обувки, прибор и др.). За повиските одделенща, пак, се сметало дека причина претставувало и тоа што учениците биле зафатени „со приватна работа". Поради таквите случувааа, дотогаш, казни спрема родителите на учениците не биле преземени, а на сиромашните ученици им била поделе-
9 Во училиштето „Св. ^рил и Методы]" биле ангажирани 17 учители, во училиштето „Св. Kлимeнт Охридски" — 1S учители, во училиштето „Доле Kaнинcки" - 4 учители, во училиштето „Д-р Трифун Паноски" - S учители, во училиштето „Тодор Ангелески-Даскалот" - S учители, во училиштето „Даме Груев" - 9 учители и во училиштето „Стефан Наумов-Стиф" - 4 учители.
на матерщална помош. Над учениците биле вршени лекарски прегледи (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 229).
Во однос на служителите, нивниот вкупен бро] во основните учи-лишта заедно со тие од народната гимназща изнесувал 24. Се сметало дека оваа бро]ка била мала, но, со оглед на тоа дека основните училишта работеле само полудневно, немало потреба за назначуваае на нови служители. Поправките на: училишните згради, пумпите и друго, често не се вршело навреме, затоа што техничкиот оддел бил принуден своите стручни луге истовремено да ги прака на многу места. Основните училишта навреме биле снабдени со дрва, мегутоа, има_|ки предвид дека наставата се одвивала во есенскиот и во зимскиот период, просветниот оддел оценил дека на училиштата требало да им се даде поголемо количество огревно дрво за тие да имаат и резерва (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 230).
Во натамошниот период од образовниот процес, а со цел да се по-стигне подобар успех во наставата, просветниот оддел заклучил дека треба да се извршат извесни поправки на училишниот мебел, училата и другите средства, кои, во некои училишта, се уште не биле поправени. Било потребно и да се набават нови табли, столчиаа, училишни днев-ници, хартща, канцелариски прибор и друго, доколку немало во некое училиште. Се предвидувало да се одржат месечни учителски конференции на кои би се оддржувале предавала од областа на предметите од педагошката група. За младите учители, во слободно време, се сметало дека задолжително треба да ги посетуваат часовите на постарите учители што би значело од нив да ги согледаат методите на реализацщата на наставата и слично. Покра] тоа, на младите учители постсуано требало да им се даваат совети како да го одржат редот и дисциплината мегу уче-ниците и како да го зачуваат авторитетот на наставник. За да се воспо-ставел поголем контакт со родителите на учениците, било предвидено да се одржат заеднички конференции мегу родителите и наставниците. На конференциите би се укажало на недостатоците, потребите и можни-те мерки за поправуваае на работата во наставата (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 230).
Заради сите тешкотии карактеристични за периодот по во_|ната и квалификациите на учителскиот кадар, просветниот оддел на Градскиот НОО - Битола констатирал дека наставата во основните училишта се одвивала нормално. Од пречките заради што не можело да се очекува таков успех во наставата каков што би се посакувал биле посочени и немааето: учебници, ученички прибор и учила, слабата облека на учениците и друго. (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 229).
Во Битола, на 1 февруари 1945 година започнало со работа Основного училиште „Адем Махмут" во кое биле запишани 174 ученици -Турци 137. Истиот ден, со настава на албански ]азик, во Битола започнало со работа Основното училиште „Фахри Ибрахим" во кое вкупно биле запишани 168 ученици распоредени во 3 паралелки во прво одделение СТурукова, 2003: 58).
Во Битола постоела Државна трговска гимназща. Поради неопход-ната процедура за уписот на учениците, на 17 декември 1944 година Државната трговска гимназща испратила една об]ава до Битолскиот околиски НОО, со молба, да му се нареди на општинскиот барабанцща да ]а прочита об]авата на повидни места во Битола и на то] начин да се повикаат заинтересираните да се запишат во трговската гимназща. Во об]авата било истакнато дека запишувааето на учениците ке се одвива-ло во периодот 18 - 28 декември 1944 година. Во I клас ке се примеле ученици кои со успех завршиле прогимназща, додека во другите класо-ви ке се примеле ученици со завршен претходен клас. При запишуваае-то, учениците за I клас освен молба требало да достават и свидетелство, а старите ученици требало да достават молба и да приложат ученичка книшка. Денот на започнувааето на предава^ата ке се соопштел допол-нително. Сите нужни податоци можеле да се добщат во дирекцщата на трговската гимназща во секо] работен ден од 8 до 12 часот и од 14 до 18 часот. Раководител на битолската Државна трговска гимназща бил Т. Стоков (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 55).
Во Битола постоела и гимназща коцашто просветниот оддел на Градскиот НОО - Битола во извешта]от од 24 ]ануари 1945 година ]а именувал како народна гимназща. Во неа, до то] датум вкупно биле запишани 450 ученици. Се планирало оваа гимназща со работа да започне мегу 1 и 5 февруари 1945 година, доколку во]ската што била сместена во зградата на гимназщата ги напушти заземените училници. Во народ-ната гимназща, покра] директорот, биле поставени и 14 наставници10 кои требало да бидат потврдени и од страна на Градскиот НОО - Битола (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 228-232).
Кога станува збор за образованието и разво^т на образовната мрежа во Битолско, на одржаниот состанок на Извршниот одбор на Битолскиот околиски НОО на 23 ноември 1944 година, прочелникот на просветниот оддел, Илща Jанкуловски, известил дека во селата се вршеле
10 Димче С. Гугушев, Васил П. Наумовски, Слав]анка В. Наумовска, Константин Попоски, Елисавета А. Апостолоска, Ангелина И. Ташкоска, Нада Т. Спасевска, Благо] П. Хамамциевски, Jоже J. Улчар, Адриана J. Улчар, Лубомир П. Стефаноски, Тра]ан Делоски, Никола Савченко и Марсел Де Вос.
поправки на училиштата. Дотогаш, околу 40-50 учители биле испратени на работа во битолската околща. Освен тоа, била вршена и подготвка на учителите кои требало да бидат распоредени на работа во сите села. Овие учители освен што ке ja реализирале наставата би помагале и во работата на селските народноослободителни одбори. Со работа требало да започнат и аналфабетските курсеви, т.е. вечерните училишта по се-лата. Иивната работа зависела од добивааето на нужните средства како газща и други работи, сè со цел вечерните училишта да почнат да се от-вораат (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 7-8). Ha 6 декември 1944 година, на состанокот на Извршниот одбор на Битолскиот околиски HОО, прочелникот Jaнкyловски кажал дека учители се испратени речиси во сите села во Битолско (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 17). Потоа, на одржаната конференцща на Пленумот на Битолскиот околиски HОО на 13 декември 1944 година се дискутирало за разни прашааа, мегу кои и прашааето за образованието во Битолско. За последново се искажал прочелникот Jaнкyловски ко] истакнал дека било потребно да се вложат сите сили за прошируваае на образованието, дека биле преземени мерки да се поправат училиштата и дека требало да се помагаат учителите што биле испратени во селата. До присутните членови на Пленумот и присутните претседатели и секретари на општинските народноослободителни одбори од 15 битолски општини, Jaнкyловски упатил повик да се преземат сите мерки да се вратат назад сите украдени училишни матерщали од населението и да се поправат училиштата. Биде]ки во наскоро време ке се отвореле аналфабетски курсеви по селата, Jaнкy-ловски укажал колку што е можно повеке да се извести населението за курсевите, сè со цел овие курсеви помасовно да бидат посетени. Taj посочил дека доста учители биле испратени во селата од битолската околща. Во дискусщата што уследила потоа, претседателот на Бачката општина, Панде ^зцевски, предложил освен аналфабетските курсеви да се отворат и курсеви за земрделски училишта (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 26-27).
^ставата во основните училишта од I до IV одделение во Битолско започнала во учебната 1944/1945 година (Крстевски-Кошка и др. ред., 1985: 130). Во почетокот на ]ануари 1945 година, во Битолско ра-ботеле 67 основни училишта во кои биле опфатени 7 687 ученици. Во 57 основни училишта наставата се изведувала на македонски наставен ]азик. Основни училишта биле отворени и за националностите кои жи-вееле во Битолско. Ha турски наставен ]азик биле отворени училиштата во селата Лажец, Црнец и Tрновци со вкупно запишани 56 ученици. Основни училишта на албански наставен ]азик биле отворени во села-
та Лера, Суводол и Трново со вкупно запишани 82 ученици ^урукова, 2003: 58).
За организирааето на културата и културното издигнуваае на на-селението во битолскиот кра] соодветно на тогашните околности било одговорно културно-просветното одделение при просветниот оддел на Битолскиот областен НОО. На 23 декември 1944 година просветниот оддел му доставил еден извешта] на надлежното Поверенство за просвета при Президиумот на АСНОМ. Во извешта]от бил направен осврт за активностите на културно поле во Битола и Битолската област11 во ноември и декември 1944 година.
Активноста на културно-просветното одделение во периодот од за-почнувааето на неговата работа до 23 декември 1944 година била поделена на две фази: I фаза како одделение на информациониот оддел при Битолскиот областен НОО од 5 ноември до 14 декември 1944 година, и II фаза од реорганизацщата на информациониот оддел и неговото преми-нуваае во просветниот оддел од 14 до 23 декември 1944 година. За сето тоа време, на културно поле во Битола и во Битолската област биле орга-низирани и спроведени следниве активности. На 7 ноември 1944 година во Битола се одржал голем народен митинг во чест на гостите од Прези-диумот на АСНОМ, Главниот штаб на НОВ и ПОМ и делегатите на Вр-ховниот штаб на Народноослободителната во]ска на Jугославиjа. По то] повод била одржана приредба на ко]а биле изведени: скечот „Балада на Гварде]ското знаме", неколку рецитации и се пееле македонски народни и руски песни (Крстевски и др. ред., 1984: 158). На 7 декември 1944 година се одржала литературно-музичка вечер, а собраниот приход и бил предаден на Првата еге]ска македонска народноослободителна ударна бригада. На оваа манифестацща говор одржал референтот на култур-
11 Со решение на Президиумот на АСНОМ од 6 август 1944 година, територщата на Македонща административно била поделена на 4 области: Скопска, Битолска, Штипска и Кичевско-Дебарска. Во Битолската област влегувале следниве градови со нивните околии: Битола, Прилеп, Охрид, Струга, Ресен, Крушево и Кавадарци. Оваа поделба била изменета со решение на Президиумот на АСНОМ од 21 октомври 1944 година. Територщата на Македонща била поделена на 3 области: Скопска, Битолска и Штипска. Со новата територи)ална промена, кон Битолската област биле придодадени Бродската и Галичката околща. Оваа административно-територи)ална поделба се задржала до 22 ]ануари 1945 година кога со решение на Президиумот на АСНОМ биле укинати областите, а со тоа и Битолскиот областен НОО. На нивно место биле формирани окрузи со окружни народноослободителни одбори, но, со друга територщална надлежност.
но-просветното одделение, Горги Цаца,12 ко] покра] другото, говорел и за културно-просветните задачи што биле поставени пред македонскиот народ, а особено пред македонската интелигенцща. Бил упатен повик за неуморна работа и безрезервна служба при изградбата на македонската држава во рамките на новата Jугославиjа. Потоа следела програма со-ставена од рецитации избрани од спевовите „Партизани и робии", руски романси и македонски народни песни, скечот „Одговор на Македонща и поробена Европа на Германща" и „Врапче". Следниот ден, во чест на Димитар Влахов13 била одржана приредба на ш]а биле изведени рецитации од спевот „Партизани" од Венко Марковски, неколку македонски народни песни, хорската рецитацща „Поранил Гоце" и скечот „Степан под окупаторот". Театарско-музичката група на културно-просветното одделение на Битолскиот областей НОО, на 15 ноември 1944 година во салата на гимназщата на Охрид извела приредба со разнообразна програма од ш]ашто дел бил и скечот „Горе Магаревски".14 Истата програма била претставена во Струга и во струшкото село Вевчани (Крстевски и др. ред., 1984: 158-159).
По извршената реорганизцща на информациониот оддел на 14 де-кември 1944 година и потпага]ки под просветниот оддел на Битолскиот областен НОО, културно-просветното одделение ]а продолжило сво]ата активност. Во таа смисла, на 18 декември, одделението приредило ли-тературно-музичка вечер и приходот бил наменет за зимската помош во Битола. Вечерта биле претставени драмата во еден чин на Бранислав Ну-шик „Тугинче", скечот „Четворица Руси", музичките слики „Е ухнщем" и „12 разбо]ника", како и неколку рецитации и македонски народни песни. Следниот ден била организирана истата програма. На 21 декември се одржала прослава на роденденот на маршалот Сталин15 ш^ашто била поделена на свечен и забавен дел. Во однос на идното де]ствувашг на кул-турно-просветното одделение се сметало да бидат одржани предавала
12 Горги Цаца (Битола, 15. IX 1920 - Скоп|е, 14. X 2006), правник, државник и универзитетски професор. Професор по Уставно право на Правниот факултет во Битола (1980-1988), член на Извршниот совет на СР Македонща (1971-1974), секретар за правосудството на СР Македонща (1978-1982), претседател на Правниот совет на СФРJ (1981-1985) и судила на Уставниот суд на СР Македонща (1983-1990).
13 Димитар Влахов (Кукуш, 8. XI 1878 - Белград, 7. VI 1953), македонски револуционерен, културно-национален и општествено-политички деец, економист, публицист и државник.
14 На 14 ноември 1944 година, група македонски артисти, организирани во полупрофесионалниот ансамбл „Кочо Рацин" во Битола, на македонски ]азик ]а извеле едночинката „Горе Магаревски", од писателот Владо Малевски. Со тоа било означено рагааето на Народниот театар во Битола (Ачкоска, 2001: 21).
15 Jосиф Висарионович (Гори, Тифлиска губернща, 21. XII 1879 - Москва, 5. III 1953), претседател на Советскиот Со]уз и генерален секретар на СКП (б) од април 1922 година, од 1925 година член на Извршниот одбор на Коминтерната.
од научен, културен, нросветен и друг карактер, да се организира граган-ски xор составен од ослободените лица од мобилизация, да се снроведе редовна театарско-музичка активност во Битола и Битолската област и друго (Kрcтeвcки и др. ред., 19S4: 159-160).
Од досега кажаното се заклучува дека нри новоената изградба на македонската држава власта нрезела мерки за издигааето и ширеаето на образовното и културното ниво на населението. Во таквите насщува&а и во многу тешки услови карактеристични за нериодот но во]ната, и во Битола и Битолско се нристанило кон реализацщата на таквите нроцеси. Сите тие нреземени и остварени ностанки претставувале основа за на-тамошно образование и нодготвуваае на генерациите да се вклучат во ноинтензивниот и друг нодем на македонската држава.
Обjавени извори:
^стенски и др. ред. 19S4. Зборник на одбрани документи за истори/'ата на Битола и Битолско 1941 — 1945, Том I, Документи за создаватето и разво]от на органите на народната власт во Битола и Битолско 1944 —1945, Книга 1, Битолски областен народноослободителен одбор 1944. Историски aрxив-Битолa - Општински одбор на СЗБ од НОВ-Битола: Битола.
Kрcтeвcки-Kошкa и др. ред. 19S5. Зборник на одбрани документи за истори]ата на Битола и Битолско 1941 — 1945, Том I, Документи за создаватето и разво]от на органите на народната власт во Битола и Битолско 1944 — 1945, Книга 2, Битолски околиски народноослободителен одбор 1944 - 1945, Градски народноослободителен одбор 1944 - 1945. Историски aрxив-Битолa - Општински одбор на СЗБ од НОВ-Битола: Битола. Христов А. T. - Ъ)доровски. M. ред. 1964. Зборник на документи од
Антифашистичкото собрание на народното ослободувате на Македони]а (АСНОМ). Институт за национална исторща: Скоще.
Литература:
Ачкоска. Виолета. 2013. Велес и Велешко 1944-1991. Maкaвej: Скоще. Ачкоска. Виолета. 2001. Македони/'а во]угословенската федераци/'а
29.11.1943 - 8.9.1991 (хронологща). Институт за национална исторща: Скоще.
Вел]ановски. Новица. 1992. Административно-централистичкиот период во државноправниот развоj на Македони]а (1945-1953). Институт за национална исторща: Скоще. Вел]ановски. Новица. 2004. Меfународниоm одглас на АСНОМ и македонската
државност. Институт за национална исторща - Реклам ЕН-ЕС: Скоще. Димовски Горги и др. ред. 1965. Гимнази/'ално образование во Битола. Гимназща
,^осин Броз-THTO" - Битола: Битола. Jyрyк0вa. Нада. 2003. Културно-просветни по]ави и процеси во Македони/'а (1944-1953). Институт за национална исторща: Скоще.
Jурук0ва. Нада. 1990. Основното воспитание и образование воМакедони]а (1944-1950). Институт за национална исторща: Скоще.
Кантарциев. Ристо. 2002. Истори/а на образованието и просветата во Македонща. Просветно дело АД: Скоще.
Лазаров. Лазар. 1979. Општествено-политичките организации во обновата и изградбата на НР Македонща 1944-1948. Институт за национална исторща: Скоще.
Спирова Викторща и др. ред. 1995. 50 години настава на македонски]азик. Гимназща „Досип Броз-Тито" - Битола: Битола.
Танковски Горги и др. ред. 1990. Воспитанието и образованието во Битола: разво] и перспективи: зборник на матери/али од одржаниот собир на 1 и 2]уни 1989 година во Битола. Друштво за наука и уметност - Битола: Битола.
