CC BY
5прегледен труд
УДК 929 Тра]чев, Г.
ГЕОРГИ TPAJ4EB КАКО ПРОСВЕТЕН ДЕЕЦ, КНИЖЕВНИК И
ПУБЛИЦИСТ
Славчо Ковилоски
Институт за македонска литература, Универзитет „ Св. Кирил и Методы] ", Скоп]е, Македони]а
Клучни зборови: Георги Тра]чев, весници, списанща, учител, книжевник, публицист, Прилеп, Мариово, Преспа, Мщаци
Резиме: Георги Тра]чев бил истакнат македонски просветен деец, книжевник и публицист. Автор е на голем бро] статии об]авувани во тогашните весници и списанща. Со публицистичка де]ност се занимавал преку 40 години. Покренал „Македонска библиотека" во ко]а об]авил 13 книги со научно-истражувачки и патописен карактер. Некои од неговите дела претставуваат главен извор за исторщата на западните делови на Македонща.
Key words: Georgi Trajchev, newspapers, magazines, teacher, writer, publicist, Prilep, Mariovo, Prespa, Mijaks
Summary: Georgi Trajchev (1869-1945) was a prominent educator, writer and publicist from Macedonia. He was the author of numerous articles published in newspapers and magazines of that period. He founded „Macedonian library" in which he published 13 books with scientific research and travel literature features. Some of his works are the main source for the history of the western parts of Macedonia.
Георги Тра]чев e eден од многуте прилепчани кои со своето творештво оставиле белег во нашата култура и исторща. Дел од неговите книги и статии, об]авени во периодиката, се основен извор за темите поврзани со нашето револуционерно минато, училишното образование, со црковно-политичките прашааа или со природно-научната публицистика. Иако корпусот на негови дела опфака на]различни теми и сфери на интереси, неговиот животен пат и творештво досега не беа доволно проучувани, туку на]често неговото име се споменуваше само како библиографска одредница. Како една од причините за тоа (можеби и на_|голема) е неговата поврзаност со Егзархщата и неговиот конзервативизам. Сепак, без разлика на неговите политички определби и де^твувааа, многубро_|ните дела
произлезени од неговото перо укажуваат на неуморен автор, со широк спектар на познавала од повеке научни гранки. Токму затоа, нашето внимание ке го посветиме на неговото творештво кое опфака голем бро] трудови (монографии, статии, студии, репортажи и др.).
Накратко, ке наведеме неколку основни биографски податоци за Тра]чев. Роден бил во Прилеп, 1869-тата година. Основното образование го завршил во родниот град, а гимназща во Солун. Биде_|ки немал доволно матерщални средства, не можел да добие високо образование, но тоа не му пречело да се самообразува. По завршувааето на Солунската гимназща, на 26 ]уни 1889 година, во истата година добил учителско место во Богданци. Со започнувааето на учебната 1889/90 година, започнало и неговото учителствуваае, кое траело цели 40 години. По една учебна година помината во Богданци, учителствувал во Кавадарци, потоа во Прилеп, Скоще, Сер, До]ран, Неврокоп, Велес, повторно во Прилеп, Ресен, Дебар, Обрзацов Чифлик - покра] градот Русе, уште еднаш во Ресен и во Скоще и на_щосле во Софща. Тука и се пензионирал како учител, во IV Софиска прогимназща. Бил директор на училиштата во До]ран, Неврокоп, во Велес и во Прилеп. По Уриетот (1908), ]а извршувал и должноста училиштен инспектор (Трайчев, 1930: III). Во мегувреме, станал член на ТМОРО (1896), но не учествувал директно во четничкото движете, ниту во Илинденското востание. Тогаш ги добил псевдонимите Вестителов и Г. Ма_|ков (Николов, 1999: 23, 25). За време на неговото повторно учителствуваае во родниот град (1907/08 и 1908/09), бил избран за претседател на прилепскиот околиски комитет. По балканските во_|ни бил принуден да замине во Бугарща. Кратко по во_|ната, се вратил во Македонща, а по Првата светска во_|на засекогаш емигрирал во Софща, каде што и починал, во 1945 година.
Со оглед на тоа што станува збор за еден, како што навел самиот Тра]чев, огромен опус од преку 300 книжевно-историски дела (Трайчев, 1942: 6), ке се задржиме само на оние негови творби за коишто сметаме дека треба да бидат малку подетално претставени. Нив ке ги определиме и жанровски. Така, делата на Тра]чев можеме да ги категоризираме во 9 групи: „Етнографща и географща", „Црковно-училишно дело и Педагогика", „Исторща и археологща", „Природо-научни", „Општествени и политички прашааа", „Српската пропаганда", „Револуционерното дело", „Спомени" и книгите од „Македонска библиотека". Тра]чев об]авил и еден албум со фотографии за Бигорскиот манастир „Бигорски манастир Свети Jован
Претеча" („Бигорски монастир Cвети Иван Предтеча") со 16 фотографии од манастирот Cв. Jовaн Бигорски и од неговата околина, не вклучува]ки ja насловната страница. Издавааето на aлбyмот не е датирано.
Иajмногy од текстовите од раните години на Tрajчев можат да се на_|дат во категорщата „Етнографща и географща", каде што дал описи на македонски села, на градови и на езера и во „Црковно-училишно дело и Педагогика", каде што се осврнал на положбата на македонските црковни општини и на учебното дело во Македонща. Во подоцнежните години, особено по Првата светска во_|на, Tрajчев на]многу внимание им посветил на статиите од „Општествено-политички прашааа", како и на „Револуционерното дело". Иа]малку текстови има за „Cрпскaтa пропаганда", прикази од „Исторщата и археологщата" и „Природо-научни" прилози. Во посебна категорща спагаат неговите спомени: „Cпомени од моето 40-годишно учителствуваае (1889-1929)" од 1930 година и „^помени од мо_|от 50-годишен ]убиле] (1891-1941)" од 1942 година.
^оред статистиката што самиот ja водел, Tрajчев об]авил прилози во дури 31 весник. Иа]многу соработувал со „Вести" (40 прилози), „Македонща" (39 прилози), „Илинден" и „Мир", со по 21 прилог, „Иовини" и „Право" со по 20 прилози, „Иезависмост" (18 прилози), а со по неколку свои об]ави е застапен и на станиците на „Родина", „Иароден страж", „Днес", „Учителски глас" итн. Огатии об]авувал и во 9 списанща: „Отец Па_|сщ" (12 прилози), „Прилеп пред 100 г." и „Македонща" со 8 прилози, „Родина" и „Училишен преглед" со 6 прилози, „Огниште" (2 прилога) и со по 1 прилог во „Икономическо д-во", „Б'лгарска мис'л" и „Естествознание и географща". Tребa да се забележи дека сите негови статии, кои временски се сместени во XIX век, биле об]авени во весникот „Иовини". И уште нешто: то] во своите „^помени" од 50-годишното учителствуваае тврди дека об]авил 20 статии во ово] весник, но при пребарувааето успеавме да евидентираме само 15 текстови потпишани од него. Доколку навистина об]авил 20 текста, тогаш то] тоа морал да го направи об]авува]ки под псевдоним или како што било често и без потпис. Истото се однесува и на весникот „Вести", со 31 регистриран текст, наспроти пишувааето на Tрajчев за 40 об]авени статии ^райчев, 1942: 6). И останатите понудени бро_|ки од Tрajчев за бро_|от на об]ави во весниците и во списанщата треба да се земат со резерва.
Во посебна категорща можат да се сместат неговите книги об]авувани од 1923 година, кога ]а подготвил едицщата „Македонска библиотека". Во оваа едицща об]авил вкупно 13 книги на разни теми. То] бил издавач, автор и се грижел за нивниот пласман. Броевите на неговите изданща во „Македонска библиотека" се следните: No. 1 „Мариово" (по два месеци и второ издание, а во 1942 година и трето неизменето издание); No. 2 „До]ран и неговото езеро"; No. 3 „Преспа"; No. 4 „Преспанското езеро"; No. 5 „Старини од Преспа"; No. 6 „Град Прилеп"; No. 7 „Принос кон исторщата на револуционерното дело во Македонща (Прилепско)"; No. 8 „Духовните качества на македонските бугари"; No. 9 француско издание на истата книга („Les gualites Spirituelles des bulgares de Macedoine"); No. 10 „Спомени од моето 40 годишно учителство"; No. 11 „Манастирите во Македонща" и No. 12 „Книга за Мщаците". Во рамките на библиотеката влегува и книгата „Спомени од мо]от 50 годишен ]убиле] (1891-1941)", иако не е регистрирана во пописот што самиот Тра]чев го направил (Трайчев, 1942: 4). Првите книги од оваа библиотека биле брошури кои биле добро прифатени, но многумина му укажувале да се зафати со пишуваае на поголеми книги, за што требало и „поопширна работа". Како што самиот забележал, то] ги прифатил тие сугестии и напишал „пообемни трудови" (Трайчев, 1942: 4). Првата поголема книга од оваа библиотека е „Град Прилеп", во 1925 година. Книгата содржи 376 страници, а на кра]от е дадена и карта на прилепската околща ко]а ]а изработил самиот Тра]чев. Последните две книги од библиотеката се исто така обемни. „Манастирите во Македонща" е издадена во 1933 година и има 256 страници. „Книга за Мщаците" е об]авена во 1941 година. Таа, исто така, има 256 страници. Овие книги и на]многу го заслужуваат вниманието на читателите и на нив ке обрнеме поголемо внимание подолу во текстот.
Првиот об]авен текст на Тра]чев датира две години од назначувааето за учител во Богданци во 1889/90 година и е поврзан токму со ова населено место. Станува збор за патописот „Опис на село Богданци (Гевгелиско)", об]авен во весникот „Новини", 1891 година, бро] 20. Истата година, во истиот весник, во бро] 43, го об]авил и патописот „Опис на град Кавадарци (Тиквешко)".Тоа се првите два об]авени текстови на Георги Тра]чев во „Новини", весник ко] на извесен начин го промовирал него како автор и му дозволувал на неговите страници да об]авува други текстови. Во истиот весник, во 90-тите години на XIX век, ги об]авил и патописните репортажи за
селата Ореовец и Крстец (1894, бр. 35), за Дутли (Серско) (1898, бр. 83), за Кулискиот манастир (Серско) (1899, бр. 95), потоа статиите за црковно-училишното дело „Прилепското неделно училиште и неговата библиотека" (1893, бр. 74), „По изборот на црковно-училишната општина" (1894, бр. 35) и во 1895 година: „Татковинска географща од В. К'нчов (рецензща)" во бр. 27, „Неколку збора за Природната исторща и ползата од училишните кабинети" во бр. 28 и „За неуспехот на некои предмети во класните училишта" во бр. 29. Од об]авите во XIX век е и историско-археолошката студща „По прашааето за светите Седмочисленици" (1894, бр. 6), а од природно-научните текстови „Кон терминологщата на бугарската фауна", об]авени во броевите 62, 69 и 70, од 1899 година. Сите останати дела се датирани по 1900 година, односно во XX век.
Еден од на]убавите македонски патописи во XIX век е дело токму на Георги Тра]чев. Станува збор за патописот „Една прошетка до с. Дутли (Серско)" (Трайчев, 1897: брой 83, 2-3). Како што самиот наведува на почетокот од патописот, то] од поодамна имал намера да на]де некое местенце за да може да излезе од „задушливата Серска атомсфера". Заедно со неговиот прщател А. Н-в, штом пукнала зората, на 19 ]ули, во недела, тргнале пеш за Дутли, село оддалечено 2 часа од Сер. Описот на природата, на патот, на селската црква, посетата на некои селски куки, гостопримството, ]азикот на селаните, е направен одлично, што доведува до констатацщата дека Тра]чев е мошне успешен патописец.: То] се користи со чист и ]асен ]азик, не се задржува премногу на еден настан, а то] стил не му дозволува на читателот да ja изгуби концентрацщата при читааето. Настаните што ги опишува се интересни, содржински исполнети со информации и пред сè - живописни.
Од големиот бро] испратени дописки, рецензии и статии, во весниците, ке се задржиме на неколку кои сметаме дека се особено значащи за книжевната де]ност на Тра]чев и кои, истовремено, ги покажуваат интелектуалните капацитети и ставови на нивниот автор. Поради бро]носта и долгиот период на об]авуваае матери]али, ке се задржиме само на три текста, об]авени во 1895 година, во весникот „Новини".
Првата статща е насловена како „Причините за слабиот успех по некои предмети", об]авена во бро] 29, од 3 ]ануари (Трайчев, 1895: бр. 29, 1-2). Во неа, Тра]чев посочил училишта и учители ка] кои се забележувал слаб успех и мерките кои требало да се преземат за
подобруваае на истиот. Иако, како што самиот пишува во неговите „^помени" од 40-годишното учителствуваае, „статщата ми беше сосема безнападна и невина, биде]ки не сум имал за цел да прекорувам, напагам и клеветам некого ]авно" (Tрaйчев, 1930: 15), ситуацщата ескалирала до отворен конфликт, на]прво во училиштето во кое предавал Tрajчев, а потоа и во еснафската средина. Девет негови колеги поставиле ултиматум во прилепската општина (да си оди или Tрajчев или тие ке си оделе). Бил свикан вонреден состанок на ко] била разгледана статщата на Tрajчев. „Виновник" за новонастанатата состэдба во raja се нашло прилепското образование, на почетокот, не можел да се на]де, но по цел месец разгледуваае на случает, била донесена одлука Tрajчев да добие износ колку што требало да добие до крарт на учебната година и да го напушти прилепското училиште. Иабрзо по ова, од Егзархщата бил назначен за учител во Cкопjе, за учебната 1895/96 година. Димитар Димески ово] случа] го карактеризира како удар врз конзервативното крило во Прилеп, биде]ки под притисокот на младата учителска интелигенцща (Александар Хаци Панов, Tодор Cтaнков и др.), проегзархиските членови на прилепската општина поднеле оставки. Иивното место го зазеле групата учители од Прилепскиот револуционерен комитет на МРО (Димески, 1982: 191).
Во Cкопjе (6 декември) го напишал текстот „^ат^ви^^ географща од В. К'нчов (рецензща)", об]авен во бро] 27 од 22 декември Крайнев, 1895: бр. 27, 2). Како што кажува самиот наслов на текстот, станува збор за рецензща на учебникот „Taтковинскa географща" од Васил К'нчов, наменет за учителите од основните училишта. Разгледувааето на учебникот, Tрajчев го започнал со забелешка за грешка во истакнуваае на бро]от на страници (120) на корицата, наместо 109 колку што, всушност, имала книгата. ^пак, освен ситните грешки кои не биле толку важни и не ja „збркувале смислата" на речениците, оценката raja Tрajчев ja дал, била позитивна.
ja препорачал книгата не само на учителите и учениците туку и на сите оние кои сакале да се запознаат со географщата на своjaтa земja. Оваа позитивна рецензща на Tрajчев придонела уште повеке да се зголеми угледот на К'нчов, истакнат просветен работник на Егзархщата. Веке во следниот броj (28) бил обjaвен уште еден негов поголем текст „Иеколку збора за Исторща на природата и ползата од училишни кабинети" ^райчев, 1895: бр. 28, 2-3). Tрajчев укажал на потребата на посебно подготвен наставен кадар щшто требало да го
предава предметот Истори/а на природата. Во рамките на ово] предмет се изучувале зоологщата, ботаниката и минерологщата, но поради тоа што не била определена методологщата на предаваае, немало соодветни предавачи, како и немааето на соодветни училишни кабинети, успехот бил сосем слаб. Тра]чев, со иронща, запишал: „ми се чини дека има богослови и филолози кои предаваат Исторща на природата. Во таков случай учениците ке имаат познавала од Ист. на природата толку, колку ]ас од Астрономща". То] препорачува на препарателот од Солунската машка гимназща, Jyлиjaн Шумлански, да му се овозможи да ги посети училиштата во Битола, Скоще, во Сер, во Одрин и на тамошните учители по ово] предмет да им ги даде потребните упатства за предаваае. Како и во претходните статии и во оваа Тра]чев пишувал лесно, разбирливо и со поента.
Едицщата „Македонска библиотека", чщ покренувач бил самиот Тра]чев, како што споменавме е сочинета од 12 книги (11 авторски дела и 1 превод на француски ]азик). Библиотеката, главно, се однесува на описи, односно на претставуваае на одредени краишта од Македонща: Преспа и Преспанското Езеро, До]ран и До]ранското Езеро, Мариово итн. Дека станува збор за репортажи, покра] малиот бро] на страници (31 за Мариово, 32 за Преспанското Езеро), може да се утврди и од стилот на пишуваае на Тра]чев. Пишува]ки за Мариово, то] забележал: „со еден збор, колку измачен да се чувствува патникот, седнат на своето добиче, патува^и цели 10-12 часа зем]ен пат за да стигне некое кра]но село (Витолишта, Полчишта, Врбско или Живово), толку во душата чувствува наслада кога ке види, на]после, по сите пречки, дека се наога во царството на 'вечно зелениот бор' -прибежиште на мечката... дивата коза, фазанот, срната и други диви sверови" (Трайчев, 1923: 6). За Преспанското Езеро и за неговата околина запишал: „на секо] чекор се сретнуваат плодни дрв]а. Има бадеми, смокви, ]аболки, круши. А пак лозите од островот даваат, според селаните, толку убаво вино, какво што нема во то] кра]" (Трайчев, 1924: 7). Брошурите немаат научен карактер, освен кратките историски податоци за областите за кои пишувал. Како што претходно споменавме, тие се повеке репортажи, патописни белешки или документарна литература.
Она што е за издво]уваае во книгите од оваа библиотека се: „Град Прилеп", „Манастирите во Македонща" и „Книга за Мщаците". Станува збор за дела исполнети со статистика (години, имиаа), но и со нагласуваае на историските причинско-последични врски.
„Град Прилеп" е на]знача]ната книга ща ]а напишал Георги Тра]чев. Таа и денес се користи како главен извор за исторщата на градот, во периодот на XIX век, односно од преродбата, па се до балканските во]ни. Македонската историографща многу се ползува од неа, но во неа матерщали за истражуваае можат да на]дат и македонската лингвистика и фолклор. Во „Град Прилеп" се дадени информации за прилепските манастири, односно за црковната исторща, претставени со кратки биографии се главните ликови на прилепската и на македонската преродба и просвета, училишното дело со своите келщни, машки и женски училишта, разворт на ослободителното движете, пред и по формирааето на МРО и, воопшто, исторщата на градот, биографски податоци за на]познатите прилепски револуционери, настани од црковниот, училишниот, револуционерниот и од секо]дневниот живот на прилепчани, поглаце за карактерните црти на прилепчани, посебно поглав]е за прилепскиот говор, за носиите и за разни обичаи, патни соопштенща, информации за секое прилепско село поединечно (местоположба, бро] на жители и куки, училишта), за климата, растителниот свет, за топографщата итн.
Интересен е фактот што во монографщата „Град Прилеп" е вградена или извлечена друга книга: „Принос кон исторщата на револуционерното дело во Македонща (Прилепско)" (двете книги се издадени во 1925 година). Се чини Тра]чев направил добар потег со тоа што револуционерното движете во Прилеп и прилепско го обработил и го вметнал во монографщата „Град Прилеп", а истовремено тоа го презентирал и како одделна книга од 112 страници во делото „Принос кон исторщата на револуционерното дело во Македонща (Прилепско)". На то] начин, дал акцент на создавааето на околискиот комитет на МРО во Прилеп, на неговите активности, биографиите на на]истакнатите револуционери, на разни настани поврзани со ослободителното движете и др.
Монографщата „Манастирите во Македонща" претставува своевиден попис на, како што кажува и самиот наслов, манастирите во Македонща. Тра]чев дал исклучителен придонес во опишувааето и во претставувааето на македонските манастири од Охридската, од Скопската, Дебарската, Пелагониската, Струмичката, Велешката, Серската, Неврокопската, Воденската, Костурската, Леринската, Солунската, Кукушката и од Драмската епархща, како и на Светогорските манастири. Посебно поглав]е издвоил за борбата со пропагандите за владеете на манастирите. Во книгата се сместени 48
фотографии и една карта на Македонща со манастирите и со Света Гора. Во сеща епархща ги презентирал околиите во чии рамки имало манастири. Така, на пример, на]многу манастири регистрирал на територщата на Скопската епархща, дури 34. Тие биле распоредени во тетовската околща, во кумановската, паланечката, кратовската, кочанската, во скопската и во штипската околща. Охридската епархща е застапена со 25 манастири, кои се наогале на териториите на охридската околща, струшката, преспанската, на ресенската околща, во леринско, Гават-Кол и Демир-Хисар. „Манастирите во Македонща" е книга raja сведочи за богатата духовна култура на Македонците од трите дела на Македонща.
Претпоследната книга од „Македонската библиотека", raja накратко ке ja разгледаме, всушност, е последната книга со истражувааа на Тра]чев. Насловена како „Книга за Мщаците", слично како и монографщата „Град Прилеп", нуди мноштво информации, ово] пат за Мщачщата. Претендира]ки на сеопфатност, на завршена целина, методологщата на работа на „Книгата за Мщаците" е идентична со онаа на „Град Прилеп": во краткиот предговор, на две странички биле претставени целите и задачите кои авторот си ги поставил истражува]ки и об]авува]ки ja книгата; под предговорот следува користената литература, а потоа се дадени податоци за исторщата на Мщачщата, за манастирот Св. Jовaн Бигорски, за преродбата, за учебното и за револуционерното дело, за мщачката носща, обичаите, за карактерните црти на Мщаците, патни соопштенща итн. На кра_|от е дадена и една карта на Реканската област од Тра]чев. То], како училиштен инспектор во дебарската епархща, се запознал со Мщаците и впечатоците решил да ги преточи во книга. За тешкотиите во подготовката на ово] труд самиот запишал: „Темата raja ja бев избрал не беше лесна. Многу оскудна или скоро никаква литература немаше на лице за Мщаците. Тоа што има пишувано за нив, тоа се повеке белешки за нивниот ]азик, за нивната носща и за некои обичаи. Ниту еден збор, инаку, не на]дов запишан ка] нас за да се знае..." (Трайчев, 1941: III).
Трите презентирани монографии на Тра]чев, заедно со неговите помали книгички (брошури), претставуваат една целина за географщата и за исторщата на западномакедонските предели. Долги години, то] учителствувал таму. Навистина, Тра]чев како учител на]долго се задржал во Сер, цели 5 учебни години и, се разбира, имал голема можност да го истражи Сер и серската околи]а и матерщалите
од истражувааето да ги об]ави во монографща, но западна Македонща му била поблиска: и по говорот и по обичаите и по начинот на живееае - секако.
На кра]от, да ги споменеме двата регистрирани спомени од работата на Тра]чев како учител „Спомени од моето 40 годишно учителство (1889-1929)", од 1930 година и „Спомени од мо]от 50 годишен ]убиле] (1891-1941)", од 1942 година. Всушност, спомен во вистинска смисла на зборот е само изданието од 1930 година, излезено по повод неговото 40-годишно учителствуваае. Спомените од 1942 година, на 16 страници, претставуваат своевиден документ за доагааето на Тра]чев во Прилеп, на 23 ма], 1942 година, кога била организирана трибина во негова чест. Во изданието е дадена табела на бро]от на об]авени трудови на Тра]чев, 7 фотографии од чествувааето на ]убиле]от и неколку извадоци од дневниот печат, поврзани со информации за Тра]чев. Од друга страна, пак, „Спомените од моето 40 годишно учителство (1889-1929)", на 137 страници, даваат вистински увид во животот и во работата на Тра]чев. Покра] голем бро] податоци за училишното дело во Македонща (со статистички податоци за училиштата, учителите и за учениците, во сите места, каде што работел Тра]чев), тие можат да послужат и како извор за информации за револуционерното движете во Македонща.
Георги Тра]чев импонира со своето енциклопедиско знаеае. Од таа поповна точка, то] и настапува: на читателот да му обезбеди што повеке, макар и пократки, информации на темата ща ]а обработува. Самиот цртал карти, правел табели со статистики за бро] на училишта, на ученици и ученички, на учители и учителки, за селата и нивните жители, за бро]от на куките и сл. Може да се забележи дека Тра]чев многу ]а сакал статистиката и честопати се користел со неа. Користе]ки ги неговите зборови од рецензщата на „Татковинската географща" на Васил К'нчов и тука можат да се на]дат неточности, но тие не влщаат премногу на севкупната слика за истражувачката работа на Тра]чев. Сепак, отфрлува]ки ги неговите суб]ективности, се на се, Тра]чев добро си ги сработувал зададените задачи.
Литература:
Димески, Димитар. 1982. Македонското националноослободително движепе во Битолскиот вилает (1893-1903), второ издание. Студентски збор, Скоп|е.
Николов, Борис. 1999. ВМОРО - псевдоними и шифри 1893-1934. Звезди, София.
Трайчев, Георги. 1895. „Книжнина: Отечествена география отъ В. Кжнчов (рецензия)". Новини, бр. 27, 2.
Трайчев, Георги. 1895. ,Д0колку думи върху Естетствената История и ползата отъ училищните кабинети". Новини, бр. 28, 2-3.
Трайчев, Георги. 1895. „Н0колку думи върху неусп-Ьха по н0кои предмети въ класнит0 училища и мерките против него". Новини, брой 29, 1-2.
Трайчев, Георги. 1897. „Една расходка до с. Дутли (С0рско)". Новини, брой 83.
Трайчев, Георги. 1923. Мариово. София.
Трайчев, Георги. 1924. Преспанското езеро. София.
Трайчев, Георги. 1930. Спомени отъ моето 40 годишно учителство (18891929 г.). Печатница П. Глушковъ, София.
Трайчевъ, Георги. 1925. ГрадъПрил0п. София.
Трайчевъ, Георги. 1925. Приносъ къмъ историята на революционното д0ло въ Македония (Прилепско). София.
Трайчевъ, Георги. 1933. Манастирит0въМакедония. София.
Трайчевъ, Георги. 1941. Книга за Мияцит0. София.
Трайчевъ, Георги. 1942. Спомени отъ 50-годишниятъ ми юбилеи (1891-1941). София.
