CC BY
10прегледен труд
UDK:39:78(497.17)
ФЕСТИВАЛОТ НА ИЗВОРНИ ПЕСНИ И ИНСТРУМЕНТИ „ПЕЦЕ АТАНАСОСКИ" ВО СОВРЕМЕНАТА МАКЕДОНСКА
КУЛТУРА
Наташа Диденко
Државен музичко-балетски училиштен центар „Или/а Николовски Лу]", Македони]а
Key words: Macedonian folklore, contemporary culture, folk artist, festival, bagpipe
Summary: The research is an attempt for first comprehensive presentation of the "International Festival of folk songs and instruments Pece Atanasoski" and his role in the modern Macedonian culture. The history of this cultural manifestation will be proceeded through the memory and documentation for its development and activity, as an important part of the Macedonian cultural history.
Клучни зборови: изворно народно творештво, современа култура, народен уметник, фестивал, га]да.
Резиме: Истражувааето претставува обид за прво сеопфатно претставуваае на „Интернационалист фестивал на изворни песни и инструменти Пеце Атанасоски" и неговата улога во современата македонска култура. Исторщата на оваа културна манифестацща ]а проследуваме преку секавааа и документацща за разво] и де]ност, како значаен дел од македонската културна исторща.
Секо] народ има сво] систем на вредности, односно специфични и карактеристични обележ]а, верувааа, обичаи. И македонскиот народ, според сопствениот систем на вредности и како израз на неговото внатрешно сжуува&е, се разликува и се издво]ува во однос на другите народи. Долговековното ропство, со кое македонскиот народ се соочувал и живеел, придонело да создаде богато духовно и матерщално културно наследство и традицща. Притоа, ако под поимот традицща го подразираме пренесувааето на културните вредности што се ткаеле низ исторщата, тогаш таа ги подразбира усното,
поетското и прозното творештво, изворната народна музика, народните верува&а, обичаите, симболите, колоритните народни носии, традиционалното народно знае&е итн. Послана и тра]на жуава е фолклорот, а во македонскиот фолклор се вбро]уваат и архаичните песни што се пееле по руралните и градските средини, кои никнале во минатото и биле зачувани по пат на усното предава&е, врз кои немале влщание другите култури (Миронска-Христовска, 2005: стр. 258). Според Танас Вражиноски, македонскиот фолклор спага во оние области на културата, кои низ вековите ги конзервирале во себе благодатите на културата, кои имале и имаат во животот поголем бро] конкретни функции, со кои се задоволувале одредени потреби во секо]дневното живееае на човекот (Вражиновски, 1999: стр. 8-9). Оттука, ]а воочуваме несомнената улога на фолклорот како една значаща област за културно-националниот развиток на македонскиот народ.
Народниот творец во минатото, преку песната, орото, обичаите и другите форми на народното твореае, т.е преку нивните содржини, успеал да го овековечи сето она што било од непроценливо значе&е за секо]дневието. Традицщата како летопис на македонското живееае низ вековите претставува непосреден показ на естетското - уметничко умееае и веродосто]ните, документарни признаци на една врвна колективна уметност (Тодевски, Палчевски, 2013: стр. 7). Преку македонската народна песна, ко]а претставува олицвотворение на фолклорното народно творештво, македонскиот народ го претставувал значеаето на духовното и матерщалното наследство, кое е неизоставен дел од културниот идентитет и исторща на Македонща. Мегутоа, покра] народната песна, фолклорното изворно народно творештво е претставено и преку народните игри, ора, инструменти, богатите разновидни колоритни носии, преку кои се одразени различни историски, општествени, економски и културни настани.
Во право е големиот македонски поет Кочо Рацин ко] истакнува дека: „Песната на Македонка е нерина молитва, огледало на неjзината душа, неjзината воздишка", а тоа е така, затоа што „сето она што не можело да се каже, она што требало да се премолчи и сето она што морало да се преживее во себе, го нашло своето место во песната" (Рацин, 1966: стр. 255). Воедно, тука е и мислата на Константин Миладинов: „Народните песни се показалка на степенот од умственото развитие на народот и огледало на неговиот живот " (Китевски, 2002: стр. 5). Слични сознанща искажал и еден друг познавач на македонската народна песна, не]зин запишувач и афирматор - Jосиф Чешмециев, кортто ги истакнува значеаето на
народната песна и не]зината поврзаност со создавачот: „Во малиот свет на народната песна живее мокниот дух на создавачот неjзин -народот...Текстот и мелосот се рефлекси на народната душа". Натаму об]аснува: „И кога таа песна ке наjде одзвук во срцето и на другите, станува општо достоинство. Кога творбата на одделна личност е верно одразена во народната душа, песната добива право на живот, а самиот творец се губи зад неа. Така се рага народната песна". И заклучува кратко и ]асно: „Ние Македонците без песна, не можеме " (Саздов, 2004: стр. 210). То], на кра]от, констатира дека „ ние Македонците немаме пирамиди и матери/ални споменици, но има нешто кое ниту вековите, ниту природните стихии, ниту демонската рака на поробувачите не можеле да го разрушат. Таа нескротлива сила е излеана во единствениот паметник — народната песна, наjбогатото и наjценетото наследство што ни останало минатиот живот и културата на Македонецот зачувана и до денес" (Чешмеджиевъ, 1926: стр. 6).
Разво^т на институционалното собираше, чуваше и проучуваше на македонското фолклорно народно творештво започнува во периодот по Втората светска во]на, кога Македонща ]а конституира сво]ата државност. Покра] одржувашето на аналфабетските курсеви за описменуваше на народот, започнале да се формираат и фолклорни групи, ансамбли, културно-уметнички друштва, каде што народот, преку своите музичка активност и де]ност, ке придонесе кон зачувуваше на духовното, културното и матерщалното наследство, за кое со векови се борел, но и за понатамошно пренесуваше на наследените музички изворни традиции и обичаи на помладите генерации. Мегутоа, наколем придонес за зачувуваше и за афирмацща на културното наследство на Македонща, во периодот по ослободувашето на Македонща, придонеле фолклорните фестивали како значащи културни манифестации (Пенушлиски, 2004: стр. 113).
Почетоци на фестивалската традицща во Македонща и улогата на Пеце Атанасоски
По конституирашето на сво]а држава, Македонща доживеала разво] во сите домени на културниот живот. Скоро и да не постоело населено место без фолклорна група, ансамбл, културно-уметничко друштво, кои перманентно се претставувале пред своите средини и пошироко, збогатува]ки го културно-забавниот живот. Мегутоа, фолклорниот аматеризам, сво]ата на]голема валоризацща и верификацща во Македонща ]а добил во 1947 година, со
востановува&ето на првите републички фестивали на народни игри, песни и инструменти, во Битола и Штип (Танчевски, 1995: стр.8). На фестивалот што се одржал во Битола, на 11 октомври 1947 година, земал учество и га]дацщата Пеце Атанасоски. По своето учество, рекол: „Големо задоволство е човек да се потсети на moj фестивал, кога се слушаа убавите македонски народни песни од Повардарие, Пирин, Егеj, Долна Преспа и Голо Брдо, чие ехо допираше до ушите и срцата на се^j Македонец и Македонка, а глетката jа надополнуваа убавите народни носии и везови. Битола во тие денови беше сцена за натпревар на народните ансамбли" (Соклевски, 2010: стр.8). Следната, 1948 година, од необ]асниви причини, двата фестивали биле укинати.
По укинувааето на фестивалите, сё до кра]от на шеесетите години, преовладувал негативен период за опсто]увааето, разво^т и де]носта на многубро]ните фолклорни групи, ансамбли, културно-уметнички друштва. Ваквите услови доведувале до исчезнува&е и до заборав на македонскиот изворен фолклор. Мегутоа, и покра] оваа состсуба во областа на народното творештво, не се преземале чекори за негово заштитува&е, биде]ки поголемиот дел од народната култура не бил воопшто регистриран, обработен, стручно-научно изанализиран, публикуван. Наместо да се преземат чекори за одржуваае и за збогатува&е на репертоарот на малобро]ните фолклорни ансамбли, групи и културно-уметнички друштва од градовите и селата, за зачувуваае на богатата фолклорна ризница, претставена преку автентичните интерпретации, на нивниот репертоар се поставувал фолклорот од другите ]угословенски републики, под влщание на некои кореографи и егзибиционисти од фолклорниот аматеризам (Танчевски, 1995: стр.9).
Ваквата новосоздадена состсуба, негативно влщаела врз разво]от на македонското орско и песножуно народно творештво и тоа доведувало до интерпретациски, кореографски, сценски и мелозвучни промени, коишто се одвивале низ континуиран процес. И покра] тоа што, во Републиката, не постоеле некои асоцщации за да ги спречат таквите тенденции и истиснувааето на автентичното македонско народно изворно творештво, сепак постоеле индивидуалци коишто и понатаму се стремеле кон зачувуваае и пренесуваае на автентичното македонско народно изворно творештво. Еден од таквите ретки индивидуалци бил народниот творец Пеце Атанасоски, ко] без разлика на времето, градот, местото, секогаш се трудел автентично да ]а претстави душата на македонскиот народ преку македонското изворно народно творештво.
Пеце Атанасоски е роден на 25 октомври 1926 година, во с. Долнени (во близина на Прилеп). Според сведоштвото на неговата керка Весна Атанасоска Вучик, „Пеце Атанасоски од раното детство, растел со звукот на изворните народни инструменти: зурлата, тапанот, гагата, односно со звукот и мелосот на народното изворно творештво. Повекето од мажите во неговата фамилща биле добри свирачи на кавал, шупелка или га]да, а самиот Пеце Атанасоски, научил да свири га]да на 8-9-годишна возраст, од постариот брат Цветан Jанковски" (Атанасовска, 2016, 2016).
Во неговиот кра], с. Долнени, присуството на гагата и изведбите од страна на га]дациите биле мошне распространети на различни домашни и верски свечености, прослави и празници. Пеце Атанасоски, од повозрасните газации, покра] тоа што учел и ги надградувал своите музички и техничко-изведувачки способности, то] научил и да го негува духот на га]дацщата како дел од народот, што на]многу придонесувало за зачувуваше на инструменталната, орската и вокалната изворна народна традицща.
Гагата како инструмент, на]често, сво]ата примена ]а наога како соло инструмент, па затоа и народниот уметник Пеце Атанасоски, во текот на целиот сво] живот, многу одговорно, совесно и сериозно ]а прифатил сво]ата примарна улога како га]дацща. Според сведоштвото на Весна А. Вучик: „биде]ки, животот во с. Долнени, во тоа време, бил доста тежок, а и неговото семе]ство немало можности да ги задоволи потребите на сите свои деца, Пеце Атанасоски, во 1948 година, заминува за Скоще и се вработува како секретар, во фабриката „Црвена sвезда". Мегутоа, сè уште, неговите л.убов, срце, душа и желба, биле наклонети кон фолклорното изворно народно творештво".
На 1 октомври 1952 година, то] се прщавува на аудицща, како играорец во тогашниот Државен ансамбл за народни песни и игри1. Како надарен играорец, преку орото, ]а положува аудицщата и за првпат започнува професионално да се занимава со фолклорот во редовите на Државниот ансамбл за народни песни и игри (Тодевски, 2004, стр. 15-16). Во првите години од востановувашето и де]носта на Државниот ансамбл за народни песни и игри, период во ко] и народниот уметник Пеце Атанасоски се вработил како играорец,
1 Државниот ансамбл за народни песни и игри е основан на 24 март 1949 година (Сто македонски години, 2004, стр. 432). Ансамблот го променил сво]от официален назив на
2 ]уни 1953 г. во „Ансамбл за народни песни и игри „Танец" (На истото место, стр. 450). Државниот ансамбл за народни песни и игри бил организиран според моделот на прочуениот московски ансамбл „Мо]сеев" (1937), на чща сцена за првпат била креирана „сценската народна игра" (Костадиновски, 2004, стр. 432).
започнало да се чувствува влщанието во менувааето и надградувааето на спецификите на македонското традиционално орско и песножуно народно творештво.
Свесни за важноста и значеаето на македонското традиционално орско и песножуно народно творештво, создавано од анонимниот генщ и покра] надградбите, тоа треба да зрачи со специфичностите на изразот. Творците на новите сценски содржини, во надградбите, го искажувале сиот сво] респект (Тодевски, Палчевски, 2013: стр. 3). Ваквиот приод во реализирааето на сценско-кореографските постановки придо-нел да се создаде автентична и препознатлива етнокореограф-ска школа во Државниот ансамбл за народни песни и игри (Тодевски, Палчевски, 2013: стр. 4). И покра] големите успеси и турнеи на Ансамблот, во зем]ата и во странство, Пеце Атанасоски бил поборник за зачувуваае на народното изворно творештво, онака како што го создал народот и како што се изведувало во минатото. То] останал во Државниот ансамбл за народни песни и игри „Танец" до втората половина на 1958 година, а потоа де]ствувал како самостоен естраден уметник (Тодевски, 2004: стр. 18-19).
Според сведоштвото на Весна А. Вучик, во 1962 година, Пеце Атанасоски, во соработка со етномузикологот Живко Фирфов2, го формирале „Оркестарот од изворни инструмента", каде што останува до своето пензионираае, во 1987 година. Додека, во 1968 година, то] добива покана да настапува на натпреварот за га]ди, во Ериче -Сицилща, на покана од етномузикологот д-р Иван Иванчан, од Загреб (Атанасовска, 2016). Во конкуренцща со 1800 газации од цел свет, на светскиот фестивал во Ериче, Пеце Атанасоски, со интерпретацща на македонското изворно народно творештво, ]а добил првата награда „Златната га]да" (Павловски, 2004: стр. 503).
2 Живко Фирфов, роден 1907 година, во Титов Велес. Како ученик во основно училиште започнува да учи елементарна теорща на музиката и виолина. Во 1927 година, заминува на студии во Музичкото училиште „Стеван Мокрааац". Во 1931 година, го завршува своето студираае. Уште од почеток, Фирфов се определува за народното музичко творештво, вклучува]ки ]а и народната кореографща (ДАРМ, Фонд. 1074, л. 1). Од 1949 година започнува да работи на организирааето на Државниот ансамбл за народни песни и ора, денешен „Танец", и станува негов прв уметнички раководител. Прв ги поставил основите и концепциите на музичката и кореографската уметност, со што придонел и за афирмацща на нашата народна култура. Кон кра]от на 1953-тата година, преминува во Фолклорниот институт како раководител на одделот за народна музика и кореографща, а извесно време бил и директор, до кра]от на 1965-тата година (На истото место, стр. 3-4). Како врвен стручаак во оваа област и културно-просветните заедници, му ]а доверуваат задачата да го активира музичкиот аматеризам во Републиката. То] организира музички фестивали и манифестации, ги подготвува културно-аматерските друштва за настап на овие музички манифестации во зем]ата и во странство (На истото место, стр. 6).
Покра] лубовта кон македонското тло, од каде што потекнува, двигатели за Пеце Атанасоски биле лубовта кон македонското народно изворно творештво и гагата. Така, по добивашето на наградата, то] добивал голем бро] покани за гостуваша во емисии, новинарски интерв]уа, но и за предаваше на македонското изворно творештво, ширум светот. Неговите теренски истражуваша, предаваша, правеле да биде радосен и весел од една страна, што има можност светот да го запознае со фолклорното изворно творештво кое македонскиот народ со векови го чувал, го негувал и го пренесувал од генерацща на генераци]а. Свесен бил за важноста и значешето на народното изворно творештво, преку кое се прикажуваат духовното, културно богатство и матерщалното наследство на македон-скиот народ. Но од друга страна пак, бил тажен, разочаран, затоа што бил свесен дека народното изворно творештво на македонското тло згаснува, односно ка] помладите генерации почнува да се ]авува во нов современ облик. Современиот облик на традиционалното песнопо]но и ороводно изворно творештво придонесувало за губеше на културната истори]а и идентитетот на македонскиот народ. Предводен од ваквата размисла, таа го поттикнува и го наведува Пеце Атанасоски да преземе чекори за зачувуваше на фолклорното изворно творештво кое ке ]а продолжи традицщата и во современите култура и општество. Така, првиот чекор го преземал во 1969 година, кога започнал да го одржува семинарот за странци, во Отешево. Семинарот траел до 1995-тата година. За сво]ата де]ност на семинарот, Пеце Атанасоски сведочи: „На семинарот ги работам песните и ората што се чиста народна традиц^а. Не дозволувам да продре ниту атом од шундот... " (Тодевски, 2004: стр. 29). Според сведоштвото на Весна А. Вучик, „на ово] семинар просечно настапувале над 100 учесника, мегутоа доагале и по цели групи од цел свет. За десет дена се изучувале по дваесетина ора. Пеце Атанасоски ги поставувал ората, Живко Фирфов - изворното пееше, а по неговата смрт, Миле Брзанов. По завршувашето на семинарот, се одржувал завршен концерт, каде што учесниците биле придружувани од Оркестарот на народни инструменти. Пеце Атанасоски насто]увал тоа да биде интерпретирано во живо, со цел учениците да ]а почувствуваат вистинската магща на сцената" (Атанасовска, 2016).
Фестивал на изворни песни и инструменти „Пеце Атанасоски"
Еден од на]знача]ните чекори што ги преземал Пеце Атанасоски за зачувуваше и негуваше на македонската изворна народна музика,
бил и востановувааето на домашен маке-донски фестивал на народни песни и инструменти. Животот, исполнет со големи предизвици и непредвидливи случувааа, му овозможил на Пеце Атанасоски да ги согледа и да ги почувствува значеаето и непроценливото богатство на македонскиот народен изворен фолклор како неизоставен дел од културниот идентитет на македонскиот народ. Долгогодишното искуство на сцената како играорец, во Државниот ансамбл за народни песни и игри, самостсуните интерпретациски изведби на гагата, осво]увааето на наградата „Златна га]да", на натпреварот во Ериче (Италща), одржувааето на семинарите за македонското изворно народно творештво во Отешево и одржувааето на предавааа на песнопо]ното, ороводното и инструменталното народно изворно творештво ширум светот како и формирааето на Оркестарот на народни инструменти во Скоще, го поттикнале народниот уметник Пеце Атанасоски на размислуваае за востановуваае фестивал на народни инструменти и песни во сво]ата зем]а.
Кон кра]от на 1972-та и почетокот на 1973-тата година, мотивиран и инспириран од сопственото искуство, Пеце Атанасоски дошол на мисла за востановуваае на фестивалот на народни инструменти. То] бил свесен дека македонското изворно народно творештво, во поголем бро] фолклорни групи, ансамбли, културно-уметнички друштва и манифестации, се манифестирало во посовремен облик. Всушност, се прифакале влщанщата на соседните фолклорни традиции и обичаи, кои биле прикажувани преку разновидни интерпретациско-изведувачки, кореографски и сценографски елементи, на сцената. Мегутоа, таквите влщанща не допреле до народниот творец Пеце Атанасоски, ко] растел во духот на изворната музика. За него, изворното народно творештво го претставувало духовното богатство на македонскиот народ и тоа не требало да се задржи во себе или да се сокрие, биде]ки тоа било создадено за да се чуе и да се пренесе, со цел другите да сочувствуваат со сите таги, радости, надежи и предизвици, со кои се соочувал и македонскиот народ.
Иде]ата за фестивалот, Пеце Атанасоски на]првин му ]а соопштил на тогашниот раководител на Народниот универзитет, Благова Тра]ковски, од кого што веднаш била прифатена (Митреска, 2014: стр. 11-12). Во понатамошниот период за востановувааето на фестивалот, Пеце Атанасоски добил поддршка и од Никола Гарбески (повекегодишен секретар на Културно-просветната заедница во Прилеп), од општинските структури и работните организации, од Републичката културно-просветна заедница, додека на стручен план
на]потребната и на]блиска соработка ]а имал од етномузикологот Живко Фирфов.
Замислата на Пеце Атанасоски за фестивалот била да се одржува на празникот на селото, Спасовден3, во неговиот роден кра], с. Долнени, на месноста Рудина, ко]ашто то] ]а доживувал како културно светилиште, односно како амфитеатар од каде што звукот на народните изворни инструменти (зурлата, тапанот, кавалот, гагата, кемането, тамбурата) ке се отвори, ке заечи и ке продре низ широкиот отворен простор. То] често велел: „големо е задоволството да гледам како се^а година луге облечени во народни носии, убави како икони, како шетаат со своите инструменти на прекрасната Долненска зелена рудина... " (Тодевски, 2004: стр. 32). Според сведоштвото на Весна А. Вучик, „на 9-10 jули, 1973 година, викендот по Спасовден, Пеце Атанасоски ги собрал гаjдациите од с. Долнени и организирал 'Фестивал на гаjда ', каде што го одбирале наjдобриот гаjдациjа во селото" (Атанасовска, 2016). Од следната, 1974 година, на 25-26 ма], фестивалот прераснува во републичка манифестацща. Советот на фестивалот му го определува патронот „Марко Цепенков4" - собирач на народни умотворби (Митреска, 2014, стр. 14-15).
3 Определбата, фестивалот да се одржува на ово] ден, била на Долнени, во текот на празникот, да му се даде свечено руво. Ово] православен христиански празник, со ко] народот го одбележува 40-тиот ден од Христовото воскреснение, е со променлив датум. На ко] датум ке биде во годината зависи од датумот, односно 40-тиот ден по Велигден. Но жителите на Долнени, Спасовден го слават во недела, за да можат претходно да одат на гости и потоа да им биде возвратено гостопримството од роднините и прщателите од некои соседни села, коишто, исто така, го слават истиот празник (Елизабета, Митреска. 2014. Непресушен извор: 40 години Фестивал на народни инструменти и песни Пеце Атанасоски. Прилеп: ГОУ Градска библиотека: „Борка Талески", стр. 33-34).
4 Причината, зошто токму името на собирачот на народни умотворби „Марко Цепенков" е земено, може да се на]де и во не многу познатите податоци за неговите музички афинитети. Од автобиографщата на Марко Цепенков дознаваме дека свирел на неколку музички инструменти, каде што истакнува: „Грчки сакам да се учам и книга и ]азик турски да зборувам веке знаев, ама книга сакав да се учам; во исто време ми се даде едно абецедаре влашко од едно Влаше што сакав да го учам. На тоа згора па и тамбура со шес тело] (бозук) ти се учам, па и на тамбурата и кемане ти земав да учам (Цепенков, 1972, стр. 323). Мегутоа, со оглед дека то], за првпат, на сво]ствен ]азик и со чиста народна терминологща го регистрирал музичкиот инструментариум во Македонща, можеме да го сметаме и како прв органолог во Македонща. Во дескриптивните и често непополнети статии, пишувал и за гагата: „Гагата има една сурла и едно брчало". Во истиот извор се сретнуваат и други терминолошки податоци (На истото место, стр. 147, 152).
Слика бр. 1 „Гаjдата на Пеце"5
Со текот на времето, оваа манифестацща зaнoчнyвa да се вбрojyвa мeГy знача]ните културни манифестации во Ренубликата, ко]а манифестира имнозантна масовност од не]ачи, инструменталисти и оркестарски состави, од секо] дел на нашата држава. На нриродната фестивалска сцена на Рудина се нрезентираат на]разновидни несноно]ни созвуч]а и содржински нораки со архаична вредност. Се слушаат несни и инструментални изведби на етничките заедници што живеат во Македонща. Воедно, се собираат и на]големите влубеници во изворната несна и изведба од на]различни возрасти (од на]малата возраст - дечиаа, на cè до оние што зачекориле но сво]ата осма и деветта деценща од животот). Мегутоа имало и cè уште има такви коишто фестивалот го доживуваат како нешто на^вето за нив, како на]радосен миг во годината, така што и во своите ноодминати години неш доагаат во Долнени и од нооддалечените села во Мариово (Тодевски, 2004, стр. 37).
Во 1977-та година, на 21-22 ма], но четврти нат се одржува ово] фестивал, ко] од ревщален нрераснува во натнреварувачки. Веста за ово] фестивал брзо се нроширила и многу брзо, нокра] со домашна, се здобил и со странска афирмацща. Доагале странци од Jaпoниja, Холандща, Шведска, Канада, САД, Грцща, Бугарща и др. На овогодинешниот фестивал се нро]авува и нова иде]а: да се изучува и
5Слика бр.1. „Гагата на Пеце". Фотографщата е од личната фотодокументацща на изработувачот на изворни инструмента „Л>убен Jyртocки". На сликата е нретставена гагата, со ликот на народниот уметник Пеце Атанасоски, ко]а е доделена како награда за 42-то издание на фестивалот на изворни несни иинструменти „Пеце Атанасоски" (26.6.2016).
песнопо]ното творештво. Затоа, во понатамошниот период, се повикувале и пе]ачи на изворни песни (Митреска, 2014: стр. 34-45). Според Тодор Мицов, во текот на деветтиот републички фестивал, се прават подготовки за издаваше монографща за фестивалот, по повод X ]убилеен фестивал, што ке остане како траен документ за оваа републичка аматерска манифестацща, ко]а се потврдува како фактор за зачувуваше и валоризацща на богатото изворно македонско творештво (Мицов, 1985: стр.163). На 14 септември 1996 година, згаснува животот на, пред сё, знача]ната историска личност, народен творец и виртуоз на гагата, Пеце Атанасоски, ко] несебично, целиот сво] живот го посветил на македонското народно изворно творештво и придонесувал за неговото распространуваше. Според сведоштвото на Весна А. Вучик, Пеце Атанасоски починал на свадбата на сво]от долгогодишен прщател, Илща Лашковски. Со голема болка и низ солзи ни раскажуваше дека не]зиниот татко починал откако го изиграл орото „Ба]ранче" од Еге]ска Македонща, рака под рака со неа (Атанасовска, 2016).
Фестивалот на народни песни и инструменти, во културната исторща на Македонща, од 70-тите години на минатиот век, па сё до денешното современо општество, има оставено белег во македонската современа култура. На ово] фестивал се изведуваат македонските изворни народни песни и ора. Пеце Атанасоски често велел: „немам ништо против новосоздадената музика, но премногу се вметнуваат музички фрази кои не се од македонското поднеб]е. Тоа може да го наруши нашиот идентитет" (Тодевски, 2004, стр. 53). Следната, 1997 година, на 10-11 ма], се одржал 23-тиот мегународен фестивал, за првпат без неговиот фактички творец, Пеце Атанасоски. Советот на фестивалот донел одлука, од оваа година, фестивалот да го носи името на сво]от вистински востановувач: „Фестивал на изворни песни и инструменти 'Пеце Атанасоски5 ". Според сведоштвото на Кирил Тодевски, Пеце Атанасоски бил горд што успеал да ]а реализира сопствената желба - да го презентира и да го афирмира изворното фолклорно творештво; што многубро]ни песни се оттргнале од времето на заборавот и што придонел за разгрането музицираше на изворните инструменти. Мегутоа, сепак, негова на]голема гордост била тоа што од фестивалот произлегле врвни пе]ачи, инструменталисти и што, покра] домашна, се здобил и со мегународна афирмацща (Митреска, 2014: стр. 39).
Денес, наследник на кормилото на фестивалот е неговата керка, Весна А. Вучик, ко]а вели: „многу сум благодарна и горда што сум на чело на Фестивалот што го носи името на мо]от татко и го негува
непроценливото богатство на нашава Македонща - изворните инструменти и изворното пее&е" (Митреска, 2014: стр. 112). Како директор на фестивалот, Весна А. Вучик, покра] тоа што придонесува за негова афирмацща и станува „Интернационален фестивал", воведува и мегународна награда „Гагата на Пеце" (Митреска, 2014: 62-63). Според сведоштвото на Весна А. Вучик, „оваа награда претставува рачно изработен инструмент, од изработувачот на изворни народни инструменти Лубен Jуртоски од Прилеп. На самиот инструмент е нацртан и ликот на народниот уметник, Пеце Атанасоски, како свири на гаjда, на кожата и брчалото. Се доделува на победникот на фестивалот" (Атанасовска, 2016). Од 36-тото издание на фестивалот, кое се одржало на 2-4 ]ули 2010 година, отворени се и работилници и семинари, со цел да се зачува оригиналната традицща на изворните песни и инструменти кои претставуваат огромно народно богатство, длабоко вкоренето во опсто^увааето на македонскиот народ (Митреска, 2014: стр. 45).
Почит кон делото на Пеце Атанасоски претставува и неговото споменично претставуваае во Прилеп. Имено, пред офицщалниот почеток на 38-от фестивал на народни инструменти и песни „Пеце Атанасоски", во центарот на Прилеп, е откриен споменик на народниот уметник Пеце Атанасоски, изработен од прилепскиот скулптор Емил Солески, а финансиран од прилепската локална самоуправа.
И по четири децении6, на ово] фестивал сè уште се негува, се развива и се пренесува неговата единствена цел за зачувуваше на изворниот мелос - свиреше изворна музика, пееше народни песни, така како што ги создавал народот и кога му било тешко и кога се радувал, зашто така се изразувал низ вековното опсто]уваше. Без примеси и трендови. Затоа изворниот мелос се поврзува со идентитетот на македонскиот народ. Трибините за изворниот фолклор, во современата култура, даваат сво] придонес за подлабоко запознаваше на македонскиот изворен народен фолклор, додека пак целта на семинарите за изучуваше на народните инструменти и песни, за време на фестивалот, овозможуваат младите генерации да ги изучуваат автентично народните изворни песни и инструменти. На то] начин, ке можат понатаму да ги продолжат традицщата и културата на Македонща. Всушност, целокупната иде]а и мотивот, од самото востановуваше на фестивалот, се: да се врати лубовта на лугето, без оглед на нивната возраст, кон македонскиот изворен фолклор. Мегутоа, неговиот стремеж е помладите и идните генерации да бидат запознаени и свесни дека, и во современата култура, критериумот за квалитетна музичка интерпретацща, песна и игра, не се менува. Напротив, она што е целокупно и суштинско, во кои било општество и време, ке биде препознаено и запомнето...
Фестивалот на народни инструменти и песни „Пеце Атанасоски", во современата македонска култура, не само што опстсуува туку, од година во година, сё повеке го оправдува своето постоеше. Иако претставува фестивал на аматери, пе]ачи и инструменталисти, сепак успева да ]а обнови лубовта на постарите и да ]а развие лубовта на помладите генерации кон македонското изворно народно творештво. Всушност, фестивалот претставува поттик, стимул, мотив, преку ко] лугето ги покажуваат своите копнеж, желба и стремеж, за изучуваше, зачувуваше и пренесуваше на македонското изворно народно творештво кое е неизоставен дел од македонскиот идентитет и од културната исторща на Р. Македонща.
Востановувашето на фестивалот на народни песни и инструменти „Пеце Атанасоски" придонел да се зачуваат изворниот мелос, свирешето на изворната музика, пеешето на народните песни. Без разлика на влщанщата од разво]от на целокупното општество и современата култура на Македонща, ово] фестивал, до денес, продолжува да ]а негува и да ]а развива првичната иде]а: зачувуваше на изворниот мелос - свиреше на изворната музика, пеееше народни
6 По повод 40-тиот ]убиле], фестивалот трае седум дена: од 30 ]уни до 6 ]ули 2013 година.
песни, така како што ги создавал народот и кога му било тешко и кога се радувал, зашто така се изразувал низ вековното опстсууваше, без примеси и трендови (Митреска, 2014: стр. 128). Според зборовите на Каролина Мицевска7, ако ги нема народните инструменти, ората и песните, ке нё нема како македонски народ. И не само тоа: ако го нема фестивалот „Пеце Атанасоски", ке ]а нема изворната музика (Митреска, 2014, стр. 116).
Успешното опстсууваше на ово] фестивал во културното мил]е на Р. Македонща придонесува да се зачуваат изворните инструменти и песни, преку кои, низ вековите, нашиот народ ги изразувал своите талент, емоции, стремежи и спецификите на своето битие. Од друга страна, пак, тоа ]а поттикнува лубовта на младите генерации кон македонското изворно народно творештво и им отстапува простор за презентацща. Новинарот Тачко Локвенец, за значешето на ово] фестивал, вели: „Фестивалот на народни инструменти и песни 'Пеце Атанасоски ' не е ниту вера ниту религ^а, но е страсно верувате во македонското постоете " (Митреска, 2014, стр. 108).
Литература:
Вражиновски, Танас. 1999. Народна традицща, религгуа, култура. Скоще; Мелбурн: Матица македонска.
Ка. М. 39-ти фестивал на народни инструменти и песни ,Деце Атанасоски". бр. 23636. „Нова Македонща" - онла]н издание. Об]авено на: 5.6.2013:
http://www.novamakedonija.com.mk/DetalNewsInstant.asp?vestInstant=20816 (accessed December 6, 2015).
Китевски, Марко. 2002. Фолклорот огледало на народниот живот. Скоще: Менора.
Линин, Александар. 1990. Га]дите на Балканот. Во: Македонски фолклор. год. II бр. 3-4. 308.
Миронска-Христовска, Валентина. 2005. Просветителството во Македонц/а. Скоще: Институт за македонска литература.
Митревска, Елизабета. 2014. Непресушен извор: 40 години фестивал на народни инструменти „Пеце Атанасоски". Прилеп: ГОУ. Градска библиотека „Борка Талевски".
Мицов, Тодор. 1985. Потврда на високата музичка и уметничка изворност (по одржаниот IX републички фестивал на народни инструменти и песни „Марко Цепенков" - с. Долнени - Прилепско). Во: Македонски фолклор. XVIII/35. 163.
7 Автор и музички уредник во Македонското радио, Радио Скоп|е.
„Нашите дваесет фестивали". Уредник. Тачко Локвенец. Прилеп: МП-НИП „Растер".
Пеце Атанасовски. Музика посилна од времето -Милениумска македонска га]да.. Македонска Нацща. Об]авено на: 12.5. 2010 http://www.mn.mk/makedonski-legendi/1857 (accessed December 8, 2015).
Пенушлиски, Кирил. 2004. Природата на фолклорот. Скоще: Матица Македонска.
Почна фестивалот на народни инструменти и песни-Пеце Атанасовски. МКД. Об]авено на: 4.7.2015 http://www.mkd.mk/kultura/muzika/pochna-festivalot-na-narodni-instrumenti-i-pesni-pece-atanasovski-foto#1 (accessed
November 26, 2015).
Почнува 39-от фестивал Пеце Атанасовски. Денешен весник. Об]авено на: 5.7.2013 http://denesen.mk/web/?p=172961 (accessed September 02, 2015).
Почнува фестивалот на народни месни и инструменти Пеце Атанасовски. 24 вести. Об]авено на: 5.7.2013 http://24vesti.mk/pochnuva-festivalot-na-narodni-pesni-i-instrumenti-%E2%80%9Epece-atanasovski%E2%80%9C (accessed November 10, 2015.
Рацин, Кочо. 1966. Стихови и проза. Скоще: Култура.
Павловски Jован, Фиданоски, Никола-Кочо. Во: Сто македонски години 1903-2003: енциклопедиски лексикон. 2004. Редактор: Jован Павловски. Скоще: МИ-АН.
Соклевски, Валентин. 2010. '40 години традици/'а' — Републички фестивал на народни песни и игри 'Илинденски денови' Битола 1971-2010. Битола: НУ Центар за култура.
Танчевски, Кирил. 1995. 25 години државен фестивал на народни игри и песни 'Илинденски денови' Битола 1971-1995. Битола: Установа за народна култура „Илинденски денови".
Тодевски, Кирил, Блаже, Палчевски. 2013. Танец промотор на фолклорно-кореографска школа со национален предзнак. Скоще: Дирекцща за култура и уметност.
Тодевски, Кирил. 1985. Фолклорните фестивали непосредни информатори и афирматори на народното творете. Во: Македонски фолклор. XVIII/36, стр. 133-134.
Тодевски, Кирил. 2004. Народен уметник со универзални вредности — Пеце Атанасовски. Скоще: Дирекцща за култура и уметност.
Фестивал на народни песни и инструменти „Пеце Атанасовски", бр. 23636. Нова Македонка - онла]н издание. 26.5.2014 година http://novamakedonija.com.mk/DetalNewsInstant.asp?vestInstant=35134 (accessed November 18, 2015).
Цепенков. К. Марко. 1972. Македонско народно творештво во десет книги, Матерщали литературни творби. Редактор: Блаже Ристовски. кн. X. Скоще.
Чешмеджиевъ, Йосифъ. 1926. Български македонски песни. София: Со]уз на македонскитЪ младежки културно-просвЪтни организации во България.
Цимревски, Бориво]е. 1996. Га/дата во Македонией: инструмент — инструменталист -музика. Скоще: Институт за фолклор „Марко Цепенков".
Архивски документи:
ДАРМ. Фонд. 1074: Државен Архив на Македонща. Фонд. 1074. Културно просветна заедница на Македонща-Скоще (1969-1984). „ОБРАЗЛОЖЕНИЕ - на предлогот за доделуваше награда „Климент Охридски" на Живко Фирфов.
Аудио снимки:
Атанасовска, 2016. Интерв]у со Весна Атанасовска Вучик. Снимила: Наташа Диденко на 20.4.2016 г. Скоще.
Траги во времето. Га]дарот уметник - Пеце Атанасоски. 1991 година. Скоще: Македонско радио, Радио Скоще.
Музички автограм. Од нашиот незаборав. 10 ноември 2001 година. Скоще: Македонско радио, Радио Скоще.
Музички автограм. Пеце Атанасоски. 23 март 1993. Скоще: Македонско радио, Радио Скоще.
Фотографии:
Гагата на Пеце (од личната фотодокументацща на изработувачот Л>убен 1уртоски од Прилеп, 26.6.2016).
Споменик на Пеце Атанасоски. (фотографща: Н. Диденко, 3.5.2016).
