CC BY
5Philological Studies 17, 2, (2019) 63-81
Изворен научен труд
УДК: 061(497.7)"1945/1963" doi: 10.17072/1857-6060-2019-17-2-63-81
nOJABATA И БРОJНОСТА НА КУЛТУРНО-УМЕТНИЧКИТЕ ДРУШТВА ВО МАКЕДОНША (1945 - 1963)
Наташа Диденко
Државен музичко-балетски училишен центар ,,Или)'а Николовски - Луj " Скоп)'е, Македонща
Клучни зборови: фолкорно творештво, музички живот, културно-уметнички организации, урбани и рурални средини.
Резиме: Културно-уметничките друштва се важен дел од музичката култура во комплексот на научните проучувааа на културната исторща на Македонща. Во трудот, врз основа на анализа на содржината на архивски матерщали и постоечка литература, се врши увид во жуавата и бро]носта на културно-уметничките друштва, коишто биле формирани и де]ствувале во урбаните и во руралните средини, од формирааето на македонската национална држава до катастрофалниот земртрес во Скоп|е.
CULTURAL AND ARTISTIC ASSOCIATIONS IN MACEDONIA (1945 - 1963)
Natasa Didenko
State Music and Ballet School Center "Ilija Nikolovski- Louis" Skopje, Macedonia
Key words: folklore, music life, cultural-artistic associations, urban and rural areas.
Summary: Cultural and artistic associations are an important part of the scientific study of Macedonia's cultural history. In this paper, I make a review of the occurrence of cultural-artistic associations, which were active in urban and rural areas from the beginning of the Macedonian nation state to the devastating earthquake in Skopje, based on archive materials and existing literature.
Во периодот по Втората светска во]на, Македонща за прв пат ]а конституирала сво]ата државност. Ово] историски миг го поттикнал македонскиот народ да ]а обновува сво]ата зем]а и да го изградува сво]от општествен, соцщален, стопански, културен и музички живот (Диденко, 2017а: 170). Во контекст на нашиот предмет на истражуваше, стремежот на македонскиот народ бил да го прикаже автентичното фолклорно народно творештво, коешто го создавале нашите предци, низ векови, како наше тра]но духовно уметничко наследство, како белег и неизбришливо сведоштво на сопствениот национален и културен идентитет (Тренески, 1999: 17).
Во таа смисла, во сите селски и градски средини на Македонща започнале да се формираат многубро]ни културно-уметнички друштва (натаму: КУД), во чии рамки, преку песнопо]ното, ороводното и инструменталното фолклорно творештво (Диденко, 20176: 166), се давало значаен придонес во разворт на музичкиот живот во Македонща.
Првото КУД било формирано во Скоще, на 12 ма] 1945 година под името Железничко културно уметничко-друштво (ЖКУД) Владо Тасевски, на инициатива на железничарите од Скопската ложилница во Кранговата палата на ул. Македонща (в. ил. 1). Во истата година биле формирани КУД Таше Милошевски во Ресен (Диденко, 2017: 71), КУД Баjрам Шабани во Куманово и КУД Металец во Скоще, коешто во 1946 година било преименувано во КУД Орце Николов („Орце Николов" - ансамбл за <...>, 2002).
На 291 септември 1946 година, било формирано КУД Кочо Рацин во Скоще. За прв претседател на друштвото бил именуван Димче Бо]ановски-Дизе, тогашен министер за трговща во Владата на Народна Република Македонща (натаму: НРМ) (Цветановска, 2001: 11-12). Истата година во Прилеп, на инициатива на Данче Шиндиловски, а со дополнителна помош од просветните органи и работници, бил формиран првиот мешовит хор, ко], за кратко време прераснал во КУД Борка Левата (Поповски, 1956: 4). На 28 декември 1946 година, од страна на Месниот синдикален совет на Тетово било формирано КУД
1 Музикологот Jелица Тодорчевска, за датум на основашето на КУД Кочо Рацин го наведува 25 септември 1946 година ^ован, Павловски, ред. Сто македонски години 1903-2003: енциклопедиски лексикон. Скоще: МИ-АН., 2004: 411).
Ил>о Антески-Смок, коешто со работа започнало во 1947 година (Светозаревик-Покорни, 2017: 76).
Во текот на 1946 година во Куманово бил формиран првиот мешовит хор составен од 38 членови, а кон кра]от на истата година била формирана и фолклорна група, како секцща при Месниот синдикален совет. Иако не постоела офицщална одлука за конституира&ето на КУД Панче Пешев3, сепак, тоа било почеток на друштвото, кое во наредната 1947 година се комплетирало со останатите предвидени секции (Арсовски-Болто, 1996: 27). Во текот на истата година било формирано КУД Лиман Каба. Всушност КУД,
2 Фотографи)ата е земена од Jовица Тра]ановски — поранешен секретар на ЖКУД Владо Тасевски.
3 КУД Панче Пешев претставува обнова на поранешното КУД Абрашевик, коешто било формирано во 1926 година во Куманово, на инициатива на Независните синдикати. За прв претседател на друштвото бил именуван Страхил Ба)ловски — трговски помошник и претседател на Месниот синдикален совет (Миодраг, Арсовски-Болто. 1996. Културно уметничко друштво „Панче Пешев" Куманово. Куманово: КУД „Панче Пешев": Просвета, 15.)
коешто било формиряно претходно во 1943 годига, било преименyвaно според името га няродниот херо] — Лимян Кябя (Borova, 1997: 15).
Во 1947 годига во Cкопjе биле формиряни Млaдuнcкomo кyлmyрнo-yмеmнuчкo дрyшmвo (нaтaмy:MKУД) Блaгoja Шошолчев (Д., 1951: 2), ЩД Емuн Дyрaкy и ^Д Jem Joл, (Димчевски, 1983: 212—213). Во истятя годига биле формиряни и следните КУД: синдикялното KУД Hum nycoecrn во Кичево (К., 1951: 2) и KУД Koчо Paцuн во Титов Велес (КУД „Кочо Ряцин" ja сляви <...> , 1952: 3).
Во почетокот га 1948 годиня било формиряно KУД Цeлaдuн 3ernpu во Тетово (J., 1950: 2). Во истятятя годига било формиряно и Ky¡Д Брamcmвo во с. Ростуше, Дебярскя околщя (П., 1951: 2).
Во 1949 годига во ^още бил основян првиот професионялен янсямбл под првобитното име Држaвeн aнcaмбл 3a нaрoднu uzpu u neœu нa HPM со следните зядячи: дя го негувя, дя го рязвивя и дя го подига yметничкото згачеае га няродните игри; дя ги негувя, дя ги обряботувя и дя ги рaзрaботyвa няродните песни; дя изряботувя прогрями со няродни игри и песни и дя ги претстaвyвa га jaвни уметнички гасгапи (Cлyжбен весник га HPM, бр. 8/49: стр 73). Во 1953 годига бил преименувян во Ан^мбл 3a нaрoднu uz_pu u rncrn нa HPM „Тaнeц " и кяко презентер га мякедонското фолклорно творештво, дявял и до денес дявя придонес зя зячувувяае га: духовното, културното и мятери]ялното няследство, но и зя погатшошно пренесувяае га музичките изворни трядиции и обичяи га помлядите генеряции (Држявен Архив га Републикя Maкедониja, Cкопjе (нятяму: ДAPM), Фонд: Ансямбл зя <...>). Истятя годига во ^още биле формиряни: Акaдeмcкomo кyлmypнo-yмemнuчкo дpyшmвo (нaтaмy:AKУД) М^че Ацев при Универзитетот Cв „Кирил и Mетодиj" (Димчевски, 1983: 214); KУД Хpucmujaн Ka^рпош, коешто во 1951 годига било преименувяно во KУД Hapoдeн Мшщтнер (Годишно собряние га КУД „Христщян Кярпош", 1951: 2) и Ky¡Д Дuмumap Влaхoв во няселбятя Автокомяндя — Cкопjе (Marai, 1951: 4). Во истятя годига биле формиряни културно-уметнички друштвя и во другите грядови га Maкедониja: KУД Bamo Прке во Виниця (Горгиев и Герясимов, 2000: 19); Ky¡Д Cmaмeн Mame во Кочяни (Кочяни и Кочянско од...., 2003: 242) и Ky¡ДPeцen Абaш во Охрид, кое, до 1958 годига било едно од ня]яктивните КУД во грядот (Г. 1964: 4).
Во 1950 годига, га иницщятивя га груга селяни и учители од осмолеткятя во с. Цягари—Битолско, било формиряно KУД М^че Beлoвcкu. (КУД ,^ирче Веловски" од Цяпяри едно од <...>, 1959: 4).
На 6 ]ули во истата 1950 година, во paмките на „Неделата на националната кyлтypa" и Bтоpиот конгpес на кyлтypно-пpосветните дpyштвa на HPM, Гpaдскиот одуз на ^Д во Cкопjе фоpмиpaл две KУД: едно KУД во гpaдежното пpетпpиjaтие Бemан и едно КУД eo Тpemu peан ^анев, pед, 1950: 2), додека Гpaдскиот одуз на KУД од Гостивap го фоpмиpaл КУД Am Бaшu (Пpвите настапи на <...>, 1950:2). Во истата година и во О^ми^ било фоpмиpaно КУД Баpuc Kuдpuч, со музичка и дpaмскa секцща (Aципpодaновa, 1960: 4).
Во jaнyapи 1951 година КУД Opце Нuкалаe од ^още, се обновило како Дpyшmeа на мemaлцume u гpaгeeuнapume. Mеíyтоa, поpaди недоволна активност во ноемвpи гpaíевинapите се одделиле од металците и KУД „Op^ Сколов" станало „КУД на мemaлцume, додека КУД Кача Рaцuн од ^още станало КУД на гpaгeeuнapume (K., 1952: 4).
Во нapедните години биле фоpмиpaни следните кyлтypно-уметнички доуштва: во 1952 година биле фоpмиpaни КУДXaдu Башам во ^d^ap (Aктивностa на KУД „Хади....", 1952: 5) и КУД Кача A^pe во ^ушево (flAPM: Фонд: 1956, 01.1013.0002.0066/0235 -0241). Во 1953 година во ^чани било фоpмиpaно КУД, коешто paботело пpи Шyмско-индyстpискиот комбинат Баpuc Kuдpuч (Kочaни и ^чанско од <...>, 2003: 242). Во 1954 година бил фоpмиpaн Aнсaмбл Kepaмuчap во Велес (Диденко, 2017: 142-143) и во 1955 година било фоpмиpaно КУД Kapдaшлaк во Oxpид (Aгенциja за иселеништво на <...>).
Во истpaжyвaftето за шуавата и бpоjностa на KУД во Maкедониja, од голема помош ни беа необ]авените и об]авените извоpи по Bтоpaтa светска во_|на, од фондовите на ДAPM. Cпоpед податоците од фондот „Cоветот за ^освета и кyлтypa на HPM (1956-1957)" во 1956 година била на^авена анализа на KУД во Maкедониja вpз основа на следните податоци: назив и основаае на дауштвото; бpоj на членови во дауштвото: одделно машки/женски; по ^офесща: службеници, paботници, занаетчии и останати ^офесии; по стapост: од 25 години, од 30 до 40 и над 40 години; вид на секции; бpоjност на членови по секциите и бpоj на оpгaнизиpaни настапи од arpara на дауштвото или на секциите. Исто така била на^авена анализа и на стpyчниот кaдap во одделните секции вpз основа на овие податоци: ^лку диpигенти paботaт во дpyштвото-со наведуваае на нивни податоци: име и ^езиме, школска подготовка, години на служба, возpaст, занимаае, зафатеност во оpгaнизaции? Kaкви вpски одpжyвa дpyштвото со дpyги доуштвени оpгaнизaции како: заедницата на Републичко кyлтypно-
просветня оргaнизaциja со Haроднa просветя и културно-уметничките друштвя од другите места? Cо кякви реквизити рясполягя друштвото: музички инструменти, музичкя литерятуря, костими и друго? Cо кякви средствя рясполягя друштвото: дотяции, сопствени приходи и др. (ДAPM, Фонд: 01.1013.0002.0065/0231 - 0234.).
Анялизи биле нaпрaвени во повеке општини и тоя, во Крушево де^твувяло KУД Koчо Андре. Упрявятя ня друштвото ja сочинувяле: службеникот Вянгел Ок^шски и секретярот ня друштвото Mиxy Андрески со зявршен IV кляс гимнaзиja со мяля мятуря, учителот по музикя Киро Тягас, ко] подоцня бил именувян зя директор ня историкиот музе] во Крушево, Брянко Блягоески — директор ня осумгодишното училиште во Крушево, службеникот Косту Чонески -со зявршен II кляс гимнaзиja, слyжбеничкaтa Ленче Mma^^œa - со зявршен I кляс гимнaзиja и Гоко Aндрески-Боjaциja од Крушево, ко] бил нясочен кон музикятя. Друштвото, сво]ятя яктивност, га]многу ja мянифестиряло преку дрaмскaтa и музичкятя секцщя без присуство ня стручно обрязовян кядяр. Myзичкaтa секцщя биля состявеня сямо од 14 мяшки лиця ня возряст од 20 години. Друштвото немяло свои простории зя ряботя, мегутоя при подготовки зя приредбя, се сняогяло и ги користело просториите ня осумгодишното училиште во Крушево (AAPM, Фонд: 01.1013.0002.0066/0235 - 0241).
Во општинятя Бистриця - Битолско, според няпрявените янялизи од стряня ня Cоветот зя просветя и културя ня HPM во 1956 годиня, не постоеле културно-уметнички друштвя, мегутоя постоеле и ряботеле одредени секции и тоя: Пе]ячкя груш во с. Живого, со вкупно 17 членя, сите жени. Cü овяя груш, повремено ряботел учителот Алексяндяр Алексовски, ко] бил ш 26-годишш возряст, со 6 години ряботно искуство. То] бил и член во општинскиот одбор ш Haроднa просветя. Досега шсгапиле три пяти. Игроорштя груш биля зястяпеня низ повеке селя и тоя: во с. Бистриця - со 18 членя, дотогяш имяле шсгапено 3 пяти; с. Дрягош - со 27 членя, дотогяш имяле шсгапено 4 пяти; с. Буково со 7 членя, дотогяш имяле нястяпено 7 пяти; с. Грешниця со 12 членя, дотогаш имяле нястяпено едняш и с. Живого со 11 членя, дотогяш имяле шсгапено 5 пяти. Во сите овие групи ш]често се изучувяле шродните оря од ово] кря^ Cекциите биде]ки немяле никякви фишнсиски средствя, функциониряле од помоштя ш зядругите (ДAPM, Фонд: 01.1013.0002.0067/0242 - 0249).
Cпоред янялизятя зя шродното просветувяае во општишга Hовaци, не постоеле н^я^и друштвя и секции ^APM, Фонд: 01.1013.0002.0068/0250 - 0258).
Во општината Джово - Битолско, активно било КУД Мupчe Вeлаecкu с. Цaпapи - Битолско. Имало 65 члена, од кои 55 биле машки, а останатите биле 10 жени. Од вкупниот бpоj на членството само 35 биле активни, а даугите биле помагатели. Што се однесува до нивната возpaст, членовите од 25 до 30 и од 30 до 40 години биле помногyбpоjни, додека пак имало само еден член на возpaст од 40 до 50 години. По даофесща членовите биле: службеници (3), занаетчии (4) и paботници (вкупно 58). Во дpyштвото постоеле следниве секции: доамска и кино-секцща, секцща за нapоден фолклоp, секцща за читалиште и за нapоднa пpосветa. Инаку, дpyштвото немало обезбедено соодветни пpостоpии за paботa. Пpивpемено се служело со пpостоpиите на Зaдpyжениот дом. Дpyштвото имало свои pеквизити, меíyтоa не нимало никакви додатоци. Фyнкциониpaло на ограничени пpиxоди, кои се оствapyвaле сезонски од секцииите (ДAPM, Фонд: 01.1013.0002.0069/0254 - 0258).
Ha теpитоpиjaтa на општината Mapиово не постоеле никакви кyлтypно-yметнички и секции. Биле потpебни големи нaпоpи за фоpмиpaftе на истоимените, но и за ^ивлекуваае на лица со извесно обpaзовaние за да можат да paботaт во некои секции. ^ поактивно де^твуваае и paботa од нивна стpaнa можеле да се фоpмиpaaт и успешно да paботaт купите и секциите, а посебно игpооpнaтa (ДAPM, Фонд: 01. 1013.0002.0072/0269-0273).
Cпоpед Извешта_|ниот пеpиод од 1957 година paботaтa на ^ветот за пpосветa и кyлтypa на HPM се кapaктеpизиpaлa со нaпоpи за pешaвaftе на на]актуелните задачи од областа на кyлтypaтa и не]зиното понатамошно оpгaнизaционо сpедyвaftе (,3APM, Фонд: 01.1013.0001.0048/0658-0682). Пpекy спpоведyвaftето на анализите за положбата на нapодно ^осветуваае низ опpеделени општини, ^ветот за кyлтypa и пpосветa дошол до следните pезyлтaти: Во општината Долнени, по училиштата постоеле одделни секции и тоа: xоpскa, фолклоpнa, pецитaтоpскa секцща и дp. Во однос на pешaвaftето на каковского ^ашаае за обезбедуваае на с^учни лица како диpигенти на xоpови, paководители на фолклоpните секции и да. не биле пpеземени поголеми кон^етни чекоpи, освен што општинскиот одбоp стипендиpaл еден ученик од II година во Cpедното музичко обpaзовaние (ДAPM, Фонд: 01.1013.0002.0074/0276 - 0281).
Во општината ^ивогаштани исто така не постоело ниедно KУД. Cите пpиpедби биле оpгaнизиpaни од страна на училиштата, во кои биле фоpмиpaни секции. Cтpyчни лица, од оваа област немало ^APM, Фонд: 01.1013.0002.0076/ 0289 - 0294). ^тна сост^ба пpеовлaдyвaлa
и во општиштя Осломе]. Поряди немяшето соодветен стручен кядяр и простории зя ряботя не било формиряно ниту едно КУД, ниту пяк секции по училиштятя (flAPM, Фонд: 01.1013.0002.0077/ 0295 - 0298).
Исто тякя и во општиштя Белчиштя не постоело ниту едно КУД, но зя рязликя од другите општини постоеле нерегистриряни друштвя што ряботеле по селятя. Во општиштя ряботеле 4 пе]ячки групи, 2 игроорни и 6 дилетянски групи. Овие групи биле формиряни во основните училиштя и нивнятя ряботя биля посто]яня сямо во текот ш изведувяшето ш нaстaвaтa. Во текот ш првото полугодие од учебнятя годиш биле дядени 12 приредби од пе]ячкятя груш, 1 - од дилетaнскaтa и 15 приредби (flAPM, Фонд: 01.1013.0002.0078/ 0299 -0304).
Во општиштя Прилеп постоеле пет КУД: KУД Хероj Борт Лeвama, при Претпрщятието зя обряботкя ш тутун, KУД Мщче Ацев, при Тутунскиот комбишт, Mлaдинското KУД Jopдaн Muхajлocкu-Оцкa при Вишятя гимшзщя, КУД KasuM Шaкupocкu и KУД Борт Лeвama. (ДAPM, Фонд: 01.1013.0002.0081/0311 - 0316).
^оред подятоците од Годинешниот извештя] ш Cоветот зя културя ш HPM зя де^осга ш КУД, во 1958 годиш де^твувяле 55 КУД во седумте околии ш HPM: Битолскя, Kyмaновскa, Охридскя, Cкопскa, Тетовскя, Титоввелешкя4 и Штипскя околщя (Cлyжбен весник ш HPM бр. 19, 1957, 325). Во следниот тябелярен прикяз се прикaжaни яктивните културно-уметнички друштвя во 1958 годиш, ко] истовремено претстявувя ядресяр/список ш яктивните КУД во 7-те околии ш HPM (Диденко, 2017a: 179 -180):
Табела бр. 1: Адресяр ня културно-уметничките друотвя ня HPM во 1958 годиня:
1. КУД ^лога" - с. ^епче, општиш Демир Хисяр Битолска 2. КУД „Grab Hayмов" - с. Црновец, општиш околиja Кукуречяни
3. КУД „Кочо Андре" - Крушево_
4 По предлог пя Влядятя пя HPM, a по желбя пя Окружпиот и Грядскиот пяродеп одбор пя гряд Велес во зпяк пя признятелност коп водячот пя пятите пяроди Maршaлот Jосип Броз-Тито, и согляспо члеп 3 од Зякопот зя изменение и дополнение пя Pешението зя копституиряшето пя AОHGM - Президиумот пя Haродпото собряпие пя HPM, пя своето зяседяпие од 10 октомври 1946 годипя го допел Зякопот зя преимепувяше пя името пя грядот Велес во Титов Велес, и зя преименувяше пя округот и околи] ятя во Титов Велешкя (Чaкaрjaпевски, Чепрегяпов Т. и C., Аврямовски, 2000: 147).
4. KУД „Hapоднa ^освета" - с. Долно Див]аци, општина ^ушево 5. KУД „Гоце Делчев-Блевата" - ^илеп, ул. Латецот 100 6. KУД „Jоpдaн Mиxajловски-Oцкa"- Пpилеп, Шк. Mиpче Aцев 7. KУД „^тив Hayмов" - Битола
Кумановска околща 8. ^Д „Бajpaм Шабан" - Kyмaново 9. ^Д „Bеpa Paзaвaшкa" - ^атово 10. KУД „Панче Пешев" - ^маново, ул. Mapшaл Tито 6P.14 11. KУД „Maгдaленa Aнтевскa" - Kyмaново, ул. 11 октомвpи 12. ^Д „Cветлинa" - Kpивa Паланка, ул. Mapшaл Tито 13. KУД „Павле Cтaноев" - Kyмaново, ул. Хpистиjaн Kapпош
Охридска околиjа 14. KУД „^ецеп Aбaш" - Oxpид 15. ^Д „Лиман Каба" - Дебap, ул. Бpaтство единство 6P. 22 16. KУД „Душан Mитpески" - Бpод (Maкедонски) 17. KУД „Kapдaшлaк" - Oxpид 18. KУД „Caшо Огнен" - Oxp^a 19. KУД „Дико Пусоски" - Kичево, ул. Grojan Божиновски 20. KУД „Taше Mилошевски" - Pесен, ул. Pисто Геpaсимовски 21. KУД „Hико Hестоp" - C^yra, raj Боpис Kидpич 6P.10 22. ^Д „Бил]ана" - Oxpид 23. KУД „Kостa Aбpaшевик" - Oxpид
Скопска око. nij;i 24. KУД„Opце Hиколов" - ^още, ул. Mapшaл Tито 6P. 8 25. KУД „Kочо Paцин" - с. Петpовец, Cкопско 26. KУД „Kочо Paцин" - Гоpче Петpов, ул. Mapшaл Tито 6p. 33 27. KУД „Kостa Aбpaшевик" - ^още, Kyлтypен дом „Пpолет" 28. KУД „Цветан Димов" - ^още
29. КУД „Железничко друштво „Владо Тасевски" -Скоще
30. КУД „13 ноември" - Скоще, 11 октомври бр.125, Тутунски комбинат
31. КУД „Драчево"
32. КУД „Мирче Ацев" при ОДузот на глувите -Скопле, ул.99-9_
Тетовска околща
33. КУД „Слободан Пеповски" - Вруток
34. КУД „Димо Гавроски-Кара" - Тетово
35. КУД ,Дени Jахат" - Тетово
36. КУД „Бистра" - Галичник
37. КУД „Мара Исаевска" - Тетово
38. КУД „Ило Антески" - Тетово, ул. Иво Лола Рибар бр.74
39. КУД „Брака Гиновски" - Гостивар, културен дом
ТитовВелеш ка околща
40. КУД „Киро Спанциев-Брко" - при претпрщатието за преработка на тутун, Кавадарци
41. КУД „Ристо Петров" - с. Негорци, општина Гевгелща
42. КУД „Киро Димов" - монопол, Титов Велес
43. КУД „Петре Поп Арсов"- Богомила
44. КУД железничарско „Кочо Рацин" - Титов Велес, ул. Нови Велес бр. 10_
Штипска околща
45. КУД
46. КУД
47. КУД Делчево
48. КУД
49. КУД
50. КУД
51. КУД
52. КУД
53. КУД
54. КУД Берово
55. КУД
Дане Сандански" - Пехчево Ацо Караманов" - Радовиш „Единство" - Тработивиште, општина
Напредок" - Делчево Стиф Наумов" - с. Драмче, Делчевско ,Гоце Делчев" - с. Смолари ,Современост" - Штип ,Ванчо Прке" - Штип Дени Севда" - Штип
„Мано Чолев" - с. Митрашинци, општина ,Боро Цони" - Струмица_
Во 1959 година биле формирани следните културно-уметнички друштва: КУД Стамен Манов во Кочани (Т., 1959: 4) и КУД Сретко Крстевски во Гостивар (Едногодишна плодна <...>, 1960: 4). Според
подятоците од Pепyбличкиот зявод зя стятистикя ня Cоциjaлистичкa Pепyбликa Maкедониja (нятяму: CPM), во периодот 1959/1960 годиня де^твувяле вкупно 48 културно-уметнички и просветни друштвя ^епублички зявод <...>, 1971: 239). Зя неповолнятя сост^бя во рязво^т ня музичкиот живот во HPM во рямките ня КУД постоеле повеке причини. Од едня биля незaинтересирaностa и неaнгaжирaностa ня општините и повисоките општествени фяктори зя рязво] ня ямятерскятя яктивност, додекя од друга стряня недоволниот интерес, aнгaжирaност и инвентивност од стряня ня културно-уметничките друштвя што резултиряло со нaмaлyвaftе ня нивнятя яктивност и бро^ост (Диденко, 2017: 167-168). Во няредниот период, според Pепyбличкиот зявод зя стятистикя ня CPM во 1960/1961 и 1961/1962 годиня де^твувяле вкупно 51 културно-уметничко и просветно друштво ^епублички зявод <...>, 1971: 239).
Во 1963 годиня во с. Брвениця - Тетовско било формиряно Ky¡Д Bapдap. Во друштвото биле формиряни дрямскя, хумористичня, музичкя, оркестярскя и пе]ячкя секцщя (К., 1979: 7). Во истятя годиня ня 26 ]ули, грядот Cкопjе бил рязурнят од кятястрофялниот зем_|отрес. Зaгyбaтa од земртресот биля огромня. Животот го зягубиле 1 070 жители, няд 3 300 биле рянети, 1 200 остяняле тря_|ни инвялиди и повеке од 150 000 остяняле без покрив ня глявя (Jордaновски, 1993: 43). Земртресот предизвикял и големи мaтериjaлни штети врз рязво^т ня: економиjaтa, индyстриjaтa, стошнството, просветятя, културятя и остявил тряен белег во рязво^т ня културнятя история ня мякедонскиот нярод. Од рaзyрнyвaчкaтa стихия не биля поштедени ни згрядите ня институциите од облястя ня културятя во грядот Cкопjе и во околинятя. Во културно-уметничките друштвя биля уништеня докyментaциjaтa, инвенгарот, музичко-сценските реквизити и др. Во няредниот период зя рязворт ня музичкиот живот во рямките ня рязвитокот ня културно-уметничките друштвя, потребно било дя се дозявршят зяпочнятите нови домови ня културятя во помялите места, коишто требяло дя бидят средиште ня културно-уметничкиот, културно-просветниот и културно-зябявниот живот, но и дя се обезбедят редовни средствя зя ряботятя и нястяпите ня културно-умтеничките друштвя од буцетите ня: општините, општествените и стопянските оргянизяции (ДAPM: Фонд: 0045/0445-0460, 448-449).
Врз основя ня гореняведените подятоци можеме дя зяклучиме декя културно-уметничките друштвя, имяле сво] историски тек и рязво^ со щшто дяле знячяен придонес во рязво^т ня музичкиот живот во Maкедониja. Преку сублимиряното претстaвyвaftе и нядополнувяше ня
досегашните сознанща за по]авата и бро^оста на културно-уметничките друштва во Македонща, во периодот од формирааето на македонската национална држава до катастрофалниот зем]отрес во Скоще (1945 - 1963), можеме да заклучиме дека всушност тие биле главни „виновници", коишто не дозволиле музичкото фолклорно творештво на Македонща да исчезне, туку напротив, придонеле да биде препознаено ширум светот. Нивната гоуава и нивниот разво] овозможила заштита на културните вредности и афирмацща на духовното и историското наследство на македонскиот народ и другите етнички заедници од Македонща.
Архивски извори
Државен архив на Република Македонща. Фонд: Ансамбл за народни игри и
песни „Танец". Скоп|е: несреден архивски матерщал. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. Fond: Ansambl za narodni igri i pesni
„Tanec". Skopje: nesreden arhivski material.] Државен архив на Република Македонща. (29.10.1956). Фонд: 01.1013.0002.0065/0231 - 0234. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Распис - барапе податоци од Советот за просвета и култура во врска со изработка на анализа за положбата на народното просветувапе во НРМ, доставено во општинските народни одбори со тези за анализа на народноо просветувапе ". Скоп|е. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (29.10.1956) Fond: 01.1013.0002.0065/0231 - 0234. ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Raspis - baranje podatoci od Sovetot za prosveta i kultura vo vrska so izrabotka na analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje vo NRM, dostaveno vo opstinskite narodni odbori so tezi za analiza na narodnoto prosvetuvanje". Skopje.] Државен архив на Република Македонща. (15.11.1956). Фонд: 01.1013.0002.0066/0235 - 0241. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Анализа за положбата по народното просветувапе во општината Крушево ". Скоп|е. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (15.11.1956). Fond: 01.1013.0002.0066/0235 - 0241. „Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata po narodnoto prosvetuvanje vo opstinata Krusevo". Skopje.]
Државен архив на Република Македонща. (17.11.1956). Фонд: 01.1013.0002.0067/0242 - 0249. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Анализа за положбата по народното просветувапе во општината Бистрица". Скоп|е.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (17.11.1956). Fond: 01.1013.0002.0067/0242 - 0249. ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata po narodnoto prosvetuvanje vo opstinata Bistrica". Skopje.]
Државен архив на Република Македонща. (17.11.1956). Фонд: 01.1013.0002.0068/0250 - 0258. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Анализа за положбата по народното просветувапе во општината Новаци". Скоп|е.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (17.11.1956). Fond: 01.1013.0002.0068/0250 - 0258. ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata po narodnoto prosvetuvanje vo opstinata Novaci". Skopje.]
Државен архив на Република Македонща. (18.11.1956). Фонд: 01.1013.0002.0069/0254 - 0258). „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Анализа за положбата по народното просветувапе во општинатаДихово". Скоп|е.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (18.11.1956). Fond: 01.1013.0002.0069/0254 - 0258). ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata po narodnoto prosvetuvanje vo opstinata Dihovo". Skopje.]
Државен архив на Република Македонща. (29.12.1956). Фонд: 01.1013.0002.0072/0269 - 0273). „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Анализа за положбата на народното просветувапе во с. Манастир, општина Мариово". Скоп|е.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (29.12.1956). Fond: 01.1013.0002.0072/0269 - 0273). ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje vo s. Manastir, opstina Mariovo". Skopje.]
Државен архив на Република Македонща. Фонд: 01.1013.0001.0048/0658 -0682. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): Извештаj за работата на Советот за просвета и култура на Народна Република Македони)'а, за 1957 година".
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. Fond: 01.1013.0001.0048/0658 - 0682. ,Sovet za prosveta i kultura na NRM (1956-57): Izvestaj za rabotata na Sovetot za prosveta i kultura na Narodna Republika Makedonija za 1957 godina".]
Државен архив на Република Македонща. (22.01.1957). Фонд: 01.1013.0002.0074/0276 - 0281. „Совет за просвета и култура на НРМ (1956 - 57): „Анализа за положбата на народното просветувапе од Народниот одбор на општината Долнени". Битола.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (22.01.1957). Fond: 01.1013.0002.0074/0276 - 0281. „Sovet za prosveta i kultura na NRM (195657): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje od Narodniot odbor na opstinata Dolneni". Bitola.]
flpxaBeH apxuB Ha Peny6mKa MaKegoHnja. (01.03.1957). OoHg: 01.1013.0002.0076/ 0289 - 0294. „Coeem 3a npoceema u Kynmypa Ha HPM (1956 - 57): „ÁHanma 3a nonow:6ama Ha HapodHomo npoceemyeawe od HapodHuom od6op Ha onrnmmama Кpueoгaмmaнu ". KpHBoramTaHH. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (01.03.1957). Fond: 01.1013.0002.0076/ 0289 - 0294. „Sovet za prosveta i kultura na NRM (1956-57): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje od Narodniot odbor na opstinata Krivogastani". Krivogastani.] flpxaBeH apxuB Ha Peny6mKa MaKegoHnja. (02.03.1957). OoHg: 01.1013.0002.0077/ 0295 - 0298. „Coeem 3a npoceema u Kynmypa Ha HPM (1956 - 57): „ÁHanma 3a nonow:6ama Ha HapodHomo npoceemyeawe od HapodHuom od6op Ha onrnmmama OcnoMej". OraoMej. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (02.03.1957). Fond: 01.1013.0002.0077/ 0295 - 0298. „.Sovet za prosveta i kultura na NRM (1956-57): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje od Narodniot odbor na opstinata Oslomej". Oslomej.]
flpxaBeH apxuB Ha Peny6mKa MaKegoHnja. (04.03.1957). OoHg: 01.1013.0002.0078/ 0299 - 0304. „Coeem 3a npoceema u Kynmypa Ha HPM (1956 - 57): „ÁHanu3a 3a nonow:6ama Ha HapodHomo npoceemyeawe od HapodHuom od6op Ha onrnmmama Eennurnma". EemnmTa. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (04.03.1957). Fond: 01.1013.0002.0078/ 0299 - 0304. „Sovet za prosveta i kultura na NRM (1956-57): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje od Narodniot odbor na opstinata Belcista". BelCista.]
flpxaBeH apxuB Ha Peny6mKa MaKegoHnja. (19.03.1957). OoHg: 01.1013.0002.0081/0311 -0316. „Coeem 3a npoceema u Kynmypa Ha HPM (1956 - 57): „ÁHanu3a 3a nonow:6ama Ha HapodHomo npoceemyeawe eo onrnmmama npunen". npmen. [Drzaven arhiv na Republika Makedonija. (19.03.1957). Fond: 01.1013.0002.0081/0311 -0316. „Sovet za prosveta i kultura na NRM (1956-57): Analiza za polozbata na narodnoto prosvetuvanje od Narodniot odbor na opstinata Prilep". Prilep.] flpxaBeH apxuB Ha Peny6mKa MaKegoHnja, CKonje, Peny6^HHKH ceKpeTepnjar 3a Kymypa (1963-1965): Ena6opam: floceгaмнu nocm^awa u nepcneKmueeH pa3eumoK Ha KynmypHume dejHocmu (1964-1970), 1964, KyT.1, a.e. 0045/04450460, 448-449.
[Drzaven arhiv na Republika Makedonija, Skopje, Republicki sekreterijat za kultura (1963-1965): Elaborat: Dosegasni postiganja i perspektiven razvitok na kulturnite dejnosti (1964-1970), 1964, kut.1, a.e. 0045/0445-0460, 448-449.]
Литература
Arernnja зя иселениmтво ня Ренубликя Cевернa Maкедониja. Фолклорт дpyшmвa u гpyпu во Maкeдoнuja. URL:
https://www.minisel.gov.mk/kultura/folklorni-drustva-grupi-vo-makedonija/ (прегледшо ня Maрт 30, 2019). „Aктивнaтa де^ост ня КУД „Хяди Бяшям". (1952). Во Нoвa Maкeдoнuja.
Kyлmypeн жuвom, 5. Арсовски-Болто, Mиодрaг. (1996.) Kyлmypнo yмemнuчкo дpyшmвo „name
Пешев"Kyмaнoвo. Кумяново: КУД „Дяпче Пешев": Просветя. Ацинродяновя, Б. (1960) „Дубинин нaстaни ня КУД „Борис Кидрич" од
Cтрyмицa". Во Нoвa Maкeдoнuja. Kyлmypeн жuвom, 4. Г., Г. (1964) „Ансямбл зя рязни нaционaлности". Во Нoвa Maкeдoнuja.
Kyлmypeн жuвom, 4 Годишно собрaине ня Културно-уметничкото друштво „Христщш Кярнош".
(1951). Нoвa Maкeдoнuja. Kyлmypнa хротт, 2 . „Годишно собрян^ ня Културно-уметничкото друштво „Христиан Кярнош"
(1951). Во Нoвa Maкeдoнuja. Kyлmypнa хpoнuкa, 2 Диденко, Haтaшa. (2017)a. „Деjиостa ня музичките културно-уметнички оргaинзaцин во Maкедоииja во 1958 годиня". Во Maкeдoнcкu фолклор, 72. 169-183.
Диденко, Haтaшa. (2017)б. „Tрaдициjaтa-нисннрaциja зя иaродннот уметник
Пеце Aтaнaсоски". Во Cmpymm My3mrn eceн 2016. 166-174 Димчевски, Горги. (1983). Bue ce оро мaкeдoнcкo. Cкопjе: КУД „Гоце Делчев". Д. К. (1951). „Од ряботятя ня млaдинското културно-уметничко друштво '^aroja Шошолчев" од Cкопjе". Во НoвaMaкeдoнuja. Kyлmypeн жuвom, 2. „Две нови културно-уметнички друштвя во Cконjе" (1950). Нoвa Maкeдoнuja.
Kyлmypeнu вecmu, 2. Горгиев, Лупчо Т., Киро, Герясимов. (2000). Bmmm Mysmrn нeзaбopaв.
Винищ: Ховет ня онштиня Винищ"; Кочяни: HHTM "Евроня-92". „Едногодиmиa нлодня де^ост ня КУД „Cретко Крстевски" во Гостивяр (1960).
Во НoвaMaкeдoнuja. Kyлmypeн M^om, 4. Jaнев, Лубомир (ред). (2003). Koчaнu u кoчaнcкo од npaucmopujama до дeнec. Кочяни.
Jордaновски, Коле. (1993). Скonje-кamacmpoфa-oбнoвa-ucкycmвo. Cконjе:
Marana Maкедоискa. J.K. (1950) „Уснеси во ряботятя ня КУД „Целядин Зекири" од Тетово". Во
НoвaMaкeдoнuja. Kyлmypнu вecmu, 2. „КУД „Mирче Веловски" од Цшяри едно од нajaктивните во Битолско" (1959).
Во Нoвa Maкeдoнuja. Kyлmypeн M^om, 4. „КУД „Кочо Panm" ja сляви нетгодиmиниaтa од своето ностоеае" (1952). Во
Нoвa Maкeдoнuja. Kyлmypнa хpoнuкa, 3. К.В. (1979). „КУД од Брвеницa-нajaктивно во општинaтa" Во Нoвa Maкeдoнuja. Културен живот, 7
КД. (1952). ,Дие ке станеме нajдобpо дpyштво". Во Нава Maкeдoнuja. Kyлmypнa xpomrn, 4.
K., H. (1951). ^paira кyлтypни вести". Во Нава Maкeдoнuja. Kyлmypeн жuвom, 2.
MamK, mkm^. (1951). „Kyлтypно-yметничко дpyштво „Димш^ Bлaxов"-на]младо и на]активо во IV pеон во Cконjе". Во Нава Maкeдoнuja. Kyлmypнa xpomrn, 4.
„Opце Нuкoлoв"- ажамбл за нapoднu u¿'pu u necrn. (2002). Cкопjе: Aнсaмбл „Op^ ^Виталов.
Павловски, Jовaн (pед.). (2004). Cmo македожт гoдuнu 1903-2003: eнцuклoneдucкu лек^кон. Cкопjе: MИ-AH.
П., A. (1951). „Успеси на KУД во селото Ростyшa-Дебapскa". Во Нава Maкeдoнuja. Kyлmypeн жuвom, 2.
„^вите настапи на новофоpмиpaното уметничко дpyштво ,Дки Баши" во Гостивap (1950). Во Нава Maкeдoнuja. ^ослава на неделата на националната кyлтypa, 2
Поповски, П. (1956). „Една деценща кyлтypно-yметничкa paботa: paзговоp со Данче Шиндиловски, инициjaтоp за осниваае на KУД „Боpкa Левата". Во Нава Maкeдoнuja. Kyлmypeн ML^om, 4.
Републички завод за статистика на Cоциjaлистичкa Република Maкедониja. (1971). Cmamucmuчкu гoдuшнuк на CP Maкeдoнuja. Cкопjе.
CветозapевиK-Покоpни, Бpaнислaв. (2017). Здpyжeнue за кyлmypa u yMemmcm „Ило Aнmecкu-Cмoк"-Тemoвo: кyлmypнo nyлcupa№e на вpeмemo (19221947-2017). 1етово: Здpyжение за кyлтypa и уметност „Ило Aнтески-Cмок".
T. C. (1959). „Белешка: Зошто KУД „^тамен Maнов' во Kочaни не настапува нpед населението". Во Нова Maкeдoнuja. Kyлmypeн жuвom, 4.
Tpенески, Бошко (гл. pед). (1999). Танец 50 гoдuнu амблем на мaкeдoнcкama кyлmypa u yMemmcm. Cкопjе: Aнсaмбл на нapодни игpи и несни на Maкедониja „Taнец".
Указ за нpоглaсyвaaе на законот за нодpaчjaтa на околиите и онштините во Hapоднa Ренублика Maкедониja. (1957). Во Cлyжбeн ветж на Нapoднa Penyблuкa Maкeдoнuja, 19. 325-334
Уpедбa за осниваае на „Дpжaвен ансамбл на нapодните игpи и несни на HPM" (1948). Во Cлyжбeн ветж на Нapoднa PenyблuкaMaкeдoнuja, 8. 68-69.
Цветаноска, KarepHrn. (2001). Aнcaмбл за нapoднu nemu u opa „Кочо Paцuн" C^nje. Cкопjе: Aнсaмбл за нapодни несни и оpa ,Дочо Рацин'.
Чaкapjaневски, Г., T. Че^ет^в и Aвpaмовски, C. (pед.). Aдмuнucmpamuвнo-mepumopujaлнu noдeлбu во Maкeдoнuja 1944-2004: дoкyмeнmu. Cкопjе: Институт за национална ^TOp^a.
Borova, Sulejman. (1997). Një jetë me Shoqërinë "Liman KaЬа " të Dibrës. New York.
References
Agencija za iselenistvo na Republika Severna Makedonija [Immigration Agency of the Republic of Northern Macedonia]. Folklorni drustva i grupi vo Makedonija [Folk companies and groups in Macedonia]. URL: https://www.minisel.gov.mk/kultura/folklorni-drustva-grupi-vo-makedonija/ (accessed March 30, 2019). (In Macedonian).
Aktivnata dejnost na KUD ,,Hadi Basam " [The Active Activity of KUD" Jadi Basham]. (1952). In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 5. (In Macedonian.)
Arsovski-Bolto, Miodrag. (1996). Kulturno umetnicko drustvo „Pance Pesev" Kumanovo [Cultural Artistic Association "Pance Pesev" Kumanovo]. Kumanovo: KUD „Pance Pesev": Prosveta. (In Macedonian.)
Adziprodanova, B. (1960) Jubilejni nastapi na KUD „Boris Kidric"odStrumica [Jubilee performances of CAS "Boris Kidric" from Strumica]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
Borova, Sulejman. (1997). Një jetë me Shoqërinë "Liman Kaba" të Dibrës [A Life with the "Liman Kaba" Society of Debar]. New York. (In Albanian).
Cvetanoska, Katerina. (2001). Ansambl za narodni pesni i ora „Koco Racin" Skopje [Ensemble for narodni pesni "Koco Racin" Skopje]. Skopje: Ansambl za narodni pesni i ora „Koco Racin". (In Macedonian.)
Cakarjanevski, G., T. Cepreganov, Avramovski S. (Eds.). (2007). Administrativno-teritorijalni podelbi vo Makedonija 1944-2004: dokumenti [Administrative-territorial divisions in Macedonia 1944-2004: documents]. Skopje: Institut za nacionalna istorija. (In Macedonian.)
Didenko, Natasa. (2017)a. Dejnosta na muzickite kulturno-umetnicki organizacii vo Makedonija vo 1958 godina [The activity of music and cultural organizations in Macedonia in 1958]. In Makedonskifolklor [Macedonian folklore], 72. 169-183. (In Macedonian.)
Didenko, Natasa. (2017)b. Tradicijata-inspiracija za narodniot umetnik Pece Atanasoski [The tradition-inspiration for folk artist Pece Atanasoski]. In Struska muzicka esen 2016 [Struga Music Autumn 2016]. 166-174. (In Macedonian).
Dimcevski, Gorgi. (1983). Vie se oro makedonsko [You are Macedonian dancer]. Skopje: KUD „Goce Delcev".
D. K. (1951) Od rabotata na mladinskoto kulturno-umetnicko drustvo „Blagoja Sosolcev " od Skopje [From the work of the youth cultural and artistic association "Blagoja Josholchev" from Skopje]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 2. (In Macedonian.)
Dve novi kulturno-umetnicki drustva vo Skopje [Two new cultural and artistic societies in Skopje]. (1950). In Nova Makedonija. Kulturni vesti [New Macedonia. Cultural news], 2. (In Macedonian.)
Ednogodisna plodna dejnost na KUD „Sretko Krstevski" vo Gostivar [One year fruitful activity of CAS "Sretko Krstevski" in Gostivar]. (1960). In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
G.,G. (1964). Ansambl za razni nacionalnosti [Ensemble for various nationalities]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
Godisno sobranie na kulturno-umetnickoto drustvo „Hristijan Karpos" [Annual meeting of the Christian Karpos Cultural and Art Society]. (1951). In Nova Makedonija. Kulturna hronika [New Macedonia. Cultural chronicle]. 2. (In Macedonian).
Gorgiev T., Ljupco T., Kiro, Gerasimov. (2000). Vinicki muzicki nezaborav. Vinica: "Sovet na opstina Vinica " [Vinica music unforgettable. Vinica: "Council of the Municipality of Vinica"]. Kocani: NIGM "Evropa-92". (In Macedonian.)
J. K. (1950). Uspesi vo rabotata na KUD „Deladin Zekiri" od Tetovo [Success in the work of CAS "Xheladin Zekiri" from Tetovo]. In Nova Makedonija. Kulturni vesti [New Macedonia. Cultural news], 2. (In Macedonian.)
Janev, Ljubomir (ed). (2003). Kocani I kocansko od praistorijata do denes [Kocani and Kocanian people from prehistoric times until today]. Kocani. (In Macedonian.).
Jordanovski, Kole. (1993). Skopje-katastrofa-obnova-iskustvo [Skopje-disaster-renewal-experience]. Skopje: Matica Makedonska. (In Macedonian.)
K. B. (1979). KUD odBrvenica-najaktivno vo opstinata [KUD from Brvenica -most active in the municipality]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 7. (In Macedonian.)
K. D. (1952). Nie Ke staneme najdobro drustvo [We will become the best company]. In Nova Makedonija. Kulturna hronika [New Macedonia. Cultural chronicle], 4. (In Macedonian.)
K., N. (1951). Kratki kulturni vesti [Short cultural news]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 2. (In Macedonian.)
KUD „Mirce Velovski" od Capari edno od najaktivnite vo Bitolsko [CAS "Mirce Velovski" from Capari one of the most active in Bitola]. (1959). In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
KUD „Koco Racin" ja slavi petgodisninata od svoeto postoenje [CAS "Koco Racin" celebrates the fifth anniversary of its existence]. (1952). In Nova Makedonija. Kulturna hronika [New Macedonia. Cultural chronicle], 3. (In Macedonian).
MatiK, Milica. (1951). Kulturno-umetnicko drustvo „Dimitar Vlahov"-najmlado i najaktivno vo IV reon vo Skopje [Cultural and artistic association "Dimitar Vlahov" - youngest and most active in IV region in Skopje]. In Nova Makedonija. Kulturna hronika [New Macedonia. Cultural chronicle], 4. (In Macedonian.)
„Orce Nikolov" - ansambl za narodni igri ipesni ["Orce Nikolov" - Ensemble for folk dances and songs]. (2002). Skopje: Ansambl „Orce Nikolov". (In Macedonian.)
P., A. (1951). Uspesi na KUD vo seloto Rostusa-Debarsko [KUD successes in the village of Rostusha-Debarska]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 2. (In Macedonian.)
Pavlovski, Jovan (ed.). (2004). Sto makedonski godini 1903-2003: enciklopediski leksikon [One Hundred Macedonian Years 1903-2003: An Encyclopedic Lexicon]. Skopje: MI-AN. (In Macedonian.)
Popovski, P. (1956). Edna decenija kulturno-umetnicka rabota: razgovor so Dance Sindilovski, inicijator za osnivanje na KUD „Borka Levata " [A decade of cultural and artistic work: a conversation with Dance Jindilovski, the initiator for the founding of the KUD „Borka Levata"]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
Prvite nastapi na novoformiranoto umetnicko drustvo „Aki Basi" vo Gostivar [The first performances of the newly formed Aki Bashi Art Society in Gostivar]. (1950). In Nova Makedonija. Proslava na nedelata na nacionalnata kultura [New Macedonia. Celebration of National Culture Week], 2. (In Macedonian.)
Republicki zavod za statistika na Socijalisticka Republika Makedonija [National Statistical Office of the Socialist Republic of Macedonia]. (1971). Statisticki godisnik na SR Makedonija [Statistical Yearbook of SR Macedonia]. Skopje. (In Macedonian.)
SvetozareviK-Pokorni, Branislav. (2017). Zdruzenie za kultura i umetnost „Iljo Anteski-Smok"-Tetovo: kulturno pulsiranje na vremeto [Feeding on the culture of the "Iljo Anteski-Smok" - Tetovo culture: cultivate a pulse] (1922-1947-2017). Tetovo: Zdruzenie za kultura i umetnost „Iljo Anteski-Smok". (In Macedonian.)
T. S. (1959). Beleska: Zosto KUD „Stamen Manov" vo Kocani ne nastapuva pred naselenieto [Note: Why the CAS "Stamen Manov" in Kocani does not appear in front of the population]. In Nova Makedonija. Kulturen zivot [New Macedonia. Cultural life], 4. (In Macedonian.)
Treneski, Bosko (ed.). (1999). Tanec 50 godini amblem na makedonskata kultura i umetnost [Dance 50 years emblem of Macedonian culture and art]. Skopje: Ansambl na narodni igri i pesni na Makedonija „Tanec". (In Macedonian.)
Ukaz za proglasuvanje na zakonot za podracjata na okoliite i opstinite vo Narodna Republika Makedonija [Decree on Declaration of the Law on the Areas of the Districts and Municipalities in the People's Republic of Macedonia]. (1957). In Sluzben vesnik na Narodna Republika Makedonija [Official Gazette of the People's Republic of Macedonia], 19. 325-334. (In Macedonian.)
Uredba za osnivanje na „Drzaven ansambl na narodnite igri i pesni na NRM" [Decree establishing the "State Ensemble of National Games and Songs of the NRM"]. (1948). In Sluzben vesnik na Narodna Republika Makedonija [Official Gazette of the People's Republic of Macedonia], 8. 68-69. (In Macedonian.)
