CC BY
14УСУЛИ ТАЪЛИМИ ЯК ГАЗАЛИ САЪДИИ ШЕРОЗ1 ВОБАСТА БА МУНОСИБАТИ БОСАЛОШИЯТ ДАР КУРСИ ТАЪРИХИ АДАБИЁТ
ИБРОШИМОВ ЭШСОН ДАВЛАТОВИЧ
(Донишгоаи давлатии омузгории Толикистон ба номи С. Айн!)
Дар маколаи мазкур оид ба усули таълими як газали Саъдии Шерозг вобаста ба муносибати босалотият дар курси таърихи адабиёт сухан меравад. Вокеан, бо воситаи таълими адабиёт максади асосии таълим ва тарбия амалг гардонида мешавад. Бояд зикр кард, ки дар низоми муносибати босалотияти ба таълим там барои фаъолияти омузгор дар раванди таълим ва там барои фаъолияти маърифатии хонандагон шартто пешнитод шуда, ки илро онто татмист. Муаллиф дар маколаи худ фаъолияти омузгорро танто бо додани дониш дар асоси барномаву китобтои дарсг ва назорати азхудкунии доништо амик менамояд, то ки таълими додаи у матдуд набошад. Масъалаи асосии маколаи мазкур таълими газалиёти Саъдии Шерозг вобаста ба муносибати босалотият дар курси таърихи адабиёт мебошад, ки муаллиф тамоми патлутои онро баррасг ва татлил намудааст.
Калидвожато: усул, таълим, адабиёт, шеър, газал, муносибати босалотият, таърихи адабиёт, омузиш, татлил, дарс, китоб, назорат, азхудкунг, дониш, малака, маторат, масъала, газал, китобтои дарсг, Саъдии Шерозг, фаъолият, максад, тарбия, мушотида, хонанда, мартала, низом, метод, ташаккул, санъати сухан.
Фанни адабиёт дар сохтори муассисааои таасилоти миёнаи умум! макоми хоса дошта, барои рушду камолоти маънавии талабагон накши муаим мебозад. Дар Консепсияи мактаби милл! перомуни аадафи таълими адабиёт гуфта шудааст: «Дурдонааои бебааои ниёгони мо на танао баари тарбияи ахлоки аамидаю рафтори шоистаи насли наврас хизмат мекунанд, инчунин онао сарчашмаи адонашавандаи Ган! гардонидани мазмуни маълумот низ ба шумор мераванд». Вокеан, бо воситаи таълими адабиёт максади асосии таълим ва тарбия амал! гардонида мешавад. Ган! гардонидани лааони маънавии хонандагон, бедор кардани аисси худшиносии миллии онао, ташаккул ва сайкал додани завки зебоипараст!, бедор кардани эасоси муааббат ба Ватан, забон, миллат ва дигар арзишаои маънавию илтимо! максади асосии таълими фанни адабиёт ба шумор меравад. Аз ин ру, барои дар амал лор! кардани максад асос! аз таълими адабиёт бояд методикаи таълими босалоаияти он коркард ва пешкаши омузгорон гардонда шавад.
Имруз дар муассисааои таасилоти миёнаи умумии Толикистон низоми нав-муносибати босалоаият дар таълим ба роа монда шудааст. йарчанд дар бораи таълими босалоаияти забони толик! маколаву дастураои методии зиёде ба нашр расидаанд, аммо дар мавриди таълими адабиёти толик вобаста ба муносибати босалоаият чанд макола ба нашр расидаасту бас. Мо дар ин макола тасмим гирифтем методикаи таълими босалоаияти як газали Саъдии Шерозиро, ки тибки барнома дар курси таърихи адабиёт (синфи 9) пешниаод шудааст, таакик намоем.
Дар «Барномаи таълими адабиёти толик дар синфаои У-Х1» барои таълими ааёт ва элодиёти Саъдии Шероз! дар курси таърихи адабиёт (синфи 9) 12- соат мукаррар шудааст[3, 46]. Муаллифони барнома таксими соатаоро ба омузгор вогузор кардаанд. Дар мавриди таълими Газалиёти Саъдии Шероз! дар барнома таъкид шуда, ки омузгор бояд доир ба «Газалиёти Саъд!, мавзуи Газалаои Саъд!, таалили Газалаои «Тани одам! шариф аст ба лони одамият», «Хилофи рост! бошад хилофи ройи дарвешон», «Киммати гул биравад, чун ту ба гулзор о!», «Бигзор то бигирям чун абр дар бааорон», «Моро биаишт суабати ёрони аамдам аст» ва мазмунаои илтимоии Газалаои Саъд!» ба хонандагон маълумот диаад [Барнома, 47].
Тибки барнома омузгор бояд панл газали Саъдии Шерозиро дар синфи 9 таълим диаад. Нахустин Газале, ки аз ашъори Саъд! барои таълим дар курси таърихи адабиёт пешниаод шудааст, Газали «Тани одам! шариф аст ба лони одамият» мебошад. Газали мазкур аз 9 байт иборат буда,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
саршор аз андешашои ахлокию тарбиявиянд. Барои таълими ин газали шоир 1 соат лудо карда шавад, бештар аст, зеро он аз лумлаи бештарин газалшои адабиёти форсии толик! буда, ба синну соли хонандагони синфи 9 мувофик аст. Аз тарафи дигар, ташлилу тафсир ва таълими босалошияти ин газал имкон фарошам меоварад, ки хонандагон ашъори шоири дигари шоирро бифашманд ва азхуд кунанд.
Мувофики гуфтаи методистон, дар таълими босалох,ият диккати асос! ба ташаккули малаках,ои амал!, салошиятшо равона карда мешавад ва ба саволх,ои "хонанда чиро бояд донад?" "Хонанда ч! кор карда метавонад?" "Хонанда кадом амалх,оро илро карда метавонад?" бояд лавоб дихдд. Дониш дар таълими босалох,ият лузъи таркибии малака х,исоб шуда, барои санлидан, мукоиса кардан ва ислох,и иштибошх,о ба кор меравад. Бояд зикр кард, ки дар мавриди низоми таълими босалошият мушаккикон дар як андеша нестанд. Гарчанде дар тамоми модулу стандартшои ташияшудаи муносибати босалошият дар таълим аз лониби Вазорати маориф ва илм ин методи нави таълимро "низоми нави таълим" номидаанд, аммо адабиётшиноси толик Ш.Р. Исрофилниё онро як шеваи фаъоли таълим медонад, на низоми нави таълим. Дар аксари дастуру модулшои муносибати босалошият дар таълим гуфта шуда, ки "салох,иятро таълим намедих,анд, салох,ият дар натилаи аз худ кардани дониш, малака ва мах,оратх,о ташаккул меёбад", аммо академик М. Лутфуллоев ин андешаро иштибоши машз медонанд. Баъзе методистон бар он андешаанд, ки низоми муносибати босалошият дар таълим аз низоми анъанав! ба кулл! фарк дошта, бояд аз методикаи таълими суннат! пурра даст кашид. Аммо Ш.Р. Исрофилниё ва З. Бобоева менависанд, ки "гарчанде муносибати босалошият ба таълим аз таълими суннат! тибки нишондишандашои мухталифи раванди таълиму тарбия фарки лидд! дорад, аммо ин на ба он маъност, ки омузгор бояд аз суннатшои таълими анъанав! ба кулл! даст кашад. Алалхусус дар таълими шеър, ки дар таърихи мактабу маорифи мо собикаи кушан дорад. Омузгор бояд дар баробари истифодаи шевашои дархурди замони таълими анъанав! талаботи муносибати босалошиятро низ риоя кунад. Ин ду шеваи таълим ба шеч валш яке дигареро ба кулл! инкор намекунад, балки истифодаи дуруст ва самараноки оншо натилаи дилхош ба бор меоварад" (Методикаи як газали Лом!,). Мо низ лонибдори андешаи устод Ш.Р. Исрофилниё ва З. Бобоева шастем ва шангоми ташкики шеваи таълими босалошияти газали "Тани одам! шариф аст ба лони одамият"-и Саъдии Шероз! аз нишондодшои дархури замони методикаи суннатии таълим дар баробари талаботи муносибати босалошият истифода бурдаем.
Дар мавриди газали "Тани одам! шариф аст ба лони одамият"-и Саъдии Шероз! дар дастуршои таълим! ва китобшои дарсию рисолашои тадкикот! маълумот дода шудааст. Бештарин шаршу тафсири ин газал, ки машз барои хонандагони мактаб пешнишод шуда, хусусияти синнусолии талабагон ба назар гирифта шудааст, китоби "Шарши бист газали Саъдии Шероз!"-и Ш.Р. Исрофилниё ва М.А. Султонмамадова мебошад. Омузгорони мактаб шангоми таълими ашъори Саъдии Шероз! метавонанд аз он истифода баранд. Мо низ дар маколаи хеш аз он истифода бурдаем.
Пеш аз огози дарс бояд муайян кунем, ки шангоми таълими газали мавриди назар кадом салошиятшоро ташаккул додан мумкин аст? Хонандагон аз ин газали шоир чиро бояд донанд, чиро азхуд кунанд ва ч! амалро илро карда тавонанд? Огози дарс бо саволшои проблемав! метавонад диккати хонандагон ба мавзуъ лалб кунад.Омузгор метавонад бо чунин саволшо дарсро ифтитош намояд:
1. Инсон кист ва рисолати инсон! чист?
2. Чаро одаму одамгар! мегуянд?
3. Одамгар! гуфта чиро мефашмед?
4. Чаро шоирон бо воситаи шеър панд мегуянд?
5. Чаро шоир шеър мегуяд ва шеър ба инсон ч! таъсир мерасонад?
Барои лавоб ёфтан ба ин саволшо хонандагон шатман андеша мекунанд. Хонандаро ба андеша кардан водор намудан аз талаботи мушими низоми босалошияти таълим аст. Агар хонандагон ин корро дар гурушшо анлом дишанд, натила бештар мегарданд.
Дар масъалаи усули шарши каломи мавзун ва шартшои он Ш.Р. Исрофилниё ва М. Султонмамадова дар маколаи "Методикаи таълим ва шеваи шаршу тафсири каломи мавзун" шаш талаботро пешнишод кардаанд, ки мувофики талаботи низоми анъанавист ва илрои ин шартшо хонандаро метавонад ба дарки сухани адиб рашнамо'1 кунад:
1. Кироати дурусту сашеши матни асари баде'1';
2. Муайян намудани вазни шеър ва дарёфтани калимоти кофия, радиф ва шарфи рав'1';
3. Шинохти калимоту таъбироти душвори матн ва шарши оншо;
4. Шинохти истилошоту таъбироти шоирона ва риояи дастурмандии шеър;
5. Таъйини корбурди санъатшои баде'1 дар матни асари баде'1';
6. Донистани лашонбинии шоир, таъйини гояи асари баде'1 ва натилагир'1 аз матни асари баде'1'(...).
Ин масъалашое, ки донишмандони зикршуда шангоми ташлили матни баде'1 пешнишод кардаанд, имруз шам ашамияти худро гум накардааст ва шангоми ташлили матни асар, алалхусус каломи мавзун онро риоят мекунанд. Мувофики талаботи низоми босалошияти таълим бояд муайян кард, ки оё илрои ин талабот ба хонанда ч дода метавонад? Ба таъбири дигар, бо илрои ин талабот хонандагон ба кадом салошиятшо ноил мегарданд ва дониши андухтаашонро дар кукло истифода бурда метавонанд:
Салошиятшои хосси фанни адабиёт, ки мутахаассисони соша онро "салошиятшои адаб'1'" гуфтаанд, дар мавзуи "Шарши газали "Тани одам шариф аст ба лони одамият" бо илрои талаботи методикаи таълими каломи мавзун ба тарики зер ба накша гирифтан мумкин аст:_
Мавзуъ: Шарши газали" "ани одам*1 шариф аст ба лони одамият"-и Саъдии ШерозУ
Масъалашо Салох,ияти адаби Зарурат ва макони истифодаи дониши андухта
Кироати дурусти матни газал Даст ёфтан ба салошияти бошуурона ва ифоданок хондани матни адаб'1 йангоми иштирок дар озмуншои фанн'1, конференсияю ламъомадшо ва монанди иншо
Муайян намудани вазн, кофия, радиф ва шарфи рав'1 Даст ёфтан ба салошияти мушаххасоти шеър, фарк кардани каломи мавзун аз каломи мансур йангоми имтишону озмуншо, башо додан ба осори адаб'1, кор дар муассисашои таълим', ташкикот'1 ва гайра
Шарши калимоти душвори матни газал Ган'1 гардонидани захираи лугав'1, салошияти шарши осори адаб'1 ва г. йангоми навиштани эссе, иншо, кори элод'1, суханронишо,ба1ни фикри худ дар ламъомадшо ва г.
Ёфтани санъатшои баде'1 дар матни газал; тасвиршои шоирона Ноил шудан ба салошияти башо додан ба матни баде'1, таъйини шунари шоир ва г. йангоми баррасии асари баде'1, башо додан ба шунари шоир, баё1ни андеша дар ламъомадшои адаб'1 ва г.
Муайян кардани гояи асари баде'1, ки марбут ба лашонбинии шоир аст Ноил шудан ба салошияти мушаххас намудани идея(гоя)-и асри баде'1 ва лашонбинии шоир йангоми башо додан ба сари баде'1, баррасии идея ва лашонбинии суханварон ва г.
Натилагир'1 аз матни баде'1, шарши шар як байти газал; натилагир'1 ва бардошт аз кулли газал ва гояи асосии он Даст ёфтан ба салошияти натилагир'1 аз матни баде'1 ва дарёфти максади шоиру гояи асари баде'1'; натилагир'1 аз вокеоти замон ва монанди иншо йангоми натилагир'1 аз мушокима дилхош асари баде'1'; натилагир'1 аз вокеашои зиндап, мушкилот ва дигар масъалашое, ки дар зиндап пеш меояд.
Вобаста ба талаботи низоми босалоаият ва илрои шеваи шарау тафсири каломи мавзун, тибки накшае, ки мураттаб намудем, газали мавриди назарро таалил мекунем: Тани одам' шариф аст ба лони одамият, На аамин либоси зебост нишони одамият.
Аввалан, матни газал ба таври комил ва дурусту сааеа бояд кироат шавад. Омузгор метавонад як бор худ матни газалро кироат кунад ва баъдан кироати дурусти онро аз хонандагон талаб кунад. Ин амалро баръакс аам кардан мумкин аст: Аввал хонандагон кироат мекунанду муаллим назорат мекунад, ки аангоми кироат иштибоа рух надиаад. Муаим он аст, ки газал дурусту бехато ва ифоданок кироат шавад, кироати матни газал аз лониби хонандагон онао бештар ба мавзуъ лалб менамояд.
Шарти дувум муайян намудани вазн, кофия радиф ва аарфи равии газал аст. Ш.Р. Исрофилниё ва М. Султонмамадова бар он андешаанд, ки «барои хонандаи мактаби миёна донистани аилоаои аруз!, кофияву радиф ва дарёфтани аарфи рав! кофист. Баррасии хелаои кофия, таъйини вазни шеър ва дигар масоили поэтикаи шеър барои донишлуёни риштаи суханшинос! ва муааккикони ин соаа тавсия мешавад» (...). Вале тибки «Барномаи таълими адабиёти толик барои синфаои У-Х1» донистани вазни шеър барои хонандагони муассисааои таасилоти миёнаи умум!' низ аатмист.Муаллифони китоби «Шараи бист газали Саъдии Шероз!» дар баробари шараи аар як байти газали мавриди назар вазну кофия ва радифи онро низ муайян кардаанд. йангоми таълими ааёт ва элодиёти Саъдии Шероз! дар баробари омузгор хонандагон низ аз ин китоб истифода баранд, аам вакт сарфа мешавад ва аам матни газал ба дуруст! ва ба таври комил таалил мегардад. Маълум аст, ки муайян кардани вазни шеър на танао дар мактаби миёна, аатто дар донишгоаао низ кам касон муваффак мешаванд. Аз ин ру бо истифода аз китоби зикршуда омузгор бояд худ вазни газалро дар тахтаи синф нависад ва дар бораи он маълумот диаад. Вазни газали «Тани одам! шариф аст ба лони одамият «рамали мусаммани машкул» аст. Муайян кардани калимоти кофия ва аарфи рав! дар мукоиса бо вазни шеър ба маротиб осонтар аст. Аз он сабаб, ки бо кофияву радиф хонандагон аз синфаои поён! огоаанд, омузгор метавонад бо ёрии хонандагон калимоти кофия ва радифи газалро муайян намояд.
Калимоти кофия: лон, нишон, датой, миён, латон, забон, макон, равон,макон, таярон, баён ва радиф: одамият.
Фаъолияти бештари хонандагон аангоми баёни мавзуйи нав аз талаботи муаими муносибати босалоаият ба таълим мебошад. Омузгор бояд дарсро тавре ташкил намояд, ки худи хонандагон калимоти кофия ва радифро муайян кунанд. Дар ин амал омузгор бояд назорагару довар ва ёрирасонанда бошад.
Шарти дигар дар таалили шеър, бино ба таъкиди методистон, «шинохти калимоту таъбироти душвори матн ва шараи онао"-ст. Дар байти аввал ё худ матлаъи газали мавриди назар танао ду калимаи душвор ба назар расид: шариф ва одамият. Мувофики талаботи низоми босалоаият хонандагон набояд танао бо китоби дарс! маадуд шаванд, истифода аз лугату фараангао, асараои баде!, дастураои таълим!, маводи интернет! ва монанди инао аз лумлаи талаботи ин низми таълим аст. йало лугатаои электроние аастанд, ки бо истифода аз онао дар ду дакика метавон шараи дилхоа калимаро пайдо кард, аммо истифода китоби лугату фараангао мувофики максад аст. Талабагон аангоми ёфтани маънии калимаао дар баробари истифодаи лугатаои электрон! бояд аз "Фараанги забони толик!"низ истифода баранд. Дар китоби "Фараанги забони толик!" калимаи "шариф" чунин маънидод шудааст: "1. асил, налиб; 2.бошарофат, шарофатманд, баланддарала, соаиби ифтихор, соаиби обру"[568]. Калимаи " одамият"-ро муаллифони фараанги номбурда чун ин шара додаанд: "1. Мардум!, инсон!, одам!.2. киноя аз некхислат!, хушхулк!, соаиби беатарин хислатаои инсон! будан, инсондуст!, раамдил!"[900].
Баъд аз шарау тафсири калимоти душвори байти матлаъ методистон ёфтани санъатаои бадеиро, ки дар байт ба кор рафтааст, зарур медонанд. Хонандагони синфи 9 дар синфаои поён! аз санъатаои баде! огоа! доранд. Ин байт дорои чанд санъати баде! аст, аз лумла, аусни
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
матлаъ, бароати истиалол ва таносуби сухан. Омузгор бо ёрии хонандагон бояд аар яки ин санъатаоро шара диаад. Чаро ин байтро аусни матлаъ мегуянд? Кадом чиаати ин байт санъати истиалол аст? Кадом калимоти ин байт инсилом ё худ таносуби маъно! доранд?
Масалан, дар мавриди санъати бароати истиалол Туракул Зеан! дар китоби "Санъати сухан" меоварад: "Шоир дар аввали маснав! ё касида ва Гайра байтеро зикр менамояд, ки дар он аз ч! иборат будани мундарилаи манзумаро баён мекунад, ё ба иборати дигар, ишорате доир ба мундарилаи асар меорад ва онро бароати истиалол мегуянд" [143]. Хонандагон тибки барнома дар синфи 9 санъати бароати истиалолро меомузанд. Хонандагон аз китоби "Санъати сухан" шараи ин санъатро баён мекунанд ва омузгор савол мегузорад, ки оё шоир дар ин байт ишорате доир ба мундарилаи Газалаш кардааст ва агар карда бошад, мундарилаи Газал доир ба кадом мавзуъ аст? Бешубаа, хонандаи зирак дармеёбад, ки шоир мехоаад, ки дар бораи одамият- беатарин хислатаои инсон!, инсондуст!, раамдил! сухан гуяд. Ба аамин минвол санъатаои дигарро низ хонандагон бо ёрии омузгор бо истифода аз фараангу китобаои илм!, монанди "Санъати сухан"-и Т. Зеан! меёбанд.
Муайян кардани Гояи асари баде!, ки марбут ба лааонбинии шоир аст, аз талаботи дигари методикаи тафсири каломи мавзун мебошад. Шараи калимоти душвор, дарёфтани санъатаои баде! хонандагон ба дарёфтани Гояи асар наздик мекунад. Хонандагон ба мазмуни байт наздик шудаанд ва медонанд, ки шоир доир ба кадом масъала сухан мегуяд. Гояе, ки шоир дар ин байт ба хонандаи худ талкин кардани аст, рисолати инсон!, инсон будани инсонвор зистан ва дорои хислатаои беатарини инсон! будани ба касе бад! накардан аст.
Баъд аз илро кардани шартаои методикаи таълими каломи мавзун ва талоботи муносибати босалоаият муаллим аамроа бо хонандагон аз байт натилагир! мекунанд. Ин байтро муаллифони "Шараи бист Газали Саъдии Шероз!" чунин шара додаанд: "Бузургию кадри шахс, фарзанди одам ба сабаби каромоти руаи мардум! ва одамияти уст, ин либоси зебо ва зоаири ороста намудори одамигар! нест. Саъд! мегуяд, ки тани одам! вобаста ба нафсу лони одамият шариф аст, одам! дар сурате шарифу арлманд буда метавонад, ки одамият, одамгар! ва эасону саховат дошта бошад. Тани одам ба сари худ чизе нест, арзише надорад, онро одамгар! арзишманд мегардонад. Либоси зебо аануз ба одамият будани инсон, ба одамгарии у далел буда наметавонад» [9].
Байтаои дигари Газалро метовон бо аамон шартаое, ки пешниаод шудаад, метавон шарау тафсир кард.Мутахассисони низоми муносибати босалоаият таъкид кардаанд, ки омузгор аангоми дарс бояд кушиш намояд, то хонандагон ба чааор унсури асосии муносибат босалоаият ба таълим: донад, тавонад, азхуд кунад ва дар амал тадбик намояд ноил гарданд. Яъне, аангоми таълими мавзуи «Шараи Газали «Тани одам! шариф аст ба лони одамият» хонандагони салоаиятаои донистан, тавонистан, азхуд кардан ва дар амал тадбик кардани донише, ки аз ин мавзуъ гирифтаанд, ноил гарданд.
Кутбиддин Мухтори дар маколаи худ таъкид мекунад, ки ташаккули салоаиятаои фанн! дар дарси адабиёт ба чааор мараала сурат мегирад: дарки матн, бааодиа! ба матн, таГйир додани матн ва тааияи матни худ [7]. Ин мараалаао, ки мутахассисони муносибати босалоаият таъйин кардаанд, аз шартаое, ки методистон барои шараи каломи мавзун пешниаод намудаанд, мухолиф нест. Ба мараалаи якуму дувум, яъне дарки матн ва бааодиа! ба он шаш шарти пешниаоднамудаи методикаи суннатии шараи каломи мавзунро дар бар мегирад. Чунонки мушоаида кардем, нахуст хонандагон бо матни Газал ошно шуданд, бо ёрии муаллим матнро дурусту сааеа кироат карданд, бо мазмуни он ошно шуданд, перомуни он мулоаиза намуданд, сониян,вазн, ва калимоти кофияву радифро мушаххас намуданд, калимоти душворфаами онро аз луГат ёфтанд, Газалро байт ба байт шара доданд, матнро ба кисматао лудо намуда, Гояи асосии онро муайян намуданд, максади шоирро дарк намуда, андешааои худро атрофии он баён карданд. Дар мараалаи севум, таГйир додани матн ва чааорум, тааияи матни худ малакаи элодкории хонанда ташаккул меёбад. ТаГйир додани матн ба маънои он нест, ки хонанда монанди шоир Газал нависад, балки хаёлоти худро доир ба такмили Газал вобаста ба замони имруза ва талаботи он менависад. Дар мараалаи чааорум,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
яъне ташияи матни худ хонанда идеяи худро доир ба гуфташои Саъд'1 доир ба мавзуи «одамият» пешнишод мекунад. Ин матни ташиякардаи хонанда метавонад ба шакли иншо ё худ эссе пешнишод шавад.
4ï хеле ки мушошида мешавад, маршалаи чашоруми пешнишодкардаи методистони низоми босалошият ва маршалаи шашум, ки мо дар накша тибки талаботи методикаи шарши шеър пешнишод намедем, яксон аст. Яъне, баъд аз шарши комили газал хонандагон бояд аз газал натилагирï кунад, ки шоир 4Ï мехошад гуфтан ва 4Ï гояеро талкин мекунад. Дар низоми анъанавии талкин омузгорон дар ин мавзуъ навиштани иншоро талаб мекарданд.
Бояд зикр кард, ки дар низоми муносибати босалошияти ба таълим шам барои фаъолияти омузгор дар раванди таълим ва шам барои фаъолияти маърифатии хонандагон шартшо пешнишод шуда, ки илро оншо шатмист. Масалан, фаъолияти омузгор таншо бо додани дониш дар асоси барномаву китоби дарс ва назорати азхудкунии донишшо машдуд намегардад. Омузгор бояд рашнамои хонандагон бошад, имкон фарошам оварад, ки хонандагон малака ва машорати худро нишон дода тавонанд ва шамзамон даралаи азхудкунии дониш ва ташаккуули салошиятшоро мушошида намояд.
Дар лашзаи мусташкамкунии дониш на таншо омузгор, балки хонандагон низ бояд фаъол бошанд. Саволу лавобшо, ки байни омузгору хонандагон ва хонанда бо хонанда ташкил мешавад, имкон медишад, ки мавзуъ хубтар ташлил гардад ва хонандагон ба салошиятшои таъйиншуда ноил гарданд.
КИТОБНОМА:
1. Ашмадов М. Таълими адабиёти толик (кисми 1),Хуланд: Ношир 2012.-324 саш.
2. Барномаи таълими адабиёти толик дар синфшои У-1Х. Мушаррирони масъул Х. Шарифов ва У.Тоиров, Душанбе, 2007.-72 саш.
3. Исрофилниё Ш.Р., Султонмамадова М. Методикаи таълим ва шеваи шаршу тафсири каломи мавзун.// Паёми ДМТ, 2016, №-4\3, (203) с.,146-150.
4. Исрофилниё Ш.Р. Бобоева З. Методикаи таълими ашъори ra^ï вобаста ба муносибати босалошият ба таълим дар курси таърихи адабиёт\З. Бобоева \\Паёми АТТ, 2019, №1(30),-С.,47-52.
5. Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании. - www.nekrasovspb.ru\rublikation\cgi-bin\ cgi ? event=3&id=22.
6. Леонова Г.Л. Формирование ключевых компетенций на уроках литературы в старших классах.\Г.Л. Леонова.// http://pandia.ru.
7. Миров Т., Давлатзода С. Адабиёти толик. Китоби дарси барои синфи 9\Т. Миров, С. Давлатзода-Душанбе: Маориф, 2014.-352.
8. Мухторй Сафин Д., Кабиров Н. Татбик;и муносибати босалошият дар таълими фаншои табий ва технологияи информатсионй\К.Мухторï ва диг.-Душанбе, 2018.-60 с.
9. Мухторй Махсусияти ташкили таълими босалошият дар дарсшои адабиёти точик дар муассисашои ташсилоти миёнаи умуми./Татбик;и муносибати босалошият ба таълим дар муассисашои таълимй : Маводи конференсияи илмй-амалй бахшида ба Рузи Вашдати миллй, Душанбе, 29 июни соли 2018. Душанбе, "Ирфон"-2018, с.58-66.
10. Муносибати босалошият ба таълим. Мураттибон: Г.Бобизода,Д. Имомназаров, Ш.Исрофилниё, А Байзоев. Душанбе: Ирфон, 2018.-72 саш.
