CC BY
15интеграции обучения возникает на основе всеобщности и единства законов природы, целостности восприятия субъектом окружающего мира.
Также в статье говорится об интегративнном характере познавательной деятельности которое позволяют определить систему познавательных универсальных учебных действий как ключевую компетенцию, обеспечивающую учащимся «умение учиться». При этом основы формирования познавательных умений закладываются в начальной школе, а полученный в это время опыт учебно-познавательной деятельности обеспечивает успешность обучения на протяжении всей последующей жизни.
Ключевые слова: Интеграция, дифференциация, межпредметность, интелектуальность, эмоциональность, интерпретация, индивидуальность, коммуникативность.
INTEGRATED NATIVE LANGUAGE TRAINING, WHICH CONTRIBUTES TO EFFECTIVE FORMATION OF KNOWLEDGE AND SEARCH SMART AND SKILLS OF YOUNGER SCHOOLCHILDREN
The article refers to the integrated teaching of the mother tongue, which provides a completely new psychological climate in the learning process and creates new conditions for the work of teachers and students, and to form in primary school students an idea of a holistic picture of the world that is impossible without the integration of the content of education. The idea of integrating learning arises on the basis of universality and unity of the laws of nature, the integrity of the subject's perception of the world around him.
The article also refers to the integrative nature of cognitive activity, which allows us to define the system of cognitive universal educational actions as a key competence that provides students with the "ability to learn." At the same time, the basis for the formation of cognitive skills is laid in primary school, and the experience of educational and cognitive activity obtained at this time ensures the success of learning throughout the subsequent life.
Key words: Integration, differentiation, intersubjectivity, intelligence, emotionality, interpretation, individuality, communicativeness.
Сведения об авторах:
Мансурова Джамиля Сулаймоновна - к.п.н общеуниверситетской кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета Тел: (+992) 907280856
Кузиева Раьно Мирмухаммадовна - ассистент кафедры естествознания Финансового-экономического государственного университета Таджикистана (+992) 550555779
Ходжаева Гулджахон Джафаровна - старший преподаватель кафедры общей педагогики Таджикского государственного педагогического университета Тел: (+992) 000091971.
About the authors:
Mansurova Dzhamilya Sulaimonovna - Candidate of pedagogical sciences of the general university department of general pedagogy of the Tajik State Pedagogical University., Tel: (+992) 907280856 ' ' '
^zieva Rano Mirmuhamadovna Senior Lecturer, Department of General Pedagogy, Tajik State Pedagogical University., Tel:(+992) 550555779
Khodzhaeva Guljahon Jafarovna - Senior Lecturer, Department of General Pedagogy, Tajik State Pedagogical University., Tel:(+992) 000091971.
МЕТОДИКАИ ТАЪЛИМИ БОСАЛО^ИЯТИ ЦАСИДАИ «ШИКОЯТ АЗ ПИРЙ"-И УСТОД АБУАБДУЛЛО^И РУДАКЙ
Султонмамадова М.А.
Пажууишгоуирушди маорифи ба номи А. Цомй, Академияи таусилоти Тоцикистон
Одамушшуаро Абуабдуллох,и Рудакй дар таърихи тамаддуни мардуми форсинажод ба хдйси падари шеъри форсй-точикй шинохта шуда, осораш сармашки суханварони баъдй гаштааст. Ашъори бозмонда аз ин шоири бузург, ки дар камоли суханварй эчод шудааст, дар таълиму тарбияи хонандагон ва дар онх,о ташаккул додани салох,иятх,ои маърифативу хештаншиносй, хуввияти миллй муассир буда метавонад. Бино ба таъкиди мухдккикон, мавзуи панду андарз дар адабиёти точикй-форсй аз устод Рудакй сарчашма мегирад: "Рудакй аввалин шоирест, ки овардани панду андарз ва мавоизу насоех,ро дар ашъор ба расмият даровард" [9, с.7]. Яке аз масъали мух,имме, ки дар таълими адабиёт дар мадди
нaзapи омyзгоpони макотиби миëнa меистад, ин донистани шеваи тахлилу тaфсиp ва таълими огохонаю босалохияти каломи мaвзyн, aлaлхyсyс шеъp аст. Arap мyaллими aдaбиëт аз шеваи тахлили каломи бадеъ огох бошад ва бо ичpои талаботи мyносибaти босалохият метавонад шогиpдонaшpо ба дapки сyхaни адиб хидоят намояд ва дap онхо сaлохиятхоpо тaшaккyл дихад. Дap ин макола азм доpем шеваи таълими босалохияти касидаи "Шикоят аз пиpй"-и устод Абуабдуллохи Рyдaкиpо дap синфи 8 мaвpиди бappaсй кapоp дихем.
Дap «Бapномaи таълими aдaбиëти точик дap синфхои V-XI» (Душанбе, 2007) хам дap кypси хониши адабй (синфи 5) ва хам дap кypси тaъpихи aдaбиëт (синфи 8) бapои таълими pyзгоpy осоpи Aбyaбдyллои Рyдaкй саотхои муайян пешбинй шудааст. Дap синфи 8 тибки бapномaи мaзкyp бapои таълими хaëт ва эчодиëти Рyдaкй 7 соат шудааст [2, с.41]. Омyзгоp бояд дap ин хафт соати мyкappap шуда доиp ба "хaëт ва фаъолияти Рyдaкй, масъалаи нобиноии Рyдaкй, aшъоpи бокимондаи Рyдaкй, анъои шеъpи шоиp: касида, маснавй, китъа, Faзaл, pyбой" маълумот дихад. "Тахлили касидахои: «Шикоят аз пиpй», «Модapи май», шеъpхои «Эй он, ки Faмгинию сaзовоpй», «Шод зй», «Зиндагй», маълумот дap боpaи панду aндapзхои Рyдaкй, васфи табиат ва хушихои зиндагй, забон ва услуби шеъpи Рyдaкй" (2, 41) низ дap доиpaи хамин 7 соат аст. Хувайдост, ки омyзгоp наметавонад дap доиpaи соати мyкapap шуда хама ин мaвзyъхоpо таълим дихад. Аз ин py, бapои таълими шеъpхои шоиp мебояд соати зиëдтap чудо кapдa шавад, то шеъpхои шоиp хамачониба ва мyкaммaлтap шapхy тaфсиp гapдaнд.
^асидаи "Шикоят аз пиpй", ки касидаи тapчyмaхолии Абуабдуллох Рyдaкй буда, аз зиндагии саодатмандонаи дaвpони чавонии шоиp, мapтaбa, шаъну шукухи y ва шу^ати шеъpи y хикоят мекунад, бояд огохона ва хамачониба таълим дода шавад. Таълими босалохияти ин касидаи шоиp боиси ташаккули салохиятхои калидии хонандагон, аз чумла салохиятхои таълимй - мaъpифaтй, коммуникативй, ичтимой - apзишй, yмyмифapхaнгй ва иттилоотй мегapдaд. Бино ба таъкиди мухакикони муносибати босалохият дap таълим, махсусияти таълими aдaбиëт низ дap он аст, ки он пеш аз хама ба ташаккули салохиятхои асосй ë калидй сaфapбap кapдa мешавад. Дap ин мaвpид мо ба андешаи мухаккик Салохиддин Амонй хдмфи^ем, ки менависад: "хангоми бaнaкшaгиpии мавзуъ на танхо ба навъи дapс таваччух бояд кapд, балки хадафнокии он низ хеле мухим аст".[1, с.48]. Дap дapси aдaбиëт, асосан мах^ат ва малакахои тахкикотй, эчодй, нaвовapй, фикppонии мантикй, тaхpиpy тахлили мавод, хyлосaбapоpй ташаккул дода мешаванд. Максади асосии дapси aдaбиëт ин омухтану аз бap кapдaни тapчyмaи холу осоpи адибон ва ë шинос гapдидaн бо жaнpхои адабй набояд бошад, балки он бояд ба pyшди чахонбинй тaфaккypи мантикй, интикодй, идеяхои инсонпapвapй, apчи apзишхои миллию фapхaнгй paвонa гapдидa бошад. Дap дapси aдaбиëт, чуноне ки мухаккики сохаи муносибати босалохият дap таълим ^.Мyхтоpй зикp менамояд, "ташаккули салохиятхои фаннй бояд дap чоp мapхилa сypaт бигиpaд :
^ap^ матн (дap мисоли мо матни касида); -баходихй ба матн; -тaFЙиp додани матн; -тахияи матни худ". [7, с.63]
Дap мaвpиди шеваи тахлилу тaфсиpи шеъp такя ба усули суннатии шapхи каломи бадеъ мо дap маколаи чудогона изхоpи нaзap кapдaем, ки тaкpоpи онхоpо ин чо салох намебинем (7).Омyзгоp бояд дap бapобapи ичpои талаботи муносибати босалохият дap таълим шеваи суннатии таълими шеъppо низ дap нaзap дошта бошад. Ташаккули салохиятхои дap боло номбypдa зимни таълими касидаи "Шикоят аз пиpй" ба тapтиби зеp сypaт мегиpaнд:
Дap мapхилaи аввал хонандагон бо pохнaмоии омyзгоp кaсидapо киpоaт менамоянд, бо мазмуни он шинос мешаванд, дap aтpофи номи он мулохиза мекунад, калимахои дyшвоpфaхми онpо аз лyFaт меëбaнд, шapх медиханд, шеъppо ба кисматхо чудо мекунанд, FOяи асосии онpо муайян менамояд, максади мyaллифpо дapк мекунанд. Сипас, нaзapи хyдpо нисбат бамухтавои касидаи мaзкyp бaëн менамоянд . Яъне, пас аз мутолиаи касидаи Шикоят аз пиpй хонандагон дap боpaи apзишхои зиндагй, тaFЙиpотхои yмpи инсон, pyйдодхои тaкдиp, хислатхои неку бади инсонхо, муносибатхои инсонй, чойгахи инсон дap дyнëи фонй маълумот пайдо кapдa, ба ин хусусиятхо аз нуктаи нaзapи худ бахо медиханд. Ба тaъбиpи дигap, хонандагон бояд пас аз мутолиаи матни касида чй бapдоште, ки гиpифтaнд, бaëн созанд.
Дap мapхилaи сеюм омyзгоp аз хонандагон такозо мекунад, ки кушиш ба хapч дода, мaтнpо бо истифода аз тахайюлот ë фонтазияи худ тaFЙиp кунанд. Дap ин чо мaхоpaти эчодкоpии хонанда pивоч меëбaд.
Дар мархилаи чорум-мархилаи тахияи матн, хонанадагон фикру мулохизахо ва пешниходоту нуктаи назари худро дар атрофи касидаи "Шикоят аз пирй" баён менамоянд. Ин пешниходот ва нуктаи назари хонанда метавонад дар шакли як эссеи кутох тартиб дода шавад [7, с.65].
Ба акидаи мухаккик С. Амонй, "хангоми омузиши осори бадей дар дарсхои адабиёт шарти аввал тафаккури илмй дониста мешавад. Аз хама гуна роху равишхое, ки тафаккури илмиро таквият медиханд ва дар тачриба истифода мешаванд, бояд кор гирифт. Дуюм, пайдарпайй ва сеюм такя намудан ба идроки хонанда, тасаввуру тахайюлоти уст. Хонанада бояд дар матни ошно чизхоеро кашф кунад, ки аз назари дигарон пушида аст" [1, с.49].
Инчунин, кобили зикр аст, ки зимни сурат гирифтани кор бо ин мархилахо омузгор бояд хамрохи хонандагон касидаро баррарсй кунад. Дар шарху тафсири калимахои душворфахм ба хонандагон ёрй расонад. Дар фикру мулохизаронй иштирок намояд, хонандагонро (хусусан хонандагони камхавсаларо) хавасманд кунад, таваччухи онхоро ба илму адаб, таърих, фарханг, санъат, жанрхои бадей чалб намуда, дар онхо хисси миллиро нисбати арзишхои миллй бедор намояд. Агар муаллим имконият, шавку хавас, майлу кушиши хонандагонро дар мухокимаи мавзуъ ба эътибор гирад, он гох хонандагон матни тахлилшавандаро хуб дарк карда, сохиби малакахои тахкикотй мегарданд ва салохиятхои муоширативу эчодй гардида, дар навиштану корхои хаттй душворй намекашанд.
Таълими касидаи "Шикоят аз пирй" бояд бо максади дар хонандагон ташаккул додани салохиятхои иртиботй (диккат додан ба оханги кироати шеър, риояи одоби бахсу мунизира, саволу чавоб ва гайра), салохиятхои адабй-эчодй(баён кардани нуктаи назари худ ва иктибос овардан аз матн барои таквияти ин нуктаи назар, мукоиса кардан, озодона накл кардан) ба рох монда шавад. Барои ноил гардидан ба ин максадхо омузгор бояд фаъолияти хонандагонро дар дарс ба таври лозима ташкил намояд, зеро хонандамехварй, бино ба таъкиди методистон, дар муносибати босалохият дар таълим накши аосй дорад. Таълим бояд дар заминаи кироати бодиккат, риояи оханги талаффуз, таваччух ба калимахои душворфахм, шархи маъно, тартиб додани лугатхо равона карда шавад. Яъне, таълими касидаи номбурда бояд аз нигохи муносибати босалохият рахандозй гардад, то ин ки натичаи матлуб ба даст оварда шавад.
Мо дар китоби худ "Шархи мунтахаби ашъори устод Абуабдуллохи Рудакй" ин касидаро пурра шарх додаем, омузгорон метовонанд хангоми дарс аз он истифода баранд(9). Тавре ки зикраш рафт, дар кадами аввал матни касида бояд дуруст кироат шавад, зеро кироати дурусти матни бадей имкон медиханд, ки матнро хонандагон дуруст фахманд ва максади суханварро дарк кунанд. Аз он чо, ки хонандамехварйчавхари муносибати босалохият аст, кироати матн аз чониби хонандагон сурат гирад, бехтар аст.
Х,амин тавр, мепардозем ба таълими касидаи «Шикоят аз пирй». Баъд аз кироати байти мактаъ бояд вазн ва кофияву радифи матни шеър муайян шаванд.
Маро бисуду фуру рехт щр чи дандон буд,
Набуд дандон ло, бал чароги тобон буд.
Вазни касида мучтаси мусаммани махбуни аслам (мафоилун фаилотун мафоилун фаълун), буда, калимоти кофия «дандон, тобон, борон, Кайвон...» мебошанд ва калимаи "буд", ки баъд аз калимоти кофия айнан такрор шуда омадааст, радиф мебошад.Баъд аз таъйини вазну кофия ва радиф бояд калимахои душвори байтравшан шаванд. Омузгор бояд бо иштироки фаъолонаи хонандагон бо истифода аз фархангу лугатхо калимоти душворро шарх диханд. Калимоти байти матлаъи касидаи мавриди назар аксар шиносонд, вале калимахои"бисуд "(аз масдари «судан», сойида шуду аз хам рехт), "ло " (не) ва "бал "(балки) бояд шарх дода шаванд.
Пас аз шархи калимоти душвори байт, омузгор бо хамрохи хонандагон бояд санъатхои бадей ва тасвироти шоиронаи байтро муайян кунанд. Мухимтарин санъате, ки дар байти мактаъ ба кор рафтааст, санъати ташбех мебошад. Дар мисраи дуюми байт шоир дандонхои худро аз чихати дурахшандагй ба чароги тобон ташбех додааст. Тибки гуфтаи методистон, баъд аз риоя кардани шартхои методикаи шархи шеър ва ичрои талоботи муносибати босалохият омузгор бояд хамрох бо хонандагон аз байт маънй бароваранд ва максуди шоирро дарёбанд. Байти болоро метавон чунин маънй кард: Шоир мегуяд: Дандонхои ман, ки монанди чароги равшан медурахшиданд, бо гузашти айём хама соида шуданду рехтанд.
Х,амин тарик абёти дигари касида бо риояи методикаи таълими шеър ва ичрои талаботи муносибати босалохият ба таълим маънй карда мешаванд. Байти дувум:
Сапеди симзада буду дурру марцон буд,
Ситораи сафари буду цатраборон буд!
Даp ин байт калимотe, ки ндаз ба шаpх доpанд, нисбатан зиëдтаpанд: Сим (ну^а), зада (саф, k3.top, pаста), дур(р) (маpвоpид), марчон (манзypи шоиp маpвоpиди xypд аст), ситораи сах,арй (ситоpаи З^^а, ки субхгохон дypаxшида сypxpанг намоëн мeшавад), катраборон (дандон аз чихати pанг ба катpаи боpон ташбeх шудааст). Даp ин байт низ санъати ташбeх мавкeи асосй доpад. Шоиp дандонхояшpо аз назаpи софию дypаxшандагй ва сафeдию шафоффият ба pадаи ну^а, маpвоpидy маpчон ва ситоpаи сах^ию катаpоти боpон ташбeх каpдааст. Баъд аз pавшан каpдани калимоти дyшвоp ва даpëфти санъатхои бадeй маънии байт баpоваpда мeшавад. Агаp даp маънй каpдани байт наxyст фи^и xонандагон пypсида шавад бeхтаpаст. Бай^о чунин маънй каpдан мумкин аст: Сафeдии дандонхои ман, мeгyяд шоиp, чун pадаи нyкpавy дyppy маpвоpид чило мeдодандy монанди ситоpаи сахаpй мeдypаxшиданд ва pанги катpаи боpонpо доштанд.
Ба хамин минвол байтхои дигаpи касида низ бояд шаpхy тафсиp шаванд. Байти сeвyм:
Яке намонд кунун з-он уама, бuсyдy бuрехm, Чй наус буд, уамоно ки науси Кайвон буд!
Калимоти дyшвоpи байт, ки тахти pохбаpии омyзгоp xонандагон бояд бо истифода аз китобхои лугату фаpхангхо маънй кунанд: На^с: бадбаxтй, шум, бexосият. Кайвон: Зухал, даp ситоpашиносии кадим хафтумин фалак махсуб мeшавад ва о^о нахси акбаp мeдонистаанд. Шо^ сабаби pexтани дандонхояшpо аз шуми ситоpаи Зухал мeдонад ва мeгyяд: "Аз он дандонхои пypбахои ман якто хам намонд, хамааш суда шуду pexт. Ин чй бадбаxтй буд? Шояд аз шуми ситоpаи Зухал бошад"? Байти чахpyм:
На науси Кайвон буду на рузгори дароз, Чй буд? Ман-m бигуям: цазои Яздон буд.
Калимоту таъбиpоти дyшвоpи байт, ки бояд шаpх шаванд: Рузгори дароз: у^и даpозy тулонй. Ман-т: манн баpои ту, ман тypо. К^азои Яздон: хукм, иpода ва фаpмони Худованд. Гардон: гаpданда, таFЙиpëбанда. Шоиp аз фи^и аввалааш баpмeгаpдад ва сабаби pexтани дандонхояшpо на аз нахси ист^аи Зухал ва на аз гузаштани у^и даpоз, балки ба иpодаи Худованд маpбyт мeдихадy мeгyяд: «He, нанахси иситоpаи Зухал буду на у^и даpоз. Пас, чй буд? Ман ба ту 6игуям, ки иpодаи Худованд буд»». Байти панчум:
Цауон уамеша чу чашме^ гирдугардон а Хамеша mо бувад ойин-ш, гирдгардон буд.
Рyдакй баp он андeшааст, ки чахон монанди чашм мyдавваp ва хамeша даp гаpдишy таFЙиpy тахаввул аст. Аз он вакт ки офаpида шуд, то он гох, ки вучуд доpад, ойини ин чаpxи мyдавваp ва хамeша даp гаpдишy таFЙиpy тахаввул аст ва онpо каpоpe нeст. Байти шашум:
Хамон, ки дармон бошад, ба цойи дард шавад, Ва боз дард, уамон к-аз наху^дармон буд.
Шоиp мeгyяд: X^p он чи даp ин чаxон мояи даpмони одамист, мyддатe баъд боиси даpд xохад шуд. Мисpаи дувум такpоp ва таъкиди мисpаи аввал аст. Байти хафтум:
Кууан кунад ба замоне, уамон куцо нав буд, Ва нав кунад ба замоне, уамон ки хулцон буд.
Хулкон-чамъи xалак, ба маънии кухна, фаpсyда аст. Шоиp мeгyяд: Коpи чахон баpъкс аст, бад-ин сypат, ки чизe, ки наву тоза аст, мyддатe баъд онpо кухнаву фаpсyда мeкyнад ва баpъакс, чизe, ки кухнаву фаpсyда аст, баъд аз мyддатe он тозаву нав мeгаpдад. Байти хаштум:
Басо шикала биёбон, ки боги хуррам буд, Ва боги хуррам гaшm, он куцо биёбон буд.
Мафхуми «шикаста» даp ин байт ба маънии нохамвоp омадааст. Рудакй мeгyяд: «Чи бисëp бдабонхои нохамвоpe хастанд, ки замонe боFхои xyppам буданд ва баpъакс, боFхои ободe, ки имpyз вучуд доpанд, даp гузашта биëбонхои бe обу гдах буданд». Байти нухум:
Хаме чй донй, эй моуруйи голиямуй, Ки уоли банда аз ин пеш бар чй сомон буд?!
'Тол^му^-ода, ки муйи сжху xyшбyй доpад."Мохpyйи FOлиямyй" - киноя аз махбубаи зeбост. Шоиpи пиp xитоб ба махбубаи зeбояш мeгyяд: "Ту, эй, мохpyйи FOлиямyй, аз кучо донй , ки холи ман даp чавонй чй гуна буд»? Байти дахум:
Ба зулфи чавгон нозиш %амекуни ту бад-у,
Надиди он го% уро, ки зулф чавгон буд.
Сомон: низому ороиш. Зулфи чавгон: зулф ба сабаби кач буданаш ба чавгон ташбех шудааст, яъне зулфи кач. Чавгон: аз калимаи чуб (ба пахлавй чуп ва гон пасванди нисбат) сохта шудааст. Чавгон як бозии мардуми эронитабо раст ва чавгон чуби махсуси ин бозй буда, дар шеъри момушаббах ба зулфи ёр карор гирифтааст. Нозиш: ноз кардан, фахр кардан. Шоир дар идомаи сух,бат ба махбубаи чавони зебояш мегуяд: «Бо зулфони пурпечутобу качат, ки имруз бо у ноз мекунй, набудию надидй, ки у (яъне шоир) дар чавонй муйхои сиёхи чавгоносо качу дароз дошт?
Байти ёздахум:
Шуд он замона, кируяш ба сони дебо буд,
Шуд он замона, кимуяш ба сони цатрон буд!
Лугати байт: Шуд: гузашт, сипарй шуд. Дебо: харир, порчаи абрешими нарму латиф. Цатрон: равгани сиёхранг, манзур ранги сиёхи он аст. Шоир мегуяд: «Гузашту сипарй шуд он айём, ки руяш ба монанди абрешим мулоиму латиф ва муйхои чун катрон сиёх дошт».
Байти дувоздахум:
Чунон ки хуби ме%мону дуст буд азиз,
Бишуд, ки боз наёмад, азиз ме%мон буд.
"Хубй" ин чо ба маънои хусну чамоли зебо омадааст. Дар ин байт санъати ташхис ба кор рафта ва ба зебой шахсият дода шудааст. Шоир мегуяд: "Чамолу зебой монанди дуст ва мехмони азизи ман буд, ки аз назди ман бирафт ва дигар барнагашт».
Бояд зикр кард, ки касидаи "Шикоят аз пирй" аз 34 байт иборат аст ва тахлили хама байтхои касида аз доира як макола ва дар як соати дарс аз имкон берун аст. Мо дар китоби "Шархи мунтахаби ашъори устод Абуабдуллохи Рудакй" касидаи мазкурро пурра шарх додаем [9], омузгорон ва хонандагон метавонанд шархи абёти дигарро аз ин китоб дастрас кунанд.
Баъд аз баррасии комили касида хонандагон бояд аз мазмуни умумии касида натичагирй кунанд. Дар низоми анъанавии таълим фаъолияти маърифатии хонандагон аз он иборат аст, ки дониши пешниходшударо аз худ кунанд ва ахбори бадастомадаро накл карда тавонанд. Дар муносибати босалохият дар таълим, бино ба гуфтаи мухаккикон, фаъолияти маърифатии хонанда танхо бо аз худ намудану накл кардани донишу маълумоти андухта махдуд намешавад. Хонанда бояд донишу маълумоти пешниходшударо тахкик кунад, дар халлу мавзую масъалахо акидаи худро дошта бошад ва аз тахлилу тахкики мавзуъ натичагирй кунаду ин натичахоро дар хаёт тадбик намояд.
Аз касидаи тахлилшуда хонандагон метавонанд чунин натичагирй кунанд:
Ба шарху тахлил ва баррасии касидаи "Шикоят аз пирй" хонандагон ба салохиятхои калидй, коммуникативй ва адабй-эчодироноил мегарданд. Хонандагон салохияти тахлил намудани зиндагиномаи шахсони таърихиро азхуд менамоянд. Хонанда тавассути ин касида дар бораи зиндагии шоир, алалхусус айёми чавониаш, хидматаш дар дарбори Сомониён, руйдодхои сиёсиву ичтимой ва маданию фархангии он давр, аз дарбор дур шудани шоир, вазъи зиндагии шоир дар давраи пирй ва гайра маълумот мегирад.
Чихати тартбиявии дарс дар он зухур меёбад, ки пас аз мутолиа ва музокираи мавзуи номбурда хонандагон дарк мекунанд, ки зиндагй лахзахои хушу ширин ва ва дарду ранч дорад, инсон бояд хама вакт барои паси сар кардани мушкилихо омода бошад. Одамон бояд ба якдигар мехрубон бошанд. Чисми солиму акли расо, хиради тавоно доштан бартарии инсон аст.
Мутахассисон таъкид кардаанд, ки «салохият таълим дода намешавад, он дар натичаи азхудкунии дониш ва тадбики амалии он ташаккул меёбад» [6, с.32]. Вобаста ба ин,фаъолияти омузгор дар чарайёнии таълим накши мухим дорад.Омузгор бояд рахнамои хонандагон дар тахлилу баррасии масъалахо, мархилахои ташаккули малакаву махорат ва мушохидагари сатхи азхудкунию дониш онхо бошад, то талабагон салохиятхои дар огози дарс таъйиншуда бадаст оранд. Омузгор дар раванди дарс назорат намояд ва бояд мутаваччех бошад, то хонандагон ба чахор унсури асосии муносибат босалохият дар таълим: донад, тавонад, азхуд кунад ва дар амал тадбик намояд ноил гарданд.
Ба хамин тарик, дар заминаи чунин равиш ба рох мондани таълими матни бадей дар дарсхои адабиёт муносибати босалохият ба таълими фанни номбурда махсуб ёфта, тафаккури илмию тахкикотии хонандагонро рушд медихад.
АДАБИЁТ
«1. Амонй С.Ташаккули малакахои тахккотй-эчодй дар дарсхои адабиёт. //Паёми Пажухишгохи рушди маориф.№4, 2018 (24) - С.47-50.
2. Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои V-XI. Душанбе, 2007.
3. Рудакй. Бо кушиши Абдукодири Рустам, Алмотй, 2007, 100 с.
4. Золоторубова Н.Н. Методика преподавания литератуы: Учебное пособие для вузов. -Воронеж, 2007.
5. Исрофилниё Ш.Р., Султонмамадова М.А. Методикаи таълим ва шеваи шарху тафсири каломи мавзун.// Паёми ДМТ, 2016, №-4\3, (203) с.,146-150.
6. Муносибати босалохият ба таълим. Мураттибон: F.Бобизода, Д.Имомназаров, Ш.Исрофилниё, А Байзоев. Душанбе: Ирфон, 2018.-72 сах.
7. Мухторй К;. Махсусияти ташкили таълими босалохият дар дарсхои адабиёти точик дар муассисахои тахсилоти миёнаи умуми. /Татбики муносибати босалохият ба таълим дар муассисахои таълимй: Маводи конференсияи илмй-амалй бахшида ба Рузи Вахдати миллй, Душанбе, 29 июни соли 2018. Душанбе, "Ирфон"-2018 - С.58-66.
8. Султонмамадова М.А. Методикаи таълими рузгор ва осори Абуабдуллохи Рудакй дар синфи 5./Илм ва инноватсия. №3-4, 2016 (17) С.96-101.
9. Шархи мунтахаби ашъори устод Абуабдуллох Рудакй. Бо кушиши Исрофилниё Ш.Р., Султонмамадова М.А. - Душанбе: "Пайванд", 2016 - 49 с.
МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ «ОДА СТАРОСТИ» ( КАСЫДЫ ШИКОЯТ АЗ ПИРИ) АБУАБДУЛЛО РУДАКИ
Статья посвящена методике преподавания Оде Старости Абуабдулло Рудаки в общеобразовательных учреждениях с учетом формирования ключевых компетенции и развитии межпредметных и предметных компетенции учеников, исследовательских и творческих навыков работы на уроках таджикской литературы. Автор подчеркивает, что преподавания по данной методике должно осуществляться на основе внедрения компетентностного подхода обучения.
Ключевые слова: методика преподавания, комментария, обучение, урок, литература, текст, анализ, компетенция, компетентностный подход, учащихся, преподаватель.
TEACHING METHODOLOGY "ODE TO OLD AGE" (KASSYDY SHIKOYAT AL PIRI) ABUABDULLO RUDAKI
The article is devoted to the teaching methodology of Ode Starosti Abuabdullo Rudaki in general education institutions, taking into account the formation of key competencies and the development of interdepartmental and subject competencies of students, research and creative skills in the lessons of Tajik literature. The author emphasizes that teaching according to this methodology should be carried out on the basis of the introduction of a competent approach to learning.
Keywords: teaching methodology, commentary, learning, lesson, literature, text, analysis, competence, competency approach, students, teacher.
Сведение об авторе:
Султонмахмадовна Мархабо Айдармамадовна - - саискатель Института развития образования имени Абдурахмони Джоми, Академия образования Таджикистана. Тел: +992903220220; E-mail: m.sultonmamadova@mail.ru
About the autor:
Sultonmahmadovna Marhabo Aidarmamadovna - Post agradute of the Institute for the Development of Education, name Abdurakhmoni Jami Academy of Education of Tajikistan Tel: +992903220220; E-mail: m.sultonmamadova@mail.ru
МАВЦЕИ ЧОРАБИНИДОИ БЕРУНАЗСИНФЙ ДАР ТАРБИЯИ ВАТАНДУСТИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФДОИ ИБТИДОЙ
Вализода Ш.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академи Б. Гафуров
Яке аз вазифахои масъулиятноке, ки муассисахои таълимй дар тарбияи насли наврас муайян мекунанд, хамчун ватандустони вокей тарбия намудани хонандагони синни хурди мактабй мебошад, зеро дар назди чомеа масъалаи эхёи маънавии миллат, эхтиром ба ватан ва ташаккули хуввияти миллй ба дарачаи аввал меистад. Роххои халли ин масъала бошад, бо баланд бардоштани сатхи маърифатнокй ва маънавиёт дар сохаи маориф амалй мегардад. Дар назди муассисахои таълимй вазифаи мухим - тарбияи насли наврас, бедор намудани хисси ватандустй дар замири онхо, тарбияи худшиносиву худогохии милй гузошта шудааст. Ин як раванди педагогии захматталаб аст, ки чавхари он ташаккули афкори маънавй - ватандустии хонандагони мактабхои миёна мебошад. Инкишофи
