CC BY
21University named after Abuabdulloh Rudaki. 734065, Kulob town, street S. Safarov 16.
Phone: (+992) 987410090
МЕДОТИКАИ ТАЪЛИМИ ^АЁТ ВА ЭЧОДИЁТИ АЛИШЕР НАВОЙ ВОБАСТА БА
МУНОСИБАТИ БОСАЛО^ИЯТ ДАР МУАССИСА^ОИ ТАДСИЛОТИ МИЁНАИ
УМУМЙ
Назарова И.Н.
Донышго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Низомиддин Алишери Навой - сардафтари адабиёти узбек бо осори инсонсозаш дар тамаддуни башарй мавкеи босазо дорад. Таълими хаёт ва эчодиёти Алишери Навой на танхо дар муассисахои таълимии Узбекистон, балки дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии Точикистон низ ба накша гирифта шудааст.Дар «Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У-Х1» (Душанбе, 2007) барои таълими хаёт ва эчодиёти Алишер Навой дар синфи 1Х 3-соат таъйин шудааст.Дар барнома зикр нашуда, ки барои зиндагиномаи Навой омузгор чанд соат чудо кунад. Зиндагиномаи шоир дар алохидагй ва ё бо муаррифии эчодиёти у тавъам дар як соат таълим дода шавад. Таксими соат дар мавриди таълими рузгор ва осори шоир ба ихтиёри омузгор гузошта шудааст. Аз он сабаб, ки соати таъйиншуда кам аст, бехтар аст, зиндагинома ва муаррифии осори шоир дар як соат таълим дода шавад.
Дар бораи хаёт ва эчодиёти Алишер Навой ба забони узбекй корхои зиёде анчом дода шуда ва навоишиносй аз чумлаи масъалахои мухими адабиётшиносии узбек аст. Перомуни методикаи таълими зиндагинома ва эчодиёти у низ дастуру маколоти зиёде ба нашр расидаанд, аммо хамаи онхо вобаста ба низоми анъанавии таълим аст, ки аз талаботи низоми босалохияти таълим дар онхо ишорае хам нест. Омузгорони узбекзабон метавонанд аз онхо истифода баранд, аммо набояд бо онхо махдуд шаванд. Аз он сабаб, ки дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии Точикистон низоми муносибати босалохият ба таълим чорй асту дар таълими хаёт ва эчодиёти Алишери Навой низ ин шеваи таълим талаб мешавад, дар ин макола тасмим гирифтем методикаи таълими рузгору осори сардафтари адабиёти классикии узбекро вобаста ба талаботи низоми босалохият баррасй намоем.
Дар бораи методикаи таълими босалохияти адабиёти точик мутахассисоне, монанди К. Мухторй, Ш.Р.Исрофилниё, З. Бобоева, С. Амонй, М. Султонмамадова маколахои илмй навиштаанд, ки марбут ба таълими босалохияти ашъори гиноии шоирон аст. Методистони рус низ доир ба муносибати босалохият дар таълими адабиёт, назири О.Е. Лебедев, Г.Л. Лионова, А.В Хуторской ва дигарон изхори назар кардаанд. Дар ин маколахо сухан дар бораи таълими матни бадей меравад, аммо дар бораи таълими босалохияти зиндагиномаи адибон чизе гуфта нашудааст. М. Ахмадов дар китоби худ "Таълими адабиёти точик" фаслеро дар бораи таълими шархи холи адиб бахшидааст, ки марбут ба низоми таълими анъанавист.
Алешер Навой ба ду забон: узбекй ва точикй эчод кардааст ва дар адабиёти хар ду миллат чойгохи махсус дорад. Аз ин ру, хангоми таълими босалохияти хаёт ва эчодиёти у махсусияти хар ду адабиётро бояд дар мадди назар дошт. Дар китобхои дарсии "Адабиёти узбек" ва рисолахои тадкикотй доир ба хаёт ва эчодиёти Алишери Навой маълумоти хеле зиёд омадаанд. Омузгор бояд аз хаёти Навой хамон лахзахоеро барои хонандагон интихоб кунад, ки хеле мухим хастанду барои фахмидани ашъори шоир мусоидат мекунанд.
Мутахассисони низоми муносибати босалохият дар таълим салохиятхои ташаккулёбандаро ба панч гурух чудо кардаанд: иртиботй (коммуникативй), хамкорй, тафаккури интикодй, эчодкорй, махорат омухтан(10, 8). Ба андешаи Кутбиддин Мухторй, барои фанни адабиёт як силсила салохиятхое хастанд, ки характери байнифаннй касб мекунанд,махсусан салохияти коммуникативй (иртиботй). Салохияти коммуникативиро чунин шарх додаанд: "Махорати истифодаи усулхои гуногуни комуникатсия: кабул ва интиколи информатсия (шифохй, хатти, аёнй-графикй, гайризабонй, бо истифодаи алаокаи ракамй) хангоми муоширати хусусй, таълимй, чамъиятй ва касбй"-ро дарбар мегиранд[11, с.6].
Пас, салохиятхои коммуникативй аз чумлаи салохиятхои калидй дар дарси адабиёт ба шумор меравад ва дар хама дарсхои адабиёт бояд унсурхои салохиятхои калидй ташаккул дода шаванд. Х,ангоми таълими мавзуи "Х,аёт ва эчодиёти Алишер Навой" дар мактабхое, ки таълимашон ба забони точикист, бояд чанд масъаларо зери назар дошт:
1.Дар барномаи таълимии мактабхое, ки забони таълимашон точикист нисбат ба муассисахои таълимй, ки забони таълимашон ба узбекист, соатхои чудошуда барои тадриси хаёт ва эчодиёти Навой камтар аст.
2. Дар мактабхои точикй зиндагинома ва муаррифии осори Навой дар як соат таълим дода мешавад, аммо дар мактабхои узбекй танхо барои гаълими зиндагиномаи шоир ду соат мукаррар шудааст.
3. Дар муассисахои таълимии точикй хангоми таълими хаёт ва эчодиёти Навой бояд зиндагй ва фаъолияти шоирро дар робита бо адабиёти классикии форсии точикй таълим дод. Ин амал ба чанд омил вобастааст, ки самараи хуб дода метавонад:
а) Алишер Навой парвардаи ва бархоста аз мактаби адабии адабиёти форсу точик аст ва осораш робитаи кавй бо ин адабиёт дорад.
б) Алишер Навой суннатхои адабии адабиёти форсу точикро дар адабиёти туркй-узбекй густариш додааст. Аз ин ру, таълими осори у бидуни донистани адабиёти форсу точик гайриимкон аст.
в) Таълими эчодиёти Алишер Навой дар хамбастагй бо адабиёти форсу точик, алалхусус бо эчодиёти устоди у - Абдурахмони Ч,омй имкон фарохам меоварад, ки хонандагон аз робитаи адабии ногусастании ду миллати бо хам дуст ба хубй бохабар шаванд.
4. Дар мактабхои таълимашон ба забони точикй бояд бештар ашъори точикии Навой таълим дода шавад, зеро ин шоири бузург ба забони точикй осори гание аз худ бокй гузоштааст.
Тибки талаботи низоми муносибати босалохият ба таълим бояд муайян кард, ки аз тарчумаи холи Навой хонандагони точик чиро бояд донанд? Огози дарс бо саволхои промлемавй аз талаботи ин шеваи таълим аст. Пас, мо дарсро бо чун ин саволхо огоз менамоем:
1. Зиндагй дар дарбори Темуриён барои Алишер Навой чй бартарихо дошт ва чй монеахо бавучуд овард?
2. Ба андешаи шумо оё имкон дорад, ки шоир хам дар мансаби баланди давлатй кор кунад ва хам эчод намояд?
3. Оё монанди Навой дар замони хозира касоне хастанд, ки мансаб баланд дошта бошанду хам шоири маъруф бошанд?
4. Барои чй шоир шеър менависад? Шеър дар зиндагии шумо чй мавкеъ дорад?
Ч,авоби ба ин саволхо, чи дар алохидагй ва чи дастчамъй метавонанд хонандагониро ба
фахмидани мавзуи дарс омода созанд. Раванди дарсро бояд тавре ташкил намуд, ки аз хонандагон азичрои супориш ба хубй бароянд.
Мо бояд, пеш аз хама, муайян кунем, ки хангоми таълими мавзуи "Даёт ва эчодиёти Алишер Навой" кадом салохиятхои фанниро ташаккул додан мумкин аст. Ба таъбири дигар, доир ба мавзуи "Даёт ва эчодиёти Алишер Навой" ба хонандагон кадом маълумотхоро бояд дод. Хонандагон аз ин мавзуъ чиро бояд донанд, дарк кунанд, ичро кунанд, ки дар оянда барои онхо зарур бошад. Кдбл аз шуруи дарс омузгор бояд муайян кунад, ки хангоми таълими мавзуи "Даёт ва эчодиёти Алишер Навой" дар синфи 1Х кадом салохиятхоро ташаккул дордан мумкин аст ва хонандагон доир ба ин мавзуъ кадом масъалахоро бояд донанд, фахманд ва ичро кунанд, ки онхо дар хаёти минбаъадаашон ба кор меояд. Мувофики талаботи муносибати босалохият мо ин масъалахои доир ба мавзуи зикршуда дар накша медарорем:
Мавзуъ: Даёт ва эчодиёти Алишер Навои
Гурухбандии мавзуьхо / масьала^о Салохияти адаби Зарурат (барои чи?, дар кучо истифода мебарад?)
Замони зиндагии Навой; Навой ва давлати Темуриён; накши Навой дар ташаккули адабиёт ва илм дар асри ХУ; дуста ва хамкории Ч,омию Навой; Салохияти мукоиса ва баррасии вокеахои сиёсй, адабй ва илмй; салохияти ташхиси таъсири мухити сиёсй ва адабй ба хаёти эчодкорон. Дангоми тахлили хаёти адабию илмй ва фархангй замони зиндагии ин ё он суханвар; хангоми бахо додан ба равобити адабии миллатхо.
Сарчашмахои адабии осори Алишер Навой; Навой- бунёдгузори адабиёти классикии узбек Салохияти ташхис ва таъйини сарчашмаи осори суханварон; салохияти муайян намудани макоми ин ё он суханвар дар адабиёти миллати муайян. Дангоми баёни андешахои худ доир ба адабиёти мархилаи муайян, сарчашмахои адабй, адабиёти халкхои гуногун
Мероси адабии Навой, лакаби "зулнисанайни"-и Навой; асархои ба забонхои туркй-узбекй ва форсй-точикй эчод кардаи Навой; дар пайравии Низомии Ганчавй, Амир Салохияти мухокима ва баходихй ба осори суханварон; салохияти баёни мунтазам, пай дар пайи максад, риояи мантики сухан хангоми накл; Дангоми баёни фикр дар чорабинихо, чамъомадхо, мубохисахо ва гайра; ташаккули фикрронии мантикй; Ташаккули худшиносй, хуввият ва фарханги
Хусрав ва Абдурахмони Ч,омй эчод шудани "Хамса"-и Навой; "Хамсат-ул-мутахайирин" ва накши Ч,омй дар он. миллй;
Мавзуъ ва мундаричаи идеявии ашъори форсй-точикии Навой: газалиёти Навой ва пайравии у аз газалхои Саъдии Шерозй, Амир Хусрав, Дофизи Шерозй, Камоли Хучандй ва Абдуррахмони Ч,омй; касидаи "Тухфат-ул-афкор"-и Навой ва мухтавои он; андешахои ахлокй ва панду андарзии Навой Салохияти маърифат кардани осори суханварон; салохияти дарк ва баходихй ба асари бадей; Салохияти асоснок кардани андешаи худ бо фактхои илмй; Тахлил ва баходихй ба матни бадей; истифодаи далелхои илмй ва бамавкеъ истифода кардани дар навиштани иншо, эссе ва дигар корхои хатш, хамчунин дар чорабинихо, чамъомадхо, конфаронсхои илмй, махфилу нишастхои илмию фархангй
Мураттибони "Стандарт ва барномаи таълими забони точикй барои синфхои У-Х1" барои ташаккули салохиятхои комуникативй чахор мархиларо муайян кардаанд. Кутбиддин Мухторй низ дар маколаи худ ташаккули салохиятхои фанниро ба чахор мархала таксим намудааст: дарки матн, баходихй ба матн, тагйир додани матн, тахияи матни худ [11,7]. Ин шеваи ташаккули салохиятхо марбут ба осори шоир аст, усули ташаккули салохиятхо хангоми таълими хаёти шоирро метавон бо хамин усул ба рох монд. Аз он чо, ки соати чудошуда барои зиндагиномаи Алишер Навой хеле махдуд аст, омузгор бояд мухимтарин лахзахои зиндагии шоир, ки барои фахмидани осори вай кумак мекунад, ба хонандагон пешниход кунад.
Дангоми таълими мавзуи "Даёт ва эчодиёти Алишер Навой" дар синфи 1Х-и муассисахои тахсилоти миёнаи умумй, ки таълимашон ба забони точикист, омузгор бояд ин масъалахоро дар мадди назар дошта бошад: Аввалан, дар "Барнома таълими адабиёти точик дар синфхои У-Х1" барои таълими мавзуи "Адабиёти асри ХУ", ки замони зиндагии Алишери Навоист, 3-соат мукаррар шудааст. Аз ин ру хеч зарурате надорад, ки омузгор хангоми таълими хаёти шоир доир ба вазъияти сиёсию адабй ва илмии замони Алишери Навой вакт чудо намояд. Сониян, пеш аз таълими рузгору осори Алишер Навой дар хачми 12- соат хаёт ва эчодиёти устоди Навой - Абдуррахмони Ч,омй таълим дода мешавад. Тамоми маълумот доир ба адабиёти асри ХУ, назири вазъияти сиёсию ичтимой, адабй ва илмии даврони зиндагии Навои дар ин ду бахш таълим дода мешавад. Аз ин сабаб, хангоми таълими хаёт ва эчодиёти Алишер Навой омузгор бояд аз баррасии вазъияти сиёсию ичтимой ва адабию илмии замони шоир сарфи назар кунад.
Аз он сабаб, ки хонандагон бо замони зиндагии Алишери Навой ошноянд, омузгор бояд, тибки накша доир ба макоми Навой дар идоракунии давлати темуриён, накши у дар ташаккули адабиёт ва илму фарханг дар асри ХУ ва хусусан,перомуни дустй ва робитаи адабии Ч,омию Навой маълумот дихад. Баъд аз халли ин масъалахо бояд ба таври фишурдаву ихчам зиндагиномаи Навоиро баррасй шавад. Дамаи ин масъалахо ва аксу китобхо шоиррро омузгор метавонад дар слайд чо дихад ва ба таври хулоса пешкаши хонандагон гардонад, ки аз чумлаи талаботи муносибати босалохият ба таълим аст. Омузгор бояд хангоми баррасии хаёт ва эчодиёти Алишер Навой ба масъалахои зер тавачччух дошта бошад:
1. Алишер Навой дар оилаи амалдори давлати Темуриён ба дунё омада, дар катори шохзодагони темурй таълиму тарбияро фаро гирифтааст.
2. Тахсили Навой ба забони форсии точикй ва турсй-узбекй бо воситаи китобхои "Гулистон"- у "Бустон"-и Саъдй, "Мантик-ут-тайр"-и Аттор, девонхои Саъдию Дофиз ва Фузулй сурат гирифтааст.
3. Сарчашмахои эчодиёти Алишери Навой адабиёти форсу точик мебошад. У дар заминаи адабиёти классикии форсу точик адабиёти классикии узбекиро бунёд гузоштааст.
4. Навой дар газалсарой пайрави шоироне, монанди Саъдии Шерозй, Амир Хусрави Дехлавй, Дофизи Шерозй, Камоли Хучандй ва Абдуррахмони Ч,омй мебошад.
5. Навой дар пайравй аз "Хамса"-хои Низоми Ганчавй, Амир Хусрав ва Абдуррахмони Ч,омй хамсанависиро дар адабиёти гуркй-узбекй ба расимият даровардааст.
6. Навой суннатхои адабии адабиёти форсу точикро собиткадамона хам дар ашъори форсии точикиаш ва хам дар осори туркй-узбекиаш идома додааст.
7. Навой пуштибони суханварону донишмандон ва хунармандони асри ХУ буд.
8. Дустй ва хамкории адабию илмии Абдуррахмони Ч,омй ва Алишери Навой на танхо дустии ду суханвари бузург, балки дустии ду миллат аст, ки дар давоми карнхо то ба имруз идома дорад.
Х,ашт масъалае, ки дар боло зикр намудем, бояд хангоми таълими хаёт ва эчодиёти Навой вобаста ба низоми босалохият дар таълим баррасй гарданд. Агар хонандагони синфи 1Х-и точикзабон аз ин масъалахо огохй ёбанд, эчодиёти ин шоири бузургро ба дурустй фахмида метавонанд.
Шеваи муассири муаррифии осори шоир бо воситаи слайдхост, ки ба таъкиди мутахассисон, "хам вактро сарфа мекунад ва хам хифзи он аз тарафи хонандагон осон даст медихад"[4, с.47]. Агар осори шоир вобаста ба чинсу жанрхо ва мавзуъ табакабандй шуда, ба накша дароварда шаванд, рохи ба хотир гирифтанаш осонтар мегардад. Дар кабинети методии адабиёт ва китобхои методй доир ба мероси адабии Алишери Навой накшахои зиёде вучуд доранд, ки онхоро хамчун мавод истифода бурдан мумкин аст, аммо набояд бо онхо махдуд шуд. Агар осори шоир вобаста ба чинсу жанрхои онхо табакабандй намуда, бо воситаи слайдхо ба хонандагон муаррифй шаванд, бехтар аст. Навой бо дасти худ девонашро дар пайравй ба устодаш ба даврахои зиндагиаш таксим намудааст. Онхоро тибки табакабандии худи шоир дар слайд чо намудан усули хуби муаррифии девонхост. Аз чумла "Хамса"-и Навоиро чунин ба накша дароварда, онро бо воситаи слайд пешниход намудан мумкин аст.
Х,амин тарик метавон девонхо, маснавихо ва дигар асархои Навоиро вобаста ба чинсу жанрхои онхо табакабандй намуда, дар накша чой дод ва бо воситаи слайдхо муаррифй кард. Мувофики гуфтаи методистон, дар низоми муносибати босалохият бояд хонандагон фаъолияти бештар дошта бошанд. Аз ин ру, агар ин накшахоро хонандагон мураттаб намоянду омузгор ба онхо ёрй дихад, самараи дарс хубтар мегардад.
Дар ташаккули салохиятхои калидй накши саволномахо, махсусан саволномахои тестй мухим дониста шудааст. Агар дар кисмати мукаддимавии дарс саволномахо оддй, аммо хусусияти проблемавй дошта пешниход шаванд, дар кисмати чамъбастии дарс саволномахои тестй мувофики максад аст. Мувофики талаботи низоми босалохият дар хар ду кисмати дарс: мукаддимавй ва чамъбастй, чун лахзахои дигари дарс омузгор бояд ба сифати довар амал кунад. Хонандагон бояд фаъолияти бештар дошта бошанд. Дар тартиб додани саволномахо низ иштироки фаъоли хонандагон аз талаботи мухими муносибати босалохият ба таълим аст. Салохиятхо на танхо дар як дарс, балки дар дар давоми тахсил, дар силсилаи дарсхо ташаккул додан зарур аст.
АДАБИЁТ
1. Айнй С. Алишер Навой// С. Айнй.Куллиёт(чилди 11). -Душанбе, 1964,-С. 134-245.
2. Ахмадов М. Таълими адабиёти точик/МАхмадов.Хучанд: Нури маърифат, 2016.-290 с.
3. Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У-1Х. Мухаррирони масъул Х. Шарифов ва У.Тоиров, Душанбе, 2007.-72 с.
4. Исрофилниё Ш.Р. Методикаи таълими ашъори тиной вобаста ба муносибати босалохият ба таълим дар курси таърихи адабиёт \ Ш.Р. Исрофилниё З. Бобоева //Паёми АТТ, 2019 - №1 (30)-С.,47-52.
5. Лебедев О.Е. Компетентностный подход в образовании. - www.nekrasovspb.m\mbHkation\cgi-bin\ cgi? event=3&id=22.
6. Леонова Г.Л. Формирование ключевых компетенций на уроках литературы в старших классах.\Г.Л. Леонова.// http://pandia.ru.
7. Миров Т. Адабиёти точик. Китоби дарси барои синфи 9 \ Т.Миров, С.Давлатзода-Душанбе, Маориф, 2014.-352.
8. Муносибати босалохият ба таълим. // Г.Бобизода,Д. Имомназаров, Ш.Исрофилниё, А Байзоев. Душанбе: Ирфон, 2018.-72 с.
9. Мухторй Татбщи муносибати босалохият дар таълими фанхои табий ва технологияи информатсионй \ ^.Мухторй, Д. Сафин, Н. Кабиров ва диг.-Душанбе, 2018.-60 с.
10. Мухторй Махсусияти ташкили таълими босалохият дар дарсхои адабиёти точик дар муассисахои тахсилоти миёнаи умуми. / К^.Мухторй Татбщи муносибати босалохият ба таълим дар муассисахои таълимй : Маводи конференсияи илмй-амалй бахшида ба Рузи Вахдати миллй, "Ирфон" Душанбе, - 2018 - С.58-66.
11. Хуторской А. В. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированного образования \ А.В. Хуторской. Народное образование. - 2003. - №2. - С.58-64.
КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД К ОБУЧЕНИЮ ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВО
АЛИШЕРА НАВОИ В СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ
В статье рассматривается вопрос о жизни и творчество Алишера Навои на основе компетентностного подхода с использованием различных примеров простым и доступным языком для преподавателей литературы. Наряду с показом высокой познавательной ценности творчества Алишера Навои посредством научных доказательств, автор статьи, представляет как преподаётся жизнь и творчества мыслителя согласно компетентностного подхода.
По мнению автора, согласно компететнтностного подхода ученик является активным субъектом педагогического процесса и преподаватель должен стремиться научить студентов
четырем элементам компетентноснтного обучения: знать, усваивать, уметь применять на практике.
Ключевые слова: Навои, биография, методика, обучение, преподаватель, традиционное обучение, компентентностный подход к обучению, компетенция.
COMPETENCE-BASED APPROACH TO TEACHING THE LIFE AND WORK OF ALISHER NOVOI AT SECONDARY EDUCATIONAL INSTITUTIONS
The article explores the issue of teaching the life and work of Alisher Navoi on the basis of a competence-based approach using various examples with a simple and accessible language for teachers of literature. Along with showing the high cognitive value of Alisher Navoi's ^eative works through scientific evidence, the author of the article presents how the life and creativity of a thinker is taught according to the competence approach.
According to the author, the student is an active subject of the pedagogical process in accordance with competence-based approach, and the teacher should strive to teach students the four elements of competence-based learning: to know, assimilate and to be able to apply learnt things in practice.
Keywords: Navoi, biography, methodology, teaching, teacher, traditional teaching, competence-based approach to teaching, competence.
Сведения об авторе:
Назарова Ирода Назирджоновна - аспирант кафедры методики преподавания языка и литературы Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни.
About the author
Nazarova Iroda Nazirjonovna - PhD student of the Department of Methods of Teaching Language and Literature of the Tajik State Pedagogical University named after S. Nazarova. Aini
УДК-81+81,22 (2-тач)
ДИКТАНТ КАК ПРИЁМ ПРОВЕРКИ И ОБУЧЕНИЯ ПРАВОПИСАНИЯ РУССКОГО, АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКОВ В УСЛОВИЯХ РЕАЛИЗАЦИИ МЕЖРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ
Джабаров Б. О.
Кулябский государственный университет им. А. Рудаки
Под диктантом как методическим приёмом и одним из упражнений по орфографии следует понимать такой вид письменной работы, во время которой учитель диктует текст, в учащиеся под диктовку пишут самостоятельно, без посторонней помощи, без опоры на какие - либо подсобные средства и руководствуются только ранее полученными теоретическими знаниями по грамматике, изученными орфографическими правилами и ранее сложившимися навыками письма.
Из большого количества разнообразных видов диктанта, известных в нашей методике, наибольшее распространение в учебной практике получили:
а) проверочный диктант (он же контрольный, он же слуховой);
б) объяснительный диктант;
в) предупредительный диктант;
г) выборочный диктант;
д) зрительный диктант;
е) творческий диктант в его различных вариантах;
ж) свободный диктант.
з) словарный диктант
По своему назначению и роли все названные выше виды диктантов могут рассматриваться как обучающие. Исключением является лишь диктант проверочный, занимающий среди них особое место как диктант, выполняющий, прежде всего роль контрольного, хотя он может быть использованным и в качестве приёма обучения.
Среди обучающих диктантов особо выделяются:
а) объяснительный (с его двумя разновидностями: собственно объяснительным и предупредительным);
б) выборочный;
в) зрительный (противопоставляемый слуховому во всех его разновидностях).
Включение некоторых из названных видов упражнений в систему диктантов носит в известной мере условный характер. Так, например, творческий и свободный диктанты по своему содержанию являются упражнениями не столько орфографическими сколько упражнениями по развитию речи.
