CC BY
8METO^SHKAK TAnPHCH AШЪОPИ FHHOH ВОБACГA БA MУНОCИБAгГИ БОCAЛО^ИЯТ БA ТAЪЛИM ДAP KyPŒ ТAЪPИХИ AДAБИЁТ
Исрофилниё Ш.Р.
Дoнuшгo^u давлатш омузгорш Тoцuкuсmoн ба нош С.Айнй
Бобоева З.
Дoнuшгo^u давлатш Хуцанд ба нош академш: Б. Faфypoв
Дар «Баршмаи таълими адабиёти точик дар cинфxoи У-Х1» хам дар кypcи xoниши адабй (cинфxoи 5-7) ва хам дар курш тaъpиxи адабиёт (cинфxoи 8-11) отат^и мyaйянe бapoи таълими acapxoи гитй чyдo шудааст. Муаллими адабиёт бсяд аз шeвaи тахлили кагоми бaдeъ oгox бсшад, тo ташнад шoгиpдoнaшpo ба дарки cyxaни адиб xидoят нaмoяд. Аз cyйи дигар, шли чахсрум аст, ки Вaзopaти мaopиф ва илми Чумхурии to^^№TOh шeвaи таълими ниcбaтaн нав - мутшбати бocaлoxият ба тaълимpo дар мyaccиcaxoи тaxcилoти миёнаи умумй ба pox^ мoидaacг.Омyзгopи адабиёт бoяд шeвaи шарху тaфcиpи aшъopи Fинoиpo вoбacтa ба тaлaбoти мyнocибaти бocaлoxият тавъам ба pox мснад, тo morapnpH дар oмyзиши хар як мaвзyъ ба caлoxиятxoи мyшaxxac дает ёбанд. Дар ин навишта мo cabñ нaмyдeм, тo шeвaи тaдpиcи ашюри Fинoиpo дар миcoли шарху тахлили як газали Абдурахмснй Чсмй, ки дар баршмаи шнфи 9 oмaдaacт, вoбacтa ба мyнocибaти бocaлoxият ба таълим дар курои тaъpиxи адабиёт 6o зaбoни cona пeшкaши ycтoдoни адабиёт гapдoнeм.
Ин нyктapo бсяд зикр кард, ки дар низoми таълими cyHHaiï oмyзгop хукуки тагйир дoдaни мавзуъхси бapнoмapo надсрая, аммс мyнocибaти бocaлoxият дар таълим имксният мeдиxaд, ки муаллим тибки талаботи шeвaи таълим 6o caлoxдиди xyд бaъзe мавзухси бapнoмapo тагйир дихад. Гapчaидe мyнocибaти бocaлoxият ба таълим аз таълими cyHHarn тибки нишoндиxaндaxoи мyxтaлифи раванди таълиму тарбия фаркии чиддй дсрад, aммo ин на ба oh ма^ьтст, ки oмyзгop бoяд аз cyннaтxoи таълими анъанавй ба куллй даст кашад. Aaixycyc дар таълими шeъp, ки дар тaъpиxи мактабу мaopифи мo отбикаи кухан дopaд. Омyзгop бoяд дар барюбари иcIифoдaи шeвaxoи дapxypи зaмoни таълими анъанавй (ananxycyc мeтoдикaи шарху тафсири кaлoми мавзун) дapcpo тибки талаботи мyнocи6aти бocaлoxият ба таълим ба pox мoнaд. Ин ду шeвaи таълим ба xeч вачх якe дигapepo ба куллй иншр иaмeкyнaд, балки истифсда тавъам ва ^марашки oнxo натичаи дилxox мeдиxaд.
Аз oh ca6a6 ки ин дapc бapoи cинфи 9 аст, зapypaгe ба шархи мyшaxxacсти «ашъсри гишй» на^мсшл, зepo xomHnaroH дар cинфxoи каблй чинхси aдaбиp)o oмyxтaaндy мeдoиaид, ки «ашъсри гишй» аз ocopи xaмocивy драмавй чй фарк дсрад, аммс бopи дигар таъкиди нyктaxoи acсcии чинш гишй (лирики) аз ахаммият xoлй HeCT. Бит ба гуфги мeтoдиcтoн, xaнгoми тахлили acapи бaдeй дар кадами аввал смузгор бoяд диккат дихад, то матни шeъp дуруст кирсат шавад, зepo бapoи шинoxти шeъp ва дарёфги маънии мaкcyди шoиp HaxyCT бoяд oHpo дуруст киpoaт кард. Kpoarn caxex^ матни acapи бaдeй ба дарёфги дурусти мaкcaдy мapoми адиб мycoидaт мeкyнaд [4, 146]. Омузгор бoяд HaxyCT xyд матни шeъppo кирсат кунад ва xomHnaroH бoдиккaт гуш диханд. Myнсcибaт бocaлoxият ба таълим таксзс дсрад, ки xoнaндaгoн 6eштap фaъoл бoшaнд, яъш, xoиaидaмexвapй чавхари acсcии талаботи бocaлoxият ба таълим аст. Аз ин py, муаллим бoяд кирсати матни шeъppo аз xoнaидaгoн низ талаб иaмoяд. Faзaл бoяд аввал пурра кирсат гардад ва баъд аз дарёфги вазну ксфия ва радифу харфи равй тибки талаботи мeтoдикaи cyHmiï газал бoяд байт ба байт шарху тафшр гардад.
M^axxac намудани вазни шeъp ва дарёфгани калимоти ксфияву радиф ва харфи равй низ дар дарки маънй ва таъйини хунари шoиp накши калидй дopaид. Mo 6ар oh aндeшaeм, ки бapoи xoнaндaи мактаби миёна дoниcтaни хичсхси арузй, крфияву радиф ва дарёфгани харфи равй ксфист. Бappacии xeлxoи ксфия, таъйини вазни шeъp ва дигар магоили пoэтикaи шeъp бapoи дoнишчyëни риштаи cyxaншинocй ва мухаккини ин coxa тaвcия мeшaвaд. Aммo аз oh ca6a6, ки мypaгтибoни 6apнoмaи таълими адабиёти точик дoнистaни вазни шeъppo хатто бapoи cинфи 5 зарур дoнистaaид (ки oh гaйpиимкoн аст), oмyзгop нoгyзиp аст талаботи бapнoмapo ичpo кунад. Бapoи ocoh шудани кop мo вазни газалрс низ муайян мeкyнeм. Тибки талаботи мeтoдикaи таыими кaлoми мавзун вазни шeъppo пeш аз тaфcиpи байти матлаъ муайян мeкyнaид:
Дто, 3u koüöu ^cpufam бехщад 6^pe3,
Ту мypгu з^аки, аз домп деву дад 6^pe3. [1, с.533]
Вазни газал мучташ мycaммaни мaxбyни ашам буда, калимоти ксфия «6exиpaд, дад, бад, чад, xaca^ адад, рад, x^)^» ва вoжaи «бигpeз», ки баъд аз калимоти ксфия айнан тaкpop шуда мeoяд, радиф мeбoшaд. Xaнгoми тахлили газал вoбaстa ба мyнocибaти бocaлoxият ба тамим xoHaHnaroH 6oяд 6eштap фaъoл бoшaид. Омузгор бoяд caъй намсяд, то xomHnaroH ба чaxop yнcypи acocии мунсюибат бсcaлoxият ба таълим: донaд, TaBOHa^ a3x^ кувдд Ba дар aмaл Ta,a6™; HaMO^j даст ёбанд. MacanaH, дар мавриди шинoxти калимоти крфия ва радиф xeч зарурат тдсрад, ки oмyзгop таърифи мураккаби крфияву радиф ва aнвoи ohxo, ки дар китoбxoи назария адабиёт дарч шуда ва мyaллифсни китоби дарсй oHxopo айнан свардааид, азёд намудани oHpo аз xoHaHnaroH талаб намсяд. Таксзси
мyнocибaти бocaлoxият дap мaвpи1ди мавдди тaълим on аст, ки диккaти xona^napo бa ч^ат^и aмaлии мyxтaвoи тaълим (мавзуъ) pabom coзaд вa фaъoлияти мyвaфaкoнaи onpo дap xaëx тaъмин кyнaд. Яънe, xonama донад, ки кaлимoти xaмoxaнги oxиpи миcpaъ вa бaйтxopo ^фия вa кaлимoтy ^opoie, ки бaъди aз ксфия aman тaкpop мeшaвaнд, paдиф мeнoмaнд; xona^^ бoяд кaлимoти xa^^oxa^FH oxиpи ^cpaby бaйтxopo мyaйян кapдa тавонад; xonama бoяд yнcypxoи acocии ксфияву pan^, ки ypo дap шинoxти кaлимoти ксфия вa paдиф xидoят мeкyнaд, азхуд кунад вa шapги acocm тaлaбoти бocaлoxият бa тaълим !ap мaвpиlди ксфияву paдиф on аст, ки дилxox шeъpe, ки бa xona^Aa пeшниxoд мeшaвaд, кaлимoти кфияву paдифи onpo тaшxиc дoдa тaвoнaд. Бa тaъбиpи дигap, xomma дoниmи дap мaвpиди ксфияву paдиф aидyxтaampo дар амал тадбик намояд.
Taraforn дувум дap meвaи тaълим вa шapxy тaфcиpи кадами мaвзyн mmoxin кaлимoти дyшвopи бaйт вa дapëфти мaънии oнxocт. Калим^и <<кайд», «xapифoн», ^«nan»» вa ибopaxoи «мypFи зиpaк»-y ^доми дeвy дад» бapoи xonamaron мeтaвoнaд тфа^^ бoшaд. Ханами шapxи кaлимoти m^ax^o илoвa бap китоби дapcй xoнaндaгoнбo poxнaмoии oмyзгop aз фapxaнгy лyFaтxo низ иcтифoдa 6apam. Дap тaълими алБанаМ мaвoди acocии тaълим китoби дapcй шинoxтa мeшaвaд, ки мyIaaccифoнa, дap on m xawa калима^ вa araaxycyc тaъбиpoти шoиpoнa шapxy тaфcиp m^aam Дap тaълими бocaлoxият илoвa бa китоби дapcй мaъxaзxoи мyxтaлиф, as кабили лyFaтy фapxaнгxo, дoниmнoмaxo, acapxoи бaдeй, pyзнoмaвy мачалдат вa амюли ииxo бa xaйcи мaвoди тaълим мaвpиlди иcIифoдa кapop мeгиpaнд. O^^op 6o иштиpoки фaъoли xoнaндaгoн 6o иcIифoдa aз cap4amHaxo мaънии лyFaвй вa кинoявию мaчoзии кaлимaвy тaъбиpoти шoиpoнapo мyaйян мeкyнaд; <<Ка.йд»- бaнд ё pecмoнe, ки бa гой мeбaндaнд, зaичиp. «Xapифoи»> -xaмнишинoн, xaмcyxбaтoн. <<Дад;»- xaйвoни дapaиgaи вaxmй. <<Mypra з^ак» - mpam^ дoнo, ки бa дoми caйëд нaмeaфтaд. Шoиp дили xyдpo бa пapaндaи зиаку дoнo вa xaмнишинoни бaдpo бa дeвy xaйвoни дapaиga мoнaнд кapдaacт. «Kaйg,и xapифoни fox^'am»- шoиp 6ap on a^Aema aCT, ки Racce, ки xaмcyxбaт в® xaмнишини oдaмoни бeдoнишy xиpaд аст, oxиp ба банди oexo мeaфтaд ва xaмнишинй 6o чуни н oдaмoн мoнaнди афтодан ба дoми дeвy xaйвoни вадшии дapaиga аст.
Тaлaбoти гевуми тaxлили meъp муайян кapдaни кopбypди caиъaтxoи бaдeй, тacвиpoти moиpoнa ё xy! cyвapи xaër дap байт аст. Шсваи таълими caнъaтxoи 6a!eñ вoбaстa ба мyнocибaти бocaлoxият ба таълим мавзуи 6ax^ дигap аст. Аз on ca6a6, ки киомати бemтapи caнъaтxoи бaдeй, мoнaнди тaшбex, мaчoз, кинoя, ^mopa гачни^ та^^ли opиф, тaзoд, тaлмex, лутф, ташт^ газмину нaзиpa ва cyoлy 4abo6 гибки бapнoмa дap cинфxoи 7 -8 таълим дoдa мemaвaнд, матодикаи таълими бocaлoxияти on бoяд 6o нaзapдomти cинycoли xoнaндaгoни ин cинфxo ба pox мoндa шавад. Мyxимтapин caнъaтe, ки дap байти матлаъ ба xop paфтaaст, caнъaти тaшбex аст. Тamбexшaвaиgaxo ^<дил^> ва <<кайци xapифoни fex^^» дap миcpaи аввал ва тamбex,кyиaнgaxo << «мapFи зиpaк» ва «дoми дeвy дад» д^ миcpaи дувум oмaцaaнц.
Талаби дигapи мeтoдикaи тaxлили meъp дoииcтaии ^а^ибиит moиp аст. Мaвлoнo Aбдypaxмoии Чрмй аз moиpoии opиф ва яте аз пemвoëии тapикaти иaкmбaидия аст, ки тaълимoти ин тapикaти и^нй дap amъopи moиp инъикoc ёфгааст. Oмyзгop бoяц ин иyктapo дap иaзap дomтa бomaц ва yнcypxoи acocии ин paвияи иpфoииpo ба xoиaицaгoи фa.xмoиaц.
Тавъам 6o ичрти дaстypи мeгoдикaи mapxy тaфcиpи rnebp ва тaлoбoти мyнocибaти бocaлoxият ба таълим oмyзгop xawpox 6o xoиaицaгoи бoяд маънии байт бapoвapaнц ва макуши moиppo дapëбaнц. Бaйтpo мста-юн чунин маънй кapд: Aбдypaxмoии Чрмй ба cифaти як moиpи opифи вopaстa ва xиpaцмaици бoтaчpибa ба чaвomи мacлиxaт мeдиxaц: << Эй азизи дили ман, аз cyx6a! ва xaмииmиий 6o кacoни 6e илму дoииm дypй чуй, зepo xaмииmиий 6o oдoмoии 6exиpaц мoиaици дoми дeвy xaйвoиoти дapaицa аст, ки гойи тypo ба pecмoн мeбaицaц. Ту ки мoиaиди пapaнgaи зиpaк дoиo xacrn, тo тaвoнй, аз дoми дeвoнy xaйвoиoти ва^шй бигypeз!».
Байти дувум:
Кабулы субботы некон агар ной, боре
Яке быкушу зы :амсу:батоны бад быгрез.
Хама кали^ти байти дувум бapoи xoиaиgaroи orn^d ва ниёз ба rnapxy тaфcиp нaдopaид. Фopмyлaи ашши натичаи таълим дap иизoми таълими cyинaтй «чиpo дoиистaн»>-и xoиaидa аст. Xomma маънии xa^wa кaлимoти байти бoлopo мeдoиaд. Aммo дap мутшбати бocaлoxият фopмyлaи acocии натичаи таълим жадом амат^ю ичpo кapдa тaвoнистaн»>-и xoиaицa мeбomaд. Яъиe, xoиaнцa бoяg аз байти бoлo, ки маънии xa^^a кaлимaxopo мeдoиaд, маънй бapoвapgaн тaвoиaд. Мyвoфики тaлaбoти мyиocибaти бocaлoxият oмyзгop бoяд иaxyст mapxи 6aÄ[po аз xoиaидaгoи тащ» иaмoяд. Тaбoдyли aиgemaxo нагичаи дилxox ба даст oвapдa мeтaвoиag. Чaвoби xoиaидaгoи, ки тaлaбoти таълими бocaлoxият oиxo ба aнgeшиgaн вoмeдopag, якe дигapepo кoмилтap мeгapдoиag. Oмyзгop баъд аз шунидану бappacии чашби xoиaнцaгoи xaмpox 6o эmoи мeтaвoиag аз байти дувум чунин маънй бapoвapag: Шoиp xrno6 ба чaвoиoии кaмтaчpибa мeгyяд: <<Эй пиcap, arap ту лoик;и cyx6a,rn oцaмoни иeк иeстй, лoaкaл, кутттиттт кун, ки xaмииmинy xaмcyxбaти aшxocи бад иaбomй ва тo тaвoнй, аз ин гуна amxoc дyp бom!
Байти гевум:
Бас œm з-aбцaöu uшк эй nuccp, mypo un хapф, Ku зuкpu аб макун, аз г^фшу^ цад бuгpез.
Дар байти 6oto ибсраи «абчади ишк» ва калимахси «аб» ва «чад» барси xoнaндaгoн дафахмсст ва муаллим 6o иштиски xoнaидaгoн бсяд маънии oHxopo шарх дихаид. Хoнaидaгoн бсяд аз шeвaи кср 6o лугату фархангхс сгсх бсшаид, то калимаи мавриди назаррс ба ocohï аз фарханг ё лугат пайдс кунаид, ки аз талаботьи acсcии мyнocибaти бс^^хи^ ба гаыим аст. «Абчад» - дами хашт калимаи coxтaи арабй аст, ки дар ohxo хама 28 харфи алифбси арабй ба таргиби ададй дoxил шудааид. Бсяд зикр кард, ки дар мактабхси кадим талабагон баъд аз caвoди ибтидсй барсвардан таълими acсcиpo аз «^бчадасий» сгсз мeкapдaид. Aбчaдxoн ба маънии сгозкунанда, тозакср, бeтaчpибa аст ва мурсди шсир аз «абчади ишк» - сгози ишк, ибтидси ишк, зииаи аввали тарикати ишк; аст. «Аб» ба маънии падар ва «чад» ба маънии 6o6o аст.
nac аз шархи калимсту таъбирсти шсирсна ва дарёфги caнъaтxoи бaдeй ва ичрси мeтoдикaи шарху тaфcиpи шeъp, ки дар ибтидс зикр кapдeм, смузгор 6o ишгирюки xoнaидaгoн аз байти мавриди назар натичагирй мeкyнaд. Байти гевумрс метавсн чунин маънй кард: «Эй пиар, ки ба всдии мухаббат тоза кадам нихсдай ва дар ин чсда бeтaчpибa хастй, бидсн, ки дар тарикати ишк; зикри падару гуфтугуи 6o6o cyд иадсрад, яън начибзсдагиат дар ин чс ба кср нaмeoяд, гaфoxypи бeфoидa аз падару 6o6opo фарсмуш куну аз oh дурй чуй, бсяд 6o марсми дили пск ба pox ишк; кадам нихй». Байти чахсрум:
^pcxi^m зu хасад шо ба кай зu ах^м сафо? Äecp caфou дте дopй, аз хасад бuгpез.
Таъбирсти шсирснаи «ахли caфo» ва «гафси дил» ниёз ба шарх дсранд. Бсяд зикр кард, ки шархи чунин таъбирсти шсирсна дар фархангу лугатхси маъмулй вучуд иадсраид. Фархангхси мaxcece, мснанди «Фарханги кинсёт», «Фарханги шeъpй» ва «Фарханги мyxтacapи адабиёт» хастаид, ки дар ohxo кинсёту таъбирсти шсирсна шарху маънй шудааид. Омузгор бсяд дсир ба ин фархангхс маълумот дсшта бсшад ва шeвaи ксрбурди ин фархангхсрс ба xoиaидaгoн ёд дихад. «Ахли caфo» -. ohxo, ки дили шфу бeoлoиш дсранд, мурсд срифсн, сшиксн. «Сафси дил» дсштан ба маънии дили гафу б^лсиш ва xotï аз xиpcy xaßac дсштан аст. Аз байти 6do чунин маънй мeбapoяд: шсири сриф xитoб ба чавсни бетачриба мeгyяд: «4apo ба ахли caфo - сдамсни псктииат xacaд мeбapию аз ohxo xyдaтpo дур мeгиpй. Агар xoxï, ки ба мурсд бираш, бyxлy xacaдpo аз xyд дур куну хамнишину хамдами пирсни рузгордида ва равшанзамир бсш!»
Хамин гарик; байтхси бскимсидаи газалрс низ ба тарзу шeвaи дар 6do зикршуда мeгaвoн шарху гaфcиp карду 6o иштирски фаъсли xoнaндaгoн аз ohxo натичагирй кард. Байти панчум: Мадех ба poхamu фонй хaёmu бок^о, Ба мехнаmu ду-се py/з аз гаш абад бuгpез.
Маънии байт: Шсир xrno6 ба чаюшн мeгyяд: «Зиндагирс ганимат дсну ^pe кун, ки нсми нeкaт бскй мснад, айшу ишрати дуруза гузарсн аст, мexнaт кун, то аз гаму ранчи абадй xaroc ёбй. Байти шашум:
Чу rncm хос^ш^ дap кабулу paдöu касон, На 6cp кабул кун щболу не зu paд бuгpез.
Маънии байт: Шсири бузург чавснснрс чунин нашхат мeкyнaд: «Таърифу гaвcиф ва бадгуии каган cyдe надсрад, ту на аз таърифи дустсн xypcaид бсшу на аз бадгуии душмансн гамгин, аз пайи ксри нeк xyд бсш». Байти хафтум:
Хaмupмoяu хap неку бад myï, Цомй, Халосы аз хама мебоядащ зu худ бuгpез.
Дар байти мактаъ калимаи ««амир^ся»^ бсяд шарх дсд, ки калиди маънии байт дар oh нухуфта аст. «Хамирмся» ба маънии xa^^^ туруш, ки oHpo 6o срду o6y намак oмexтa xaмиp тайёр мeкyнaнд, аммс ин чс ба маънии мачсзии acoc, аст, шришт, мсхият смадааст. Шсири бузург гибки талаботи жанри газал, ки астан тaxaллyc дар байти макгаъ зикр мeшaвaд, xитоб ба xyд мeгyяд: «Сарчашма ва acocи хар xoдиcaи баду нeк ба xy^ кac всбаста аст. Эй Чсмй, агар xoxï, ки аз бадихс амсн ёбй, аввал xyд аз бадихсю xиcлaтxoи нсшсиста даст бикаш».
nac аз шарху тaфcиpи газал xoиaидaгoн бсяд аз мухтавси умумии газал иатичагирй кунаид. Дар низсми cyHHai™ таълим фаъслияти маърифагии xoиaидa аз oh ибсрат аст, ки дсниши пeшниxoдшyдapo аз xyд кунад ва маълумсти ирсашударс накл карда тавснад. Аммс дар мyнocибaти бocaлoxият ба таыим фаъслияти маърифатии xoнaндa таихс 6o аз xyд намудану бсзгуй кардани дснишу маълумсти пeшниxoдшyдa махдуд нaмeшaвaд. Хснаида бсяд ax6opy маълумсти ирсашударс тахкику барраш кунад, дар халлу мавзую ма^алахс фикру aидeшaи xyдpo дсшта бсшад ва мухимтар аз хама, аз тахлилу тахкики мавзуъ иатичагирй кунад ва ин rni^axopo дар амал тадбик; намсяд.
Мо ба тарики намуна аз газани матрахшуда натичагирй мекунем. Хонандагон метавонанд аз хар газали мавриди тахлил карор гирифта натичагирй кунанду бардошт ва андешаи худро дошта бошанд:
-Инсон бояд аз хамнишинй бо ашхоси бад ва бедонишу хирад дурй чуяд;
- Агар худро лоики сухбати мардони хирадманд намедонй, лоакал аз хамнишинй бо одамони бадкор дурй кун;
- Фахр бо падару бобо ва ифтихор аз начибзодагй кардан дар ойини чавонмардон кабул нест;
- Мабодо, ки аз бухлу хасад аз сухбати мардони равшанзамин дурй чуй, агар дили поку нияти холис дорй, бухлу хасадро аз дил берун кун;
- Инсони бохирад набояд ба айшу ишрати дуруза хушнуд бошад, мехнат кун, то аз гами абадй халосй ёбию номатро ба некй баранд;
- Аз таърифу тавсифи дустону бадгуии душманон хеч суде нест, набояд аз таъриф шод шуду аз танкид гамгин гашт;
- Асли хама хаводиси неку бад ба худи одам вобаста аст, агар мехохй аз бадихо дар амон бошй, худро аз хислатхои разила дурр дор.
Бино ба кавли мутахассисон, «салохият таълим дода намешавад, он дар натичаи азхудкунии дониш ва тадбики амалии он ташаккул меёбад» [5, с.32]. Аз ин ру, фаъолияти омузгор дар раванди таълим накши калидй дорад, у бояд рахнамову ёрирасони хонандагон дар тахлилу баррасии масъалахо, марохили ташаккули малакаву махорат ва мушохидагару ташхискунандаи дарачаи азхудкуниву донишу хиради онхо бошад, то талабагон ба салохиятхои таъйиншуда даст ёбад.
Дар лахзаи мустахкамкунии дониш, ки яке аз талаботи дарс дар низоми анъанавй асту суолхо аксар вакт одиву мукаррариянд аз нигохи муносибати босалохият ба таълим корагар нестанд. Суолхои лахзаи мустахкамкунии дониш хатман бояд проблемавй бошанд, то хонандагонро ба андеша кардан водорад.
АДАБИЁТ
1. Абдурахмони Ч,омй. Осор: чилди якум. Ба чопхозиркунанда ААфсахзодДушанбе: Адиб, 1986.-560 сах.
2. Ахмадов М. Таълими адабиёти точик(кисми 1),Хучанд: Ношир 2012.-324 сах.
3. Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У- 1Х. Мухаррирони масъул Х. Шарифов ва У.Тоиров, Душанбе, 2007.-72 сах.
4. Исрофилниё Ш.Р., Султонмамадова М. Методикам таълим ва шеваи шарху тафсири каломи мавзун.// Паёми ДМТ, 2016, №4\3, (203) с.,146-150.
5. Муносибати босалохият ба таълим. Мураттибон: Е.Бобизода,Д. Имомназаров, ШИсрофилниё, А Байзоев. Душанбе: Ирфон, 2018.-72 сах.
ГЕНЕАЛОГИЧЕСКАЯ СОВРЕМЕННАЯ МЕТОДОЛОГИЯ, СВЯЗАННАЯ С ДОШКОЛЬНЫМ ОБРАЗОВАНИЕМ В КУРСЕ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРЫ
В статье речь идёт о методике преподавание один газели Джами с точке зрение компетентностный подход к оброзовании Авторы освещали проблему компетентностный подход к оброзовании при изучении предмета литературы на примере комментарии один газели Джами в 9 классе. Рассматривается роль учителья и ученики во время компетентнолмтный подход к учебные материалы
С точки зрении авторы статьи в компетентностный подход к оброзовании при изучении литературы заключается не в увеличении объема информированности учащегося, а в том, чтобы он самостоятельно решал проблемы в новой ситуации
Ключевые слова: методика, преподпвание, комментария, учитель, традиция, компетентность.
GENEALOGICAL MODERN METHODOLOGY RELATED TO EARLY CHILDHOOD EDUCATION IN THE LITERATURE HISTORY COURSE
In this article, the authors tried to present a new method ofZhomi's poems with examples and simple speech to literary teachers.
The authors suggest the teaching with a high level of education and pastoral poems with scientific facts and teaching methods.
As well as the method of teaching ofverse determinedfor readers with easy ways and core of verse.
By authors opinion the readers are the main factor of relation to teaching and during the teaching of the verses the teachers try to attract reader's opinion tofour elements «know», «learn by heart», «can» and «come into affect».
Keywords: methodology, teaching, comments, teacher, tradition, competence.
Сведение об авторах:
Исрофилниё Ш.Р. - доктор филологический наук, профессор Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни
Бобоева Зарина - сасискатель Худжандский государственный унивепситет им академик Б.
Гафуров
Abot the autors:
Isrofitniyo SH.R. - doctor philology sceinces professor, Tajik state pedagogical university named after
SAini
Boboeva Zarina - applicant Khujand State University name academician B. Gafurov
ШИНОХТИ ШАЙХ АХМДДИ СУДАЙЛЙ ДАР «ТАЗКИРАТ-УШ-ШУАРО»-И ДАВЛАТШОХИ САМАЩАНДИ
Зокиров Х.Ц.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Мусаллам аст, ки дар давраи адабиёти классикии миллати мо сарчашмадои худро дорад. Ба ин, осори бозмондаи бевоситаи адиб ва осори дамзамонон, ба вижа тазкираву фардангу радоифулашъор, шардномадо шомил аст. Хамаи ин сарчашмадо мавкеи истифода дошта, барои рушан кардани ин ё он укдаи илмй хизмат мекунанд. Тазкира аст, ки дар баркарор намудани чараёни зиндагй, фаъолияти адабй, бурду бохти эчодй ва монанди индо кумак мерасонад. Аз чумла, сарчашмае, ки дар адабиёти мо ин вазифаро адо карда меояд, «Тазкират-уш- шуаро»-и Давлатшоди Самарканда мебошад. Ин тазкира ба гуруди тазкирадои умумй мадсуб шуда, адабиёти 500- солаи моро дар худ тачассум мекунад. Он аз устод Рудакй огоз ёфта, ба зикри Шайх Адмади Судайлй ба итмом расидааст.
Аз ин хотир, тазкираи мавриди назар бо мудтавои фарохаш аз адамияти хос бархурдор аст. Дар омузиши адабиёти асри XV ин адамияти тазкираи Давлатшод бармалотар мегардад. Зеро он ашхосу эчодкору зиёй ва сиёсатмадороне, ки дар ин аср муаллиф зикр кардааст, аз муосиронаш ба дисоб мераванд. Биноан, дар баршуморй, шинохт ва зарфияти мавод дар омузиши адабиёти асри мазкур тазкираи Давлатшод дамчун сарчашмаи тирози аввал ва нидоят мудим таъкид шудааст.
Дар ин асар баррасии зиндагиномаи яке аз шахсиятдои маъруфи сиёсату адабиёти асри XV Низомуддин Адмади Судайлй маъруф ба Шайхам Судайлй беш аз дама ба маълумоти Давлатшоди Самаркандй таваччуд карда, шинохти ин адиб ва тазкиранигори маъруфро медвар ва мадаки андешадои худ карор дода, дар баъзе маворид ба осори тадкики дигар низ ручуъ намудем.
Амир Низомуддин Шайх Адмади Судайлй дар катори дамаи арбобони давлати Темуриён шомил буда дар рушду нумуи адабиёти форсии точикй садим аст.
Шайх Адмади Судайлй зодаи шадри Хирот буда, байни солдои 1444 - 1502 зиндагй ва эчод намудааст. Вай пас аз фаро гирифтани улуми мутадовили замон тули нуздад сол дар дарбори Темуридо хидмат ва фаъолият кардааст. Дар баробари ин, ба шеъру шоирй низ завкк ва саликаи баланде доштааст. Мувофики маълумоти Давлатшод, Шайх Адмади Судайлй аз ёздадсолагй ба шеъргуй шуруъ карда, бо ташаббус ва дастгирию тавсияи Шайхи Озарй «Судайлй»- ро тахаллуси адабии худ интихоб намудааст. Чунончи, муаллифи тазкира ин маъниро аз баёни Шайх Адмади Судайлй накл кардааст:
«Ва ман бандаи муаллиф аз ин амири фозил шунидам, ки мефармуданд, ки: «Ман дар унфувони айёми шубоб ба мулозимати шарифи шайхи ориф Озарй расидам, куддиса сирруду ва аз диммати он дазрат дарюза кардам ва табъам бар гуфтани ашъор кодир буд ва тахаллусе чунон ки мебоист намеёфтам. Илтимос намудам, ки шайх мучалладе дар даст доштанд, фармуданд, ки ин мучаллад китобро ба тафоул бикшоем, шояд лафзе, ки муносиб бошад, берун ояд. Чун баркушоданд, бар аввали сафда лафзи Судайл баромад, багоят мустадсан шумурда, ба чидати ман «Судайлй» ракам фармуданд. Ва баъд аз он авоби маонй бар рухи ман кушода шуд ва файзи диммати мардон ба ман расид. Лошак, диммати ричолуллод камтар за тулуи Судайл нест, ки дар Бадахшон сангро лаъл ва дар Яман чармро адим мекунад. Мешояд, ки фузало чилди девони Сухайлиро аз адими ямонй созанд ва лаъли бадахшонй бар ашъори рангини у афшонанд, дануз аз дакки инсоф берун наёмада бошанд. Батахсис, бар саводи газале, ки ин фозилро даст дода ва он ин аст:
Ба рузи бекасй цуз сояи ман нест ёри ман,
Вале он хам надорад тоцати шабхои тори ман.
Накумардиву монд аз дарси ишцат Кухкан ори,
Киуротахтаитаълимбаславхимазориман»... [1, с.466]
Ин иктибос баробари таъйиди фикрдои боло боз чанд масъалаи дигареро бозгу мекунад, ки дар эдтироми вижаи муаллифи тазкира, барвакт ба шеъру шоирй пардохтани Шайх, муносибати
