Научная статья на тему 'МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТИ БИОГРАФИИ С. АЙНИ НА КУРСАХ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРЫ'

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТИ БИОГРАФИИ С. АЙНИ НА КУРСАХ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРЫ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
172
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕТОДИКА / ПРЕПОДАВАНИЕ / УЧИТЕЛЬ / ТРАДИЦИОННАЯ МЕТОДИКА / КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД / КОМПЕТЕНТНОСТЬ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Юлдошева Зарина Ихтиёровна

В статье рассматривается проблемы методики обучения биографии Садриддина Айни с использованием компетентностного подхода и методов анализа биографии автора. По мнению автора, суть компетентностного подхода к обучению заключается в том, что учитель должен стремиться к тому, чтобы учащиеся достигли четырех элементов компетентностной системы обучения: знания, мастерство, способности и их практического применения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGY FOR TEACHING THE COMPETENCE OF THE BIOGRAPHY OF S. AINI'S IN THE COURSES HISTORY OF LITERATURE

The article explores problems of method of teaching biography of Sadriddin Ayni with the use of competency approach and methods of analyzing author’sbiography. According to the author, the essence of competence-based approach to learning is that the teacher should strive to ensure that students achieve four elements ofcompetent educational system: knowledge, skill, ability and their practical application.

Текст научной работы на тему «МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТИ БИОГРАФИИ С. АЙНИ НА КУРСАХ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРЫ»

ЛИТЕРАТУРА

1. Даль ВИ. Пословицы русского народа.- М.: Наука, 2001.- 176 с.

2. Жуков В.П. Особенности русской поговорки в настоящее время.- М.: Наука, 2014.- 387 с.

3. Пропп ВВ. Характеристика пословиц и погорок.- М.: Высшая школа, 2016.- 365 с.

4. Ляцкий Е.А. Развитие русской пословицы в современном русском языке.- М.: Высшая школа.- 2011.- 243 с.

5. Пермяков ГЛ. Пословицы и погорок.- М.: Наука, 2015.- 243 с.

ИЗУЧЕНИЕ ПОСЛОВИЦ И ПОГОВОРОК В ШКОЛЕ

В этой статье автор исследует изучения пословиц и погорок в современной школе. Автор статьи на основе обширного материала показывает развитие пословиц и поговорок в современном языкознании.

Надо отметить, что пословицы и поговорки наряду с другими видами народного творчества составлений самостоятельную область филологии - паремиологию занимающуюся разработкой проблем афористических жанров - пословиц, поговорок, афоризмов. Он пытался разработать теоретические вопросы паремиологии и паремиографии, изучая пословиц поговорки в трех аспектах -лингвистическом, логика - семиотическом и предметно-образном. Он исходил из того положения, что «пословицы и поговорки при своей видимой простоте представляют собой весьма непростые образования. С одной стороны, это явления языка, сходные с обычными фразеологизмами; с другой -какие - то логические единицы (суждения или умозаключения), и с третьей - художественные миниатюры».

Ключевые слова: пословица, погорок, образование, школа, изучение, русский язык.

LEARNING PROVERBS AND SPELLS AT SCHOOL

In this article, the author explores the study of proverbs and pogorka in modern school. Based on extensive material, the author of the article shows the development of proverbs and sayings in modern linguistics. It should be noted that proverbs and sayings, along with other types of folk art, are an independent field of philology -paremiology, which deals with the development of problems of aphoristic genres - proverbs, sayings, aphorisms.

He tried to develop theoretical questions of paremiology andparemiography, studying proverbs and sayings in three aspects - linguistic, logic - semiotic and subject-figurative. He proceeded from the position that "proverbs and sayings, with their apparent simplicity, are very complex formations. On the one hand, these are language phenomena similar to ordinary phraseological units; on the other - some logical units (judgments or inferences), and on the third - artistic miniatures ".

Key words: proverb, pogorok, education, school, study, Russian

Сведение об авторе:

Мирзоева Шамигул Идибековка - Преподаватель общеуниверстетской кафедры русского языка Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни Тел. (+992) 55 88 85 388

About the author:

Mirzoeva Shamigul Idibekovka - Lecturer at the Department of the Russian Yazvka at the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Tel. (+992) 55 88 85 388

МЕТОДИКАИ ТАЪЛИМИ БОСАЛО^ИЯТИ ЗИНДАГИНОМАИ УСТОД САДРИДДИН АЙНЙ ДАР КУРСИ ТАЪРИХИ АДАБИЁТ

Юлдошева З.И.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи САйнй

Таълими тарчумаи холи суханварон яке аз масъалахои мухимми таълими адабиёт дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй мебошад. Дар «Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У-Х1» (Душанбе, 2007) барои таълими хаёт ва эчодиёти сардафтари адабиёти муосири точик, кахрамони халки точик устод Садриддин Айнй дар курси таърихи адабиёт (синфи Х1) 11 соат пешниход шудааст. Мураттибони барнома таксимоти соатхои пешбинишударо ба ихтиёри омузгор гузоштаанд, аммо таъкид кардаанд, ки хангоми таълими мавзуи мазкур омузгор бояд ба ин нуктахо диккат дихад: «Тарчумаи холи С.Айнй: фаъолияти С. Айнй то замони фирори у аз Бухоро ба Самарканд; хаёт ва фаъолияти эчодии Айнй дар замони Шуравй» [3, с. 63]. Тибки талаботи барнома ва таъкиди методистон зиндагиномаи устод С. Айнй дар курси таърихи адабиёт (синфи Х1) бояд хаматарафа ва муфассал таълим дода шавад, то хонандагон бо зиндагиномаи кахрамони миллат ва шоиру нависандаи бузург ба дурустй ошно бишаванд.

Дар китобхои дарсии муассисахои тахсилоти миёнаи умумй ва дастурхои таълимй доир ба методикаи таълими адабиёти точик перомуни шеваи таълими хаёт ва эчодиёти устод Садриддин Айнй маълумоти фаровон дода шудааст, аммо онхо тибки талаботи низоми таълими анъанавй буда, ба талаботи муносибати

бocaлox,ият HaEofàry нecгaнд. Дap ин мaкoлa caъй нaмyдeм шeвaи тaълими зиндaгинoмaи устод Caдpиддин Aйниpo вoбacтa бa тaлaбaги низoми мyнocибaти бocaлox,ият дap твълим бappacй нaмoeм.

Дoиp бa мeтодикaи тaълими xaëI вя эчодиети шoиpoнy нaвиcaндaгoн дoнишмaндoнe, нaзиpи X. Mиpзoзoдa, H^Maray^ M. Ксзичонов, A. Baw^®, F. Mиpзoeв, Н.Рaxмaтчoнoв, X. Рax,имoв,Т. Mиpoв, Ш. Иcлoмoв вa К. Xoчaeв вa M. Axмaдoв мaълyмaги cyдмaнд дoдaaнд. Aз чумля, M. Ax,мaдoв дap бoби хзштуми кими дуюми китоби «Тaълими aдaбиëги точик» дoиp бa мeтодикaи тяБлими тapчyмaи холи aдибoн мaълyмaг дсдя, ycyли тaълими шapxи холи M^o Тypcyнзoдapo бя cифaти нямуня пemниxoд нaмyдaacт. Xanc^m тяълими IapH^^ холи нaвиcaндaгoн дap кypcи тaБpиxи aдaбиëг, бя гуфтш ин дoнишмaнд, a^rap бoяд бя мacъaлaxoи зep тявя^чух, нaмoяд: "a) Xycycияти acocии нaвиcaндa бя хяйш cyxaнвap вя мyгaфaккиp; б) po6hi^ ядиб 6o зaмoни xyд, 6o ин ë oн cинфи Ha^tt.™™ вя 6o зиндягии мapдyм; в)ycyли эчодии ядиб чй гущ инкишoф ëфтaacт, мapxaлaxoи acocm paвaнди фaъaлияти y чй тapз дaвaм кapдaacт? г) y дap тaБpиxи aдaбиëг вя умумян xaërn зaмoни xeш чй нaвгoнй вopид

кapдaacт? [2, c. 224].

,3ap мacъaлaи низoми мyнocибaти бocaлoxият дap тяълим дacтypxoи мeгoдию модулхо вя мaкoлax,oи зиëдe дap ду-ce caли oxMp бя нaшp pac^aa4A, ки бeштap мapбyт бя мeтoдикaи тяълими зaбoн мeбoшaнд. ,3ap мяш^и тяълими бocaлoxият дap дapcxoи я^бие™ точик бя чуз яз мaкoлaxoи Ш.Р. Иcpoфилниë, З. Бoбoeвa, К. Myxтopй, C. AмoнИ вя M. Cyлтoнмaмaдoвa чизe бя нaзap rnpac^A. Myвoфикш низoми тaлaбoти мyнocибaти бocaлoxият дap тяълим oмyзгop бoяд шшякй някшя тapтиб дихяд вя wymaxxac нaмoяд, ки xaигрми тяълими мяш^ «Tap^y^^ холи CanpHnnHM A™0» дap cинфи Х1 xoнaндaгoн бoяд бя кaдoм caлoxиятxo нoил гapдaнд вя кaдoм caлoxиятxopo бoяд тaшaккyл дoд. Яъш, дoиp бя зиндaгинoмaи Ca^MAAm AйнИ xoнaндa бoяд кaдoм мaълyмoтxopo дoнaд, яз xyд куняд, нoмбap кapдa тaвoнaд вя дap ямял тaдбик; ншояд, ки дap oяндa бapoи y зypyp бoшaд. Тяжбсти низoми мyнocибaти бocaлoxият oн яст, ки бя xoнaндa бoяд хямон мaълyмaгxoepo дap бopaи IapH^^ холи Caдpиддин AйнИ пeшииxoд кapд, ки мухим acxy дap mинoxти ядиби бyзypг вя дapки acapxoи y зяминя мyxaйë мeкyнaд. Mo бя cифaти нямуня нaкmaи дapcи мявзуи «Tap^y^^ холи Caдpиддин A™0» вoбacтa бя низoми мyнocибaти бocaлoxият бя тяълим мeoвapeм, ки дap рн caлoxиятxoи фяний бapoи xoнaндaгoни шнфи Х1 Iaxpesii myдaacт:_

MaвзyБ: Тapчyмaи xoли Ca^^ra™ Aйни

Гypyxбaндии мaвзyБxo / пpoблeмaxo Caлoxияти ядябИ Зapypaт (бapoи чй?, дap кучо иcтифoдa мeбapaд?)

Aвзoи cиëcии зaмoни кудакИ вя чaвoнии C. Arnrç дaвлaти мaнFитиëн, вязьи cиëcию ичгимоИ вя илмию ^aBam™ oxnpn acpn Х1Х вя ибгидои acpn XX Дacг ëфтaн бя caлoxияти мукск;® вскeaxoи cиëcИ вя ялябИ; canox^m шapxи гaъcиpи вoкeaxoи cиëcИ вя ялябИ бя зиидaгии ядибсн Xaнгoми гaxлили вoкeaxoи cиëcИ, ичгимоИ вя ялябИ дф шapoиIи мyaйяни тaБpиxй

BaзБи xoнaвoдaгии C. Arnrç някши nanap дap тaшaккyли шaxcияги ядиб, IaxM дap i^aMafe кухня, вaфaIи nanapy мoдap, Iaxcra дap мaдpacaxoи Бyxopo, шиpкaг ®p мaxфилxoи ялябии xoнaи Canpn ЗиЁ Ноил шудян бя caлoxияги гaxлили зиндaгинoмaи шaxcoни мamxyp вя гaъcиpи онхр бя кaмoлсги мaБнaвии шaxc Xaнгoми гaxлили мaвзyxoи гуногун, xyлocaбapopИ, нaзap, ^m^en xyдpo муянян нaмyдaн ниcбaт бя вoкeaxoи cиëcИ, иктиcoдИ, ичгимоИ вя aдaбию фapxaигии зямон вя шкони xyд

Myиocибaти Aйнй 6o хокимони зямон; A^tt-мaopифпapвap; Aйнй вя Ha^^m Бyxopo; иcлoxoгxoxии na^^ вя 75 чуб зядя шyдaии C.Aйнй 6о фapмoни aмиp, фиpopи ядиб яз Бyxopo бя Caмapкaид; AйнИ вя инкрлсби Бyxopo Caлoxияти мyxoкимaи xaвoдиcи мapбyт бя зиндагии cyxaивapoн; caлрxияти бaëни мyнгaзaм, шй дap пaйи мaкcaд, pиoяи тapтиби cрдиpшaвии вoкeaxo xaнгaми някл; Xaнгoми бaëни фикp чopa6иниxo, чaмъoмaдxo, мy6oxиcaxo вя Iaйpa; гamaккyли фикppoнии мaнIикИ; гamaккyли xy^^o^, хуввият вя фapxaиги миллй;

Maкoми Aйнй дф мухиги ^бию илмй вя cиëcии зямони ШypaвИ; C.Aйнй - бyнëдгyзopи aдaбиëIи Шypaвии тсчик; някши Aйнй дap гamaккyли хуввияти миллй, aдaбиëIшинocй, зaбсншинocИ, фapxaигиигapИ вя Iaйpa. Бя^и дoниmмaндoи бя фaъслияти илмию адбй вя cиëcии C.AйнИ Дст сфтян бя caлрxияги мaБpифaт rap®™ aвзoи HOHea; caлoxияги дapк вя бяходихИ бя някши ядиб дф тamaккyли мaБнaвияги ^OHea; caлoxияти acocнoк кapдaии aидeшaи xyд 6о (jHraxon илмИ; caлoxияти шapxи мyиocибaтxoи cy6БeкгивИ Тяхлил вя бхрдихй бя зyxypaг мухиги зист, иcтифoдaи дaлeлxoи илмИ вя бaмaвкeБ иcтифoдa кapдaн дф чopa6иниxo, чaмъoмaдxo, чойхои чaмъиятИ

Барои дарки дурусти осори адиб бояд аз шахсият, замони зиндагй, мухити сиёсию ичтимой, адабию фархангй ва чахонбинии у огох буд, зеро хар як суханвар вобаста ба чахонбинию талаботи замони худ асар эчод мекунад. Тибки гуфтаи методист Мирзохабиб Ахмадов, мухимтарин сарчашма дар шинохти тарчумаи холи адиб, пеш аз хама, осори худи суханвар аст: «Дар муайян кардани шахсияти адиб асархои офаридаи у мавкеи марказй доранд. Танхо тахлили амики асархои нависанда имкон фарохам меоварад, ки ба шахсияти у бахои вокей дода шавад. Дар ин масъала зиндагй ва муносибати у ба атрофиёнаш дар сафи дувум меистад. Пас омухтани зиндагй, фаъолияти адабй, огахй аз мохият ва мазмуну мундарича ва FOяи офаридахои нависанда хама якчоя омили асосии комилан бахо додан ба шахсияти адибон дониста мешавад» [1, с. 206]. Бояд зикр кард, ки Садриддин Айнй тарчумаи холашро ба дасти хеш навиштааст. Китоби "Тарчумаи холи худам"-и Садриддин Айнй мухимтарин сарчашма барои омузгор хангоми таълими мавзуи "Тарчумаи холи Садриддин Айнй" мебошад. Китоби мазкур бо сабки содаву равон иншо шуда, ки хонандагони синфи Х1 бе мушкилй онро мефахманд. "Ёддоштхо"-и устодро низ метавон аз сарчашмахои аввал барои таълими мавзуи номбурда донист. Омузгор, пеш аз хама, худ бояд ин китобхоро хонда бошад, то тавонад мавзуи шархи холи адиби бузургро босамар таълим дихад.

Яке аз талаботи низоми муносибати босалохият дар таълим он аст, ки дар дарс бояд хонандагон фаъол бошанд, яъне ба таъкиди мутахассисони соха, хонандамехварй чавхари асосии ин шеваи таълим аст. Хонандагони синфи Х1 хануз дар синфи 5 бо номи устод Айнй шинос шудаанд ва каму беш аз тарчумаи холи адиб огохй доранд. Омузгор бояд хануз аз рузхои аввали огози соли тахсил, вакте китобхоро барои мутолиа ба хондан тавсия мекунад, ин ду китоби дар боло зикршударо низ бояд тавсия карда бошанд. Омузгор бояд мутолиаи онхоро аз хонандагон талаб намоянд, зеро усули накл хамон вакт муассир ва корагар буда метавонад, ки хонандагон аз мавзуъ огох бошанд. Методи накл бештар хоси низоми анъанавии таълим аст ва чавобгуи комили талаботи низоми босалохият нест, аммо ин маънои онро надорад, ки дар низоми босалохият омузгор комилан аз методи накл даст кашад. Бино ба андешаи Ш.Р. Исрофилниё ва З. Бобоева "гарчанде муносибати босалохият ба таълим аз таълими суннатй тибки нишондихандахои мухталифи раванди таълиму тарбия фарки чиддй дорад, аммо ин на ба он маъност, ки омузгор бояд аз суннатхои таълими анъанавй ба куллй даст кашад... Омузгор бояд дар баробари истифодаи шевахои дархури замони таълими анъанавй талаботи муносибати босалохиятро низ риоя кунад. Ин ду шеваи таълим ба хеч вачх яке дигареро ба куллй инкор намекунад, балки истифодаи дуруст ва самараноки онхо натичаи дилхох ба бор меоварад" [5, с. 47]. Яъне методи накл дар низоми муносибати босалохият ба таълим танхо марбут ба омузгор нест, хонандагон низ бояд хангоми шархи холи адиб аз методи накл истифода баранд. Ин ба махорати омузгор вобаста аст, ки раванди дарсро чй тавр ба рох мемонад.

"Хадафи асосии таълими адабиёт, менависад, Кутбиддин Мухторй, бояд дар маркази диккат на азхудкунии хронологии шархи хол, балки ба рушди чахонбинй, тафаккури тахлилию мантикй, интикодй, FOяхои инсонгарой, ахлокй, арчгузорй ба арзишхои миллию фархангй нигаронида шавад" [8, с. 58]. Мухаккики мазкур дар маколаи худ "Махсусияти ташкили таълими босалохият дар дарсхои адабиёти точик дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй" салохияти хонандагонро ба се гурух чудо менамояд: салохиятхои асосй (калидй), салохиятхои байнифаннй (забон ва адабиёт) ва фаннй (адабй). Ба андешаи К. Мухторй, салохияти коммуникативй, ба замми дар катори салохиятхои калидй буданаш дар дарси адабиёт хамчун салохияти байнифаннй чой дорад. Аз ин ру, муаллиф дар навиштаи хеш бештар ба салохиятхои фаннй ва байнифаннй таваччух намуда, салохиятхои ташаккулёбандаро гурухбандй кардааст.

Барои ташаккул додани салохиятхои калидй дар дарси адабиёт хангоми тадриси мавзуи "Тарчумаи холи Садриддин Айнй" тибки накшае, ки мураттаб намудем, метавон дарсро бо чунин саволхо ифтитох намуд:

Зиндагй дар замони феодалй ба С. Айнй чй омухт ва дар раванди ташаккули шахсияти эчодияш чй таъсир гузошт?

Ба назари шумо тахсил дар мадрасахои Бухоро барои С.Айнй чй чихатхои мусбат ва чй чихатхои манфй дошт?

Мактаби кухна ва мадрасахои Бухоро Садриддин Айнй барин бузургонро дод. Оё мумкин аст, ки дар замони хозира монанди Садриддин Айнй бузургон ба майдон биёянд?

Хонандагон бояд ин корро дар гуруххо анчом диханд ва сари хар савол бахс кунанду андешахои худро иброз доранд. Омузгор бояд фаъолияти хонандагонро дар гуруххо хуб ташкил дихад, то тавонад салохиятхои калидиро ташаккул дихад. Мутахассисони низоми муносибати босалохият дар таълим дар ташаккули салохиятхо ичро ва назорати чахор унсурро шарти асосй донистаанд: донад, тавонад, аз худ кунад ва дар амал тадбик намояд. Пас аз мавзуи "Тарчумаи холи Садриддин Айнй" хонандагон бояд кадом маълумотхоро дар ин масъала донанд, аз худ кунанд ва ичро кунанд, ки дар оянда онхоро ба кор ояд. Тибки накша мо барои ташаккули салохиятхои фаннй донистани авзои сиёсии замони зиндагии Садриддин Айнй пешниход кардем. Чаро хонанда бояд вазъияти сиёсию адабии замони адибро донад? Оё донистани ин мавзуъ барои фахмидани осори нависанда мадад мерасонад? Чаро хонанда бояд аз ин масъала огох бошад ва он дониши гирифтаашро дар ин мавзуъ дар кучо истифода мебарад?

Бe дoниcтaни зaмoии зиидaгии адиб, чунонки мeтoдиcтoн тaБкид ^даян^ дapки с^ри вай аз имкон бepyи аст. Aз cyйи дигap, тaлaбaти низоми бocaлoxият тащзо мeкyиaд, ки аз мaвзyи aвзoи cиëcию aдaбии замони зиидaгии адиб хамон мaълyмaтxoepo бояд ба xoнaидa пeшкaш кapд, ки муфид бoшaд. Maълyмaти бapзиëд, меняна тeъдoди шoиpoии xaмacpи шoиp, aмиpoнy вaзиpoи, caнaxoи тaвaллyдy вaфaти хокимони замон ва aмcpли инхо, ки дap acapxoи тадкикотй oмaдaaидy мyaллифoни китобхои дapcй oиxopo тaкpop кapдaaид, бapoи xoнaидaи мaктaб зapypaт нaдopaд. BaзБияти тaБpиxИ ва cиëию ичтимоии зaмoии зиидaгии нaвиcaидapo xoнaидa дap дapcи тaБpиx мeoмyзaд. As ин py, xe4 зapypaт нaдopaд, ки дap китоби дapcии aдaбиëг он маълумотхо тaкpop ëбaид. ,3ap китоби дapcии "Aдaбиëти точик (cинфи Xl)" мyaллифoн мaълyмaти кутоху иxчaм дap бopaи зaмoии зиидaгИ ва вaзБияти ичтимоии уетод AйиИ oвapдaaид [1,c. 7074]. Aммo мaълyмaти китоби дapcй xene кутох асту xoнaндaи фaъpлpo кoнeъ кapдa нaмeтaвoнaд. A3 ин py, oмyзгpp набояд махдуд ба китоби дapcй гapдaд. ^p низоми aиБaнaвй маводи таълим aap^ китоби даpcй аст, аммо дap низоми мyиpaибaти бoCaлoxшт capчaшмaxoи гуногун, нaзиpи китоби дapcй, китобхои бя^й, дoиишиoмaxo, мaвpди иитepнeт ва ам^ли инхо ба cифaти мaнбaБ бояд иcтифoдa шaвaид. Фaъpлияти oмyзгpp танхо бо нaзopaти aзxyдкyнии донишхо махдуд нaмeшaвaд. Myaллим бояд paxнaмoи xoнaндaгoн xaиIPми мyappифии мaлaкaи мaxopaтaшoн бошад ва pacpидaии ëpй дap мapxaлaxoи гуногуни тaшaккyли caлoxиятxo аз чумлаи фaъpлияти oмyзгop дap paвaиди таълими бOcaлoxшт мaxcyб мeшaвaд. Arap китобхои "Тapчyмaи холи xyдaм" ва "Ёддоштх,о"-и устод AйиИ дap дapc бappacй шaвaид, мaвзyи "Тapчyмaи холи Caдpиддин Amtf' дap кypcи тaБpиxи aдaбиëг ба куллй халлу фacл мeшaвaд. Тaчpибae, ки мо бо xoнaндaгoни cинфи X1 мaктaби №10 нохияи Иcмoили CoмoиИ гyзapoиидeм, ин ry^rapo cpбиг мeнaмoяд.

Myтaxaccиcpии мeтoдикaи таълим тaБкид мeкyнaид, ки истифoдaи acбoбxoи яСнИ, мoнaиди aкcи шoиp, китобхои y, cyxaиxoи бyзypгoии илму адаб дap бopaи cyxaивap xaиIPми тaълими тapчyмaи холи y caмapaи xyб дода мeтaвoнaд. Гapчaидe истифoдaи acбoби aëиИ xocи низоми aиБaнaвии таълим аст, аммо ин мaБнoи oнpo нaдopaд, ки дap низоми бocaлoxшт аз он oмyзгop бояд даст кaшaд. Бapъaкc, бояд ac6oбxoи aëнй бо вpcитaи ^aM^o бex;тapy xyбтap дap дapcи aдaбиëг истифoдa шaвaнд. Дap бopaи Caдpиддин AйиИ ва макоми y дap тaшaккyли aдaбиëти мyocиpи точик дoиишмaидoии зиëди вaтaнию xopичИ изx,opи нaзap кapдaaид. Oмyзгop бояд cyxaнoии мyaccиpи дoиишмaидoиpo дap бopaи устод AйиИ дap ^эйд чо дихад. Arap дap ин амал xoнaидaгoн иштиpoки фаъсл дошта бошанд, боз xyбтap аст ва тaлaбaти низоми бocaлoxият низ xaминpo такозо мeкyиaд. Илова 6ep cyxaнoни дoиишмaидoн aшъppи шoиpoн дap cитoиши Caдpиддин AйиИ, монанди шeъpxoи Лоикк Шepaлию Бoзop Coбиppo низ мeтaвoн дap cлaйд чой дод. Шeъpxoи зиëдe дap вacфи устод Aйнй эчод шудааст. Хэмаи oиxopo дap cлaйд чой кapдaн имкон нaдopaд ва лозим хам нeст. Шeъpxoи Лоикк Шepaлй ва Бoзop Coбиp аз мyaccиpтapин aшБppaид, ки дap вaCфи

Caдpиддин AйиИ эчод шудаанд ва xycycияти тapбиявй хам дopaнд.

Зиидaгинoмaи Caдpиддин AйиИ бо всщсти cиëcй ва адабии замонаш алокаи зич дopaд. Xoнaидaгoн бо oмyxгaни тapчyмaи холи нaвиcaидaи бyзypг ба як дaвpaи пypфoчиaи тaБpиxи миллат ва дap айни замон дaвpaи тaшaккyлëбии адабиети навини точик ошно мeшaвaид ва дониши гиpифтaaшoн дap ин мacъaлa имкон фapoxaм мeoвapaд, ки ocppи нaвиcaидaи бyзypгpo дypyст фахманд. Coa,™ чудошуда бapoи тapчyмaи холи нaвиcaидa имкон нaмeдиxaд, ки зиндагиномаи адиби бyзypг комилан ма'фах гapдaд. Oмyзгop бояд лахзаи мухим ва дap айни замон xycycrara тapбиявй доштаи Caдpиддин Aйииpo бapoи xoнaидaгoн пeшииxoд кунад. Macaлaи, аз дaвpoни кудакй ва cpлxoи мaктaбxoнии устод AйиИ мacъaлaxoи зepин мувофики мaкcaдaид ва oмyзгop бояд ба ин мacъaлaxo бо иштиpoки фаъсли талабагон paвшaиИ андозад:

1.Тaъcиpи пaдap дap ташаккули шaxcияти C.Aйнй. Пaдapи Caдpиддин кишoвapзи тaxcилдидa буд ва дap назди фapзaидaш aшъopи шoиpoни бyзypги фopcy тoчикpo к;иpoaт мeнaмyд, ки бoиcи майли y ба адабиет гаштааст. Таъкиди пaдap теш аз мapг ба Caдpиддин: "Xo^ xap ^ap дymвopй бошад хам xo^ аммо ;озй нашав, p^c нашав, мyдappиc шавй, майлат!"

2. Накщи Caдpи ЗиС дap зиндагии Caдpиддин AйиИ. Кymoдaии ин мacъaлa лахзахои мухимми зиндагии aдибpo бapoи xoнaидaroн paвшaн мeгapдoнaд. Aлaлxycyc, иштиpoки C. Aйнй дap махфилхои адабии xoнaи Caдpи ЗиС ва ошной бо шoиpoии хавзаи адабии Бyxopoи ибтидои acpи XX. Шинocpии Aйнй бо ocppи Axмaди Дониш ва пайдо шудани инкилоби фикpй дap y.

3. AйиИ - мaopифпapвap. Фаъслияти oмyзгopии AйHи дap мактабхои нав, китобхои дapcии C.AйиИ. Бappacии ин мacъaлa на танхо дap mapxH холи адиб, инчунин к;иcмaтe аз ocppи ypo низ фapo мeгиpaд, ки дap шинoxти нaвиcaндa ва дap ocppи y xeлe мухим аст.

4. AйиИ ва вазъияти cиëcии замон. Myнocибaти Aйнй бо хокимони дaвp, иcлoxaг, дaстгиp шудану 75 чуб зада шудани адиб, фиpop ба Caмapкaид; фаъслияти Aйнй дap ин maxp.

5. AйHй ва инкилоби Бyxopo. Шeъpxoи AйиИ дap вacфи инкилОб, yмeдвopии AйиИ аз инкилоб, мyxoлифaт бо пaитypкистoн ва дифръ аз манфиатхри xaлк;и точик.

6. Caдpиддин Aйнй пoягyзopи aдaбиëти Шypaвии точик. Maкoми C. AйиИ дap aдaбиëти муск^и точик; накши C. AйиИ дap шaклгиpии aдaбиëти навини точик; C.Aйнй ва хуввияти миллии точикй. Ca^vM

Айнй дар ташкили Чумхурии Сотсиалистии Точикистон; Накши С. Айнй дар хаёти сиёсию ичтимой ва адабию фархангии Точикисгони замони Шуравй.

Масаъалахои дар боло зикршуда аз чумлаи мухимтарин масьалахоесг, ки бояд ба таври муъчазу ихчам дар дарс баррасй гарданд, то тарчумаи холи нависандаи бузург ба дурустй шинохта шавад. Хдм дар кисмати мукаддимавй ва хам дар кисмати мустахкамкунии дарс, тибки накшае, ки дар ибтидо пешниход намудем, омузгор бояд накши доварро ичро кунад ва дарсро тавре ба рох монад, ки тавонад раванди ташакулёбии салохиятхоро зери назар дошта бошад. Яке аз роххои мухимми назарати ташаккули салохиятхои хонандагон ва бахогузорй ба махорату малакаи онхо истифодаи саволномаи теста аст. Як кисмати саволномахоро бояд худи хонандагон баъд аз баррасии маводи андухта мураттаб намоянд. Саволномахоро хангоми арзёбии дониш ва малакаю махорати талабагон метавон истифода бурд. Ин амал имкон медихад, ки мавзуъ комилтар аз худ шавад. Саволномахои хонандагон мураттабнамуда метавонад гуногун бошад, вале саволномахое, ки омузгор тартиб медихад, хатман бояд хусусияти проблемавй дошта бошанд.

АДАБИЁТ

1. Асозода А Кучаров А. Адабиёти точик (Китоби дарсй барои синфи Х1)ААсозода А. Кучаров-Душанбе: Маориф, 2015.-400.

2. Ахмадов М Таълими адабиёти точик\МАхмадов.Хуч|анд; Нури маърифат, 2016.-290 с.

3. Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои У-1Х. Мухаррирони масъул Х. Шарифов ва У.Тоиров, Душанбе, 2007.-72 сах.

4. Исрофилниё Ш.Р., Султонмамадова М Методикаи таълим ва шеваи шарху тафсири каломи мавзуи// Паёми ДМТ, 2016, №-4\3, (203) с.,146-150.

5. Исрофилниё ШР. Бобоева З. Методикаи таълими ашъори гиной вобаста ба муносибати босалохият ба таълим дар курси таърихи адабиёт\З. Бобоева \\ПаёмиАТТ, 2019, №>1(30),-С.,47-52.

6. Муносиба1и босалохият ба таълим. Мурапибон ЕБобизодаД. Имомназаров, ШИсрофилниё, А Байзоев. Душанбе: Ирфон, 2018.-72 с.

7. Мухторй К,, Сафин Д., Кабиров H Таттбики муносибати босалохият дар таълими фанхои табий ва технологияи информатсионй\^Мухторй ва диг.-Душанбе, 2018.-60 с.

8. Мухторй К. Махсусияти ташкили таълими босалохият дар дарсхои адабиёти точик дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй/Татбики муносибаш босалохият ба таълим дар муассисахои таыимй Маводи конференсияи илмй-амалй бахшида ба Рузи Вахдати миллй, Душанбе, 29 июни соли 2018. Душанбе, "Ирфон"-2018, с.58-66.

9. Хуторской А. В. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированного образований АВ. Хуторской // Народное образование. -2003. - №2. - С.58-64.

10. Хуторской А В. Ключевые компетенции и образовательные стандар1ЫА.В. Хуторской \\Доклад на отделении философии об-разования и теории педагогики РАО 23 апреля2002. - Центр «Эйдос» (www. eidos. ru/newScompet/htm).

11. Хуторской А. В. Современные педагогические инновации на уроке\АВ. Хуторской // Ишфнет-:журнал''Эйдос".-2007-5июля. http://www. eidos. iu/journal/2007/0705-4.h1m

12. Хуторской А. В. Технология проектирования ключевых и предметных компетенций\АВ. Хуторской // Интернет-журнал "Эйдос". -2005. - 12 декабря. (htp://www. eidos. ru/journal/2005/1212h1m).

МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТИ БИОГРАФИИ С. АЙНИ НА КУРСАХ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРЫ

В статье рассматривается проблемы методики обучения биографии Садриддина Айни с использованием компетентностного подхода и методов анализа биографии автора.

По мнению автора, суть компетентностного подхода к обучению заключается в том, что учитель должен стремиться к тому, чтобы учащиеся достигли четырех элементов компетентностной системы обучения: знания, мастерство, способности и их практического применения.

Ключевые слова: методика, преподавание, учитель, традиционная методика, компетентностный подход, компетентность.

METHODOLOGY FOR TEACHING THE COMPETENCE OF THE BIOGRAPHY OF S. AINI'S IN THE COURSES HISTORY OF LITERATURE

The article explores problems of method of teaching biography of Sadriddin Ayni with the use of competency approach and methods of analyzing author 'sbiography.

According to the author, the essence of competence-based approach to learning is that the teacher should strive to ensure that students achieve four elements ofcompetent educational system: knowledge, skill, ability and their practical application.

Keywords: methodology, teaching, teacher, traditional methodology, competence-based approach, competence.

Сведения об авторе:

Юлдошева Зарина Ихтиёровна — Phd докторант кафедры методики преподавания языка и литературы факультета таджикской филологии Таджикского государственного педагогического университета имени САйни. Тел.: (+992)928350620

About the author:

Yuldasheva Zarina Ikhtiyorovna - Phd doctoral student in the Department of Method of Teaching Language and Literature of the Tajik State Pedagogical University named after S.Ayni, Tel.:(+992) 928350620

ЭКСКУРСИЯМ БИОЛОГИ ВА ХУСУСИЯЩОИ ОН ДАР ШАРОТИ МУОСИРЙ ТАБИИ ФАЪОЛИФТИ МАЪРИФАТИИ ХОНАНДАГОН (бахусус ботаника ва зоология)

Щадимое К.А

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи САйни

Кори тобистонаи инфиродй аз фащои ботаника ва зоология дорои ахамияти таълимй ва тарбиявй буда, фаъолиятхои маърифатнокии хонандагони синфхои V-VIII-ро дар сатхи зарурй таъмин менамояд.

Тачрибахо ва мушохидахо дар бораи растанихое, ки дар зимистон дар кабинети биологй, гармхонаи мактаб ва ё дар хона гузаронида мешаванд, бояд хамчун насиму фазои бахор ва тобистон корхои беруназсинфй дар макони тачрибавй ва гушаи табии табиат идома дода шаванд.

Омодасозии хонандагон ба корхои тобистона аслан дар чараёни таълимию беруназсинфии фанхои ботаникаву зоология дар давоми соли тахсил сурат мегирад.

Хадафи асосии ин вазифа барои мустахкамкунй ва амщгардонии донишхои ботаникй ва зоологи, ки бо гузаронидани тачрибахо дар бораи табиати олами наботот ва хайвонот дар шароити мухити атроф, инчунин муайян кардани мутобикати онхо ба зистгоххои гуногун, назорат ва мушохида кардани растанихо ва хайвонот вобастагй дорад.

Масъалаи ташкил ва ба рох мондани корхои тобистонаи хонандагон дар асархои олимон О.В. Казакова [1], Г.СКалинова [2], А.И. Никишова [3] ва дигарон кисман дида мешавад.

Мо дар ташкил ва гузаронидани чорабинихои берун аз таълими тобистона дар мисоли фанхои ботаника ва зоология тачрибаи пешкадами омузгорони як катор мактабхои шахри Душанбе; № 2,3,37 нохияхои тобеи марказ №1-и ш.Хрсор, № 30-и ш.Вахдат, № 13-и н. Рудакй омухтаву натичагирй намудем.

Чунончи тачриба ва мушохидахо нишон медиханд, аксари омузгорон чунин мешуморанд, ки дар мавсими истирохат ташкил ва гузаронидани супоришхои тобистона барои хонандагони синфхои V-VIII тавсия дода мешавад.

52%-и муаллимон бар онанд, ки супоришхои инфиродй дар тобистон барои омузиши хусусиятхои экологии растанихо (усулхои афзоиш, хусусиятхои сохтории баргх,о ва системаи решагй, мархилахои рушд ва инкишоф, шукуфой, давомнокии хосиятхои растанй ва гайра) инчунин тадкики гуногунии олами хайвоноти минтака ичро карда мешаванд. Дарсхо, фармоишхо, оилахо, намудхои хайвонот, шакли зисти онхо, тагйироти мавсимй дар хаёти хайвонот ва гайра).

Зимни санчиш, 48%-и муаллимон аз чавоб додан худдорй карданд ё инчунин мегуфтанд: "Мо дар бораи хадафи ичроиши вазифахои тобистона тасаввуроти аник надорем".

Инчунин 45%-и муаллимон истифодаи маводи чамъоваришудаи хонандагонро дар дарсхои ботаника ва зоология дар мачлисхо, махфилхои биологй, конфронсхо ва олимпиадахо зарур мешумориданд.

Барои омухтани афкори чомеа бо максаднок будани ичрои вазифахои тобистона, мо бо омузгорон ба таври инфиродй сухбатхои алохида гузаронидем. Хангоми мусохиба ба муаллимон саволхои зерин дода шуданд:

1. Хадафи омузиши вазифаи тобистона дар чист?

а) Чихати омузиши васеи олами наботот, ки дар каламрави чумхурй ва минтака зиндагй мекунад, чй роххое барои омухтани тачрибахои он пешбинй шудааст?

б) Шинос шудан бо масъалахои хифзи табиати махаллй ва истифодаи окилонаи он чй бояд кард?

2. Оё ба барномаи ботаника ва зоология ворид кардани унсурхои машгулиятхои беруназсинфии чудогона ба акидаи Шумо хамчун омузгор дуруст аст?

3. Оё шумо барои чалби хонандагони синфхои V-VIII дар ичрои корхои тобистона (супоришхо)-ро хатмй мешуморед?

4.Оё аз хонандагон тартиб додани гербария, мачмуахо, хисоботи хаттй дар бораи натичахои супоришхои тобистона дар мактаби Шумо талаб карда мешавад?

Ба саволи аввал посух дода, 65%-и омузгорон изхор карданд, ки ичрои вазифахои тобистона самаранок мебошад. Хангоми чавоби саволи дуввум, 62% -и зарур донистанд, ки супоришхои тобистона ба барномаи таълимй ворид карда шавад, ба саволи сеюм - 60%, ба саволи чорум, 58% низ зарур шумориданд, ки супоришхои тобистонаи хонандагонро бо чунин вазифагузорй чамъбаст кунанд.

Зимни сухбат ва чамъбасти маълумоти саволномахои омузгорон маълум гардид, ки дар баъзе мактабхои минтака муаллимони фанни биология бо хавасмандии кам ва хатто намехостанд, хонандагонро ба ичрои вазифахои тобистона, накшаи таълимиро вайрон кардаву кудаконро аз ичрои онхо озод кунанд.

Такрибан, 25%-и дар мактабхои дехот ва шахрхо вазифахоро гайримуассир мехисобанд ё ба хонандагон супоришхои тобистона намедиханд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.