CC BY
8
ТКБ 8Т1
Пулодова Шоира Солицоновна, н.и.ф., дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б^афуров"(Тоцикистон, Хуцанд)
Пулатова Шоира Солиджоновна, к.ф.н., доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы ГОУ "ХГУ имени акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Pulatova Shoira Solijonovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the Tajik language and literature and its methods of teaching under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov(Tajikistan, Khujand),E-mail: рulatova78@mail.ru
Вожа^ои калиди: барномаи таълими адабиёт, Камол, газал, таълими адабиёти тоцик, таулил, китоби дарси
Дар мацола сухан перомуни мавцеи Шайх Камоли Хуцандй дар Барномаи таълими адабиёти тоцик дар курси хониши адаби ва таърихи адабиёт меравад. Таъкид мешавад, ки омузиши газалиёти шоир дар китобуои дарси ва дастуруои методии муассисауои таусилоти миёна уануз аз солуои 40-уми царни гузашта роуандози ва газалуои «Ёр гуфт, аз гайри мо пушон назар», «Ошуби цонй, шухи цауонй», «Дуст медорад дилам, цабру цафои дустро», «Навбауорон зи гулат буи ту хуш меояд», «Дил муцими куи цонон асту тан ин цо гариб», «Аз ту як соат цудои хуш намеояд маро», «Цоно, ба цуз лабони ту оби уаёт нест» барои таулилу барраси манзур гаштааст. Муаллиф бо риояи низоми солномави тартиби пешниуоди фаслуои марбут ба ауволу осори К.Хуцандиро бозгу ва тагйиру тафрицаи онуоро мушаххасан баён доштааст. Цайд мегардад, ки дар тамоми даврауо таълими ашъори Камоли Хуцандй уатмй ва зарурй маусуб ёфта, барои он соатуои мувофиц цудо ва газалуои аз циуати мазмуну муутаво барои хонандагони синну соли наврасиву цавонй мувофиц интихоб гаштаанд.
Ключевые слова: преподавание таджикской литературы, анализ, учебник, программа преподавания литературы, Камоли Худжанди
Анализируется вопрос о месте Шайха Камола Худжанди в программе преподавания таджикской литературы в курсе литературного чтения и истории литературы. Подчеркивается, что изучение газелей поэта было включено в учебники и методические пособия средних общеобразовательных учреждений ещё в 40-е годы прошлого века на примере анализа стихотворений «Ёр гуфт, аз гайри мо пушон назар», «Ошуби цонй, шухи цауонй», «Дуст медорад дилам, цабру цафои дустро», «Навбауорон зи гулат буи ту хуш меояд», «Дил муцими куи цонон асту тан ин цо гариб», «Аз ту як соат цудои хуш намеояд маро», «Цоно, ба цуз лабони ту оби уаёт нест». В хронологическом плане рассмотрен порядок представления параграфов, посвященных жизни и творчеству Камола Худжанди. Отмечается, что знание творчества Камола Худжанди всегда считалось обязательным и необходимым, в связи с чем в соответствии с возрастными особенностями учащихся предлагались образцы газелей и выделялись часы для их изучения.
Key words: teaching Tajik literature, analysis, textbook, literature teaching program, Kamol Khujandi
The article analyzes the question of the place of Sheikh Kamol Khujandi in the curriculum of teaching Tajik literature in the course of literary reading and history of literature in secondary schools. It is emphasized that the study of the poet's gazels was included in the textbooks and methodological manuals of secondary educational institutions back in the 40s of the last century on the example of the analysis of the gazelles " "Yor guft, az gairi mo pushon nazar", "Oshubi joni, shukhi jahoni", "Dust medorad dilam, jabru jafoi dustro", "Navbahoron zi gulat bui tu hush meoyad", "Dil muqimi kui jonon astu tan gаrib" , "Az tu yak soat judoi hush nameoyad maro", "Jono, ba juz laboni tu obi hayot nest".In chronological terms, the order of presentation of paragraphs devoted to the life and work of Kamol Khujandi is considered. It is noted that at the time teaching the creativity of Kamol Khujandi was considered obligatory and necessary for which, in accordance with the age characteristics of students, watches and samples of gazelles were allocated.
DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-245-250
ЦОЙГОХИ КАМОЛИ ХУЦАНДЙДАР БАРНОМАИ ТАЪЛИМИ АДАБИЁТИ ТО ЦИК
МЕСТО КАМОЛА ХУДЖАНДИ В УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЕ ПО ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
KAMOL
KHUJANDIS PLACE IN THE TAJIK LITERA TURE CURRICULUM
Ашъори волои Шайх Kамоли Хучандй бодаи нобест, ки омузиши чанд намyнаи он метавонад шогирдонро дар фазои пиндорхои xym ба парвоз орад, аз шуру гавго ва нобасомонихои зиндагй лахзае озод ва ба чахони пуршавки маънавй ворид созад. Таъкиди худи шоир низ бачост:
Дар сухан лутфи Ило^й ба ту ёр аст, Камол В-арна сад сол ба фикр ин суханон натвон гуфт.
Намунахои ахволу осори ^моли Хучандй дар чандин осори таълимй, амсоли: барномахои таълимй барои мактабхои миёна ва олй, китобхои дарсй, хрестоматия ва дастyрy рахнамохои таълим пешниход myдааст. Маълyм аст, ки дар заминаи барномаи таълим китобхои дарсй, китоби хониши мактабй (хрестоматия) ва бо такя ба онхо дастyрy рахнамохои таълим тахия мегарданд. Х,ануз дар китоби «Адабиёт. Хрестоматия барои синфи 8» (мyаллиф Мирзозода Х.-Сталинобод: Нашрдавточик, 1948- 362 с.), ки ба адабиёти даврахои кадим то асри XV ихтисос дорад, дар фасли «Адабиёти асрхои XI-XIV» аз эчодиёти Хоча Kамол намунахо оварда, лугатхои душворфахми газалхо ба хонанда шарху эзох дода myдаанд. Чунончи, дар натри с.1949, 1952 ду газали шоир бо унвони «Бахор» ва «Дар гарибй» бо шархи вожахои душворфахм муаррифй гардидааст. Дар нашри с.1959, 1961 ва солхои баъдй теъдоди газалхо каме зиёдтар пешниход шуда, шумораи он аз ду ба панч расидааст [1, с.551].
Дар «Программаи адабиёт. Барои синфхои IV-Х» (соли 1980) [2] ба омузиши тарчумаи хол ва се газали шоир ду соат чудо гардида, дар китоби «Адабиёти Ватан» барои синфи 7 дар радифи хафт чехраи машхури адабиёти классикй: Абуабдулло Рудакй, Абулкосим Фирдавсй, Унсурулмаолии ^йковус, Саъдии Шерозй, Абдуррахмони Ч,омй, Зайниддин Махмуди Восифй мухтасари тарчумаи хол ва газалхои «Дар ёди Ватан», «То кай» ва «Шукри неъмати дуст»-и Kамол манзур гаштааст [3, с.44-46].
Таълими ашъори гиной дар синфи 8 дар асоси мавзуъхо ба назар гирифта шуда, китоби «Адабиёти точик» (соли 1987) бо тагйири исми ватан ба точик ба табъ расид. Тафовути ин китобхо аз он иборат аст, ки агар ба «Адабиёти Ватан» гайр аз суханварони классик инчунин адибони муосири точик ва хоричй ворид шуда бошанд, пас дар китоби «Адабиёти точик» зиндагинома ва намунахо танхо аз осори адибони классик (14 нафар) шуруъ аз адабиёти кадим то садаи ХГУ оварда шудааст. Охирин чехраи адабии китоби мазкур аз руи принсипи таърихй Kамоли Хучандй аст. Ба чуз холномаи муфассали шоир бо зикри 21 байт аз 12 газал ва як байт аз касида, инчунин бобхои «Мавзуъ ва хусусияти асосии газалиёти ^мол (21 байт аз 14 газал); Мавзуъхои ичтимой дар газалхои ^мол (9 байт аз 6 газал); Панди Kамол (5 байт аз 5 газал); Тарзи нигориши ^мол (18 байт аз 15 газал), мачмуан, 74 байт мавриди тахлилу тафсир карор гирифта, аммо ягон газал ба таври комил манзур нагаштааст.
Мувофики «Программаи забон ва адабиёти точик барои мактабхои миёна» (соли 1989) мавзуи ^моли Хучандй дар ду мархала таълим дода мешавад: 1) курси хониши адабй синфи 8 дар хачми ду соат: «Дар ёди ватан». «То кай?». Мазмуни газалхо. Дурафтодагй аз ватан, гаму азоби шоир. Хисси ватандустии адиб дар ин газал» [5, с.73] ва 2) курси таърихи адабиёт синфи 9 дар хачми 4 соат: «Тарчимаи хол. Мавзуъ ва хусусиятхои асосии газалиёти ^мол; Тараннуми зебоии инсон дар газалиёти шоир («Гуфтам: «Ба чашм», «Чашми ризое накушодй»). Тахлили идеявии газали «Шукри озодй». Забони газалиёти ^мол: содагй, равонй («Ошуби чонй»). Лутфу таъбирхои халкй дар газалиёти шоир. Бадеиёт ва вазни баъзе газалхои ^мол» [5, с.81].
Дар бахши «Нишондоди методй оид ба дарсхои адабиёт дар синфхои 8-уми дастури таълимии ^.Хочаев - «Тахлили порчахои манзум дар синфи 5-8» роху усулхои самарабахши ин ашъор пешниход шудааст: «а) Саволхо барои эхё намудани дарки хонанда; б) намудхои кори муаллим бо хонанда». Аз тахлилу тафсири ашъор хосили чунин дониш ва махорат пешбинй шудааст: «Мукоиса карда тавонистани баёни хасби холи шоир дар шеър бо вокеа ва ходисахои замони зиндагии y (дар соати аввал); аз чихати мазмуну мундарича мукоиса карда тавонистани шеърхои «То кай» ва «Шукри неъмати дуст». Дарёфтани кахрамони лирикй (дар соати дувум)» [6, с.63].
Баъди Истиклоли Ч,умхурии Точикистон ба барномаи фанни адабиёти точик намояндагони адабиёти тасаввуф илова шуданд. Ба акидаи мураттибон: «Бе донистани хусусияти ин чараён (тасаввуф - Ш.П.) ва намояндагони бачастаи он адабиёти классикиро дарк намудани шогирдон махол аст. Аз ин хотир, дар барнома накши тасаввуф дар осори бадей ва омузиши рузгору эчодиёти яке аз саромадони он Ч,алолиддини Румй (Балхй) тавсия гардидааст» [7, с.15]. Тафрикаи дигари барнома аз тархрезии барномахои пешин дар он аст, ки таълими мавзуи ^моли Хучандй ба таври яклухт, яъне танхо дар синфи 8 ва дар хачми нисбатан васеътар (8
соат) ба хисоб гирифта шуда, 4 газали нисбатан машхуртар: «^арибй», «Гуфтам: «Ба чашм», « Шукри озодй», «Ошуби чонй» [7, с.39] барои омузиш пешкаш гашта, газалхои «Чашми ризое накушодй», «То кай» ва «Шукри неъмати дуст» хазф гардидаанд.
Лозим ба кайд аст , ки дар пешниходи мавзуъхо як навъ омехтагй ва риоя нагардидани низоми солномавй (хронологй) ба чашм мерасад. Масалан, дар синфи 8 баъд аз мавзуи обзории «Адабиёти точик дар асрхои IX-Х» таълими Абуабдуллохи Рудакй, Унсурулмаолии Кайковус, Умари Хайём, Камоли Хучандй, Убайди Зоконй... омада, гайр аз Абуабдуллохи Рудакй -намояндаи давраи Сомониён бокимонда адибон ба садахои дигар мансуб хастанд. Дар синфи 9 баъди мавзуи обзорй «Адабиёти точик дар асрхои XI-XIV» омузиши Носири Хисрав, Низомии Ганчавй, Саъдии Шерозй, Ч,алолуддини Румй, Х,офизи Шерозй [7, с.37-44] оварда шуда, вале сабаби ба ин тартиб чой додани суханварон ва меъёру милоки пешниходи мавод тамоман номаълум аст. Дар сурати ба инобат гирифтани солномаи зиндагй дар зехни хонандагон пайдархамии давраи рузгори адибон накш мебандад ва ба ин васила бисёр масоили марбут ба пайванди замонй ва робитаи адабй, таъсирпазирии хамдигарй, омилхои ташаккули жанрхои нави адабй ва монанди инхо барояшон равшан мегардад.
Дар китоби «Адабиёти точик» барои синфи 8 (соли 2001) ба чуз холномаи шоир инчунин бобхои «Мавзуъ ва хусусияти газалхои Камол; Шеваи нигориши Камол; Кдхрамонхои газалиёти Камол» хамагй 56 байт ва танхо газали «Ёр гуфт: «Аз гайри мо пушон назар». Гуфтам: "Ба чашм» пурра омада, аз газалхои дигар як, ду ва ё себайтй ба сифати шохид зикр гаштааст [8, с.294-301].
Аз чониби Туйчии Мирзод с.2002 барномаи нави фанни адабиёти точик барои мухассилини макотиби миёна тахия ёфта, ки дар он барои синфи 7 дар хачми ду соат газалхои <^арибй», «Гуфтам: «Ба чашм», «Дуст медорад дилам», «Ошуби чонй» (2, с.34] ва дар синфи 8-ум дар доираи 8 соат мавзуъхои «Саргузашти шоир. Мероси адабии у. Мавзуъхои ичтимой дар ашъори Камол; Ишку мухаббат ва зебоихои инсон. Панди Камол; Шеваи нигориши Камол; Лутфу таъбирхои халкй дар ашъори Камол», мачмуан, 7 соат ба назар гирифта шудааст [2, с.45].
Аз руйи талаботи «Барномаи адабиёти точик дар синфхои V - XI» (соли 2007) барои таълими ахвол ва осори «Камоли Хучандй» дар синфи 7 се соат ва синфи 9-ум панч соат пешниход гардидааст. Дар синфи хафтум, ки хонандагон бори аввал бо осори Хоча Камол шинос мегарданд, барномаи мазкур омузиши чор газали шоирро ба таври яклухт ба назар гирифтааст. Ин имкон медихад, ки хонандагон бо хусусиятхои ашъори гиной бехтар ошно гарданд. Мавзуи Камоли Хучандй барои синфи 7 дар барнома ба тарзи зерин пешниход шудааст: «Камоли Хучандй (3 соат). Кироати газалхои «^арибй», «Гуфтам ба чашм», «Ошуби чонй», «Дуст медорад дилам чабру чафои дустро». Маънихои гарибй, садокат, шавки ёру дуст, фурутанй ва бардошти чафои дуст. Пурсиш ва такрор: кироати газалхо, аз ёд хондани газалхои «Гарибй», «Дуст медорад дилам чабру чафои дустро», баёни маънои ибора ва таркибхо. Тавзехот. [10, с.34]. Дар барнома зимни ин мавзуъ аз назарияи адабиёт маълумот доир ба санъати киноя низ ба назар гирифта шудааст.
Дар синфи 9-ум мавзуи Камоли Хучандй чунин тасниф гаштааст: «Хдёт ва эчодиёти Камоли Хучандй. Мероси адабии Камол. Мавзуъхои ишку мухаббат, масъалахои ичтимой, панду андарз дар шеъри Камол. Таъбироти мардумй ва зарбулмасалу маколхо дар газалиёти Камол. Тахлил ва шархи газалхои Камол: «Навбахорон зи гулам буи ту хуш меояд», «Дил мукими куи чонон асту ман ин чо гариб», «Аз ту як соат чудой хуш намеояд маро», «Ч,оно, ба чуз лабони ту оби хаёт нест». Услуб ва хусусиятхои бадеии газалиёти Шайх Камоли Хучандй» [10, с.49].
Маълумот доир ба санъати таносуби сухан низ ба мушохида мерасад: «Мафхуми таносуби сухан, таносуби сухан ва мурооти назир. Намунахо барои санъати таносуби сухан, таносуби сухан дар гуфтор ва навиштор» [10, с.43].
Хуб мебуд, агар таълими санъати тачнисро баъд аз мавзуи Камоли Хучандй оварда, макоми ин орояи адабй зимни тавзехи газалиёти шоир шарху баррасй гардад, зеро бино ба ишораи Садриддин Айнй «Камол дар ашъори худ лафзхои думаънидор ва чиносро бисёр ба кор мебарад ва ба хар ду маънй хам шеъраш аз чазолат намебарояд" [11, с.67]. Ба ин васила, мавзуъхои назарияи адабиёт бо мазуъхои таълимии китоби дарсй хамбастагии илмй пайдо карда, барои идроки санъати тачнис ва хелхои он: тачниси том, мутарраф, зоид, нокис, хаттй, мукаррар ё муздавач ва тачниси мураккаб, ки дар синфи VII баъди тадриси Сайидои Насафй [10, с.35] пешбинй гардидааст, мусоидат менамояд.
Китоби дарсии «Адабиёти точик» барои синфи 9-ум (с.2009) дар асоси барномаи охир (соли 2007) тахия ёфта, аммо аз руйи таснифот баъзе дигаргунихо ба мушохида мерасад. Аз чумла, 1)
дар фасли «Мавзуи газалиёти Камол» аз хусуси мавкеи ишки заминй ва ирфонй дар ашъори Камол сухан рафта, мавзуи механпарастй - «Камол хамчун шоири худшинос ва ватандуст» ба фасли алохида чудо шудааст. Имкон дошт, ки хар дуи ин фасл ба хам оварда шаванд, зеро масъалаи мавриди баррасй мавзуи газалиёти Камоли Хучандй аст; 2) боби «Таъбироти мардумй ва зарбулмасалу мак;олх,о дар газалиёти Камол» аз назари эътибори мусаннифон дур мондааст. Ба чойи он фасли «Бадеиёти газалиёти Камол» илова шудааст; 3) нохамгунии мундаричаи
№ Дар мундаричаи китоб Дар матни китоб
1. Ч,он ба сахтй медихад мискин Камол Камоли Хучандй
2. Мероси адабии Камоли Хучандй Мероси адабии Камол
3. Мавзуъхои газалиёти шоир Мавзуи газалиёти Камол
4. Мавзуъхои ватандустй дар осори адиб Камол хамчун шоири худшинос ва ватандуст
5. Услуб ва санъатхои бадеии газалиёти Камол Бадеиёти газалиёти Камол
Гумон меравад, ки галатхои мазкур аз сабаби баъди ду соли интишори барнома (соли 2007) очилан таълиф гаштани китоб (соли 2009) ба амал омадааст. Таъкид намудан бамаврид аст, ки ин навъ тасхифот ба китоби дарсии фанни адабиёти точик хонандаро ба рохгумй ва качфахмй мебарад. Х,амчунин аз доираи газалхои барои тахлил ва шархи дар барнома манзургашта газали «Ч,оно, ба чуз лабони ту оби хдёт нест» хазф шудааст ва танхо як байти он (Гуфтам: «Давои дарди диламро хате навис!» Гуфто: «Давот чун бинависам? Давот нест») барои шархи бадеиёти ашъор ба сифати шохид хизмат кардааст.
Мачмуан, 56 байт аз 27 газал ва 4 газал ба шакли комил дар китоби дарсй манзур гашта, газалхои «Навбауорон зи гулам буйи ту хуш меояд», «Ошуби цонй, шухи цауонй» ва иловатан аз ду газали дигар порчахо байт ба байт шарху тафсир гаштаанд.
Дар заминаи ин китоб рахнамои таълими фанни адабиёти точик барои омузгорон бо номи «Гулшани маънй» интишор ёфт, ки дар он матни осори суханварон мавриди шарху тавзех карор гирифтааст. Агар дар китоби дарсй 17 байт шарх ёфта бошад, аз чониби муаллифони рахнамои «Гулшани маънй» С.Саидов ва Ш.Шарипов 54 байт бо шархи калимахои душворфахм ва маънои байт ба байти газалиёт мушаххасу возех ва мувофик, ба идроку синну соли мухассилин тафсир шудааст [13, с.175]. Аз чумла, байти «З-он уама уалца, ки шамшод занад бар сари гул, Бандаро уалцаи гесуи ту хуш меояд» дар китоби «Адабиёти точик» чунин шарх шудааст: «^ахрамони лирикй зулфони ёрашро ба халкаи гул монанд кардааст. Яъне, санъати ташбехро истифода бурдааст. Вакте ки насими бахорй дар бог мевазад, шамшод сар поён мекунад ва гесуи ёрро навозиш менамояд. Дар ин маврид барои ифодаи фикр шоир санъатхои киноя, таносуби сухан ва мачозро гулчин намудааст» [12, с.210].
Дар «Гулшани маънй» маънои байт мушаххастар ва содаю фахмо баён шудааст: «Шамшод, ки дарахти росткади хамешасабзи дорои баргхои хурду гирд ва чуби сахт аст, бигзор бо баргхояш бар сари гулхо халкача бипушонад. Ман ба ин кори вай рашк намебарам. Чунки халкаи зулф - качии зулфи ту маро бас аст» [13, с.175].
Тасхехи матн аз мухассаноти дигари дастур махсуб меёбад, масалан дар байте ба шакли калимаи мураккаб (лангаркиштй) сабт гаштани ибораи «лангари киштй» ба ислох расидааст ва бартараф кардани ин навъ галатхо барои маърифати сахехи ашъор ва дарки орову афкори муаллиф метавонад хизмат намояд.
Дар китоби дарсии мактабхои олй (барои факултети филологияи точик) - «Таърихи адабиёти точик» (соли 1977.- 400 с.) дар хачми 29 сахфа (с.261-290) «Тарчумаи холи мухтасари шоир, мероси адабй, мазмуни гражданй (акидахои ичтимой), чахонбинии Камол, образхои лирикаи Камол, махорати адабии Камол, шаклхои шеърии Камол, фахрияхои Камол ва мусобикаи у бо шоирони дигар баён гаштааст. Х,амчунин дар бораи муносибати эчодии Х,офиз бо шоирони машхури замон - Низомии Ганчавй, Саъдии Шерозй ва Х,офизи Шерозй сухан рафта, бо такя ба газали «Гуфтам ба чашм» муносибати эчодй доштани Х,офизу Камол тахмин шудааст [14, с.261-290].
Дар барномаи макотиби олй («Программахо барои институтхои педагогй (фанхои адабиёти точик, соли 1987), ки кисмати адабиёти асрхои VIII-XV ба калами профессор Холик Мирзозода мутаалик аст, ба тадриси эчодиёти шоир 10 соат (8 соат дарси лексионй ва 2 соат машгулияти амалй) чудо шуда бошад, хамин мавзуъ дар барномаи с. 2009 мувофики накшахои таълимии нав ва барномахои тадрисии чадид хеле кохиш ёфта, он ба 2 соати дарси лексионй (бидуни дарсхои амалй) ихтисор шудааст [15, с.553] .
Дар барномаи охири муассисахои тахсилоти олй аз фанни таърихи адабиёти точик таълими зиндагинома ва эчодиёти суханвар ба тарики зер пешниход шудааст: Вазъияти сиёсию ичтимой дар замони ^мол. Х,аёт ва эчодиёти шоир, тахкики эчодиёт ва нашри осори шоир. Kамол -шоири газалсаро, мавзуъ ва мундаричаи газалиёти y. Маонии ирфонй, ишкию риндй, хасби хол, шикоят ва танкид дар газалиёти y. Тахлили шеърхои: «Бирав, носех, матарсон аз азобам», «Офтобй ту, мо чу зарра хама», «Олами озодагй хуш оламест», «Дасти султонон намебусад Kамол». Хусусияти бадеии газалиёти шоир, пайванди маънй ва завку эхсос, вокеияти тасвир, таркиб ва образхои тоза, шакли вокей гирифтани фикру андешахо. Саноеи шеърии ^мол, таваччух ба саноеи лафзй ва сермаъноии гуфтор, калима ва таркибхо, амсол ва таъбироти мардумй. Макоми Kамол дар таърихи адабиёти форсй [16, с.39].
Мухимтарин тафовути барномахои солхои гуногуни макотиби олй иборат аз он аст, ки гайр аз тадриси мавзуии намунахо шарху тафсири чор газали дар боло зикргашта дар барномаи охир (соли 2018) ба эътибор гирифта шудааст.
Дар факултетхои филологияи мактабхои олии кишвар фанни усули таълими адабиёти точик ба рох монда шудааст. Дар даврони Истиклолият бо зухури усулхои нави таълим, пайдо шудани майл ба касби донишхои замонй кушиш ва чадал барои чавобгу будан ба стандарти чахонй масъалаи ислохи кори тадрис ба миён омад. Бо назардошти ниёзмандии омузгорони муассисахои тахсилоти миёна китоби дарсии «Таълими адабиёти точик» [17, соли 2018] интишор ёфта, дар боби «Таълими шархи холи адиб» тавсифи шахсият ва фаъолияти эчодии суханварон аз нигоштахои тазкиранигорон ва чихати муайян кардани шахсияти адибони бузург судманд хисобида шудааст: «...омузгор хангоми омухтани шархи холи адибон ба маводи мазкур ру меорад ва аз онхо дар мавкеъ истифода мебарад. Он маълумот ба хайси маводи иловагй дар кушодани шахсияти ин ва ё он адиб хидмат мекунанд. Масалан, гуфтори бузургони адабро (Х,офизи Шерозй, Абдуррахмони Ч,омй, Садриддин Айнй, Абдусалом Дехотй ва Аълохон Афсахзод) дар бораи Шайх Kамоли Хучандй барои муаррифии бузургвории шоир истифода кардан бисёр мувофик меафтад... гуфтори донишмандон дар бораи Шайх Kамоли Хучандй барои омузгор дар таълими шархи холи y маводи иловагии арзишмандеро пешниход месозанд, ки дар кушодани шахсияти ин шоири забардаст хеле мадад мерасонад. Хонанда баъди мутолиа ва тафсири он гуфтахои муътамад натичаи нахустин мебардорад, ки дар майдони фарохи адабиёти классикии точику форс хидматхои Шайх ^мол хеле бузургу арзишманд ва саликаи эчодии y нотакрор аст. Аз чихати дигар, огох мегардад, ки кадом чихатхои эчодиёти ин шахсияти бузурги адабиёти точику форс сабаб гардидаанд, ки мавсуф ба чунин тавсифоти хамзамонон ва ояндагон ноил гардидааст» [17, с.278].
Бояд кайд намуд, ки газалхои дар барномаи муассисахои тахсилоти миёна ва олй пешниходшудаи ^моли Хучандй дар китоби «Тухфаи чон» [18, с.128], хамчунин газали «Гуфтам: Ба чашм» аз чониби равишшинос Ахмадов М. низ дар мачалла тахлилу баррасй шудааст [18, с.165-170].
Хдмин тарик, мувофики барномахои таълими фанни адабиёти точик дар тамоми даврахо тадриси рузгор ва ашъори Kамоли Хучандй хатмй ва зарурй махсуб ёфта, барои он соатхои мувофик чудо гаштааст. Fазалхои «Ёр гуфт аз гайри мо», «Ошуби чонй, шухи чахонй», «Дуст медорад дилам, чабру чафои дустро», «Навбахорон зи гулат буи ту хуш меояд», «Дил мукими куи чонон асту тан ин чо гариб», «Аз ту як соат чудой хуш намеояд маро», «Ч,оно, ба чуз лабони ту оби хаёт нест» интихоб гашта, аз чихати мазмуну мухтаво барои хонандагони синну соли наврасиву чавонй мувофик хастанд ва дар рухияи худшиносиву худогохй ва хувияти миллй тарбия намудани шогирдон ва такмили маънавиёту маърифати онхо чойгохи назаррас доранд.
ПАЙНАВИШТ:
1.Аъзам Худойдодов. Kамоли Хучандй дар тахкики Холик Мирзозода / Ёдкарди ^моли Хучандй (Мачмуаи маколахои илмй).- Хучанд: Ношир, 2020 . - 640 с.-550-560
2. Программаи адабиёт. Барои синфхои 1У-Х.- Душанбе: Маориф, 1980
3.Хусейнзода Ш., Абдувалиев А., Мирзоев F. Адабиёти Ватан барои синфи VII. Нашри ГГ. - Д.: Маориф, 1985.- 272 с.
4. Афсахзод, А., Тагоев, Ш., Насриддинов, Ш. Адабиёти точик.- Душанбе: Маориф, 1987.- 336 с.
5. Программаи забон ва адабиёти точик барои мактабхои миёна (синфхои V-ХГ).- Душанбе: Маориф, 1989
6. Хочаев, Тахлили порчахои манзум дар синфи 5-8.- Душанбе: Маориф, 1990.- 96 с.
7. Адабиёти точик. Барномаи таълим барои мактабхои асосй ва миёна" (мураттиб Туйчй Миров.- Д.: Маориф, 1993.- 60 с.
8. Афсах,зод, А. Адабиёти точик барои синфи 8.- Душанбе: Сарпараст, 2001.- 304 с.
9. Барномаи адабиёти точик барои синфхои V-XI (мураттиб Туйчии Мирзод).- Душанбе: Матбуот, 2002.- 67 с.
10. Барномаи таълими адабиёти точик дар синфхои V-XI.- Душанбе, 2007.- 72 с.
11. Айнй, С. Намунаи адабиёти точик.-Д.- Адиб, 2010.- 448 с.
12. Мирзоди Маонй, Суннатуллохи Давлатзода. Адабиёти точик барои синфи 9.- Душанбе: Мавлавй, 2009.- 368 с.
13. Саидов, С., Шарифов, Ш. Гулшани маънй.- Хучанд: Ношир, 2013.- 224 с.
14. Мирзозод,а Х. Таърихи адабиёти точик. Китоби II, кисми 2 (асрхои XIII - XV).- Душанбе, Маориф, 1977.- 400 с.
15.Барномахои намунавии фанхои таълимии кафедраи таърихи адабиёти точик: барои донишчуёни факултетхои филология, забонхои Осиё ва Аврупо ва журналистикаи Донишгохи миллии Точикистон.- Душанбе: Сино, 2018.- 262 с.
16. Ахмадов, М. Таълими адабиёти точик (иборат аз 2 ^исм). Кисми 1- Хучанд: Нури маърифат, 2018.-252 с.; Кисми 2.- Хучанд: Нури маърифат, 2018.-350 с.
17. Тухфаи чон (Шархи 40 газали Камоли Хучандй). Мураттиб С.Саидов.- Хучанд: Ношир, 2020.- 288 с.
18. Ахмадов, М. Усули тахлили газалхои Камоли Хучандй // Номаи Донишгох. Силсилаи илмх,ои гуманитарй ва чомеашиносй, 2021.- №1 (66).-С. 165-170
REFERENCES:
1.Azam Khudoidodov. Kamoli Khujandi in the research of Khaliq Mirzozoda / Memorial of Kamoli Khujandi (Collection of scientific articles). - Khujand: Publisher, 2020. - 640 p., -P. 550-560.
2. Literature program. For IV-X classes - Dushanbe: Enlightenment, 1980.
3. Huseynzoda Sh., Abduvaliev A., Mirzoev G. Literature of the homeland. For class VII. Edition II. -D.: Enlightenment, 1985. - 272 p.
4. Afsahzod, A., Taghoev, Sh., Nasriddinov, Sh. Tajik literature.- Dushanbe: Enlightenment, 1987.336 p.
5. Tajik language and literature program for secondary schools (grades V-XI). - Dushanbe: Enlightenment, 1989
6. Khojaev, K. Analysis of pieces of poetry in grades 5-8.- Dushanbe: Enlightenment, 1990.- 96 p.
7. Tajik literature. Educational program for primary and secondary schools" (compiled by Tuychi Mirov. - D.: Enlightenment, 1993. - 60 p.
8. Afsahzod A. Tajik literature for the 8th grade.- Dushanbe: Sarparast, 2001.- 304 p.
9. Program of Tajik literature for grades V-XI (compiled by Toychii Mirzod). - Dushanbe: Press, 2002. - 67 p.
10.Tajik literature teaching program in grades V-XI.- Dushanbe, 2007.- 72 p.
11.Aini S. An example of Tajik literature.-D.- Adib, 2010.- 448 p.
12.Mirzodi Maoni, Sunnatullah Davlatzoda. Tajik literature. For 9th graders. - Dushanbe: Mawlavi, 2009. - 368 p.
13.Saidov, S., Sharifov, Sh. Meaningful flower. - Khujand: Publisher, 2013. - 224 p.
14.Mirzozoda Kh. History of Tajik literature. Book II, part 2 (XIII - XV centuries). - Dushanbe, Enlightenment, 1977. - 400 p.
16. Exemplary programs of educational subjects of the department of the history of Tajik literature: for students of the faculties of philology, Asian and European languages and journalism of the National University of Tajikistan. - Dushanbe: Sino, 2018. - 262 p.
17.Ahmadov M. Teaching Tajik literature (consists of 2 parts). Part 1.- Khujand: Light of Enlightenment, 2018.-252 p.; Part 2.- Khujand: Light of Enlightenment, 2018.-350 p.
18.The gift of the soul (Commentary of 40 ghazals by Kamol Khujandi). Compiled by S. Saidov. -Khujand: Publisher, 2020. - 288 p.
19.Ahmadov, M. An analysis beset with the pattern of Kamal Khujandi's ghazals/ M. Ahmadov// Scientific notes of the Khujand State University named after. Academician B. Gafurov. Series of humanities and social sciences.-2021.- № 1 (66).-Р. 165-170
