CC BY
19
10 01 00 АДАБИЁТШИНОСИ 10 01 00 ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ 10 01 00 LITERARY CRITICISM
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 821.0 ББК 83.3Т
УСТУВОРИИЗАНОНДАР Ашурова Нодира Цумъаевна, н.и.филол., ПОИДОРИИ А СОЛА ТИ дотсенти Донишгоци давлатии Кулоб ба номи ХОНАВОДАГИ Абуабдуллоци Рудаки(Тоцикистон, Кулоб)
НЕПОКОЛЕБИМОСТЬ Ашурова Нодира Джумаевна, канд.филол.наук., ЖЕНЩИН В СОХРАНЕНИИ доцент Кулябского государственного УСТОЙЧИВОСТИ университета им. Абуабдуллаха
СЕМЕЙНЬХУЗ Рудаки(Таджикистан, Куляб)
STEADFASTNESS Ashurova Nodira Jumaevna, Candidate of Philology, OF WOMEN IN Associate Professor of Kulyab State University SUSTAINABILITY OF named after Abuabdullah Rudaki FAMIL Y TIES (Tajikistan, Kulob)
E-MAIL: shokhnoma@mail.ru Калидвожах,о:Фирдавсй, Низоми, "Шоцнома", "Хамса", достон, бонувон, устувори, хонавода, цамцуфти, муносибати эцоди, диди адаби
Дар мацола масъалаи устувории занон дар пойдории асолати хонаводаги дар мисоли достощои таркиби "Шоцнома"-и Абулцосим Фирдавси ва"Хамса"-и Низомии Ганцави тацциц шудааст. Х^амзистй ва оромиш дар цомеа аз бисе'р цицат ба устувории хонаводацо ва фарцанги тарбияти хонаводаги иртибот дошта, калиди чунин рафоцияти ицтимои, цабл аз цама, дар дасти занон ва устувории ощо дар цифзи асолати хонаводаги алоцаманд аст. Ба сурати кулли, мавзуи оила, яъне ташкили хонавода ва тарбияи фарзанд, ки дар цомеаи инсони яке аз мавзуъцои муцим ва калиди мацсуб мешавад, дар таърихи адабиёти форсу тоцик аз цойгоци хоссе бархурдор мебошад, зеро ташкили оилаи хубу солим ва фарзандони шоиставу боиста боиси ободиву пешрави дар кишварцо ва дар цамаи цомеацо мебошад. Омузацои ахлоци ва тарбиятие, ки дар заминаи мазкур ва дар цамбастаги бо масъалаи ташкили хонаводаи шоиста, риояти вазифацои модари ва тарбияи фарзанд дар асарцои цудогона баён шудаанд, дар тарбияи оилаи солим дар цомеаи имруз цам нацши созанда мебозанд. Масалан, яке аз масъалацои асосие, ки дар достощои цудогонаи таркиби "Шоцнома "-и Х,аким Фирдавси ва "Хамса"-и Х,аким Низомии Ганцави мавриди тасвир ва таццици бадеи царор ёфтаанд, ташкили оила, цустуцуи цуфти муносиб, цамзисти ва оромиш дар хонавода мебошад.
Дар адабиёти цурунивустоии мо адибон ба ин мавзуъ аз диду тафаккури адабии худ ворид шуда, дар низоми цамгирои тавонистаанд, онро равнац бахшанд. Х,аким Фирдавсии Туси дар "Шоцнома", кицамосаи миллии мардуми эронитабор мацсуб меёбад, дар матрац намудани масъалаи одоби хонаводаги нацши бонувонро аввалиндараца медонад. Низомии Ганцави цам дар панц достони "Хамса"-и худ фазилату бузургии занонро шабчароги кошонаи дил медонад. Дар мисолцои тацлилшуда дар мацола муносибати
адабии ду шоири тавонои тоцик дар алоца бо тасвири устувории бонувони нексиришту покгущр дар бинои оилаи солим ва уифзи асолати хонаводаги бармало намудор аст.
Ключевые слова: Абулькасым Фирдоуси, Низами Ганджеви, "Шахнаме" и "Хамсе",
женщины в поэмах, устойчивость семьи, семейная жизнь, творческое отношение,
литературный взгляд
Рассматривается проблема проявления женщинами непоколебимости в сохранении семейных уз на примере героинь поэм "Шахнаме" Фирдоуси и "Хамсе" Низами Ганджеви. Сосуществование людей и мир в обществе во многом связаны с устойчивостью семьи и культурой семейного воспитания, а ключ к общественному благополучию, прежде всего, находится в руках женщин и связан с их последовательностью в сохранении семейной жизни. В целом создание семьи и воспитание детей, считающиеся в человеческом социуме одним из ключевых вопросов, занимают особое место в истории персидско-таджикской литературы, так как создание благополучной и здоровой семьи и достойное воспитание детей являются фактором благополучия и развития всех обществ. Нравственное и воспитательное учение в увязке со здоровой семьёй, выполнением материнских обязанностей и воспитанием детей, изложенное в отдельных произведениях, играет конструктивную роль в воспитании благополучной семьи и в современном обществе. Например, одним из основных вопросов, затронутых в художественном ключе в отдельных поэмах "Шахнаме" Фирдоуси и "Хамсе" Низами, является создание семьи, поиск достойной пары, благополучное сосуществование и покой в семье. Наши средневековые литераторы затрагивали этот вопрос исходя из собственных литературных воззрений и дали ему особое развитие. Фирдоуси в "Шахнаме" ставит на первое место в семейной жизни мораль женщин. Низами в пяти поэмах "Хамсе" считает величие женщин путеводной нитью. В приведённых примерах отчётливо просматривается отношение двух выдающихся таджикских поэтов к изображению твёрдости благонравных женщин в создании здоровой семьи и в сохранении семейной жизни.
Key-words: Abulkasym Firdawsi, Nizami Gyandzevi, "Shah-Name " and "Khamse", women in
poems, stability of family, family life, creative attitude, literary outlook.
This article is devoted to the issue of women's resilience in sustainability offamily life on the example of the poems "Shah-Name " by Firdawsi and "Khamse " by Nizami Gyanjevi. Coexistence and peace in society are in many ways associated with the stability of families and the culture of family upbringing and the key to social well-being is, first of all, were in the hands of women and their steadfastness in preserving family life. In general, the corner-stone of the family, that is creating a home-hearth and raising children is considered as one of the important and key issues in human society, and it occupies a special place in the history of Persian-Tajik literature, since a prosperous healthy family and a decent upbringing of children are the factors of welfare and development of countries in all societies. Moral and educational teachings in this matter in conjunction with the issues of healthy family, fulfillment of maternal responsibilities and proper education of children expounded in these two great literary productions play a constructive role in raising a prosperous family in modern society as well. For example, one of the main issues raised in an artistic vein in separate poems "Shah-Name " by Firdawsi and "Khamse " by Nizami is that one creating a family merged into a worthy couple, which would peacefully coexist in the family. In our a medieval literature writers touching upon this issue based on their literary outlook gave it a special development. Firdawsi in "Shah-Nam", which is the national epos of the Iranian peoples, puts the morality of women in the first place in family life. Nizami in the five poems of "Khamse"
considers the greatness of women to be a guiding thread. In the examples analyzed in the article the attitude of two outstanding Tajik poets to the depiction of exemplary stability of a healthy family targeted at preserving of family life is clearly visible as highly elevated.
Хдмзистй ва оромиш дар чомеа аз бисёр чихат ба устувории хонаводахо ва фарханги тарбияти хонаводагй иртибот дошта, калиди чунин рафохияти ичтимой, ;абл аз хама, дар дасти занон ва устувории онхо дар хифзи асолати хонаводагй ало;аманд аст. Ин масъала мохиятан ба проблемахои гендерй иртибот дошта, дар миёни чомеаи адабии а;воми эронинажод аз даврахои ;адим матрах будааст. Аз чумла, тархи масъалаи мазкурро ба сурати равшан дар "Шохнома"-и Абул;осим Фирдавсй ва "Хамса"-и Низомии Ганчавй пайдо кардан мумкин аст.
Ба сурати куллй, мавзуи оила, яъне ташкили хонавода ва тарбияи фарзанд, ки дар чомеаи инсонй яке аз мавзуъхои мухим ва калидй махсуб мешавад, дар таърихи адабиёти форсу точик аз чойгохи хоссе бархурдор мебошад, зеро ташкили оилаи хубу солим ва фарзандони шоиставу боиста боиси ободиву пешравй дар кишвархо ва дар хамаи чомеахо мебошад. Омузахои ахло;й ва тарбиятие, ки дар заминаи мазкур ва дар хамбастагй бо масъалаи ташкили хонаводаи шоиста, риояти вазифахои модарй ва тарбияи фарзанд дар асархои чудогона баён шудаанд, дар тарбияи оилаи солим дар чомеаи имруз хам на;ши созанда мебозанд. Масалан, яке аз масъалахои асосие, ки дар достонхои чудогонаи таркиби "Шохнома"-и Хдким Фирдавсй ва "Хамса"-и Хдким Низомии Ганчавй мавриди тасвир ва тах;и;и бадей ;арор ёфтаанд, ташкили оила, чустучуи чуфти муносиб, хамзистй ва оромиш дар хонавода мебошад. Дар ха;и;ат, сохтори ичтимой дар миёни мардуми мо чунин аст, ки "инсон пас аз сохиби фарзанд шудан дар ичтимоъ ба унвони падар ва модар шинохтаву эътироф карда мешавад ва ма;оми волою арчманд пайдо менамояд. Аз ин ру, одамон оила ташкил менамоянд ва бад-ин тартиб яке аз вазифахои асосй ва му;аддаси худро, ки аз издивоч ва ташкили хонаводаю таваллуди фарзанд иборат мебошад, ба анчом мерасонанд" [12, 5].
Хдмин тавр, пас аз хонадор шудан ва сохиби фарзанд гардидан чи барои мард ва чи барои зан масъулияти дигар ва асосй: то поёни зиндагй фарохам овардани осоишу оромиш дар хонавода ва тарбияи дурусти фарзанд пеш меояд. Ин амр та;озо менамояд, ки хар як аъзои оила бояд масъулият дошта бошад, ки дар баробари бархурдорй аз неъмати хамсару фарзанд, аз нигохдошти оромиш дар оила ва тарбияи дурусти насли оянда низ гофил набошад. Аз хамин чо зарурати масъалаи устувори занон дар пойдории асолати хонаводагй мушаххас мешавад.
Офаридгори фархангу сухани дарй Хдким Фирдавсй бонуи зебову фархехтае дар кошонаи хеш дошт, ки хамеша хамдушу хамандешааш буд ва дар сароиши шохкори бехамтои у бо шоир хамкорй мекард. Илхомбахши он нобига шамъ меафрухт, чоми май меовард ва достонхоеро аз пахлавй барояш мехонд. Хдмон гуна ки дар шаби чун ;ир сиёхи огози сароиши достони "Бежан ва Манижа" [18, 340-343], ки дар осмон на сайёраи Бахром, на Кайвон ва на Тир ба чашм мехурданд, на овои парандае ва на гурроси хайвони вахшие шунида мешуд ва дили сухансарои бузург ончунон танг шуда буд, ки якбора аз чой часта, ба суйи мехрубони дар хона будааш хурушида, чарог мехохад:
Набуд уец пайдо нишебу фароз, Дилам танг шуд з-он диранги дароз. Дар он танги-андар бицастам зи цой, Яке меурубон будам андар сарой.
Хурушидаму хостам з-y чарог, Даромад бути мецрубонам ба бог [1S, 341 ].
Бонуи мехрубонаш шамъи фурузон ба боF оварда, руйи дастархон май, анорy турунчу бихй мечинад. Ба чоми шоханшахй май рехта: Маро гуфт: Шамъ аз чи бояд цаме, Шаби тира хобат наояд цаме?... Маро гуфт он моци хуршедчецр, Ки аз цони ту шод бодо стецр, Бтаймой май, то яке достон Зи дафтар барат хонам аз бостон... Пур аз чораву мецру найрангу цанг, Хама аз дари марди фарцангу санг. Бад-он сарвбун гуфтам: Эй, моцруй, Маро имшаб ин достон бозгуй! Маро гуфт, к-аз ман сухан бишнави, Ба шеър ори аз дафтари тцлави... Бигуям, тзирам зи Яздон стос, Aéмецрубон цуфти некишинос [1S, 342-343].
Хдмин лахзахои фишурдаи мехрубонии бонуи Хдким Фирдавсй, ки дар боло оварда шуданд, бозгуи бехтарин намунаи лахазоти мехрубонии зане мебошад, ки нисбат ба шавхар ва хонаводаи худ дошта, ба он хамеша соди;у вафодор аст ва шавхарон низ мебояд мисли Фирдавсй дар нисбати бонуи хона - хамсарашон хамин гуна мехрубону Fамxор бошанд.
Шоири бузург низ, дар навбати худ, мехру садо;аташро нисбат ба хамсараш дар 37 байти OFOЗи достони "Бежан ва Манижа" бо калима ва иборахои зебои "мехрубон", "бут", "сарвбун", "мохруй", "бути мехрубон", "мохи хуршедчехр", "махи хубчехр", "ёри пероста", "чуфти некишинос" баён намудааст.
Аз осори Хдким Фирдавсй ва Низомии Ганчавй пайдост, ки онхо дар му;оиса нисбат ба хамзамонони худ, ки маъмулан якчанд зан доштанд, беш аз як зан доштанро чонибдорй намекарданд ва худ намунаи садо;ату вафодорй бо хамболинони хеш буданд.
Бертелс Е. Э. дар бораи оиладории Низомй чунин навиштааст: "Ин далели мухимро мебояд ;айд кард, ки Низомй бар хилофи расми замони зиндагонии худ хеч ва;т беш аз як зан надошт, зеро се издивочи y дар ва;тхои гуногун, пас аз марги хамсари ;аринаш сурат гирифтаанд. Сабаби инро мешавад дар надоштани василаи маоши зиндагй барои нигахдории якчанд зан тахмин кард. Вале чунин пиндору тахмин комилан я;ину рост нахохад буд, зеро ки Низомй назари худро дар мавриди занушавхарй чандин бор равшан баён кардааст". Барои y зан - рафи; ва хамсафари шавхар мебошад, на моли фурушй, бад-он гуна ки ашрофзодагони феодалй фикр доштанд, балки такягох ва хушнудии хаёт аст. Агар мард якчанд зан дошта бошад, дар он маврид, ба андешаи шоир, ягон касе аз онхо нахоханд дигар рафи;и аслии y буд ва y мешавад, ки танхову ронда гашта бошад [4, 31].
Шоистаи гуфтан аст, ки бехтарин маниши точикон аз бостон то остон мехрварзй ба зан, ба модар, хохар ба офарандаи мехру хуррамиву зебой буд, ки инро метавон дар осори бемарги ин нобдаагон, суханварони бемислу нодиракор ба мушохида гирифт.
Дар "Шохнома"-и Фирдавсй ва "Хамса"-и Низомй бонувоне ба сони Фаронак, Синдухт, Рудоба, Тахмина, Гурдофарид, Гулшахр, Фарангис, Ч,арира, Кайдофа,
CaneHyg, Op3y, ,0,raopoH, ^H^a$py3H OappyxnaH, gyxTapu MexpaK, rypgua, fflupuH, MexHH6oHy, HaraS, xa$T mox3oga - gyxTapoHH moxoHH xa$T KumBap, xaMcapoHH EaxpoMH ryp, gyxTapu Kypgu raraa6oH, gyxTapu moxu Pyc, atHe xoxapoH, xaMcapoH, gyxTapoH Ba a3 xaMa 6em MogapoHH rypgxou MexaHnapacT, xaMcapoHH moxoH, nax^aBOHOH 6o Har3TapuH cyxaHOHH gapH cuTyga mygaaHg. HyHHH ap^ry3opH 6exyga Ha6ygaacT, 3epo kh a3 ry3amTaxou xa3opco^aH MapgyMH эpoннтa6op naHgocT, kh 3aHOH gap 6apo6apu Mapgxo gap xoHaBoga xyKMpoH 6ygaaHg Ba ^apoxaM oBapgaHH $a3ou ocoumy opoMHmH xoHa hh3 Max3 6a ^atoma™ 3aH gap xoHaBoga 6acTarH gomTaacT.
^ap xaMa gaBpy 3aMoH 3aH 6apou xym6axTHH ohmbhh xyg Ta^om MeBap3ag Ba HoBo6acTa a3 Taa.ray^ gomTaH 6a KagoM ^aBMy MuraaT Ba a3 KagoM KumBap 6ygaH hh Ma3MyH gap aga6ueTH xaMau xmk;xoh ^axoH aKc e^TaacT. A3 ^yM^a, "ffloxHoMa"-u A6y^^ocHM OupgaBcH Ba "XaMca"-H Hh3omhh raH^aBH hh3 gap hh pagu$ MycTacHo HecTaHg. ^ap hh acapxo caxu^axou xaa^oH6axme MaB^ygaHg, kh gap ohxo ugea^H xae^HH hh agu6oHH 6y3ypr gap xycycu xygugopaKyHH Ba ^ato^HHTxou ^aMtHHTuro cuecH, HHHyHHH, xoHagopuu 3aH aKc e^TaacT. Эxтнpoмн maBxap Ba Hurax gomTaHH oraa 6a^aHgTapuH Hy^Tau xym6axTHH ogaM Me6omag Ba hh Ma3MyHpo MeTaBoH gap chmoh 3aHoHH xap gy gocToH 6a Mymoxuga rupu^T. Ba^ogopuu 3aHoHH gocToHxou MaBpugu Ha3ap 6a maBxap Ba xoHaBoga to 6a xaggecT, kh raxe Mexpu xoHaBogarupo a3 Mexpu nagap hh3 6o^oTap MegoHaHg.
^aMHH acT, kh moupu TaBoHou Tyc a3 3a6oHH xaMcapu EaxpoMH ryp CaneHyg xymTapuH cyxaHxopo gap MaBpugu 3aH 6aeH Kapga Ba 6exTapuHH 3aH oHepo MemyMopag, kh naHBacTa maBxap a3 y xypcaHg 6omag:
Eeymu 3aH0H a3 ца%он oh 6yead, K-a3 y wyu yaMeopa xaHdoH 6ymd [19, 259]. X^aKHM OupgaBcH, kh napHaM6apgopu ^apxaHry ogo6u opueH 6yg, xapru3 6a xyg u^o3a goga HaMeTaBoHucT, kh KaMTapuH xh^oh 6agpo 6a 3aH paBo 6uHag. Ammo y xaM HaMeTaBoHucT, gap a^ugau xyg pa^Topu xrao^u ax^o^u 6amapH gomTau hh 3aH Ba hh Mapgpo pox guxag. A3 hh ^oct, kh gap "ffloxHoMa"-u x^khm OupgaBcH gap gy MaBpug Ba gap "XaMca"-u Hh3omhh raH^aBH gap hk MaBpug MyHocu6aTxou omu^oHa xrao^u ax^o^u 6amapH Me6omaHg: HKyM, Ba^Te Cygo6a - xaMcapu moxu Эpoн KoByc 6a Honucapam CueBym omu^ MemaBag. ffloup a^uga gopag, kh HyHHH um^u HonoK, kh gyp a3 6yHegu oraau co^hm Me6omag, 6oag noeHH Myc6aT HagomTa 6omag. ^ap $ap^oM Cygo6a 6o gacTH PycTaM KymTa MemaBag Ba fflepya - $ap3aHgu XycpaBH napBH3po 3axp goga MeKymag. ^ap gocToHH "XycpaB Ba fflupuH"-H Hh3omhh raH^aBH hh3 Ta^gupu fflepya HyHHH 6yga, xaeTH mox3oga 6o $o^ea aH^oM Mee6ag. ^ap gocToHxou Ma3Kyp omu^ e 3aHH nagap acT, e nucapu y, kh 6a 3aHH nagapam omu^ MemaBag. HyHHH um^po o^apaHgaroHH "ffloxHoMa"Ba "XaMca", HHHyHHH MapgyMoHH эpoннтa6op, ^a6y^ HagopaHg Ba aH^oMH ^o^uaBHH hh gocToHxo a3 xaMHH ^o cap Me3aHag.
A3 pyHu a^ugau X^khm OupgaBcH, gap Huxogu 3aH hh3 oh xycycuaTxou HeKy 6ag, 3uggHHTxou HeKHBy 6agH ^oH gopaHg Ba a3 hh py, HyH aKcapu hhcohxo xuc^aTy xapaKTep, pa^Topy Kupgop, ax^o^ Ba MatHaBueTH 3aH hh3 ryHoryH acT. ^tHe, 6a aHgemau moup, a3 pyHu xuc^aTy xapaKTep, Kupgopy pa^Topu xyg 3aH hh3 HyH $ap3aHgu hhcoh gopou oh ^aBxapu HeKy 6ag acT, kh gap MaBpugxou ryHoryH 3oxup MemaBag. ^ap chmoh Cygo6a xycycuHTxou 3uggHHTHoKH MyxHTH gap6op ^aMt6acT mygaaHg, 3epo MyxuTH hoco^hm o^u6aT 6a poxu HogypycT Me6apag.
Eoag Ta3aKKyp gog, kh gap aBBa^ pa^Topy Kupgopu Cygo6a aroH TaMou^u MaH^H HagomT. Y hh3 HyH gurap 3aHoHH "ffloxHoMa"-u OupgaBcH poxu oaHgau xygpo
муста;илона ва хатто бе розигии падар интихоб мекунад. Мухаббату садо;ати y дар ин рох Kовyс - шохи Эронро, ки хамсараш мешавад, аз марг начот медихад ва бо ин як ходисаи мудхиши таърихи Эронро бархам медихад. Дар ибтидо ма;сади Судоба монанди Фаронак, Синдухт, Рудоба, Тахмина, Гулшахр, Ширин ва занони дигари "Шохнома" бyнëди оилаи солим ва таъмини осоишу оромиш дар хонавода ва таваллуди фарзандон буд.
Дар боби "Ба занй хостани ^вус Судоба - духтари шохи Хомоваронро" Фирдавсй симои Судобаро хамчун зани далеру шучоъ ва мухим аз хама, ба шавхар мехрубон ва вафодор тасвир намудааст. На;ши Судоба дар он тасвире, ки y хамчун духтари шохи Хомоварон ба му;обили раъйи падараш иш;и шохи Эрон -Kайковyсро ;абул карда, якчоя бо y азобхоро паси сар карда, бо вай ба Эрон омадааст, мусбат аст. Дар фасли "Гирифтани шохи Хомоварон Kовyсро" Судоба Kовyсmохро аз раъйи падараш - шохи Хомоварон, ки аз хамсари шохи Эрон шудани фарзанди ягонааш розй набуда, аз рохи даъват кардани Kовyс ба мехмонй ва сипас банд андохтани y баргардондани духтарашбу, огох мекунад: Бидонист Судоба рои тдар, Ки бо сур трхош дорад ба сар. Ба Ковуси Кай гуфт, к-ин рой нест, Туро худ ба мецмонии y цой нест. Набояд, ки бо сур цанг оварад, Туро бебацона ба цанг оварад. Зи бацри ман аст ин цама гуфтугуй, Туро з-ин наéяд цуз андуц ба руй [16, 146].
Аммо шохи Эрон ба суханони Судоба бовар накарда, бо пахлавонону хамрохонаш ба "зтефат"- и падарарус, ба шахри Шоха рафта, ба банду асорат афтода, ба диже, ки дар кухсор чой дошт, фиристода мешавад. Хангоми назди духтар фиристодани пyшидарyëн бо нияти ба сарои падар - шохи Хомоварон бурдани у: Бирафтанд nyшидарyéн ду хайл, Имори яке дар мжни цулайл, Ки Судобаро боз цой оваранд, Саротрдаро зери тй оваранд [16, 149].
Судоба эътироз баëн карда, хамчун зани далеру озод ва бочасорат ба падар ва фиристодагони y нафрат мехонад:
Чу Судоба nyшидагонро бидид, Ба тан цомаи хусрави бардарид. Ба мушкин каманд андарафканд чанг, Ба фундуц гулонро ба хун дод ранг. Бад-эшон чунин гуфт, к-ин банду дард Ситуда надонанд мардони мард. Чаро рузи цангаш накардед банд, Ки цома зирец буду тахташ саманд?... Парастандагонро сагон кард ном, Суман пур зи хуну провоз ком. Цудои нахоцам зи Ковус - гуфт, Aгарчи варо хок бошад нуцуфт. Чу Ковусро банд бояд кашид, Маро бегунац сар бибояд бурид [16, 150].
Hh xa6ap 6a nagapu Cygo6a Mepacag Ba y 60 xyHH ^urap $ap3aHgpo Ha3gu maBxapam 6a gux Me^upucTag. Oh ^o Cygo6a to 0F03H pa3MH PycraMH ^ax0Hnax^aB0H 60 moxOHH ce KumBap - Bap6apucT0H, Mucp, ^OMOBapoH Ba MaF^y6 coxTaHy a3 6aHgu acopaT paxo KapgaHH mox 60 xaMpoxoHam 60 maBxap MeMOHag Ba 6a y Mexpy6oHHBy FaMxopn MeKyHag:
Huwacm oh cumaMduda 60 waypep, napacmaHda y 6ydy yaM saMsycop [16, 150]. KagaMa^HH CappoMH, kh chmoh 3aH0HH "ffloxH0Ma"-po MaBpugu Tax^H^ ^apop goga, ^uxaTxou Myc6aTy MaH^H, xy^y aTBopu ohxopo HumoH gogaacT, Ha^mu Cygo6apo Tax^u^ HaMyga, ypo gap gy xomth 6a xaM Myxo.ra$ 6a Mymoxuga rupH^Taacr: 1. CaHrgray xaBac6o3: "Cygo6a xaMcapu KoBycmox hh3 HKe a3 maxcurnxou MyMT03H "ffloxHOMa" acT. CaHrgraH Ba xaBac6o3HH hh 3aHpo gap xe^ HKe a3 3aH0HH xaMoca HaMe6uHeM"[14, 245]; 2. Ba3ypruro Ba^ogopH: HumoHauu 6y3ypruu xuc^aTH Cygo6apo CappoMH a3 Ba^ogopH Ba Mexpy6oHHH Ban Huc6aT 6a maBxapam xaHroMH gap acopaTH moxu X0M0Bap0H 6ygaH MegoHag [14, 246]. Oa30H opoMumy ocoum gap xoHagoHH KoBycmox to oh gaMe ugoMa Mee6ag, kh Cygo6a 6a Honucapam - CueBym omu^ MemaBag Ba a3 xyg Kupgopxou HomoucTaro pa3H^0Ha HumoH Haguxag.
A3 maBxap gu^ot KapgaHH 3aH Ha3gu nagappo gap pa^Topu OapaHruc -gyxTapu moxu My^Tagupu TypoH - A$pocue6 hh3 MeTaBoH 6a Mymoxuga rupu^T. XaTapu 6ag6axTupo эxcoc Kapga, 6apou gu^ou xoHaBogaam OapaHruc 6a CueBym TaKra^u TapK KapgaHH TypoH Ba cynu Эpoн pa^TaHpo nemHHxog MeKyHag. Ammo a3 Ta^gupu myM Ba 6ag6axTH poxu xa^ocupo HaMee6ag. HoBo6acTa a3 a^3y H0TaB0HH Ha3gu nagapu 30^HMy 6epaxM OapaHruc a3 aMam mygaHH gacrypu 6epaxM0Hau mox gap MaBpugu KymTa mygaHH xaMcapu 6eryHoxam - CueBym nagappo a3 $ap^0MH $o^ua6op MeoroxoHag Ba Huc6aT 6a nagap gyou 6ag paBo Me6uHag. CyxaHoHH hh 3aH oh ^agap rupo Ba mypaHre3 acT, kh gu^u moxu xygK0Mae nyH A$pocue6po Mecy30Hag: Oapamuc 6uwHud, pyxpo 6uxacm, MueHpo 6a 3ymopu xyHUH 6u6acm. Ea newu nadap wyd nyp a3 mapcy 6ok, XypywoH 6a cap-6ap yaMe pexm xok. Ead-y ¿y$m, k^u nypyyHap waypep, Hapo Kapd xoyu Mapo xokcop? Capu moydope Ma6yp 6esywy, Ku HancaHdad uh doeapu xypy Moy... Ea cysu Cueeyw yaMe yywad 06, KyHad uapx Ha^puH 6ap A$pocu6.... Hy ¿y$mopu $ap3aHd 6uwHud woy, ^ayoH sawm dap newu uawMaw cuey. ffrnu woyu TypoH 6ap y-6ap 6ucyxm, XaMe xupa uawMu xupadpo 6ucyxm [17, 103-107]. ^ap nyHHH xo^aTxo X^khm OupgaBcH gap "ffloxHoMa" HaMogu 3aH0Hep0 o^apugaacr, kh TaM0MH 6ygy Ha6ygamoH 6axpu TatMHHH opoMumy ocoumu xoHaBoga, 6aBuxa maBxapoH HurapoHuga mygaacT.
Boag ry^T, MyHocu6aT gap oraa, nem a3 xaMa, 6a ^yT^y Ha30KaT, Kupgopy aHgema, xyHapy ^o6h^hhth 3aH Bo6acTa acT. Chmoh Mogapu Pygo6a, xaMcapu Mexpo6mox -CuHgyxT, xaMcapu nupoH - Ty^maxp, xaMcapu rymTocn - KaToroH, xaMcapu XycpaBH napBH3 - fflupuH gap hh pocTo 6ap^acTa Ba moeHH gu^^aTH Maxcyc xacTaHg. Hh 3aH0H
пайваста барои оромишу осоиши xонавода талош меварзанд, осyдагии xонавода, бавижа осудахолии фарзандон, барои онхо аз хама чиз мухимтар аст.
Дар "Шохнома"-и Фирдавсй зан ба се вазифа тасвир ëфтааст: хамчун маъшу;а, хамчун зани намунавии оила аз чихати зебой, покй, бавучудоварандаи фарзанди барyманд ва садо;ати бепоëн ба шавхар. Синдyxт ва дyxтараш Pyдоба, ки дар достони "Зол ва Pyдоба" офарандаи симои зан ба шумор мераванд, ин сифатхои олии занонаро дар xyд тачассум кардаанд. Фирдавсй ба василаи нигориши симои Синдyxт як ;атор масъалахои мухимми зиндагй, аз ;абили мухаббат, оила, вафодорй ва чахду талош барои таъмини осоиши xонаводагиро вориди достон намуда, ба ин васила гyногyнмавзyии асарро таъмин намудааст. У аз чумлаи занхое тасвир шудааст, ки намунаи xонyмхои боxирад ва дилсузи xонавода мебошанд.
Хдким Фирдавсй дар "Шохнома"-и безаволи xyд, алалxyсyс дар достони "Зол ва Pyдоба", тамоми бори масъулияти амонй ва осудагии на танхо xонаводаи Мехробшох, инчунин, мардуми шахри ^булро ба зиммаи завчаи мехрубони Мехроб - Синдyxт гузоштааст.
Дар ин маврид мо дар пажухишхои пешини xyд ба чунин натича расида будем: "Синдyxт аз зумраи модаронест, ки дар бартараф кардани мушкилоти xонаводагй ва душмани ;адимй, аз мдан бардоштани xатари чанг низ сахм гузошта, бо а;лу тадбир, чораандешию фидокории бемислаш натанхо xонаводаи xyд, инчунин, мардуми бегунохи ^булро аз xатари чанг мерахонад" [2, 114].
У кореро анчом медихад, ки, тиб;и русуми мавчуд, аксар мардон бояд бар ухда дошта бошанд. Вай тимсоли образи хамсар ва модарест, ки барои осудагии xонавода ва баxти дyxтари xyд мубориза мебарад. Тасвири холати пстаологии Синдyxт хамчун зани о;ила дар муносибатхои xашмноки Мехроб бо зану дyxтараш, ки бе ичозати падар ба пахлавони Fайри дину кишвар, писари Соми Наримон - Золи Зар муносибати оши;она пайдо кардааст, ошкор мегардад: Чун у д^ духmap-шpo дap hw;oh, Kyyo нaшнaвaд na^u Kac дap yayoH. Бuëмaд зu muMopy г^ён бuхуфm, XaMe nycm 6ap maH-ш гуфши бuкуфm [15, 301].
Синдyxт аз гуфтугу бо Pyдоба ва огох шудан аз муносибати байни Уву Зол дар хайрат меафтад, аммо Золро хамчун чуфт инттаоб кардани Pyдоба писандаш меояд. Аммо бим аз паëмади ин кор уро ором намегузорад, вучудашро таFЙироти азиме фаро мегирад, пажмурдаву нажанд мешавад. Шохи Kобyл ва;те ки пажмурдагй ва Fамгинии Синдyxтро мебинад, аз у холпурсй мекунад. Синдyxт аз асли во;еа шавхарро во;иф месозад.
Вай бо як махорати ба xyд xос шавхарро аз Fамy андухи замона, аз бевафоии он xабардор намуда, ба ин васила кушиш мекунад, ки назари шавхари xyд - Мехробро низ нисбат ба инттаоби Pyдоба Золи Зарро таFЙир дихад. У а;лу xиради xyдро ба кор бурда, во;еаро тарзе ба миëн мегузорад, ки ryë на Pyдоба ба писари Сом, балки баръакс, писари Сом ба Pyдоба дом ниходааст.
Хашму харос Мехробро мачбур месозад, ки вучуди дyxтарро нанг шуморад. У аз он пушаймон аст, ки тиб;и тавсияи ниëи xyд рафтор накардааст. Вале дyxтари навзоди xyдро куштан ойини аъроби давраи чохилия аст, на мардуми ориëй.
Синдyxт бо шунидани сyxанони Мехроб а;идаи уро нисбат ба Pyдоба махкум мекунад, алайхи таассуби динй ва ;абилавй аз бегонагон гирифтани арус ва домодро, ки гузаштагон манъ намуда буданд, кори дуруст мешуморад:
HyHUH sy$m CuHdyxm, k^u naynaeoH, A3 uh dapMasapdoH 6a xupa3a6oH... Ead-y ¿y$m CuHdyxm, k^u cap$apo3, Ea sy$mopu Kawwu Ma6odam Hue3. ra3aHdu my naudo, sa3aHdu MaH acm, ffrnu dapdMaHdu my 6aHdu MaH acm. Xap oh say, ku 6esoHa wyd xewu my, Eyead mupa pyu 6adaHdewu my [15, 306].
3aHH xHpagMaHg xamM Ba xapocu maBxappo 60 xa6apu MyB0$HK;aT KapgaHH Com gap Kopu naHBaHgu 3o^y Pygo6a $ypy MeHumoHag. ^ap hh MaBpug 6apou yMeg Ba HeKaH^oMH Mo^apo paB3aHae naHgo MemaBag. ^ap ac^ gap hh ^o, nem a3 xaMa, MactamH xycyMaT He, 6a^KH aHgemau bok^oth ry3amTa Ba TaKpop HamygaHH FMaTe gap Kopu paHHTHaB03H Kapop gopag, kh gap mhco^h ry3amTaroHH gy mox - MaHynexp Ba Mexpo6u Ko6y^H HaMygop Merapgag. Ba hh ^oct, kh Macta^a ^uxaTH cuecH naHgo MeKyHag.
^ap mhco^h oroxuu Mexpo6 a3 um^u gyxTapam Ba xuccueTH Pygo6a, kh gap 6apo6apu 3o^ Ba um^y a^o^au y HaMygop mygaacT, 6a bok^oth gocToHH Ta3og(g)u HaB6aTupo Bopug Meco3ag. nac a3 HHTumopu $apM0HH moxu Эpoн gap xycycu ToxTaH 6a Ko6y^ Ba pacugaHH hh xa6ap 6a rymu xoHaBogau Pygo6a B0Keaxo gap gocToH 603 xaM nypmuggaT myga, 6a aB^u o^hh xyg MepacaHg. Hh xa6ap 6ohch 60^0 pa^TaHH Kaxpy Fa3a6u Mexpo6 Merapgag Ba gap By^ygu y BaxmaTepo TaB^ug MeKyHag: Hy 6uwHud Meypo6, 6ap nou yacm, Huyod a3 6apu dacmau meg dacm. TaHaw sawm nap30Hy pyx myeapd, nyp a3 xyH yusap, na6 nyp a3 6odu capd. XaMe ¿y$m: Pydo6apo pydu xyH Eupe3aM 6a pyu 3aMuH yaM KyHyH [15, 304].
Te3yTyHg mygaHH B0Keaxo gap gocToH a3 g0cT0Hnapg03 Ta^a6 MeKyHag, kh caxHaxo Ta6uH Ba Tatcup6axm HumoH goga maBaHg. Bo6acTa 6a hh ry^Taxo oBapgaHH aHgemaxou Mup30 OaTxam OxyHgoB 6aMaBpug acT. A3 pyHu aHgemau y, "moup 6oag xoHaHgaroHH acapampo 6a xaa^oH Ba xaHpaT 6ueBapag, $HKpy xuc, gapgy mogH Ba xuccueTH HHcoHpo u^oga Kapga TaB0Hag, nax^yxou hhxohh 3HHgaruu hhcoh, ^uxaTxou ^0^h6 Ba nyp^o^uau aM&meTH ypo HumoH 6uguxag" [13, 118].
XaHroMe kh hh 0B03a 6a rymu Mexpo6mox Mepacag, xamMH Ban gynaHg myga, hh xaMa ^HTHapo HaTH^au aMa^u Pygo6a Ba xaMpatHuu CuHgyxT MegoHag Ba a3 poxu Fa3a6 Kacgu ^ohh gyxTapy Mogapam MeKyHag.
Boag ry^T, kh gap BaKTH MyTo^uau hh ^ax3axo xoHaHgau Hoorox a3 noeHH gocToH 6a H3Tupo6 Mea^Tag:
Ea Ko6yn ny uh docmoH $ow sawm,
Capu Map36oH nyp 3u napxow sawm.
Eapowy^my Cmdyxmpo new xoHd,
XaMa xawMu Pydo6a 6ap eau 6upoHd.
Ead-y ¿y$m: K-aKHyH yy3 uh pou Hecm,
Ku 60 woyu semu Mapo nou Hecm,
Ku opaM-m 60 dyxmu HonoKmaH,
KywaM 3opamoH 6ap capu a^yMaH [15, 330-331].
HyHHH xamMH Mexpo6 to aHgo3ae ^oh gopag. Taxgugu Mapr HaTaHxo xoHagoHH Ban, HHHyHHH, TaM0MH MapgyMH Ko6y^po hh3 goMaHrup acT. ^ap hh ^ax3a Mymoxuga
мешавад, ки амали Мехроб берахмонаву беxирадона буда, дар рохи халли мушкилоти пешомада чора шуда наметавонад. Бо ;ахру Fазаб масъалаи ба миëн омадаро хал карда намешавад. Танхо xирад омили бартарафкунандаи хамаи но;исиву мушкилихост. Бехуда нест, ки ин масъала дар "Шохнома" xеле зиëд мавриди таваччухи Хдким Фирдавсй ;арор гирифтааст [2, 48].
Ба а;идаи Шиблии Нуъмонй, аз рафтори Мехроб дар баробари Pyдобавy Синдyxт маълум мешавад, ки "тарзи амалу сулуки мардон хамвора бо занон берахмона будааст" [11, 393]. Аммо аз нигохи Фирдавсй занон хам дар чунин вазъият на;ши халкунандаро адо карда метавонанд.
Синдyxт бо xиради расояш ба шавхар пешниход мекунад, ки бо ганчу xоста назди Сом биравад ва тадбир бичуяд:
Бaд-y гyфm: Бuшнaв зu мaн як cyxyH, Чу дuгap яке кoмam oяд, бжун. Typo xocma гap зu 6aypu maH acm, Бuбaхшy 6^oh, к-uh шaб o6ucmaH acm. Aгapчaнд бoшaд шaбu дepëз, Бaд-y mupaгU щм нaмoнaд дapoз [15, 331 ].
Маслихати байни Мехробу Синдyxт ба он анчом меëбад, ки модари Pyдоба бояд ба расулй, ба пеши Сом биравад.
Мехроб ба Синдyxт фармони наздаш овардани Pyдобаро дод. Синдyxт хамчун модар наметавонист аз тахдиди куштани Мехроб ба ягона дyxтараш ором ва бетараф монад, аз ин ру, пеш аз ичрои фармон аз шавхараш паймон меxохад, ки ба Pyдоба бадй наорад:
Нaбoяд, ш чун мaн бyвaм чopaцyй, Ту Рyдoбapo caxmU opU 6a pyй. Mapo дap цaцoн aндyw цoнu y cm, Кунун 6o myaм pyзu naймoнu ycm. Нaдopaм щме aндyцu хeшmaн, Аз уяcm m дapдy aндyw мaн [15, 332].
Синдyxти боxирад ба дyxтараш тавсия медихад, ки назди падар ба зориву фурутанй рафта, xашми уро нишонад. Мехроб хануз xашмгин аст ва дyxтарашро меxохад, бо сyxанони ношоиста чазо дихад, аммо кор аз кор гузашта буд, дигар розхо ошкор шуда ва хама умед бар Худованд мекунанд. Шохи Kобyлистон пешниходи занашро пазируфта, чилави рохбариро барои пешгирии барбод рафтани хукуматронии xyд ба татдари Синдyxт медихад ва мувофи;и пешниходи Синдyxт, калиди дари ганчхоро ба татдари Синдyxт дода, ба xирадy чорасозии хамсари донову дурандешаш такя карда, ба нек анчом ëфтани сафорат ва бартараф шудани ;азияи пешомада умед мебандад.
Синдукт аз ^бул чониби Зобул бо ганчу xостахои зиëд суйи даргохи Сом мешитобад ва бо xиради баланд ва махорату кордонию чорасозй пахлавон Сомро барои интиxоби рохи дуруст дар бартараф соxтани мушкилй ва халли ;азия рохнамун месозад.
Синдyxт чун пешкашхоро аз чониби Сом пазируфта дид, расидани бехию рафтани бадиро фахмид. Мехроб аз тадбирчуии xирадмандона ва бартараф шудани чангу xyнрезихо дар кишвар изхори xyшнyдй мекунад. Шоир аз забони шохи ^бул -Мехроб чуфти уро чунин ситоиш кардааст:
Бaд-y гyфm, к-эй цyфmu фapхyндapoй, Бuяфpyхm aз poяm m mupaцoй [15, Зб7].
CuHgyxT 6apoH rupu^TaHH nemu poxu ^aHru Com 6ap 3uggu Ko6y.ract0h xaMau Tag6upy nopaxopo guga, oxupy^aMp 6a MaKcagu xyg: TatMHHH ocoumy opoMum xaM gap xoHaBoga Ba xaM gap KumBap Mepacag. Y 60 patH Ba Tag6upu pymaHy xupagMaHgoHau xem CoMpo a3 acnu ^ax^ ^apoBapga, nemu poxu ^aHru 3o6y^y Ko6y^po Merupag, naHM0HH gycTH 6a By^yg Meoag Ba moxuu Mexpo6y aB^ogu 3axxoK 6okh MeM0Hag. Bapou naHBaHgu 3o^y Pygo6a hh3 po3HrH 6a gacT Meoag.
XaMHH TaBp, CuHgyxT HaMyHau 6exTapuH xaMcap, Mogap gap "ffl0xH0Ma"-H x^khm OupgaBcH 6yga, xaMnyH HaMogu 3aHH xupagMaHgy nopaco3 gap aga6ueTH kmcchkhh $opcy to^hk KaMHa3up acT.
^ap "ffloxH0Ma"-H A6y^KocuM OupgaBcH chmoh 3aHH 6oaK^y xupagMaHg Ba xaMcapu Mym^HKy Mexpy6oHH cap^amKapu KumBapu TypoH nupoH -ry^maxp hh3 H0B06acTa a3 o6pa3H gyroMgapa^a 6ygaH Myaccup acT. ^ap chmoh ry^maxp XaKHM OupgaBcH HaMogu 3aH0Hep0 o^apugaacT, kh xaMema epy eBapu maBxap Ba gap xaMa MaBpug xaMpatHu xaMcapoHamoH Me6omaHg. OupgaBcH a3 3a6oHH nupoH ypo "HeK3aH" MeH0Mag: Ead-y ¿y$m nupoH, ku эu HeK3aH IHydacmaM capa$po3 6ap aH^yMUH [16, 474].
Ty^maxp hh3 mhc^h CuHgyxT a3 xym6axTHH gyxTapam - H,apupa, kh xaMcapu CueBym MemaBag, Me6o^ag:
Eueeapd rynwayp dyxmap-wpo, Huyod a3 6apu mopaK a$cap-wpo... Map ypo 6unaueacm 60 woyu Hae, HuwoHd a3 6apu soy uyH Moyu Hae [16, 475].
Ammo xaHroMH TacMHM rupu^TaHH nupoH, kh ^y$TH gyxTapam, atHe CueBympo 6a gyxTapu mox A$pocue6 xoHagop KapgaH Mexoxag, эtтнpoз HaMeKyHag, 60 y xaMpatH acT Ba xaTTo gap py3H apycuu OapaHruc 60 xoxumu nupoH a3 raH^HHau cunax6ag "3H rycTapgaHHxoBy nymugaHHxo", "3a6ap^ag Ta6aKxoBy TaxTy ^omxoh 3appuH", raH^xou 3ueg rupu^Ta, 60 xoxapoH cyHu aHB0HH A$pocue6 6upa$TaHg, 60 xymcyxaHuro capex6aeHHH 6a amp0$3aH0H xoc:
Ea Ha3du Oapamuc 6ypdaHd hhs, 3a6ouyo nyp a3 o$apm 6yd hhs. 3aMuHpo 6u6ycud rynwaypy ¿y$m, Ku Xypwedpo sawm Hoyud [17, 16].
XaMpatHHH Ty^maxp 60 maBxap xaHroMH xoHa 6ypgaHH OapaHruc Ba 6a y KyMaK pacoHgaH gap TaBa^^yg Ba 6a Boa pacoHgaHH moxu oaHgau Эpoн -KaHxycpaB hh3 guga MemaBag.
Hk HyKTau ^0^h6 gap gocToHH "CueBym" hh acT, kh gap hh gocToH aroH ^o a3 Mogapu OapaHruc Ba MaHuxa - gyxTapoHH A$pocue6 eg HamygaacT, hhhyhhh, MyHocu6aTH moxu TypoH 60 gyxTapoHH xyg xaMBopa 6ag Ba a3 pyHu gymMaHucT, 6aptaKc Huc6aT 6a OapaHruc nupoH Ba xaMcapam - Ty^maxp Mexpy Myxa66aTH nagapuro MogapH gopaHg Ba gap xo^aTxou 6ag6axTuro pyxa^TogarH, kh nac a3 Mapru CueBym 60 moxgyxTap pyH goga 6yg, TaHxo nupoH 60 xaMcapam 6a epuu y Ba mox3oga KaHxycpaB MemHTo6aHg. XaMHH acT, kh xaHroMH rapu^Top mygaHH nupoH 6a gacTH reB OapaHruc Ba KaHxycpaB 6a MueH gapoMaga, 6apou xoTupu HeKHxoam BaHpo 030g MeKyHaHg.
ry^maxp xaMema FaMmapuKy FaMrycopu maBxap Me6omag Ba nupoH xaM, gap HaB6aTH xyg, po3y Hue3H xempo TaHxo 6a xaMcapu Mexpy6oHam omKop MeKyHag. ffloup gap hh 6opa a3 3a6oHH reBH nax^aB0H nyHHH oBapgaacT:
Ky^o мe%mapu бoнyвoнu my ycm
В-aз у rncm nuш;oн mypo мaгзy nycm [17, 240].
Хдтто хангоми ба асорат афтодан хам Пирон аз хамсараш - Гулшахр ëд мекунад ва дар назди Гев савганд меxyрад, ки банди дасташро танхо Гулшахр мекушояд: Яке caxm caвгaндpo ëд кун, Бa naймoн mam 6acma oзoд кун, Ku нaкшoяд m 6a^u мaн %ец mc, Kyшoяндa Гyлшaцp хoцaм вa 6ac [17, 240].
Офаридгори "Шохнома" он ;адар занонро ба хамсаронашон соди;у вафодор бозтоб намудааст, ки хатто дар лахзахои ба сарашон омадани бадбаxтй: кушта шудан ва ë сабаби марги чигарбандонашон шудани шавхарон дар баробари ин чафопешагон xомyшй иxтиëр мекунанд, забонро аз таъну маломат нисбат ба онхо нигах медоранд, тахаммулпазиранд ва аз шавхаронашон ру наметобанд.
Pyстам хангоми набарди xyнин бо фарзандаш - Сухроб чигари гурди чавонро медарад ва ягона фарзанди Тахмина кушта мешавад. Гуштосп ба зорию таваллои хамсараш - ^тоюн гуш надода, бо сабаби чохталабй фарзанди пахлавонаш -Исфандëрро ба чанги Pyстами Дастон ба Систон мефиристад ва билоxира, вай бо дасти чахонпахлавон кушта мешавад. Аммо ин занони тахаммулгаро кулфату бадбаxтии xyдро аз сарнавишти талx дида, дар баробари xато ва гунохи хамсарон xомyшй татдар мекунанд.
Дар мавриди тахаммулпазирии ^тоюн дар баробари хамсари сабуксару чохталабаш - Гуштосп, ки сабабгори ба фочиаи бузург ва бадбаxтии здад кашида шудани xонаводашон мегардад, Мухаммадалй Исломии Нудушан чунин ибрози андеша намудааст: "Kатоюнро дар ин достон метавон нидои эхсос xонд... ^тоюн ба унвони модар ва хамсар дар миëни Исфандëрy Гуштосп, ки бар сари точу таxт кашмакаш доранд, вазъи хассосу андухборе дорад. У низ дар поëни умри xyд дар радифи он даста аз занони номдори "Шохнома" ;арор мегирад (монанди Ч,арира, Фарангис, Тахмина), ки сарнавишти мусибатбори xешро бо матонат тахаммул мекунанд. Аз хамаи писаронаш беш аз ду тан бо;й намемонад, ки аз ин ду тан низ Исфандëр ба он тарзи xос нобуд мешавад. Он гох, ки хамаи наздикони Гуштосп уро аз марги писар сарзаниш мекунанд, ^тоюн танхо касест, ки дам намезанад ва у, ки модар аст ва аз хама доFдортар, сукуташ сангинй ва хузни xоссе меëбад" [10, 122].
Ин зани о;ила ва дурандеш барои нигох доштани осоишу оромиш дар xонавода хар ;адар талош карда бошад хам, дар баробари хирсу чохталабии мардони xонадон: падару писар коре карда наметавонад, мухити носозгори дарбори шохон, ки мутаассифона, дар он мехру мухаббати xонаводагй дар чои дуюм гузошта мешавад, ба сари занони xонаводахои шохй азобу кулфатхои зиëд ба бор меорад. Ин ха;и;ати таъриxиро Фирдавсии бузург дар xонаводаи Гуштосп ха;и;атнигорона бозтоб намудааст.
Бояд тазаккур дод, ки занони "Шохнома" хама вафодор ва мехрубон ба хамсару фарзандон бозтоб шудаанд. Намунаи дигари зани соди;у бовафо дар ин достон Ширин - хамсари Хусрави Парвизи Сосонй мебошад. Образи Ширин хам дар "Шохнома"-и Абул;осим Фирдавсй ва хам дар достони "Хусрав ва Ширин"-и Низомии Ганчавй хамчун намоди занони сарсупурдаи шавхар ва соди;у вафодор бозтоб шудааст.
Низомии Ганчавй низ дар достони "Хусрав ва Ширин" ин образро хамон гуна ки Хдким Фирдавсй уро дар садо;ату вафодорй ситоиш мекунад, зани босид;у вафо ва пайваста Fамxори шавхар бозтоб намудааст.
,0,ap gocroHH "XycpaB Ba fflupHH"-H hh30mhh raH^aBH fflupuH xaMema xaMpoxy FaMrycopu maBxap hh^hkoc mygaacT.
A3 pyHu aKugau gypycTH moup gap MaMmKaTgopH 6enapBO 6ygaH Ba 6a aHmy umpaT goga mygaHH mox aKe a3 ca6a6xou BaMpoHHH hh30mh MaM^aKaT, cap 6apgomTaHH KyBBaxou uceHKop Ba a3 6aHH pa^TaHH xoHagoHxou Mepocn xoxag myg. fflupuH acT, kh ypo 6apou 6aprapg0HgaHH TaxTy gaB^aT 60 mapTy Batgaxo Ma^6yp MeKyHag. XycpaB gaB^aTH Mepocuu xygpo 6a gacT OBapga, no™ gaB^aTgopupo MycraxKaM MeHaMoag. nac a3 H3gHB0^ 60 hh 3aHH xupagMaHg hh3 XycpaB naMBacra 60 poxHaMOuro naHgy MaomxaTH fflupuH gap ugopau gaB^aTy gaB^aTgopn K0Me6 Merapgag.
^ap "CyxaH ry^TaHH fflupuH 60 XycpaB a3 agra" moup aHgemaxou xygpo gap
6opau ag^y hhco^h nogmoxOH a3 3a6oHH fflupuH Meopag. Eo Tatcupu naHgy poxHaMOuxou fflupuH XycpaB gap MaM^aKaTgopn poxu gypycTpo hhthxo6 HaMyga, naHu hotoxh KaM6ygHx,oH xyg MemaBag. TatMHHH aMHy ocoum gap KumBap 6a xaeTH ohmbhh XycpaB Ba fflupuH hh3 6eTatcup HaMeMoHag. 3uHgaruH xymy xaMgurap^axMHH ohxo to gaMH 6y3ypr mygaHH fflupyM - nucapu XycpaBy MapaM - gyxTapu KaMcapu PyM Ba Kacgu ^ohh nagap KapgaH Ba coxh6h TaxTy to^h moxn ramTaHH mox3oga ugoMa Mee6ag. ffap oh manxu uymH 6apdowm 60 y, Ku yy3 IHupm Kace Has3omm 60 y. ffunu Xycpae 6a IIupuH omymH mod, Ku 60 cad 6aHd, ¿y$mo, yacmaM 030d... IHampna6 hu3 a3 y $oprn Ha6ydu, ffunam doduw xudMam MeHaMydu [6, 420]. fflupuH gap py3xou caxTH nem a3 Mapru XycpaBH napBH3 hh3 6o y xaMpox Ba epy eBapam 6yg:
3u mafyvflm covyou 6aHdconm, XaMeMonudy Me6ycud nonm. XuKonmyou Meyparne3 Mesy^m, Ku 6ap 6ohsu yuKonm xym maeoH xy$m. Ea yap nafoe dayaH nypHym Medomm, Eap oeo3u mayaHmay sym Medomm [6, 423]. Ba^ogopuu fflupuH 6em a3 xaMa gap caxpau ^o^uaBHH Mapru XycpaB hh3 HaMoeH MemaBag. fflupuH, kh 6egop MemaBag Ba xaMcapam XycpaBpo FapKH xyH Me6uHag, 6o ^aBo6u KOTet H3gHB0^ 6o fflepyapo pag MeKyHag Ba 6a gaxMa pa^Ta, ^ohh xygpo $ugou MatmyK MeKyHag. CaxHau xygKymuu fflupuH gap "ffloxHOMa" 6o 3axpu x&roxra xypgaHH y TaMoM MemaBag, aMMo 6o gamHa gap Ha3gu ^acagu XycpaB cuHau xem hok KapgaHH fflupuH, $o^eapo gu^cy3Tap HaMoeHga, ryBoxn a3 upogaTMaHguu y Me6omag [3, 262].
^ap gocToHH "Xa$T naHKap"-H hh3omhh raH^aBH hh3 chmoh 3aHxoepo MeTaBoH 6a MymoxHga rupu^T, kh 6apou maBxapoH $a3ou ocoumy opoMum TatMHH MeKyHaHg. EaxpoM 6o xa^T gyxTapu nogmoxu xa^T hk^hm H3guBo^ HaMyga, xap aKepo gap ^acpe ^oh Meguxag Ba xap py3H xa^Ta 6a aKe a3 hh ryH6agxo Ha3gu aKe a3 3aHoHH xyg pa^Ta, a3 ohxo a^coHau naHg0Me3y a^u6e MemyHaBag. MaHTHKH xogucoT gap gocTOH TaK030 MeKyHag, kh xa$T gyxTap 6apou xym rapgoHugaHH Ta6tu xaMcapamoH, moxu KumBapu Эpон, 6oag xa^T a^coHau mupuHy gu^HumuH HaK^ HaMoaHg.
^ap KuccaxoHHH 3aH0HH EaxpoMH ryp, kh gap gocroHH "Xa^T naHKap"0Bapga mygaaHg, puco^aTH 3aH gap Tap6uaT HaMygaH Ba 6a poxu pocT xugoaT KapgaHH maBxap, kh gap 6apo6apu hh nogmoxu KumBapu 6y3ypru Эpон hh3 Me6omag, 6a Mymoxuga
мерасад. Шавхар хох подшох бошад, хох кишоварз ва ë пешаи дигаре дошта бошад, хамеша ба зани донову хирадманд ва ботадбир эхтдач дорад.
Дар достони "Лайлй ва Мачнун"-и Низомии Ганчавй, ки аз киссахои давраи исломии халкхои араб маншаъ мегирад, баръакси гуфтахои боло, комилан бехукукии занон дар назди шавхарон дар чамъияти асрхои миëнаи Шарк ба мушохида мерасад. Занон дар назди хамсаронашон аз хурдтарин хукукхои инсонй бархурдор нестанд. Танхо мардон дар халли казияи дар хонавода баамаломада хукуки дахолат карданро доранд.
Дар байни халкхои араб расме будааст, ки занон хатто пас аз марги шавхаронашон дар давоми ду сол набояд ба касе руй намоянд ва аз хона бадар шаванд. Ба ин маънй дар достони "Лайлй ва Мачнун" чунин оварда шудааст: Расми араб аст, к-аз тси шуй Нанмояд зан ба уец кас руй. Соле ду ба хона-дар нишинад, У дар касу кас дар y набинад! Нолад ба тазарруъе, ки донад, Байте ба муроди хеш хонад [7, 185].
Дар тасвири Низомй низ чунин амал чой дорад, хамон гуна ки Лайлй дар суги шавхари худ Ибни Салом:
Лайли ба чунин бауона уоли
Хиргоу зи халц кард холи.
Бар цоидаи мусибати шуй
Бо гам бинишаст руй дар руй...
Мебурд ба шарти сугвори
Бар уафт фалак хурушу зори.
Шуридагие далер мекард,
Худро ба татнча сер мекард [7, 185].
Дар достони мазкур модари хам Кдйс ва хам Лайлй дар баробари мушкилихое, ки ба сари чигарбандонашон омадааст, коре карда наметавонанд. Хатто падари Лайлй дар чанги дуюми Навфал бо кабилаи Лайлй духтари худро куштанй мешавад, аммо модари Лайлй дар амри берахмонаи шавхар дахолат карда наметавонад. Шавхарони онхо: падари Кдйс ва падари Лайлй дар чорасозй ва бартараф намудани мушкилихои баамаломада аз хамсаронашон маслихат намепурсанд.
Чунонки Аълохон Афсахзод дуруст дарëфтааст, тамоми шароити мавчуда, мухит, русуму одот, ойину тартибот ва акидаи зулмпарвару хафаконовари хукмрон бо кирдору рафтори занон, хусусан модарон, созгор набуда, куввахои некй дар он шароиту мухит пахш карда мешаванд [1, 96].
Ба ин тартиб, метавон ба хулосае омад, ки Хаким Фирдавсй ва Низомии Ганчавй мазмунхои марбут ба устувории оила, вафодорй ва чойгохи зани доно дар устувории оила, ба воя расонидани фарзандони солим, андешахои алокаманд ба вазифахои ичтимоии занон дар хонавода ва чомеаро дар достонхои чудогона ва бахшхои гуногуни баъзе достонхои таркиби "Шохнома" ва "Хамса" чой додаанд. Хамзамон, Низомии Ганчавй ба фочиа анчом пазируфтани умри чавононро бо сабаби бехирадии баъзе падару модарон дар достони пурашки "Лайлй ва Мачнун" суруда, паëмадашро низ дар заволи оилаи ноустувори Лайлй ва Навфал бозтоб намудааст.
Дар мачмуъ, хам Хаким Абулкосим Фирдавсй ва хам Хаким Низомии Ганчавй нисбат ба зан дидгохи ба худ хоссе дошта, дар баробари ситоиши хирадофаринй, додгустарй ва нуктасанчии занон, ки боиси хифзи асолати хонаводаи солим ва рафох
дар чомеа мегардад, пахлавонон ва фармонравоёни ватанпарастро бархоста аз миёни занони шердил медонад.
Пайнавишт:
1. Афсаузод, Аълохон. Низомии Ганцави / Аълохон Афсаузод. - Душанбе: Маориф, 1995. - 208 с.
2. Ашурова, Н. Муцаддимаи зууури Рустам (Цустор дар сохтор ва хусусиятуои гоявию бадеии достони "Зол ва Рудоба"-и Хаким Абулцосими Фирдавси). Рисолаи илмию тадцицоти / Н. Ашурова. - Душанбе: "Сино", 2014. - 140 с.
3. Ашурова, Н. Таулили циёсии образи Ширин дар "Шоунома"-и Фирдавси ва "Хусрав ва Ширин"-и Низоми // Паёми Донишгоуи миллии Тоцикистон (бахши илмуои филологи). - Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарцума, 2018. - №7. -Сау. 260-264.
4. Бертельс, Е. Э. Великий азербайджанский поэт Низами. Эпоха-Жизнь-Творество / Е. Э. Бертельс. - Баку: Издательство АзФАН, 1940. -146 с.
5. Бертелс, Е. Э. Адабиёти форсу тоцик дар асруои XII-XIV / Е. Э. Бертелс, А. Н. Болдырев, Р. Ходизода. - Душанбе: Дониш, 1976. - 345 с.
6. Ганцави, Низоми. Хамса: Махзан-ул-асрор, Хусраву Ширин / Низомии Ганцави. -Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.
7. Ганцави, Низоми. Хамса: Лайлию Мацнун, Хафт пайкар / Низомии Ганцави. -Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.
8. Ганцави, Низоми. Хамса: Искандарнома/Низомии Ганцави. -Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.
9. Музаффарова, Ш. "Хафт пайкар"-и Низоми ва тауаввули достони Бауроми Гур. -Душанбе: ДСРТ, 2014. - 169 с.
10. Нудушан, Мууаммадали Исломи. Достони достонуо. Рустам ва Исфандёр дар "Шоунома"/Мууаммадали Исломии Нудушан. - Теурон: Осор, 1372. - 304 сау.
11. Нуъмони, Аллома Шибли. Шеър-ул-Ацам ё таърихи шуаро ва адабиёти Эрон /Аллома Шиблии Нуъмони : цилдуои севум, чауорум ва панцум. - Теурон, 1368, 204+268 с.
12. Саидзода, Ц. Нигоуи адибон ба оила ва тарбияи фарзанд / Ц. Саидзода //Адабиёт ва санъат. - № 41 (1804). - 08.10.2015.
13. Самад, В. "Шоунома"-и Фирдавси ва Чернышевский / В. Самад. - Адиб, 2004. - 399 с.
14. Сарроми, Цадамалй. Аз ранги гул то ранци хор / Цадамалии Сарроми. -Теурон: Ширкати интишороти илми-фаруанги, 1367. - 1087 с.
15. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома /Абулцосим Фирдавси : тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2007. - Цилди 1. - 480 с.
16. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома /Абулцосим Фирдавси : тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2007. - Цилди 2. - 480 с..
17. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома /Абулцосим Фирдавси : тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2008. - Цилди 3. - 480 с.
18. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома / Абулцосим Фирдавси: тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2008. - Цилди 4. - 480 с.
19. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома / Абулцосим Фирдавси: тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2009. - Цилди 8. - 480 с.
20. Фирдавси, Абулцосим. Шоунома /Абулцосим Фирдавси : тауияи К. Айни, З. Аурори.
- Душанбе: Адиб, 2010. - Цилди 10. - 416 с.
Reference Literature
1. Afsakhzod, Alokhon. Nizami Gyandzhevi // Alokhon Afsakhzod. - Dushanbe: Enlightenment, 1995. - 208pp.
2. Ashurova N. The Studies of the Structure of Ideologico-Artistic Peculiarities of the Poem "Zola and Rudoba " by Hakim Abulkosim Rudaki//N.Ashurova. - Dushanbe: Sino, 2014. -140pp.
3. Ashurova N. Correlative Analysis of the Image of Shirin in "Shoh-Name" by Firdawsi and in "Khusrav and Shirin " by Nizami //Bulletin of the Tajik National University. Series of humanitarian sciences. 2018, #7. - pp. 260 - 264.
4. Bertels, Ye.E. A Great Azerbaijanian Poet Nizami. Epoch-Life-Creation / Ye.E. Bertels. - Baku: The Azerbaijan Academy of Sciences, 1940. - 146pp.
5. Bertels, Ye.E. Persian-Tajik Literature Referring to the XII-th - the XIV-th Centuries / Ye.E. Bertels, A.N. Boldyrev, R. Hodizoda. - Dushanbe: Knowledge, 1976. - 345pp.
6. Nizami, Gyandzhevi. Khamsa: Makhzan-ul-asror, Khusrav and Shirin // Gyandzhevi Nizami. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 480pp.
7. Nizami, Gyandzhevi. Khamsa: Leili and Majnun. Seven Figures // Gyandzhevi Nizami. -Dushanbe: Man-of-Letters, - 480 pp.
8. Nizami, Gyandzhevi. Khamsa: Iskandar-Name // Gyandzhevi Nizami. - Dushanbe: Man-of-Letters, - 480 pp.
9. Muzaffarova Sh. "Seven Figures" by Nizami and Evolution of the Narrative about Bakhrom Gur. - Dushanbe: DSRT, 2014. - 169pp.
10. Nudushan, Muhammadali Islomi. The Narrative Surpassing all other Narratives. Rustam and Isfandiyor in "Shah-Name " // Muhammadali Islomi Nudushan. - Tehran: Literary Productions, 1372 hijra. - 304pp.
11. Nugmoni, Alloma Shibli. The Poet of Adjam // Alloma Shibli Nugmoni: volumes 3,4,5. -Tehran, 1368 hijra, 204+268 pp.
12. Saidzoda Dj. The Viewpoint Related to Family and Upbringing of Children // Dj. Saidzoda. Literature and Art. - #41 (1804). - 08.10.2015.
13. Samad V. "Shah-Name " by Firdawsi and Chernyshevsky // V. Samad. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2004. - 399pp.
14. Sarromi, Kadamali. From the Colour of Flower to the Thorn of Rose // Kadamali Sarromi. - Tehran, 1367 hijra. - 1087pp.
15. Firdawsi, Abulkosim. Shah-Name // Abulkosim Firdawsi: under the editorship of K.Aini and Z.Akhrori. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - V.1. - 480pp.
16. Ibidem. - Volume 2.
17. Ibidem. 2008. - Volume 3.
18. Ibidem. 2008. - Volume 4.
19. Ibidem. 2010. - Volume 8.
20. Ibidem. 2010. - Volume 10. - 416pp.
21. Sharofova G. Images of Women in Narrative Prose. - Dushanbe: Cognition, 2007. -160pp.
