МАЪНОИИ КАЛИМАИ “ТОЗЇ” ДАР “ШОЊНОМА”-И ФИРДАВСЇ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

УДК 82 ББК 83.3(о)9

ОИД БА ЯК ТОБИШИ Юлдошев Абдулло Курбонмаматович, МАЪНОИИ КАЛИМАИ "ТОЗЙ" н.и.филол., дотсенти кафедраи ДАР "ШОУНОМА "-И таърихи адабиёти тоцики ДМТ ФИРДАВСЙ (Тоцикистон, Душанбе)

О СМЫСЛОВЫХ Юлдошев Абдулло Курбонмаматович,, ОТТЕНКАХ СЛОВА «ТОЗИ» В к.филол. н., доцент кафедры истории «ШАХНАМЕ» ФИРДОУСИ таджикской литературы ТНУ

(Таджикистан, Душанбе)

THE ISSUE CONCERNED WITH Uldoshev Abdulla Kurbonmamatovich, candidate SEMANTIC SHADE OF MEANINGS of philological sciences, Associate Professor of OF THE WORD "TOZI" IN the department of the history of Tajik literature "SHAHNAME"BYFIRDAWSI under the TNU (Tajikistan, Dushanbe)

E-MAIL: [email protected]

Калидвожа^о: Фирдавси, "Шоунома", Бартольд, Хитой, тай, Яман, този, Афросиёб, Ому, Омул, бон, Тибет

Дар "Шоунома"-и Фирдавси калимаи "този" ба се маъно корбаст шудааст: чун сифтаи феъли аз масдари "Тохтан" ба маънои "тозанда", чун сифат ба маънои зоти махсуси асб: ва чун этноним ба маънои "бадавй", "сауронишин". Баъзе цанбауои этималогияи калимаи тоцик низ мавриди барраси царор гирифтааст. Баромади вожаи "тоцик" аз номи цабилаи арабии "той" ва уамрешаи калиаи "тоц" будани вожаи "тоцик" бо далелуои цотеъ рад карда шудааст. Мулоуиза дар бораи аз калимаи "да"-ши"- и хитои ба маънои "да-дур" ва "ши-гарб" гирифта шудани вожаи "тоцик" уарчанд бе поя ба назар намерасад, вале далелуои бештареро тацозо мекунад. Дар мацола таъкид гардидааст, ки дар баъзе мавридуо дар "Шоунома" калимаи "този" наметавонад маънои "араб"-ро дошта бошад. Дар бахшуои ба истилоу асотирии "Шоунома" Афросиёб бо "лашкари тозиён " набард мекунад ва онуоро шикаст медиуад. Дар ин цо сухан дар бораи руйдодуои пеш аз давраи Хрхоманишиён меравад, ки дар зеуни халцуои эрони боци мондаанд. Афросиёб подшоуест, ки уаргиз бо арабуо ба набард ворид шуда наметавонист, зеро барои арабуо цангидан у бояд Эроншаури таърихиро забт мекард. Бино ба шауодати сарчашмауо арабуо дар каронауои соуили чапи дарёи Фурот бодиянишини мекарданд. Х,адс зада шудааст, ки дар ин маврид сухан дар бораи тоциконе меравад, ки дар паунои шимолу гарби Сирдарё маскун буданд. Мисоли дигар ба фаслуои таърихии "Шоунома", ба давраи подшоуии Хусрави Анушервон мансуб аст. Тозие дар минтацаи Гургон ба шоуаншоу аз горатгарии туркон шикоят мекунад. Ин марди този низ араб буда наметавонад, зеро дар охири асри V ба арабуо дар поёноби Фурот ноуияе ба чаронидани чорво вогузор шуда буду бас.

Ключевые слова: Фирдоуси, "Шахнаме", В.В. Бартольд, Китай, тай, Йемен, този, Афрасиаб, Амударья, Амул, бон, Тибет

В "Шахнаме " Фирдоуси слово "този " использовано в трех значениях. Это слово в форме "тозон" и "тозиён", будучи причастием, употреблено в значении "бегущий". Оно как прилагательное использовано как название особой породы лошади, известной как арабская.

Однако более всего оно использовано как имя существительное, указывающее на арабов. Такое применение слова "този" вызвано образом жизни арабских племен, которые, как известно, были кочующими. Затронуты также некоторые аспекты этимологизирования слова "тоцик". Дано обоснованное возражение против увязки происхождения слова "точик" с названием арабского племени "тай" и словом "тодж" в значении "корона". Предполагая возможное китайское происхождение слова "тоцик" от китайского "да-ши" в смысле "дальний западный сосед", высказано мнение, что эта версия нуждается в дополнительном подкреплении. Исследование, по сути, посвящено тому, что в некоторых случаях в "Шахнаме" слово "този" употреблено не в смысле "араб". В так называемой мифологической части "Шахнаме" легендарный царь Турана Афрасиаб вступает в бой с "тозиён " и наносит им поражение. Здесь речь идёт о доахеменидском пласте исторической памяти иранских народов. Афрасиаб никак не мог воевать с арабами. Для этого ему надо было завоевать исторический Ираншахр. Что касается арабов, то в источниках не отмечено кочевания арабских племен к северу от левого берега реки Евфрат. Предполагется, что в этом случае речь может идти о таджиках, населявших просторы к северо-западу от Сырдарьи. Другой пример относится к исторической части "Шахнаме" - к периоду царствования Хосрава Ануширвана. Некий "този" в районе Гургана обращается к шахиншаху с просьбой защитить земли его народа от набегов тюрок. Этот "този " также не может быть арабом, так как в конце V века нашей эры арабам было дозволено пасти скот лишь в низовьях Евфрата.

Keywords: Firdawsi, "Shahnamee", Bartold, China, Thai, Yemen, tozi, Afrasiyab, Amu-Darya,

Amul, Tibet

In Firdawsi s "Shahname" the word "tozi" is used in three meanings. This word in the form "tozon" and "toziyon" being participle, is used in the meaning of "running". It is used as an adjective in the sense of a special breed of horse, known as Arabic. However, most of all it is used as a noun referring to Arabs. This use of the word "tozi" is caused by the way of life of the Arab tribes, which, as we know, were nomadic. The article also touches on some etymologizations of the word "Tojik". The author reasonably objects to linking the origin of the word "Tojik" with the name of the Arab tribe "Tai" and the word "toj" in the meanings of "crown". Assuming a possible Chinese origin of the word "Tojik" from the Chinese "da-shi" in the sense of "distant western neighbor", the author believes that this version needs additional reinforcement.The article is essentially devoted to the fact that in some cases in "Shahname" the word "tozi" is not used in the sense of "Arab". In the so-called mythological part of "Shahname" the legendary king of Turan Afrasiyab enters the battle with the "Toziyons" and defeats them. Here we are talking about the pre-Achaemenid stratum of the historical memory of the Iranian peoples. Afrasiyab could not fight Arabs. To do this, it had to conquer the historic Iranshahr. As for the Arabs, the sources do not mark nomadic movement of Arab tribes to the north of the left bank of the Euphrates River. It is assumed that in this case we can talk about the Tajiks who inhabited the expanses to the north-east of the Syr-Darya. Another example relates to the historical part of "Shahname" during the reign of Khosrau Anushirvan. A certain "tozi" in the area of Gurgan appeals to the shahinshah with a request to protect the lands of his people from the raids of the Turks. This "tozi" could not be an Arab either, since at the end of the 5th century AD Arabs were allowed to graze cattle only in the lower reaches of the Euphrates.

Дар бобати этноними "точик" дар адабиёти илмии муътабар тахмин нагуфтан расм нашудааст. ^авм, ки бесох,ибтар буд, бояд муросо кунад, ки бузургони маърифат ва сарсупурдагони илм чунин гуфтаанд? Х,атто чунин донишманди

KaMHa3up MoHaHgu ajmOMa BjaguMup EapTorng. CTepeoTHne, kh gap BaTaHx,ou mo "to3hk\to^hk" ry^Ta aBBaj apa6po Mery^TaHg, cunac MycyjM0H0Hp0 muKacTaH caxT gymBop acT. Arap Max,oj Ha6omag. ^OHHmMaHgoHH to^hk xeje Kymum^o KapgaaHg, kh muKaHaHg. KopMaHgu nemuHH HHCTHTyTH 3a6oH Ba aga6ueTH AKageMHau hjmx,o ffloMy^aMMag X,aHgapH x,aMa oh Kymumxopo gap KHTo6e rupg oBapgaacT (15).

AjjoMa EapTojtg a3 crepeoTHnH Ma3Kyp 6a ^ap ^oj nymTH6oHH MeKyHag Ba gap MaKojae, kh 6apou "ЭнцнкJOпegннн hcjom" HaBHmTa 6yg, oBapgaacT, kh " hh KajuMa a3 homh Ka6HjaH apa6uu Tan coxTa mygaacr" (469). Hh ^o MeTaBoH 6o KaMoju 6oBapH ry^T, kh gap 6aeHH hh Myjo^H3au ajjoMa K,ajaM jarxHgaacr. KajuMau "Tan" x,aMema 6o "to"-h xyrrH HaBHmTa MemaBag, "to3hk"\"to^hk" x,aMema 6o "to"-h KapamaT. ^ap hh xycyc mo hh3 ^aHy3 cojh 1985 HaBumTa 6ygeM (16,120). Myjo^H3aH gurapu EapTojtg, kh KajuMau "to^hk" HaMeTaBoHag a3 KajuMau "to^" 6apoMaga 6omag, Meca3ag MaBpugu nymTH6oHH Kapop rupag (4, 470).

To gurap MaB3yu naHBaHgu этнoннмн to^hk 6o homh Ka6ujau Tan kohm HaMoHag, mo TatKug MeKyHeM, kh 6a x,aMa x,hco6x,oh gaKHKTapu hjmh caggu (o6aH6opu) Matpu6 gap ^aHy6pyau ^MaH to cojh 572 MejogH BanpoH Hamyga 6yg. ^a6ujau Tan, kh gap 6ogHHx,oH Matpu6 x,aeTH to3h (6agaBH) Me6ypg, nac a3 xapo6 mygaHH caggu Matpu6 6a Tapa^H mHMoju HHM^a3upau Apa6 Kyn 6acTaacT. MyHocu6aTH эpoннeн 6o apa6x,o gycag-cecag coj nem a3 hh maKj rupu^Ta 6yg. ^urap 6a ryBox,HH ycTog PygaKH a3 Ka6ujau Tan cu^aTH hhc6h gap curau "to3h" (nyHomu a3 PaH-Po3H) coxTa HaMemaBag. ^ajej, ycTog PygaKH moupu TaBoHou apa6 A6y TaMMoM X,a6u6 h6hh ABcpo ToH ry^TaacT Ha "To3H": "B-apnu ^apupaM 6a metpy TouBy X,accoH" (7,57).

Ehho 6a MatjyMoTH 6axmu Tatpuxuu "ffloxpoMa" Ba capnamMaxpu pyMH HaxycT 6apxypgu эpoннeн 6o apa6^o gap 3aMoHH nogmoxuu fflonypu Apgamep (240-270) cypaT rupu^Ta 6yg. Y3aHHa aMupu TagMyp (QajMupa) x,aHroMH 6o3ramTH My3a$$apoHau fflonyp a3 Ha6apgu PyM 6a jamKapu y x,aMja MeKyHag Ba muKacre x,aM MepacoHag (4,165; 129). ^urap, mo^aHmoxuH Cocohh gap chmoh Myroupu^o aMopaTH To6ee (Baccaj) gap naxpo^ou gamTH Ky^a x,aM gomT. Myroupu^o a3 Ka6ujau aMaHHH jaxM 6ygaHg. FaccoHHxo, kh Baccaju PyM 6ygaHg, hh3 Ka6ujau aMaHH 6ygaHg. Ohx,o TaHx,o 6a 3aMoHH XycpaBH napBH3 (591-628) xocTa 6ygaHg, kh 6a xokh CocoHueH 6apou raHHMaT x,aMja KyHaHg. Xyjoca, Ka6ujau Tan gap MyHocu6aTx,o 6o эpoннeн to acp^ou VI ^e^ HaKme HagomT, nac a3 oh hh3 HHHyHHH. EuHo6ap hh ry^TaH, kh KajHMau to^hk a3 homh Ka6ujau Tan MeTaBoHag xe3ag, 6a goupau TaoMyju hjmh Ha6oag ryH^ag.

MeTaBoH gap acocu cag^o 6aHTH "fflo^HoMa" TatKHg Kapg, kh "to3h"-h OupgaBcH, arap nyH этнoннм oBapga myga 6omag, MatHou 6agaBupo gopag, atHe 6ogu^HumuH (KyHMaHHH), 6o 6at3e hcthcho^o, kh hh MaKoja 6a ohx,o 6axmuga mygaacT. Ehho 6a max,ogaTH capnamMa^o э^тнмoJ gap 3aMoHH CocoHueH 6a 3a6oHH na^jaBH ^aM apa6x,opo to3h Mery^TaHg. HyHoHHH, 6a caBoju XycpaBH napBH3, kh hh Mapgu HaHrHaBo3H apa6 hh Meryag, cojopu 6op ^aBo6 goga 6yg, kh "Ycpyg ryag 6a to3h"(3,180)...

Ea $a3jH 3a^MaT^ou ^a6upu CueKH Ba Mup3o fflyKypoB MeTaBoH TatKug Kapg, kh этнoннмн "to^hk" gap HHMau aKyMH acpu XI gap metpu YHcypH 6a MatHue, kh HMpy3 ^aM gopag, 6apajouHa 3HKp mygaacr:

3u Hmy MoHUHy HKpyn mo na6u ^auyyH,

3u mypKy mo^Ky a3 mypKaMOHy zy3y xa3ap (8,180).

Kymumxou MyxaKKHKoH, a3 ^yMja, C. Ha3ap3oga, kh 6a gajejxo, Ha 6a Myjo^H3a^o, noa MerupaHg, TatKug MeKyHaHg, hh этнoннм 6a x,aMHH MatHH nemTap HH3 By^yg gomTaacT. HyHoHHH gap caHrHaBHmTau cojh 624 -h MaB3eu ^KoBjaHru A^tohhctoh

этноними точик ба таври возеху равшан хдккокй шyдааст. Дар яке аз сиккахои Хайтолдан, ки Хелмут Хумбох хондааст, хамин этноним дар сигаи "шохи точикон" накш ëфтааст (9, 423).

Зиëда аз ин бино ба назари мухаккикони оини Бон, аз чумла ^знетсов Б.И., дар сарчашмахои тибетй акидае коим аст, ки ин оин аз кишвари Тагзиг ба Тибет расидааст (5,6). "Тагзиг"-ро маъмулан "точик" хондаанд. Ин топоним ба акидаи мухаккикон бори нахуст дар санадхои тибетии асри VIII таъкид шудааст (5,21). Дар ин мулохдза, ки асосхои устувори хаттй дорад, барои мо мухдм он аст, ки кишвари баромади оини Бонро дар гарби Тибет чойгир кардаанд ва ин кишвар бо номи халки мо ëд шудааст.

Он, ки рох аз ватанхои таърихии мо то ^шгар ва аз ^шгар то Тибет рохи серомаду рафт буд, исбот намехохад. Масалан, яке аз обидони буддоии хитой ба максади зиëрати маъбадхои буддой то Хинд ва дар Хинд аз соли 629 махз бо хамин рох то Фаргона ва аз Фаргона то Тирмиз ва аз Тирмиз то ба Балх... рафта буд (8,6). Рох дар замони ислом бино ба шаходати адабдети чугрофии классикии араб аз Багдод то каронаи водии Фаргона шахри Узганд фарсах ба фарсах нигошта шудааст. Аз Узганд рох ба воситаи агабаи Саритошу водии Олою агбаи Иркиштам то ба ^шгар мерасид. Тибет бо Уйгуристони асримтенагИ хамсархад буд.

Гуфта гузаштем, ки дар "Шохнома" калимаи "тозй", агар чун этноним оварда шуда бошад, голибан маънои бадавиро дорад, яъне бодиянишин (кучманчй). Аз ин реша Фирдавсй дар шакли "тоздан" ва "тозон" сифати феълй ба маънои "давида" хам сохтааст. Чунончи:

Бишуд тозиен то ба Халлух расид, Ба нанг аз каё'н сар шуда нопадид (13,9).

Хамчунин калимаи "тозй" дар "Шохнома", ба маънои сифати асп хам омадааст, яъне аспи бидав ë аспи зоти арабй. Чунончи:

Аз аспони тозй ба зарринситом, Варо буд бевар, ки бурданд ном (14,58).

Ва аммо бо камоли эхттет метавон мулохизахое пешниход кард, ки дар камо беш панчох хазор байти "Шохнома" калимаи тозй хамчун этноним чое-чое ба маънои араб наомадааст. Чунончи:

1.Хотираи таърихи халкхои эронй набардхои пайвастаи Эрону Туронро нигох доштааст ва ин падида дар сигаи афсонаомез дар худойномахо ва нихоят дар "Шохнома" инъикосе ëфтааст. Дар яке аз чунин набардхо ба замони подшохии Нузар Виса сипахсолори Афросиëб чун писари худро кушта мебинад, ба чанги сипахсолори Нузар ^орани писари Kова меравад, то касос бигирад. Мо сари тафсилоти ин печи сюжет дар нигориши Фирдавсй таваккуф намекунем, вале мехохем ба як нукта ишора кунем. Виса пеш аз он, ки аз пахнохои Турон ба чанги ^оран равад:

Саворони тозй суи Нимруз,

Гусй карду худ рафт гетифуруз (12, 133-134).

Дар ин байт бешубха калимаи тозй этноним аст ва ба хеч далел наметавон гуфт, ки ба кабилахои араб далолат кунад. ^абилахои араб такрибан то ибтидои хазораи якуми мелодй дар пахнохои Эроншахр хузуре ва нуфузе надоштанд.

2. Дар бахши подшохии ^йковус, дар киссаи "Тохт овардани Афросиëб бар Эронзамин" Фирдавсй менависад:

Бишуд тунд Афросиё'б аз мшн, Баровехт бо лашкари тозиен

ва дар натича:

Шикаст омад аз турк бар тозиен Зи цусти фузунй сар омад зшн (12, 134).

,0,ap hh gy 6aHT этноннмн "TO3HeH" 6a эxтнмо.н KaBH HaMeTaBOHag 6a KaBMH apa6 ga.o.aT KyHag, 3epo 6a 3aMOHH HHMa^coHaBHH RaHKOByc apa6xou agHOHH naHgoH gap caxHau Tatpux Ha6ygaHg Ba ^oh ^aHru A$pocue6 xa^Tcag-xamTcag $apcax rnHMoay mapKTap a3 Ha^gy X,H^O3 6yg. Oh, kh ^oh ^aHrpo gap 6at3e naxyxumxo X,0M0Bap0H MeryaHgy X,0M0Bap0Hp0 to 6a nogmoxuu X,HMflpu .HMaH Me6paHg, 6a MaHTHKH a^coHa xaM pocT HaMerupag. Apa6xo gap u6TugoH acpxou aBBa.u Me.ogH to KapoHaxou pocth gapeu OypoT pacuga 6ygaHg Ba TaKpu6aH to 3aMOHH CocoHueH (co.h 224) Mat.yMOTe HecT, kh By^ygu Kynuu Ka6u.axoH apa6po gap naxHoxou KapoHau nanu OypoT (CaBogu HpoK) co6ht KyHag. Hh pacag 6a naxHoxou nanu pygu Cup Ba e pygu OMy. ^ap hh nenu croxeTH Ha6apgxou naHBacrau Эpонy TypoH эpоннeн muKacTH gapgoBap MexypaHg: Cunoy aHdap 3poH napoKaHda wyd, 3aHy Mapdy KydaK yaMa 6aHda wyd (13, 15).

3. ^ap 6axmu nogmoxuu KanxycpaB gap cueKH opocraHH .amKap 6a MyKo6H.H 603 xaM A$pocue6 moxaHmox paBO MegoHag, kh .amKap a3 xhco6h pa3MaHgaroHH PyMy X,HHg Ba TO3ueH TaKBHAT goga maBag:

ffanepom eapdaHKaw a3 mosueu, Euceuudau ^aHey wepu wueu (13, 94-95).

^ap hh 6o6aT Meca3ag, TatKug Kapg, kh ^aHrxou nogmoxoHH эpонн 6o A$pocue6 6emTap mohh aga6ueT (xaMoca) xacraHg, Ha Tatpux. E xoTupae a3 pyngogxou nemHH Me6omaHg, kh gap 3exHxo 6okh MOHgaaHg Ba cunac gap xygoHHOMaxo hhbhkoc e^TaaHg. Ba hh ^o hh3 MeTaBOH My.rox.H3a nemHHxog Kapg, kh "TO3HeH"-H BOKeH, e Taxanro^HH KanxycpaB hh3 6a KaBMH apa6 naHBaHgu MaHTHKH Hagopag. Apa6xo xaMcoau Эpон, PyM e X,HHg Ha6ygaHg Ba 6a 3aMOHH HHMa^coHaBHH KanxycpaB TaBOHH ^aHrugaH gap cagxo $apcax gypTap a3 6oguaxoH xyg HagomTaHg. KaHOHueH gap xaMocacapouu эpонн nogmoxoHe Me6omaHg, kh to 3yxypu Kypymu Ka6up rye nogmoxH MeKapgaHg. X,aM3aMOH 6o 3yxypu cy.o.au X,axoMaHHmH gap acpu VII nem a3 Me.og apa6xou KaxTOHH (aMaHH) gap ^aHy6y mapKH HHM^a3upau apa6 gaB.aTX0H Ca6at Ba MauH gomTaHg, kh ohxo gap xe^ narnaHge 6o Эpонн 6octoh Ha6ygaHg.

HyH xaMa phbohtxoh Bo6acTa 6a KaHOHueH mohh xaMocacpoH Me6omaHg Ha Tatpux, Kymumu hc6ot KapgaHH ga.o.aTH BOKeuu Ka.HMau "to3h" gap naHg Muco.e, kh OBapgeM, MatHH Hagopag. Eo hh xaMa, эxтнмо.н apa6 Ha6ygaHH hh TO3ueH KaBHTap 6a Ha3ap Mepacag.

4. ^ap 6axmu nogmoxuu AHymepBOH ^oe MeTaBOH 6a ucTH^ogau Ka.HMau "to3h" gynop OMag, kh 6a эxтнмо.н KaBH MatHHH "apa6"-po Hagopag.

AHymepBOH gap MHHTaKau OMy.H Mo3aHgapoH 6a Mapgu TO3ue BOMexypag. AHymepBOH nyH:

"3u yoMyH 6a Kyye 6apoMad 6anaHd,

%Ke mo3ue 6apHuwacma caMaHd»-po Me6uHad.

Mapgu to3h 6a moxaHmox a3 ropaTrapuxou TypKOH muKOHT MeKyHag, kh ogaTaH a3 poxu Xopa3M ToxTy TO3 MeKapgaHg. Oh Mapg a3 nogmox TaKO3O MeKyHag, kh nyH: "Cunoy oeapudu 6ad-uH ^ueoy, EueapdoH 6ad a3 Moey 6ap6aHd poy (14, 94-95).

^ap 6opau Haxogu Mapgu ^apegxox, kh OupgaBcH "TO3H"-am ry^TaacT, MeTaBOH 6o 6oBapH My.oxu3a nemHHxog Kapg, kh hh "to3h" 6a xe^ Ba^x apa6 6a MatHOH 6agaBH (KyHMaHHH) HaMe6omag. Ea oh ga.e., kh:

To 3aMOHH AHymepBOH Ba 6a 3aMOHH AHymepBOH apa6xo 6a caMTH mHMO.y mapK Ba muMony rap6 ^apoTap a3 caBogu HpoK Hapa^Ta 6ygaHg Ba xaTTO gap caBogu HpoK (MueHgyo6u EaHHaHHaxpaHH) xaM naHgoH Ha6ygaHg. Oh, kh gap 3aMOHH oro3H

подшохии Шопури II кабилахои араб чануби Эроншахрро горат мекарданд ва хатто Тайcафyнро хам горат карда буданд, дар cарчашмаxо, аз чумла дар тарчумаи "Таърихи Табарй"-и Aбyалии Балъамй инъикоc ëфтааcт (1, 496). Ба вучуди кучии кабилахои араб дар Байнаннахрайн як ишораи Табарй далолат мекунад. Подшохи вопашни аморати Kинда Хорто ибни Aмр (бобои cаромади шоирони араб Имруу-л-кайc) чун cycтй ва бетадбирии шоханшох ^убодро дарк менамояд, хеч коре намекунад, ки тоифахои дуздони араб аз Фурот нагузаранд. Дар рyëрyи амри вокеъ ^убод розй мешавад, ки шаш таccyчро (нохияро) аз канораи роcти дарë дар поëноби Фурот ба иxтиëри Хорто вогузор кунад (2, 31-32).

Сарчашмахо маълумотеро доир ба вучуди кабилахои араб дар аcри VI дар андаруни Эроншахр ва xоccа пахнохои шимолии ин cарзамин фаро нагирифтаанд.

Bа агар ба мулохизаи аллома B.B.Бартольд эътибор бидихем, ки "ба одфати марзи гарбии иcтикомати точикон хати байни Acтаробод (Гургон) ва Язд оварда мешавад"(2, 470), метавон x^c зад, ки дар ин чо «тозй"- и Фирдавcй шояд ба маънии этноними "точик" омада бошад.

Шарктар аз хати рости Acтаробод дар шхдли чанубии бахри Хазар ва Язд, ки дар маркази чугрофии Чумхурии Иcломии Эрон чойгир аcт, ба акидаи B.B. Бартольд, дар охири аcри XIX ва ибтидои аcри XX минтакаи иcтикомати кавми точик дониcта мешуд.

Паc дар кадом поя метавонем гуфт, ки дар аcри VI ^ри подшохии Aнyшервон) дар ин пахно кавми дигар зиндагй мекард?. Хоccа кавми араб?. Bа хо^а он "тозй"- и Фирдавcй, ки агар кучманчиаш гуем, аз кавми турк, ки низ кучманчй буд, аз Aнyшервон дод xоcтааcт.

5. Боз хам ба замони подшохии Aнyшервон хокони Чин, ки ба кавли Фирдавcй дар Сугд буду Aнyшерон дар Гургон, мехохад ба Эрон хучум кунад, то: Хама хоки Эрон ба Чин оварам, Хама тозиёнро ба дин оварам (14,232).

Дар нашри интикодии Можва ин байт бо андаке тагйир омадааст, ки xycycияти чавхарй надорад. Мо дар бораи кадом дин овардани тозтон чизе намегуем, зеро ин хокон хокони Чин нест, хокони турк аcт, ки хар ду чандон дине хам надоштанд. Сухан бешубха дар бораи ба итоат даровардани кавме меравад, ки хокон "тозтон"-аш мегуяд. Мантикан хокон, ки дар Сугд буд ва мехост ба Эрон лашкар кашад, наметавонтот тахдид кунад, ки гузашта аз Эрон арабхоро ба дине оварад. Ин чо мантикан cyxан метавонад дар бораи кавми эронии точик равад.

Ба назар мераcад, ки дар пахнохои Хитои таърихй, этноними "точик" лафзи бегона набуд. Ба хар хол ин этноним ва инчунин лингвоними "точикй" то ва дар ахди империяи мугулии Юан (1271-1368) дар муомила буд. Bа чои баxcе неcт, ки ин лингвоним бори нахуст дар cарчашмаи уйгурие во мехурад, ки дар аcри XI навишта шудааст, дар "Кугадгу билик" (Дониши бахтовар)-и Юcyф Хоc Хочиби Балоcогyий (1028-1101). Ин китоби пандомез, ки эхтимол ба илхом аз "Шохнома" cоли 1069 дар ^шгар таълиф ëфтааcт, то чое, ки фонетикаи забони кадимаи уйгурй имконият медихад, дар бахри мутакориб хам гуфта шyдааcт. Дар байти 73-юми мукаддимаи доcтон Юcyф Хоc Хочиб менавиcад: Арабча тэцикчэ китболар окуш, Бизин тилмизгэ бу йумгы уцуш. Ба тоцикиву %ам арабро забон, Фаровон бувад инчунин достон. Забони маро ин бувад судманд, Нахустин китоби насиуат ва панд. ( 14,120).

Дар ин иктибоc чолиби диккат пеш аз хама он аст, ки Юcyф Хоc Хочиб точикро баробари араб зикр кардааст. Aраб нагуфтааст. Хамин тарик, мо метавонем бигуем,

ки дар пахдох,ои Хитой номи забони моро "точикй" хам мегуфтанд. Ва номи халки моро ба талаффузи худашон да-ши мегуфтанд, ки агар тарчумаи айнй кунем, маънои "хамсояи ё кавми дури гарбй"- ро дорад. Да- дур, ши-гарб...

Пайнавишт:

1. Балъами, А. Таърихи Табари. - Теурон, 2001. -Ц.1: 825 с.

2. Бартольд В.В. Сочинения. Том 2, часть1. -М, 1963. - С. 449-469.

3. Ибни Кутайба. аш-Шеър ва-ш-шуаро. -Бейрут, 1964. -900 с.

4. Кристенсен Артур. Эрон дар замони Сосониён. -Теурон, 2019. - 710 с.

5. Кузнецов Б.И. Древний Иран и Тибет. -СПб, 1998. -138 с.

6. Назарзода С. Дуруди ваудату созандаги. Хайдарй Ш. Номвожаи тоцик, 6 сау.

7. Рудаки. Девон. -Душанбе, 2015. -334 с.

8. Сюань-Цзян. Записки о западных странах эпохи Великой Тан. -М.: Восточная литература, 2012. - 466 с.

9. Табари. Таърих. -Ц.2. -Коуира, бидуни соли нашр. - 239 с.

10.Унсури. Девон (ба тасуеуиДабири Сиёци). -Теурон, 1985. -514 с.

11.Фирдавси. Шоунома. - Ц.1. - Душанбе, 1964. - 468 с.

12.Фирдавси. Шоунома. - Ц.2. - Душанбе, 1987. - 319 с.

13.Фирдавси. Шоунома. -Ц.5. - Душанбе, 1965. - 492 с.

14.Фирдавси. Шоунома. - Ц.8. - Душанбе, 1990. - 613 с.

15.Х,айдарй, Ш. Номвожаи тоцик. -Перм, 2015. -454 с.

16.Юлдошев А. Роцеъ бамаънии "тэжикчэ". //Садои Шарц. -1985. -№1. 3 сау.

Reference Literature:

1. Balami, A. The History of Tabari. - Tehran, 2001. -L.1: - 825 pp.

2. Barthold VV Essays. Volume 2, part1. -Moscow, 1963. - pp. 449 - 469.

3. Ibn Qutaybah. ash-Sheer wa-sh-shuaro. -Beirut, 1964. - 900 pp.

4. Christensen Arthur. Iran in the Epoch of Sassanids. - Tehran, 2019. - 710 pp.

5. Kuznetsov BI Ancient Iran and Tibet. -Saint-Petersburg, 1998. - 138 pp.

6. Nazarzoda S. Song to Unity and Creativity. Haidari Sh. Tajik name, - 6pp.

7. Rudaki. Divan. - Dushanbe, 2015. - 334 pp.

8. Xuanzang. Records on Western Countries of the Great Tan Epoch. -M.: Oriental Literature, 2012. - 466pp.

9. Tabari. The History. - V. 2. -Cairo, non-dated. - 239 pp.

10.Firdawsi. Shahname. - V.1. - Dushanbe, 1964. - 468 pp.

11.Firdawsi. Shahname. - V.2. - Dushanbe, 1987. - 319pp.

12.Firdawsi. Shahname. - V.5. - Dushanbe, 1965. - 492 pp.

22.Firdawsi. Shahname. - V.8. - Dushanbe, 1990. - 613 pp.

23.Haidari, Sh. Tajik Name. -Perm, 2015. - 454 pp.

24.Yuldoshev A. About the Meaning of "tezhikche". // "Sadoi Sharq" (The Voice of the Orient). -1985. - №1. - 3 pp.