CC BY
8
ТКБ8Т.82.82(091)
doi:10.51844-2077-4990-2022-1-100-106
УСТОД БОЦИ РАХИМЗОДА ВА ИНКИШОФИ ЦИССАИ ЦВИ ДАР АДАБИЁТИ МУОСИРИ ТОЦИКИ
Шарифов Анушервон Музаффарович,
унвонцуи Маркази илмии Хуцандии Академияи миллии илмуои Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)
УСТОД БОКИ Шарифов Анушервон Музаффарович, РАХИМЗОДА И РАЗВИТИЕ соискатель Худжандского научного ЮМОРИСТИЧЕСКОЙ КЫССЫ В центра Национальной академии наук
Таджикистана (Таджикистан,.
Худжанд)
СОВРЕМЕННОЙ таджикском ЛИТЕРАТУРЕ
USTOD Sharifov Anushervon Muzaffarovich
BOKIRAHIMZODA AND applicant of Khujand Scientific Center under
DEVELOPMENT OF HUMORIC the National Academy of Sciences of
TALE IN MODERN TAJIK Tajikistan (Tajikistan, Khujand)
LITERATURE Е-mail: anushervon-sharifov@mail.ru
Вожа^ои калиди: Боцй Рауимзода, циссаи уацвй, адабиёти тоцик, "Саргузашти Соцй ", ёддошт, цисса андар цисса
Мацола ба тауцицу баррасии сауми Боцй Рауимзода дар ташаккули циссаи уацвй дар адабиёти муосири тоцик бахшида шудааст. Харчанд асари «Саргузашти Соцй» ба шеваи ёддошт навишта шудааст, вале муаллифи мацола муцаррар намудааст, ки дар сабки нигориши он баёни уацву мутоиба ва уазлу танз нуфуз дошта, бо иншои асар дар адабиёти муосири тоцик циссаи уавцй ба сурати цисса андар цисса шакл гирифтааст. Дар заминаи баррасиуои анцомдода чунин натицагирй шудааст, ки бо таълифи ин цисса Боцй Рауимзода ба як равиши хоси таълифи асаруои ёддоштй бо сабки уацвиву мутоибавй асос гузошт, ки минбаъд аз суи нависандагони дигар бо шаклу шевауои мухталиф давом карданд.Дар замони соуибистицлолии Тоцикистон бо усули баён ба уадду ривоц уам касб намуд, ки дар ин цода Бауманёр бо иншои «Сармаддеу» таруу тарзи тозаеро ба вуцуд овард.
Ключевые слова: Боки Рахимзода, юмористическая повесть, таджикская литература, «Приключения Соки», мемуары, рассказ в рассказе
Статья посвящена изучению вклада Боки Рахимзода в формирование юмористических кысс в современной таджикской литературе. Хотя произведение «Приключения Соки» написано в стиле мемуаров, всё же автор статьи доказал, что стиль его написания характеризуется юмором, сарказмом, иронией, пародией, а по композиции юмористическая повесть в современной таджикской литературе оформлена в виде рассказа в рассказе. По результатам исследования сделан вывод, что в «Приключениях Соки» Боки Рахимзода заложил основу уникального подхода к составлению мемуаров в юмористическом стиле, которому в различных формах последовали и другие писатели. В прозе времён независимости Таджикистана этот способ выражения достиг такого уровня, что таджикский писатель Бахманьяр создал новый стиль в своём «Сармадехе».
Key words: Boki Rakhimzoda, humorous story, Tajik literature, "Adventures of Soki", memoirs, story within a story
The article dwells on the study beset with Boka Rakhimzoda^s contribution into formation of humorous kyss in modern Tajik literature. Although the work "Adventures of Soka" is written in the style of memoirs, the author of the article proves that the style of his writing is characterized by humor, sarcasm, irony, parody, and according to the composition of the work in modern Tajik literature, a humorous story that is framed in the form of a story within a story. Adducing the results of the study the author of the article comes to the conclusion the writer of "Adventures of Soki" Boki Rakhimzoda laid the foundation for a unique approach to compiling memoirs in a humorous style, which other writers followed in various forms and styles. In the prose of the times of independence of Tajikistan, this way of expression reached such a level that the Tajik writer Bahmanyar created a new style with an essay in his Sarmadekh.
Устод Боки Рахимзода баробари хамчун шоири тавоно ва сохибсухан дар адабиёт муосири точик дар эчоди наср низ тачрибахои хунарии хешро нишон додааст, ки намунаи аслии он китоби "Саргузашти Соки" ба шумор меравад. Ин китоб хамчун намунаи насри хдчвии Боки
Pадимзода шинохта шyдааст, ки соли 1973 аз чоп баромадаст. Баъдан, соли 2015 дар китоби " Гул6оги адаб" [7,с.124-190] ва соли 2021 ба нашри дучилдаи "Мутахаботи осор"-и шоир [8, с.247- 329] низ дамрод гардида, аз чоп баромадааст.
Тав аччуди Боки Pадимзода ба дачв ва нигориши ин киссаи дачвй дам бесабаб нест. Аз рУи наклдои дамсолону дамкорон, ки бахше аз ондо дар матбуоти даврй ба чоп расидаанд, маълум мешавад, ки устод Боки Pадимзода табиатан инсони шух, содибзавк ва дозирчавоб буда, миёни мардум аз ин фазилатдои у, хосатан дар судбату гуфтордо устод Мирзо Турсунзода, ки дусти наздик буданд, зиёданд. Бархе аз мудаккикон ва мухлисони устод киссаву дикоёти ширини устод Боки Pадимзодаро аз забони худи у шунида ба калам овардаву дар матбуот нашр намудаанд, ки бо дамин сабаб боки мондаанд. Аз чумла, дар шумораи 12-уми августи соли 2010 маколае зери унвони "Як мегуфту сад механдонд" маколаи Ш. Мудаммад ба чоп расид, ки онро баъдан нашрияи "Чумдурият " бозчоп кард[4]. Дар чараёни нигориши ин макола муаллиф чанд ёддошти ачибе аз забони устод Боки Pадимзода меорад, ки дамон фазилатдои зарофатгуии уро баён мекунанд ва бегумон нашри дамин гуна киссадои дачвй аз забони шоир шунида дам дар оянда метавонанд чанбадои дачвии ашъор ва осори насрии уро такмил намоянд. Аз чумла, ин муаллиф киссаи шаби арусии шоирро, ки аз забони худи у бо дамон сабки зебои насри дачвй баён шудааст, чунин оварда: - Набошад, аз шаби туйи худ на;л намоям,- мегуяд Бо;й ва ;исса мекунад:
- Он шаб аз шодй худро гум карда будам. Либосх,ои нав пушидагй, муйлабх,о аз ду бари лаб боло сих задагй, чашмх,о оташфишон, дах,он пур аз ханда...
Як ва;те маро ба дарун чег заданд ва ба хонае, ки сутун^о дошт ва дар миёнчояш чойгахи баланд партофтагй буд, дароварданд. Гуфтанд, ки арусро мунтазир шавам. Ман мисли нарашере, ки буи сайдашро шунида поида меистад, дар байни ду сутун, муйлабх,о аз ду бари лаб сих зада боло хестагй, нафас танг, дил на;оразанон рост меистодам. Аммо х,еч не, ки арус биёяд. Як соат шуд, ду соат шуд, них,оят дар паси дар овози по шунида шуду як духтари базеб даромада омад. Зебу зинат ва марчону тангах,ои гардан ва сари дилаш шалдар- шулдур мекарданд. Вай хохдри арус будааст, ки барои ба руи чогахи мо танга пошидан омада будааст. Вале ман арусам гумон карда, давида аз паси сутун баромадаму духтаракро озод бардоштам.Духтарак дасту по зада фарёд кард ва гуфт: -О, ман ;айсингулутэ! ^айсингулутэ!
Инро шунидаму муйлабх,о аз ду бари лаб ба поён овезон шуданд, рангам канд ва гурехта ба паси сутун руст шудам. Духтарак бо суханони ба дах,онаш омадагй, маро хд;орат дод ва баромада рафт, дар берун хдм доду фарёдашро давом дод.Ин ва;т модараруси Бо;й пайдо шуда, духтарашро гуфт, ки фарёд накунад, айб аст. Духтар мегуфт:
- Ky, худут бударо! Бар падари домодут лаънат! Хирси Худо!
Илоче карда духтаракро хомуш мекунанд. Дигар на дар кушода шуду на касе даромад. Бо;й бошад, хирси ба об афтодагй барин бо муйлабх,ои овезон нигарон меистод..." [4].
Х,амин муаллиф баъдан аз киссаи "Саргузашти Сокй" ёдовар шуда, онро дамчун намунаи киссаи маргубе унвон мекунад, ки дарчанд тарчумаидолист, аммо чанбаи дачвии он кавй мебошад [4] Дар шарди зиндагинома ва мероси адабии устод Бокй Pадимзода, ки дар сомонаи Иттифоки нависандагони Точикистон омадааст, аз "Саргузашти Сокй" дамчун намунаи барчастаи мадорати дачвнависии адиб ёдоварй шудааст [8].
Ёдовар бояд шуд, ки дарчанд дар адабиёти муосири точик чойгоди аносири дачв дар осори ёддоштй дар навиштадои устодони сухан Садриддин Айнй, Сотим Улугзода низ ба чашм мерасад, вале Бокй Pадимзода аз аввалин адибоне ба шумор меравад, ки ёддоштдои хешро бар пояи дамон завки дазлкашиву ширинкорй ба калам овардааст. Дар натича дамин шеваи нигориши адиб, ки аз фазилатдои фардии у сарчашма гирифтаанд, ба услуби у таъсире гузошта, омил бар эчоди як киссаи дачвй шудаанд. Осори дачвии устод Бокй Pадимзода тандо ба киссаи "Саргузашти Сокй" маддуд аст, балки у дар сурудани ашъори дачвй низ маъруфият дошта, бештари мудаккикони жанри дачв дар бораи ин навъ шеърдои у издори назар намудаанд. Аз чумла, ба маълумоти Абуллочон Мавлонов, Водид Асрорй дар бораи халкияти ашъори дачвии Бокй Pадимзода чунин навиштааст: "Ин шеърдои дачвй-юморй барои он дам дар байни халк машдур ва ба халк макбул гардиданд, ки дар асоси ондо одангу шакли газалу суруддои ишкй-лирикй гузошта шуда, ба чои он диссиёте, ки барои лирика хос аст, дисси мазаммату хандаи тамасхуромез ифода шудааст [3,с.109].
Худи Абуллочон Мавлонов низ ба ин назар аст, ки Бокй Pадимзода дар офаридани асардои дачвй- мутоибавй мадорати хос дорад" [3,с.108]. Азбаски у дар ин чода андешадои хешро бо
зикри мулодизадои Pадим Хошим собит мекунад, маълум мешавад, ки ин дидгоддои адабиётшиноси номбурда низ асосан нисбат ба шеърдои дачвии у баён шудаанд [3,c.108].
Дарчанд дар маколае, ки тадти унвони "Назаре ба дачви имруз" дар сомонаи зерин http://komron.info/cr/nazare-ba-a-vi-imr-z-ma-ola/ ба чоп расидааст ва муаллифи он номаълум мебошад, низ ручуе ашъори дачвии Бокй Pадимзода шудааст, вале нуктаи кобили таваччуд он аст, ки нависандаи ин макола ба садми назарраси устод дар тарбияи дачвнависони чавон таъкид мекунад ва менависад: Се хдчвнигор - Хдкималй Назаралй аз нох,ияи ^исор, Fафоралии Сафар аз нох,ияи Мир Саид Алии Хдмадонй ва Саидах,мади Хдсан аз нох,ияи Ч,иликул ди;;ати маро ба худ чалб мекунанд. Ва гуфтаи устод Атахон Сайфуллоев ба ёд меояд: "Тачрибаи хдётии нависанда дар рох,и тад;и;у та^лил ва чамъбастх,ои бадеии во;еият ахдмияти хоса дорад". Агар устоди гамхоре чун устод Бо;й Pаx,имзода мебуд, ки онх,оро ба пойтахт меовард, аз ин хдчви точик танх,о бурд мекард» [5].
Аз ин чо маълум мешавад, ки дануз киссаи дачвй- ёддоштии Бокй Pадимзода ба таври зарурй мавриди тадкик карор нагирифтааст. Хдрчанд ондое, ки дар бораи насри Бокй Pадимзода издори назар намудаанд, китоби "Саргузашти Сокй"-ро силсилаи дикоядои шоир унвон мекунанд, аммо мурур ба мудтавои ин навиштадо баёнгари он аст, ки дар вокеъ ин дикоёт бо сабаби кадрамони марказии ягона доштан, шакли як киссаро ба худ гирифтаанд. Х,атто силсилаи дикоёти мазкурро кисса андар кисса метавон гуфт, ки дар тамоми вокеаву додисадо кадрамони медварй дамон Сокй мебошад ва ин шахсият бегумон худи нависанда аст, ки дар симои у мо дамон завки баланди ширинкорй, хушгуидо ва начобати хос чилвагар шудаанд. Саргузашти Сокй аз дикоядои "Паривара", "Умочи пеши мазор", "Дузд ва ошик", "Сиядсувор", "^асосгирии Сокй", "Падлавонии Мирзо", "Хирман", "Улав", "Писари Абдулло" иборат аст. Дар дамаи ин дикоёт,ба чуз дикояти охир, яъне "Писари Абдулло" кадрамони марказй Сокй аст ва агарчй тавре таъкид шуд, дамагй хислати ёддоштй доранд, вале нуфузи шеваи баёни хоси насри дачвй ва хати ягонаи сужаи ондо мачмуан дикоётро ба як киссаи дачвй табдил додааст.
Аз аввалин дикояти таркиби асар, ки "Паривара" ном дорад, маълум мешавад ки дамон фазилатдои хоси ширингуфторй, базлагуии адиб дар сабки нигориши асар таъсир дорад. Масалан, вакте ба огози дикоят мурочиат мекунем, дар сабки баён чандин аз ин унсурдои насри дачвиро ба мушодида мегирем: "Пагодии иди Навруз Мадчон бо дугонадояш дар таги чанор сурудхонон аргунчак мерафт. Гулдои шаробй, ки ба гирди сараш монанди точи лаълу ёкут мурассаъ шуда буданд, дар шуои офтоб медурахшиданд: у аргунчакро ба пасу пеш такон дода, торафт баландтар даво мегирифт ва ин сатрдоро месуруд:
Ресмонаки сандалвор, Сандал зан боло барор, Як даста рана, Як даста парна Дар остин намегунца Дар доман намегунца, Хеле-хеле камёбй, Эй гуннаи шаробй. Ту аз они Сокццон, Ман кавшмони Сокццон.
- ХУ, балочае, - мегуфтанд дугонадояш, - Сабзпарию Зардпарии пушти куди ^оф барин муаллак мезанй - я?!
- Гули шаробй насиб кунад, Сокй дам насиб кунад, - пичинг мепарронданд дугонадо. Садои хандаву шухии духтарон дар фазо мепечид.
Мадчон духтари бебок, лабонаш чун гунчаи навшукуфта доим моили табассум" [8,c.124].
Нахуст, аз гуфтори кадрамони дикоя Мадчон, ки дар баробари Сокй то охир дамчун духтари дустдоштаи у амал мекунад ва дар дикояти дигар низ образашро ба мушодида мегирем, дамин шеваи баён дувайдост ва шеъре, ки мехонад, дам оданги дачвй дорад. Аммо зимнан мудаббати Мадчон дам ба Сокй дар ин шеър дувайдост. Баробари ин, усули нигориши нависанда, аз чумла судбатдои ширинкоронаи духтарон, ки боиси боло рафтани садои хандаву шухии духтарон мешавад, чилваи равшани сабки дачвй, яъне бештар сабки моил ба эчоди шухиву завки нишотро бозгуй мекунад. Истифодаи ибораи "пичинг мепарронданд дугона" вокеияти ин сабкро бештар ба чилва меоварад, зеро ин таъбир худ бештар хоси баёни дачву танз аст. Аммо ба назар мерасад, ки дар ин чо баёни дачвии нависанда бештар хислати шодиофаринй ва эчоди табъи хуш дорад ва аз интикоду танз орй мебошад. Хамин равиш дар аксар дикоядои таркиби
кисса хувайдо мешаванд ва Соки як чавони содавy одиист, ки бо нишон додани рафтори гайриодии хеш боиси хандавy завки шодии дигарон мегарданд. Аз ин ру, нависанда хатто вакте ки мехохад аз мушкилоту мyаммои кахрамонхо сyхан кyнад, хамон чо хам бо як забони шевои хоси сабки насри хачвй сухан мекунад, ки дар вучуди хонанда нишотеро афзун мегардонад. Аз чумла, боз хам вакте аз мушкилоти аз чониби падари Махчон манъ шудани мулокоти y бо Сокй сухан мекунад, дар сабки нигориши y баёне мушохида мешавад, ки инсонро ба фаромуш кардани он муаммо ва эчоди хандаву нишот дар вучудаш талкин мекунад. Боки Рахимзода ин холатро дар номаи Махчон ба Сокй чунин тавсир мекунад: "«Ассалому алайкум. Он Махчоне, ки дина монанди кабyтар парвоз мекард, имруз дар кафас аст. Падари мехрубонам, ки харгиз дар пайи озори ман набуд ва хамеша шодии маро мехост, имруз бо игвои мактабдор ва он кампири алошакшакка маро хонабанд кард. Дар рузхои наздик ба дехаи Хилмонй, ба назди холаам мефиристонад, то ки дигар бор дидори туро набинам.
Чй илоч, ба хар хол ту мард хастй, борхо модарат мегуфт, ки танхо шайтон ноумед, банда боумед аст.
Як села кабутарем дар mopu yaeo,
Дируз цатй будему имруз yydo.
Ба модарат салом гуй. Хайр то дидан!" [8,с.125]. Ибораи кампири алошакшака, ки дар нисбат ба як зани хабаркаш ва игвогар баён шудааст, дар таркиби ин нома боиси хандаву истехзои хонанда мешавад, зеро баробари хондани ин нома дардхои кахрамон як тараф, аммо симои чунин кампир, ки дар бештари дехот чунинхо барои хонанда хам ошност, як тараф карор мегирад, чун бо шиносой ба симои он хонанда ба хаёлоте ширину хандаовар меравад, ки хатто имкон дорад, хар нафар чунинхоро дида бошад ё киссахое бо ин гуна образхо дошта.
Бокй Рахимзода дар баробари тасвири ширинкорихо ва амалхои Сокй, ки боиси эчоди хандаву истехзо мегарданд ва дар навбати аввал вакти хонандаро хуш мекунанд, зимнан аз вазъи мактабхои кухна, ки боиси кyрсаводии толибилмон гардидаанд, интикод мекунанд. Дар хамин чо хам дар навбати аввал шеваи баён ва накли Сокй ширину хандаовар ба назар мерасанд, ки хатто аз он амакаш ба завк омада, бо овози баланд механдад: "Сокй ба амакаш салом дода, хост ки ба хонаи модараш равад. Амакаш Уро ба наздаш чег зада, дуру дароз ба рУяш синча карда нигаристу баъд пурсид:
- Х,а, Муллосокй, мондахо, аз мактаб омадй? Чаро авзоат бечо? Магар ягон ходиса руй дод? Ё муллоамакат чанг карданд?"
Сокй баъд аз саволборони амакаш ходисаи дар мактаб руйдодаро хикоя кард. Амакаш аввало бо диккат ба суханони Сокй гуш дода завк карду баъд баланд-баланд хандид. Ана, барои хамин хам доимо ба амакмуллоят мегуем, ки умри туро бехуда зоеъ накунад, аз ин хонданхои бесарунук гайр аз зжн суде нест.
- Хондан чй, ба Худо ки масхарабозй асту халос. Лекин чй кор кунам? Амакмуллои якрави ту ба гапам гуш намекунад. Як руз ба у дар бораи хондани ту гапи хакро гуфтам, мисол овардам, ки боре гови дехконе дар сояи мадраса хоб кардааст. Дехкон бошад, аз бахри гов гузаштааст, ки гови дар сояи мадраса хобида дигар кор намеояд. Амакат бошад, ранчида, то хол бо ман дуруст гап намезанад. Набошад сурахои намозатро ёд гирй, бас аст. Худаш бист сол дар Бухоро хонда чй шуд.
Илми кофия, фароиз, хикмат ва мушкилот, хонед як гапе, аммо кортедкунй, масъалаву масоил хондан танхо хонаи умрро месузаду халос. Ин гапамро ба рахматии падарат хам гуфта будам" [8,с.154-155].
Ин чо ба назар мерасад, ки хам Сокй ва хам амаки у вазъу холати мактабхои куханро танкид мекунад ва дар баёни гуфтори хар ду як сабки хоси хачвии танкидй хувайдост. Вакте амакаш мегуяд, ки "хондан чй, бахудо ки масхарабозй аст" ин матлаб равшантар мегарад, зеро у вазъи таълимро ба масхара мекашад ва баробари ин таассуф дорад, ки умри бачахо дар чунин мактабхо зоеъ мегузарад. Баробари ин, хурофотпарастй ва эътикоди кур-куронаи мардум хам зери тозиёнаи танкид гирифта мешавад. Амаки Сокй вакте бо як таассуф ходисаи дар сояи девори масчид хобидани гови як дехконро накл мекунад, як дарача хамон таассуби динй ва хурофотпарастии мардум чилвагар мешавад. Баъдан, дар идомаи киссаи мактабдори дехаро чунин баён мекунад, ки дар он хам вазъи ногувори мактаб ва хам таассуби диниву хурофопарастй, мардумфиребии як тоифи ба ном мударрис бо лахни шадид интикод мешавад: "Рости гап, ки è акли ман кам шудааст, ё баъзехо аз акл бегона шудаанд. Масалан хамин, мактабдори кишлоки моро гирем, ки мардум фарзандхояшонро «устухонаш аз мову гушту
пусташ азони шумо» ^н ба у месупоранд. Холо он ки бечора вовро гову алифро калтак мехонад. Вай кучою мактабдорй кучо. Боз он кас муриди эшони чадрия будаанд. Худо гирад ин хели одамро! [8,c.155].
Ин чо ба назар мерасад, ки ладни танзомези нависанда дар чумлаи аввал, ки "ё акли ман кам шудааст ё баъзедо аз акл бегона шудаанд" ва ё чумлаи охири он "Худо гирад ин хел одамро" равшан чилвагар аст.
Накли амали Сокй бо дамин тамом намешавад. У Сокиро ба кавли худаш ба офтобруя даъват мекунад, то "аз бекорй кадукорй" кунанд. Ин чо ба назар мерасад, ки нависанда барои чаззобияти сабки нигориши худ, ки хоси асардои дачвй аст, аз зарбулмасалдои маъруф дар миёни мардум истифода мекунад. Чунин масалдо бештар дар мавриди баёни мулодизоти завкангез ё дачвомез ба кор гирифта мешаванд. Баъдан, киссаи як эшони дигари чадриро накл мекунад, ки чи тавр "кароматдо"-и у сабаби гумродии мардум ва афзудани муриду мухлисдои вай дар деда гардидаанд. Ч,олиб он аст, ки ба накли амаки Сокй дар деда гайр аз у ва чанд тани дигар дама муриди он эшон шуда будаанд. Манзарадои амалкарди муридони эшон, вазъи музх,ики рафтори ононро нависанда бо як забони танзомези хоси сабки дачвй тасвир намуда, мунтадо бо хушнудй издор медорад, ки ин доли таассуфовар бо сабаби ошкор гардидани найрангдои у ба поён расида, мунтадо сангсор шуд. "Хар бегоди чумъа пас аз адои намози хуфтан он кас чадр барпо мекарданд. Шаст-дафтод одам чорзону далка гирифта баробар бо овози баланд, «è ду, è ман ду» мегуфтанд. Ин адвол се-чор соат давом мекард. Баъзе муриддои сулу^фта, ки чедраашон ба чазб мерасид, аз олами дастй бегона шуда масту лояъкил либосдояшонро пора, худро зада хуншор мекарданд. Баъзе фосикони дангоматалаб аз ин фурсат истифода бурда ба долати мастй худро дар байни зандову духтардои тамошобин мепартофтанд. Tyè ба воситаи ин сафсатагуию бемаззагидо ба Хдк мерасида бошанд. Муридони дакикии ин маслак бояд дамеша дар долати чазб, масту аласт ва аз худ бехабар бошанд. Мана аз дамин сабаб дар кишлоки мо муриддои даступошикаставу маъюб бисèранд. Ана вай мактабдори шумо дам аз муриддои дазрати эшон аст.
Агар дукумати шуро ин масхарабозиро манъ намекард, аксарияти одамони кишлок кайдо девонаву маъюб мешуданд.
Вакте ки найранги каромоти эшон ошкор шуд, он касро халк сангсор кард. Маълум шуд, ки эшони маккор ба муриддои мукаррабаш лакабдои «буз», «гусфанд», «гов», «чома» ва гайрадоро мемондааст ва ин муриддо доим бегумон берун аз масчид мегаштаанд. Касе чизе, ки орад, зуд омада пешакй хабар медодаанд. Эшон даррав пай мебурдааст ва даст бардошта дар дакки чизоваранда, номи у ва унвони чизи хайркардааш дуо мекардааст, ки назратон кабул шуд ва мардумро бо ин «каромот» моту мабдут мегардондааст. Ба дамин род мардумро фиреб медодааст.
Барои дамин дам, меходам, ки аз бадри дама ин муллоиву эшонй гузашта, дастаи испорро мадкамтар дориву дедконй карда, як бурида нони далол пайдо карда хурй. Дар дуж аз дедконй бедтар кор нест, дамаи ин муллодову эшондо дастнигари дедконанд" [8,С.155-156].
Таваччуд ба шеваи баёни нависанда як нуктаро ошкор мекунад, ки у баробари бо сабки муздик тасвир намудани долу давои муридони гумродшуда аз вазъи таассуфбори мардуми аз роди дакикат берунрафтаву чадолати онон, ки боиси курбонии макри як нафар муллои сохта шудаанд, инчунин доми тазвиру фиреби инсондои ба номи адли дин интикод мекунад. Дар баробари ин, мавриддои дигар дар ин дикоёт аз адли нафс, кибру гурур, ононе, ки манманидои зиёде мекунанд, мавриди интикоди шадиди нависанда карор гирифтанд. Манзараи нидоят бо дама такаббури ночои хеш шармандаву шармсор шудани чунин падлавононро дар дикояти "Падлавонии Мирзо" ба гунае тасвир мекунад, ки дар дар чумлаву сатри он сабки чаззоби насри дачвиро ба мушодида мегирем. Нависанда ин падлавононро аз забони мардум падлавони сари деги ош унвон мекунад ва датто тавассути дубайтдои мардумй мавриди истедзо карор медидад, ки истифодаи чунин ашъори дачвй дар саросари асар сабки онро боз дам чаззобтар гардонидааст: " Яке аз падлавонон ба сари замини ман омад. Вай аз кабили дамон гуна падлавонон буд, ки халк ба сифати ондо муносиб гуфтааст.
Х,амон па^лавоне, ки меган, манам, Дарахти кадуро зи бехаш канам, Манам падлавони сари деги ош, Кунам лашари пашшаро пош-пош.
Ин падлавони сари деги ош, баъд аз он, ки таги деги ошро лесида партофт, гурзи дадманиро ба машаккат сари китф карда, ба сари замини каду омад. Омаду кадудоро лашкари куффор ва худашро падлавони лашкари ислом пиндошта, дар мукобили «душман» майдони дарб орост.
Ч,они ман ки бошед, аз чангномахо майдони харби ду лашкари мукобили якдигар харбу зарбкунандаро шунидаед? «Ду лашкар дар мукобили якдигар саф оростанд. Аз тарафи лашкари ислом пахлавон Бахмани дахман ва аз тарафи лашкари куффор Ландахури кухкан дохили майдон шуданд. Вай сипар болои сар кард. Ин гурзро дар чилва даровард ва наъраи шерона кашида, ба камари Ландахур чунон зад, ки хар куббаи сипар ба монанди ситораи сахар дар камараш рахшид».
Пахлавонони худоношиноси Фузайл ана хамин манзараи чангномахоро ба хотир оварда, худро аз он пахлавонони лашкари ислом пиндошта, гурзро ба чилва дароварда ва ба сари хар каду ки мефуровард, донахояш дар хаво пош мехурданд. Дигар бетамизхо корнамоии ин бангиро тамошо карда, ках-ках зада механдиданд.
Ин манзараро дида, пеши чашмонам торик шуд, токатам намонд ва аз хуну пустам гузашта исту бист накарда аз гиребони ин малъун гирифтам. Х,ар ду дар майдони масоф шудем. Хуб медонистам, ки ин бетавфик гайр аз хурдану хуфтан дигар хунаре надорад. Аз шиддати кахру газаб «е шохи мардон!» гуфтаму дар пояш халлук печонда, чунон бардошта задамаш, ки сари пахлавон ба замин як газ гутида рафт" [8,с.167-168].
Тасвири масхараомези нишон додани зуру тавон бар сари каду ва наклу ривоёти у бо забони викору такаббураш як сабки хоси насри дорои чанбахои мазхакавй сурат гирифтааст, ки дар умум шеваи чаззоби асар дарак медихад. Манзари набарди Мирзо бо он пахлавон, ки аз забони худи Мирзо накл мешавад, бисёр шево ва таъсирбахш тасвир шуда, ки сабки хоси насри хачвй доштани асарро бозгуи мекунад.
Дар умум, харчанд киссаи "Саргузашти Сокй" бештар чанбаи тарчумаихолй дорад ва хачман начандон тулонй мебошад, аммо намунаи барчастаи киссаи хачвй дар адабиёти муосири точик ба шумор меравад, ки бо сабки ба худ хос ва шевахои корбурди унсурхои хачв, чун танзу мазхака, масхараву танкид ба калам омадааст. Дар вусъати хикоёти кутохи он матолиби фаровоне нухуфтаанд, ки хамагй агарчй аз зиндагонии вокей сарчашма гирифтаанд, вале тавассути завки саршор аз ширинкорй, хазл, табиати хуш, хачву намакин баён шуда, сабки нигориши асарро чаззобу хонданй ва махсус гардонидаанд. Ин равиши матлуби нигориши киссаи хачву минбаъд низ дар адабиёти муосири точик идома ёфт, ки намунахои онро дар киссаи "Об аз кучо меояд"-и Аминчон Шукухй низ ба мушохида мегирем. Дар даврони сохибистиклолии Точикистон дар романи кисса андар киссаи худ "Сармаддех" нависандаи махбуби мо Бахманёр ин шеваи баёнро хеле такмил бахшид, ки унсурхои хачв дар он бо шеваи ба худ хос тачассуми равшан касб кардааст. Бегумон, ба таъбири дигар, Бахманёр дар тахаввули хамин шеваи нигориши кисса андар кисса бо тарзу тархи дигар накши муассир гузошт, ки албатта мавзуи бахс ва тахкики чудогона аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Асрорй,В.Халк ва адабиёт/В.Асрорй.-Душанбе, Ирфон, 1968.- 175 с.
2. Бокинома. Мачмуаи маколаву ёддошт ва ашъор бахшида ба 110 солагии Бокй Рахимзода. Тахияи номзади илмхои педагогй, Фирузаи Абдукодир. - Душанбе, Адиб, 2018. -320 с.
3. Мавлонов, А. Х,ачв ва мутоиба дар адабиёти нимаи дувуми садаи ХХ-и точик/А.МАвлонов. - Хучанд: Нури маърифат, 2012.- 284 с.
4. Мухаммад, Ш. Як мегуфту сад механдонд. - Омузгор, 12 августи соли 2010. Мухаммад Ш. Як мегуфту сад механдонд. http://www.jumhuriyat.tj/index.php?art_id=5339.
5. Назаре ба хачви имруз. http://komron.info/cr/nazare-ba-a-vi-imr-z-ma-ola/.
6. Рахимзода, Бокй. Саргузашти Сокй/Б.Ра^имзода.- Душанбе: Ирфон, 1973.
7. Рахимзода, Бокй. Гулбоги адаб. (Шеърхо ва хикояхо)/Б.Рах,имзода. - Душанбе: Маориф, 2015.- 192.
8. Рахимзода, Бокй. Мунтахаби осор/Б.Ра^имзода.- Душанбе: Сухан, 2021. - 335 с.-ч. 2.
9. Рахимзода Бокй. http://navisandagan.tj/ru/index.php/2017-08-18-10-05-26/poety/371-bo-ra-imzoda.
10.Сайфуллоев, А. Уфукхои тозаи наср/Сайфуллоев А. - Душанбе: Адиб, 2012. - 512.-Ч..2.
REFERENCES:
1. Asrori, V. People and literature / V. Asrori.-Dushanbe: Cognition, 1968. - 175 p.
2.Record. Collection of articles, memoirs and poems dedicated to the 110-th anniversary of Boki Rahimzoda / prepared by Firuzai Abdukodir. - Dushanbe: Man-of-Letter, 2018. - 320 p.
3.Мавлонов, А. Humor and humor in the literature of the second half of the twentieth century in Tajik / A. Mavlonov. - Khujand: Light of Enlightenment, 2012. - 284 p.
4.Muhammad, Sh. One said and laughed a hundred. - Teacher, August 12, 2010. Muhammad Sh. One said and laughed a hundred. http://www.jumhuriyat.tj/index.php?art_id=5339.
5.A look at today's comedy. http://komron.info/cr/nazare-ba-a-vi-imr-z-ma-ola/.
6. Rahimzoda, Boki. The story of Soqi / B. Rahimzoda. - Dushanbe: Cognition, 1973.
7.Rahimzoda, Boki. Flower of literature. (Poems and stories) / B. Rahimzoda. - Dushanbe: Enlightenment, 2015. - 192 p.
8.Rahimzoda, Boki. Selected works / B. Rahimzoda. - Dushanbe: Speech, 2021. - 335, - P.-l. 2.
9.Rahimzoda Boki. http://navisandagan.tj/ru/index.php/2017-08-18-10-05-26/poety/371-bo-ra-imzoda.
10. Saifulloev, А. Fresh horizons of prose / Saifulloev A. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 512 p. -V.2.
