Научная статья на тему 'УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ НАЛОГОВОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ – САМЫЙ ОПТИМАЛЬНЫЙ ПУТЬ ПОВЫШЕНИЯ БЮДЖЕТНОЙ ПРИБЫЛИ. НА ПРИМЕРЕ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ЧАСТНЫХ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЕЙ В УЗБЕКИСТАНЕ'

УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ НАЛОГОВОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ – САМЫЙ ОПТИМАЛЬНЫЙ ПУТЬ ПОВЫШЕНИЯ БЮДЖЕТНОЙ ПРИБЫЛИ. НА ПРИМЕРЕ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ЧАСТНЫХ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЕЙ В УЗБЕКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
37
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
налог / налоговая политика / имущественная прибыль физических лиц / бюджетная прибыль / налогообложение физических и юридических лиц. / tax / tax policy / property profits / budget profits / the taxation of personal and legal entities.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эгамкулов Шахарбек Бахтиёрович

в данной статье представлен анализ совершенствования налогового администрирования, прибыль физических и юридических лиц, основы налогообложения этих лиц, основы и порядок налогообложения индивидуальных предпринимателей, преференции в налогообложении.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING TAX ADMINISTRATION IS THE OPTIMAL WAY TO INCREASE BUDGET REVENUES. IN THE EXAMPLE OF TAXING INDIVIDUAL ENTREPRENEURSHIP IN UZBEKISTAN)

in this article it is analyzed the development of tax administration, the profits of individuals and legal entities, the basis of taxation of individuals and legal entities, the basis of taxation of individual entrepreneurs, the incentives in the taxation.

Текст научной работы на тему «УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ НАЛОГОВОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ – САМЫЙ ОПТИМАЛЬНЫЙ ПУТЬ ПОВЫШЕНИЯ БЮДЖЕТНОЙ ПРИБЫЛИ. НА ПРИМЕРЕ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ЧАСТНЫХ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЕЙ В УЗБЕКИСТАНЕ»

IMPROVING TAX ADMINISTRATION IS THE OPTIMAL WAY TO INCREASE BUDGET REVENUES. IN THE EXAMPLE OF TAXING INDIVIDUAL ENTREPRENEURSHIP IN UZBEKISTA)

SH.EGAMQULOVa

Academy of Public Administration under the President of the Republic of Uzbekistan, Tashkent, 100003, Uzbekistan

УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ НАЛОГОВОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ - САМЫЙ ОПТИМАЛЬНЫЙ ПУТЬ

ПОВЫШЕНИЯ БЮДЖЕТНОЙ ПРИБЫЛИ. НА ПРИМЕРЕ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ЧАСТНЫХ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЕЙ В

УЗБЕКИСТАНЕ

Ш.ЭГАМКУЛОВ

Академиия государственного управления при Президенте Республики Узбекистан, Ташкент, 100003, Узбекистан

СОЛЩ МАЪМУРЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ - БЮДЖЕТ ДАРОМАДЛАРИНИ КУПАЙТИРИШНИНГ ЭНГ ОПТИМАЛ

ЙУЛИДИР

тэгАмкУЛОВ"

Узбекистон Республикаси Президенти зузуридаги Давлат бошкаруви Академияси, Тошкент, 100003, Узбекистан

Аннотация: ушбу мацолада республикамизда солиц маъмурчилигини такомиллаштириш, жисмоний ва юридик шахсларнинг даромадлари, уларни солицца тортиш асослари, якка тартибдаги тадбиркорларни солицца тортиш асослари ва тартиби, солиц тулашдаги имтиёзлар уацида суз боради.

Калит сузлар: солиц, солиц сиёсати, жисмоний шахсларнинг мулкий даромадлари, бюджет даромадлари, жисмоний ва юридик шахсларни солицца тортиш.

Аннотация: в данной статье представлен анализ совершенствования налогового администрирования, прибыль физических и юридических лиц, основы налогообложения этих лиц, основы и порядок налогообложения индивидуальных предпринимателей, преференции в налогообложении.

Калит сузлар: налог, налоговая политика, имущественная прибыль физических лиц, бюджетная прибыль, налогообложение физических и юридических лиц.

Annotation:/^ this article it is analyzed the development of tax administration, the profits of individuals and legal entities, the basis of taxation of individuals and legal entities, the basis of taxation of individual entrepreneurs, the incentives in the taxation.

Key words: tax, tax policy, property profits, budget profits, the taxation of personal and legal entities.

Амалдаги соли; конунчилигига асосан жисмоний шахсларнинг жами даромадлари мех,нат хдки тарзидаги, мулкий ва тадбиркорлик фаолиятидан олинадиган даромадларига

ажратилади.

Бугунги кунда жисмоний шахслар томонидан узига тегишли булган мол-мулклардан тадбиркорлик максадларида фойдаланишлари учун ушбу мол-мулкларини ижарага бериб даромад олиш холатлари купайиб бормокда. Жисмоний шахсларнинг ушбу мулкий даромадларини соликка тортиш максадида давлатимиз томонидан бир катор тадбирлар белгиланган.

Жумладан, жисмоний шахсларга мулк хукукида тегишли булган уй-жой, иморат, иншоот ва транспорт воситаларини ижарага беришдан олинадиган ижара хакларини белгиланган тартибда соликка тортиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг карори билан ижара туловининг минимал микдорлари белгиланиб, Солик кодексининг

176-моддасига асосан ушбу минимал микдорларга энг кам ставка буйича, яъни Президентимизнинг 2017 йил 29 декабрдаги П^-3454-сонли карори билан 2018 йил учун 7,5 фоиз ставкада солик солинади.

Бунда жисмоний шахсларга мулк хукуки асосида тегишли булган уй-жой, иморат, иншоот ва транспорт воситаларини ижарага беришдан олинадиган ижара хакларини белгилаш асосан ушбу мулкларни ижарага берувчи билан уни ижарага олувчи уртасидаги ижара шартномасини расмийлаштириш жараёнида давлат нотариал идоралари зиммасига юклатилган.

Жисмоний шахсларнинг мулкий даромадларидан солик ундириш буйича белгиланган тартиб, асосан жисмоний шахсларга мулк хукуки асосида тегишли булган уй-жой, иморат, иншоот ва транспорт воситаларини узок муддатларга ижарага берувчилар учун белгиланган.

Лекин амалиётда уз мол-мулкларини, турар ва нотурар жойларини, автотранспорт воситалари хамда бошка мулкларини киска муддатга (2-3 кунга) ижарага бериб даромад олувчилар хам борки, амалдаги солик конунчилигида уларни соликка тортиш тартиблари белгиланмаган.

Масалан, Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси, Ички ишлар вазирлиги, Давлат солик кумитаси билан хамкорликда фукароларнинг Тошкент шахри ва худудларда расмий руйхатдан утиб конуний яшаётганлиги юзасидан 2016 йилда утказилган тадбирларда минг-минглаб фукароларнинг бозорлар ва уларнинг атрофларидаги хонадонларда, магистрал йуллар атрофларидаги хонадонларда хеч кандай ижара шартномасисиз яшаётганликлари аникланган.

Бундай ноконуний холатларни нафакат Тошкент шахрида, балки республикамизнинг барча вилоят марказларида, хусусан, Тошкент вилоятининг Бустонлик, Паркент, ^ибрай ва бошка туманларининг тоголди зоналарида фукароларнинг уй-жойларини, дала ховли ва бошка имооратларини вактинчалик ижарага бериб даромад олаётганликлари ва ушбу даромаларидан хеч кандай солик туламаётганликлари кузатилган.

Ушбу фукаролар олаётган даромадларидан солик тулашга рози, лекин амалдаги солик конунчилигида уларни соликка тортиш тартиблари белгиланмаган. Сабаби бу хонадонларга келиб вактинчалик ижарада яшовчилар билан шартнома тузишнинг имкони йук. Чунки, улар бир-икки кунга келиб яшаб кетадилар ёки фаолият мавсумий булиб, йилнинг маълум вактларида келиб яшайдилар.

Амалдаги конунчиликда вактинчалик (1-2 кунга) яшаш учун мехмонхона хизматини курсатувчиларга рухсат берилган, лекин хонадонларда вактинча ижарада яшаш учун мехмонхона хизматини курсатишга фукароларга рухсат этилмайди. Чунки ушбу фаолият лицензияланадиган фаолият тури булиб, лицензия олиш шартлари хонадон эгаларига тугри келмайди.

Лекин мех,монхона хизматлари киймати юкори булганлиги сабабли, вактинчалик ижарада яшовчиларга бу кимматга тушади. Бу эса уларнинг кунлик топадиган даромадлари билан копланмайди.

Окибатда узок йиллардан буён мол-мулкларини, турар ва нотурар жойларини хдмда бошка мулкларини киска муддатга (2-3 кунга) ижарага бериб даромад олувчиларнинг

даромадлари соликка тортилмасдан бюджетга миллиардлаб маблаглар ундирилмасдан колинмокда.

Солик кодексининг 189-193-моддаларига асосан, жисмоний шахсларнинг мулкий даромадларига декларация асосида солик солиниши белгиланган. Мол-мулкини ижарага беришдан даромад олаётган фукаро, агар ушбу даромадга даромад солигининг тулов манбаида солик солинмаса, ижарадан даромадлар пайдо булган кундан эътиборан биринчи ой тугаганидан кейин беш кунлик муддатда дастлабки тарздаги декларация такдим этади ва такдим этилган дастлабки декларация асосида хар ойда даромад олинган ойдан кейинги ойнинг бешинчи кунигача солик тулайди.

Йил якуни билан йиллик мулкий даромадлари буйича жами йиллик даромад тугрисидаги декларация давлат солик хизмати органига хисобот йилидан кейинги йилнинг 1 апрелидан кечиктирмай такдим этилади ва жисмоний шахснинг даромадларидан олинадиган соликнинг йиллик суммаси хакикатда олинган даромад буйича хисоблаб чикарилади. Йиллик солик суммаси билан йил мобайнида туланган суммалар уртасидаги фарк келгуси йилнинг 1 июнидан кечиктирмай солик туловчи томонидан туланади ёки ортикча туланган солик, аникланса, унга кайтарилади.

Солик конунчилигидаги мазкур меъёрларни мол-мулкларини, турар ва нотурар жойларини хамда бошка мулкларини киска муддатга (2-3 кунга) ижарага бериб даромад олувчиларнинг даромадларига хам куллаш мумкин.

Факат амалдаги конун хужжатларига куйидаги узгартиришларни киритиш лозим:

фукароларга уй-жойларини, дала ховли ва бошка иморатларини вактинчалик ижарага бериш фаолиятига лицензиялаш тартибини бекор килиш;

фукароларга уй-жойларини, дала ховли ва бошка иморатларини вактинчалик ижарага беришга рухсат бериш ва ижарачилар тугрисидаги малумотларни, улардан олинаётган хизмат хаки суммалари хисоб-китобини мажбурий юритиш тартибини белгилаш;

худудий ички ишлар, согликни саклаш ва давлат солик хизмати, фукароларни узини -узи бошкариш органларига, шунингдек махалла фукаролар йигинлари (махалла посбонлари)га уй-жойларини, дала ховли ва бошка иморатларини вактинчалик ижарага берувчи фукароларни хисоб-китобларни мажбурий юритиши устидан катъий назорат урнатиш.

Модомики асосий масала фукароларни тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб этиш, улар томонидан олинаётган даромадларга адолатли тарзда солиши булса, солик конунчилигидаги яна бир муаммо хусусида тухталишни максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Амалдаги солик конунчилигига мувофик, якка тартибдаги тадбиркорлар тадбиркорлик фаолиятидан олган даромадлари буйича бюджетга катъий белгиланган соликни туловчилар хисобланади. Шу билан бирга, улар амалга оширадиган фаолият тури ва амалиётда фойдаланишидан келиб чикиб, сув ресурсларидан фойдаланганлик учун акциз, мол-мулк ва ер соликларини, давлат ва божхона божлари, Пенсия жамгармасига сугурта бадали хамда Республика йул жамгармасига йигимлар тулаш белгиланган.

Шу билан бирга, якка тартибдаги тадбиркорларга фаолияти туридан келиб чикиб, 1 -3 нафаргача ишчи ёллаш, хар бир ёлланган ишчи учун Пенсия жамгармасига энг кам ойлик иш хакининг 50 фоизи микдорида сугурта бадали ва фаолияти тури учун белгиланган солик ставкасининг 30 фоизи микдорида катъий белгиланган соликни тулаш шарти белгиланган.

Бундан ташкари, хизматлар курсатувчи ва ишлар бажарувчи якка тартибдаги тадбиркорлар фаолият юритиши учун шахсий турар ёки нотурар жойга эга булмаса, ижара туловини, газ, электр энергияси бошка хизматлардан фойдаланганлик учун туловларни тулашлари хам лозим.

Бу эса тадбиркор харажатларининг ошиб кетишига ва даромадлар салмоги камайиб, тадбиркорлик фаолиятини тухтатиб куйишига сабаб булмокда.

Хорижий мамлакатлар солик тизимида, жумладан, Америка ^ушма Штатларида тадбиркорлик фаолиятидан олиналдиган соли; оила аъзолари (эр-хотин)нинг алохида-алохида тулдириладиган декларацияси асосида хужалик рахбари (влодовец) томонидан туланади. Агар соли; туловчи турли категорияларга мансуб булса, у узи учун манфаатли булган категорияни танлаш хукукига эга.

Россия Федерацияси Соли; кодексининг 346.25.1-моддаларида якка тартибда шугулланишлари мумкин булган 69та фаолият турлари тасдикланган булиб, улар фаолият турларии билан белгиланган тартибдаги патент асосида шугулланишлари мумкин. Шунингдек, улар (1-15 нафаргача) ишчи ёллаш хукукига эга булиб, соли; ставкаси ишчилар сонига караб суммаларда белгиланади.

^атъий солик туловини тулаш учун якка тартибдаги тадбиркорларга белгиланган жами 69та фаолият туридан 47таси буйича шугулланишлари мумкин. Якка тартибдаги тадбиркорлар биргина катъий солик тулаш эмас, балки жами даромадларидан жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиги ставкасидан (13 фоиз) келиб чикиб, декларация асосида хамда ягона солик туловига (6 фоиз ва 15 фоиз) асосан солик тулашлари белгилаб куйилган.

Хорижий мамлакатлар солик тизими тажрибасидан келиб чикиб, Узбекистонда хам якка тартибдаги тадбиркорлик фаолиятининг айрим сохаларини, хусусан, хизматлар курсатиш ва ишлар бажариш билан боглик булган сохаларни декларация асосида соликка тортиш тизимига утказишни максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Бундан кузланган асосий максад тадбиркорлар солик солиш базасидан фаолиятни амалга ошириш билан боглик булган харажатларни чегириб ташлаб, колган кисмидан солик тулайдилар. Бу эса уларнинг даромадлари ва харажатлари хисоб-китобини тулик юриб, уларни легаллаштиришга сабаб булади. Уз навбатида, мазкур тартибни куллаш тадбиркорлар зиммасидаги солик юкини камайтиришга, улар сонини ошишига хамда бюджет даромадларининг купайишига хам сабаб булади.

Юкорида кайд этилганидек, катъий белгиланган солик календарь ойида солик туловчининг ишлаган кунлари сонидан катъи назар, фаолият тури ва ушбу фаолият учун белгиланган солик ставкасидан келиб чикиб аникланади.

Лекин тижорат фаолияти учун мулжалланган товарларни четдан келтириб сотиш фаолияти билан шугулланувчи, хусусан, тижорат товарлари билан электрон тижорат оркали савдо-сотик килаётган якка тартибдаги тадбиркорларнинг ойлик товарлар айланмаси ушбу фаолият билан юридик шахс ташкил этиб фаолият курсатаётганларга нисбатан 2-3 баробардан ошиб кетмокда.

Шу сабабли бир хил чакана савдо фаолияти билан шугулланувчи якка тартибдаги тадбиркорлар ва чакана савдо корхоналари даромадларини баркарорлаштириш максадида хорижий малакатлар тажрибасидан келиб чикиб, чакана савдо билан шугулланувчи якка тартибдаги тадбиркорларнинг ойлик товар айланмасининг юкори чегарасини белгилаш (масалан, Тошкент шахрида ЭКИХ,нинг 2500, Нукус шахри ва вилоятга буйсунувчи шахарларда ЭКИХ,нинг 1500, бошка ахоли пунктларида ЭКИХ,нинг 1000 баравари микдорида) ва товар айланмасининг ушбу чегарадан ошган кисмидан якка тартибдаги тадбиркорлар учун 2 % микдорида кушимча катъий солик (ёки ягона солик тулови)ни жорий килиш.

Мамлакатимиз солик конунчилигида мазкур меъёрларнинг жорий этилиши, бозор муносабатлари тобора шаклланиб, ижтимоий ва иктисодий ислохотлар янада чукурлашиб бораётган хозирги даврда солик туловчилар билан давлат уртасидаги муносабатларни жахон андозасидаги мамлакатлар мисолида йулга куйиш билан бирга соликка тортишни оптималлаштириш йули билан бюджет даромадларини купайтириш ва соликларнинг тулик, уз вактида ундирилишини таъминлашга имкониятлар яратади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.