Научная статья на тему 'ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА И ОСОБЕННОСТИ НАЛОГОВ, ОПЛАЧИВАЕМЫХ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА'

ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА И ОСОБЕННОСТИ НАЛОГОВ, ОПЛАЧИВАЕМЫХ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
61
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
кичик тадбиркорлик субъекти / умумбелгиланган солиқлар / солиқ солишнинг соддалаштирилган тартиби / якка тартибдаги тадбиркор / микрофирма / кичик корхона / солиқлар. / small business entities / generally established taxes / simplified taxation procedure / sole proprietor / micro-firms / small businesses / taxes.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Б.Норматов

в статье анализируется малый бизнес и его типы, порядок налогообложения для малых фирм, виды налогов, выплачиваемых малыми предприятиями и их особенности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GENERAL CHARACTERISTIC AND FEATURES OF TAX PAYMENTS BY SMALL BUSINESS ENTITIES

the article analyzes small business and its types, the order of taxation for small firms, the types of taxes paid by small businesses and their features.

Текст научной работы на тему «ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА И ОСОБЕННОСТИ НАЛОГОВ, ОПЛАЧИВАЕМЫХ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА»

GENERAL CHARACTERISTIC AND FEATURES OF TAX PAYMENTS

BY SMALL BUSINESS ENTITIES

B.NORMATOVa

Tashkent state University of law, Tashkent, 100047, Uzbekistan

ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА И ОСОБЕННОСТИ НАЛОГОВ, ОПЛАЧИВАЕМЫХ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

Б.НОРМАТОВ"

Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

КИЧИК ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИ ТОМОНИДАН ТУЛАНАДИГАН СОЛЩЛАРНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ ВА УЗИГА

ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Б.НОРМАТОВ"

Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон

Аннотация: мацолада муаллиф кичик тадбиркорлик субъекти ва уларнинг турлари, кичик тадбиркорлик субъектларига солиц солиш тартиби, кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан туланадиган солиц турлари ва уларнинг узига хос хусусиятларини таулил цилиб ёритган.

Калит сузлар: кичик тадбиркорлик субъекти, умумбелгиланган солицлар, солиц солишнинг соддалаштирилган тартиби, якка тартибдаги тадбиркор, микрофирма, кичик корхона, солицлар.

Аннотация: в статье анализируется малый бизнес и его типы, порядок налогообложения для малых фирм, виды налогов, выплачиваемых малыми предприятиями и их особенности.

Ключевые слова: субъекты малого предпринимательства, общеустановленные налоги, упрощенный порядок налогообложения, индивидуальные предприниматели, микрофирма, малые предприятия, налоги.

Abstract:the article analyzes small business and its types, the order of taxation for small firms, the types of taxes paid by small businesses and their features.

Keywords: small business entities, generally established taxes, simplified taxation procedure, sole proprietor, micro-firms, small businesses, taxes.

Узбекистон Республикасида тадбиркорлик ва хусусий бизнесни ривожлантириш ва ^уллаб-^увватлаш борасида бир ^атор ислох,отлар амалга оширилди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини "Фаол тадбиркорлик, инновацион гоялар ва технологияларни ^уллаб-^увватлаш йили"да амалга оширишга оид Давлат дастури тугрисида'ги 5308-сондаги Фармонига кура и^тисодиётни

ривожлантириш ва фаол тадбиркорликни куллаб-кувватлаш сохасида - фаол тадбиркорликни ривожлантириш учун кулай хукукий, ташкилий шароитлар яратиш, инновацион гоялар ва технологияларни жорий килиш, тадбиркорлик субъектларини химоя килишнинг хукукий кафолатларини ва улар фаолиятига ноконуний аралашишларнинг олдини олиш механизмларини, солик ва божхона сиёсатини, банк-молия сохасини янада такомиллаштириш, аграр секторни ислох килиш стратегиясини ишлаб чикиш, иктисодиёт тармоклари ва сохаларига имтиёзлар такдим килган холда индивидуал имтиёзлар беришдан воз кечиш, худудларни фаол ривожлантириш асосий вазифалардан бири сифатида белгиланди [1].

Бундан ташкари, мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларининг сони йилдан йилга ошиб бормокда. Хусусан, 2017 йилнинг январь-декабрида 38,2 мингдан ортик кичик бизнес (дехкон ва фермер хужаликсиз) субъектлари ташкил этилди ёки 2016 йилнинг шу даврига нисбатан 122,0 фоизга купайди. Мазкур кичик бизнес субъектларининг энг куп кисми саноат тармогида (27 %), савдо сохасида (21 %), кишлок, урмон ва балик хужалигида (13 %) ва курилиш тармогида (10 %) ташкил этилди [2]. Ушбу холат мамлакатимизда ишбилармонлик ва тадбиркорлик мухитининг сифат ва сон жихатидан усиб бораётганлигидан далолат беради.

Тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши, авваламбор, Узбекистон Республикасида тадбиркорлик конунчилиги тизимининг такомиллашганлиги билан узвий боглик булиб, дастлабки ислохотлар, аввало, тадбиркорлик сохасида норматив-хукукий хужжатлар тизимини такомиллаштиришдан бошланади. Тадбиркорлик субъектлари уз фаолиятларини тадбиркорлик, солик, божхона, валюта, молия ва банк конунчилиги асосида ташкил этади ва юритади. Демак, тадбиркорликни давлат томонидан куллаб-кувватлаш ва ишбилармонлик мухитини яхшилаш учун, аввало, ушбу конунчилик тизимида бир катор ислохотларни амалга ошириш лозимлигини хозирги замон талабларини такозо этмокда. Ушбу ислохотлар узида мавжуд конунчиликни такомиллаштириш, либераллаштириш ва хозирги замон талабларидан келиб чикиб янги конунчиликни яратишни такозо килмокда.

Мамлакатимизда тадбиркорлик сохасини сифат жихатидан такомиллаштириш чора-тадбирларида солик конунчилиги узига хос урин эгаллайди. Чунки хар кандай шахс тадбиркор булишдан олдин солик конунчилигига кура кандай солик турларини ва канча ставкада солик тулашини билишни хохлайди. Агарда солик конунчилиги мураккаб, соликлар тури куп булса ёки солик ставкалари юкори булса, фукаро тадбиркорлик фаолияти билан шугулланмайди ёки ноконуний тадбиркорлик юритиш йулини танлайди. Куриб турганимиздек, солик конунчилигининг мураккаблиги ва унификациялашмаганлиги фукаролар томонидан тадбиркорлик фаолияти билан шугулланмасликка ёки ноконуний тадбиркорлик билан шугулланишга олиб келади.

Дастлаб тадбиркорлик фаолияти билан шугулланмокчи булган шахс, албатта, узи учун кулай булган тадбиркорлик субъектининг турини танлайди. Шу уринда айтиш жоизки, одатда, тадбиркорлик фаолияти кичик тадбиркорлик фаолиятидан бошланади. Чунки кичик бизнес куп маблаг талаб килмайдиган, бозор талабларига мослашувчан ва тезда даромад келтирувчи фаолият хисобланади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29 декабрдаги "Узбекистон Республикасининг 2018 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тугрисида'ги 3454-сон карори билан тасдикланган 2-иловасига мувофик 2018 йилда Узбекистон Давлат бюджетининг асосий параметрлари буйича бюджет даромадлари юридик шахсларнинг фойдасидан олинадиган соликлар -2.510.9, савдо ва умумий овкатланиш корхоналари учун ЯСТдан ажратмалар - 1.907.6, микрофирмалар ва кичик корхоналар учун ЯСТдан ажратмалар - 2.110.5 млрд.ни ташкил этади [3].

Ушбу курсаткичлардан Давлат бюджет даромадларида кичик тадбиркорлик субъектларининг фаолиятига солик солишдан тушадиган соликларнинг улуши юридик шахсларнинг фаолиятига солик солишдан тушадиган даромаддан юкори эканлигини куришимиз мумкин. Бу эса кичик тадбиркорлик субъектларининг Давлат бюджет даромадларини шакллантиришда хам мухим молиявий манба эканлигидан далолат беради.

Узбекистон Республикасига конунчилигига кура кимлар кичик тадбиркорлик субъектлари хисобланади? Узбекистон Республикасининг 2012 йил 2 майдаги "Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида"ги ^онунининг 5-моддасига кура кичик тадбиркорлик субъектлари - 1) якка тартибдаги тадбиркорлар; 2) ишлаб чикариш тармокларидаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан йигирма киши, хизмат курсатиш сохасидаги ва ишлаб чикариш билан боглик булмаган бошка тармоклардаги,

банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан ун киши, улгуржи, чакана савдо хамда умумий овкатланиш тармокларидаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан беш киши булган микрофирмалар; 3) куйидаги тармоклардаги: конун хужжатларида назарда тутилган енгил, озик-овкат саноатидаги ва курилиш материаллари саноатидаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан икки юз киши; металга ишлов бериш ва асбобсозлик, ёгочсозлик, мебель саноатидаги, шунингдек конун хужжатларида назарда тутилган бошка саноат-ишлаб чикариш сохаларидаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан юз киши; машинасозлик, металлургия, ёнилги-энергетика ва кимё саноати, кишлок хужалиги махсулотлари етиштириш ва уларни кайта ишлаш, курилиш хамда конун хужжатларида назарда тутилган бошка саноат-ишлаб чикариш сохаларидаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан эллик киши; фан, илмий хизмат курсатиш, транспорт, алока, хизмат курсатиш сохалари (сугурта компанияларидан ташкари), савдо ва умумий овкатланиш хамда ишлаб чикариш билан боглик булмаган бошка сохалардаги, банд булган ходимларининг уртача йиллик сони купи билан йигирма беш киши булган кичик корхоналар хисобланади [4].

Кичик тадбиркорлик субъектларига солик солиш конунчилигининг тарихий-тадрижий ривожланиши. Кичик тадбиркорлик субъектларининг фаолиятига солик солиш жараёнлари узига хос хусусиятга эга. Дастлаб, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1995 йил 28 августдаги "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш Давлат дастури тугрисида'ги 344-сон карори билан Давлат дастури тасдикланиб, унда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини солик тулашдан озод килиш, уларни тулашни кечиктириш ва булиб-булиб тулаш, уларга солик кредити бериш тизими жорий этиш, шунингдек давлат тасарруфидан чикарилган ва хусусийлаштирилган мулкдан ва табиий ресурслардан самарали фойдаланишни тартибга солувчи соликлар жорий этилиши билан боглик масалалар белгиланди [5].

Сунгра кичик тадбиркорлик субъектларига солик солишнинг дастлабки хукукий асослари Узбекистон Республикасининг 1997 йил 24 апрелдаги Солик кодексида белгиланди. Унга кура, солик туловчилар учун солик солишнинг соддалаштирилган тартибида 1) ягона солик туловини; 2) ягона ер солигини; 3) тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари буйича катъий белгиланган соликни тулаш мумкинлиги белгиланган эди. Бундан ташкари, микрофирмалар ва кичик корхоналар солик солишнинг ягона солик тулови тулашни назарда тутувчи соддалаштирилган тартибини ёки умумбелгиланган тартибдаги соликлар ва бошка мажбурий туловлар тулашни танлашга хакли эканлиги белгиланган эди [6].

Шунингдек, кичик тадбиркорлик субъектларига солик солишни хукукий тартибга солиш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 15 апрелдаги "Солик солишнинг соддалаштирилган тизимига утган микрофирмалар ва кичик корхоналарга солик солиш тартиби тугрисида'ги 159-сон карори кабул килинди. Ушбу карорга кура солик солишнинг соддалаштирилган тизимининг амал килиши конунчилик билан белгиланган мезонларга мувофик микрофирмалар ва кичик корхоналар сирасига кирувчи юридик шахсларга татбик этилган ва солик солишнинг соддалаштирилган тизими учун фаолият тури Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси томонидан белгиланган код буйича аникланиши курсатилган эди.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитасининг 2007 йил 28 февралдаги "Ягона солик туловини хисоблаб чикариш ва тулаш тартиби тугрисида'ги карори билан низом тасдикланган булиб, унга кура солик туловчилар ягона солик туловини мустакил равишда солик солинадиган база ва белгиланган ставкалардан келиб чиккан холда хисоблаб чикаришлари курсатиб утилди.

Умуман олганда, солик солишнинг соддалаштирилган тартиби тадбиркорлик субъектларининг фаолият тури ва хукукий статусидан келиб чикиб алохида солик режимини белгилаш булиб, Узбекистон Республикасининг 2007 йил 25 декабрдаги Солик кодексининг 348-моддасига кура солик солишнинг соддалаштирилган тартиби солик туловчиларнинг айрим тоифалари учун кулланилади ва ягона солик туловини, ягона ер солотини хамда тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари буйича катъий белгиланган соликни [7] хисоблаб чикариш хамда тулашнинг махсус коидалари кулланилишини, шунингдек мазкур соликлар буйича солик хисоботи такдим этилишини назарда тутади. Унга кура:

Солик солишнинг

Солик туловчилар

соддалаштирилган тартиби буйича соликлар тури

Ягона соли^ тулови Микрофирмаларвакичиккорхоналар

Савдо ва умумий ов^атланиш корхоналари

Лотереялар ташкил ^илиш буйича фаолиятни амалга ошириш доирасидаги юридик шахслар

Оддий ширкат ишларини юритиш зиммасига юклатилган (ишончли шахс) шерик (иштирокчи) — якка тартибдаги тадбиркор

Ягона ер солигини Кишло^хужалигитоварлариишлабчи^арувчилар

Кишло^ хужалиги йуналишидаги илмий-тад^и^от ташкилотларининг тажриба-экспериментал хужаликлари ва таълим муассасаларининг у^ув-тажриба хужаликлари

Тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари буйича ^атьий белгиланган соли^ни Фаолиятнинг айрим турларини тавсифловчи физик курсаткичлардан келиб чивдан х,олда соли^ солинадиган айрим фаолият турларини амалга оширувчи юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар

Кичик тадбиркорлик субъектлари - якка тартибдаги тадбиркор, микрофирма ва кичик корхона х,исобланади.

Якка тартибдаги тадбиркорлик - жисмоний шахс томонидан тадбиркорлик фаолиятини юридик шахс ташкил этмаган х,олда амалга ошириш, янги товарларни тайёрлаш, шу жумладан товарларни уларнинг асосий ^усусиятларини ^айта ишлаш мах,сулотларида са^лаб долган х,олда монтаж ^илиш, йигиш ёки ^исмларга ажратишх,исобланади [8]. Якка тартибдаги тадбиркорлар Узбекистон Республикасининг 2007 йил 25 декабрдаги Соли^ кодексининг 373, 374-моддаларига мувофщ ^атъий белгиланган соли^ тулайди.

Якка тартибдаги тадбиркорларнинг фаолият турлари Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2011 йил 7 январдаги "Хусусий тадбиркорлар юридик шахс ташкил этмасдан шугулланиши мумкин булган фаолият турлари руйхатини тасди^лаш тугрисида'ги 6-сон ^арори билан тасди^ланган.

Ушбу фаолият турлари сони 90 тага я^ин булиб, ушбу фаолият турлари билан шугулланиш учун туланадиган соли^ларнинг ставкалари Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29 декабрдаги "Узбекистон Республикасининг 2018 йилги асосий макрои^тисодий курсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тугрисида'ги 3454-сон ^арори билан тасди^ланган. Якка тартибдаги тадбиркор томонидан ходим ёлланганда унинг фаолитига соли^ солиш узига хос булади. Унга кура:

Кичик тадбиркорлик субъектининг тури Ходимларнинг мавжудлиги Солик тури ва ставкаси

Якка тартибдаги тадбиркор ходим ёлламаган х,олда Катьий белгиланган соли^ энг кам ойлик иш хдаининг 0.5 бараваридан-7 бараваригача

Якка тартибдаги тадбиркор ходим ёллаган х,олда Катьий белгиланган соли^ ва ушбу соли^ ставкасининг 30 % гача

Микрофирма - кичик бизнес корхонасинингбир тури.

Мамлакатимизда саноатишлабчщаришнингтармо^ларида 20 кишигача, хизматкурсатишсохдсида 10 кишигача, савдоваумумийов^атланишсохдсида 5

кишигачаишловчикорхоналармикрофирмах,исобланади[9].

Кичик корхона - мулкчилик шаклидан ^аъти назар, енгил ва ози^-ов^ат саноати, металга ишлов бериш ва асбобсозлик, ёгочни ^айта ишлаш, мебель ва ^урилиш материаллари саноатида

банд булган ходимларнинг уртача йиллик сони 100 кишидан, машинасозлик, металлургия, ёнилги-энергетика ва кимё саноати, кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш ва кайта ишлаш, курилиш хамда бошка саноат-ишлаб чикариш сохаларида 50 кишидан, фан, илмий хизмат курсатиш, транспорт, алока, хизмат курсатиш сохаси (сугурта компанияларидан ташкари), савдо ва умумий овкатланиш хамда бошка ишлаб чикаришга алокадор булмаган сохаларда 25 кишидан ошмаган корхоналар [10].

Тадбиркорлик субъектини кичик тадбиркорлик субъекти сифатида бахолашда ходимлар сони мухим мезон хисобланади. Ушбу мезонга кушимча тарзда Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 июндаги "Узбекистон Республикасининг солик сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тугрисида'ги 5468-сон карори билан 2019 йил 1 январдан бошлаб утган йил якунлари буйича йиллик обороти (тушуми) 1 миллиард сумдан ошган ёки йил давомида белгиланган чегаравий микдорга етган корхоналарни умумбелгиланган соликларни тулашга утказиш белгиланди [11]. Демак, эндиликда оборот хажми хам тадбиркорлик субъектларини кичик тадбиркорлик субъекти сифатида бахолаш мезонлари хисобланади.

Ушбу мезонлар турли давлатларда турлича белгиланади. Масалан, Австралияда йиллик обороти 2 млн. AUDдан кам булган корхоналар, Белгияда соликка тортиладиган даромади 322.5 минг евродан ошмаган корхоналар, Японияда эса капитал хажми 100.0 млн. иендан ва йиллик даромади

8.0 млн. иендан ошмаган корхоналар кичик корхоналар сифатида кискартирилган (имтиёзли) ставка асосида соликка тортилади [12].

Кичик тадбиркорлик субъектлари Узбекистон Республикасининг 2007 йил 25 декабрдаги Солик кодексининг 23, 351-моддаларига кура солик солишнинг соддалаштирилган тартибини ёки умумбелгиланган соликлар тулашни танлашга хаклидирлар. Агар кичик тадбиркорлик субъектлари умумбелгиланган соликларни тулашни танласа, улар куйидаги соликларни тулайди:

Кичик тадбиркорлик субъектининг тури Солик тури Солик ставкаси

Микрофирма ва Юридик шахслардан олинадиган фойда солиги 14-22 гача %

кичик корхона Кушилган киймат солиги 20 %

Мол-мулк солиги 5 %

Ер солиги 1 га (сумда)

Агар кичик тадбиркорлик субъектлари солик солишнинг соддалаштирилган тартибини тулашни танласа, (солик солишининг соддалаштирилган тартиби - солик солишнинг айрим тоифадаги солик туловчилар учун белгиланадиган хамда айрим турдаги соликларни хисоблаб чикариш ва тулашнинг, шунингдек улар юзасидан солик хисоботини такдим этишнинг махсус коидалари кулланилишини назарда тутувчи алохида тартиби) [13], улар куйидаги соликларни тулайди:

Кичик тадбиркорлик субъектининг тури Солик тури Солик ставкаси

Микрофирма ва кичик корхона Ягона солик тулови 1-33 % гача

Узбекистон Республикасининг Солик кодексига кура юридик шахс сифатида давлат руйхатидан утган хамда солик солишнинг умумбелгиланган ёки соддалаштирилган турини танлаган кичик тадбиркорлик субъектлари фаолият туридан келиб чикиб, куйидаги соликларни тулашга мажбурлар: акциз солиги, ер каъридан фойдаланувчилар учун соликлар ва махсус туловлар хамда сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик.

Хрзирги кунда мамлакатимизда тадбиркорлик ва кичик бизнесни ривожлантириш учун ушбу фаолият билан шугулланувчи субъектларга солинадиган соликларнинг ставкаларини камайтириш х,амда баъзи солик турларини унификация килиш жараёнлари амалга оширилмокда. Хусусан, 1997 йилда юридик шахсларнинг фойда солиги ставкаси 35 фоиз булган булса, х,озирда 2018 йилда ушбу ставка 14 фоизни ташкил этади. Шунингдек, ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиги юридик шахсларнинг фойда солиги билан унификациялашди. Кичик бизнес субъектлари шаклидаги солик туловчиларга солик имтиёзлари кенгайтирилишига карамай, ялпи ички мах,сулот ва Давлат бюджетининг даромадлар х,ажмида йил сайин усиш таъминланмокда. Солик юкининг камайиши нафакат умумий х,ажм, шунингдек унинг таркиби буйича х,ам сезиларли равишда кузга ташланмокда [14].

Солик ва бошка мажбурий туловларнинг тури, ставкаси шундай макбул даражада белгиланиши лозимки, давлат газнасига етарли микдорда маблаг келиб тушиши билан бир каторда мазкур туловларни тулаш солик туловчилар учун х,ам рагбатлантирувчи хусусиятга эга булиши лозим. Бунинг учун эса ^укумат юритаётган солик сиёсати мамлакатдаги иктисодиётнинг жорий полати билан уйгунлашган тарзда булиши шарт [15].

Ушбу х,олатни Узбекистан Республикасида 2007-2016 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига урнатилган солик ставкаси даражасининг ЯИМдаги улушига богликлиги динамикасида куришимиз мумкин [16].

Йиллар ЯИМдаги улуши (фоизда) Солик ставкаси (фоизда)

2007 45,5 27

2008 48,2 23,2

2009 50,1 22,5

2010 52,5 21,9

2011 54 22

2012 54,6 21,5

2013 55,8 20,5

2014 56,1 20,2

2015 56,7 20

2016 56,9 19,9

Ушбу жадвалдан куришимиз мумкинки, солик ставкаларининг пасайиши ЯИМдаги улушнинг купайишига олиб келмокда.

Юкорида келтирилган маъумотлардан шуни хулоса килиш мумкинки, Узбекистон Республикасининг иктисодиётида кичик тадбиркорлик мух,им роль уйнайди. Кичик тадбиркорликнинг ривожланиши давлат даромадларининг ва ах,олини иш билан таъминлаш даражасининг усишига олиб келади. Демак, кичик тадбиркорлик ривожланишидан давлат тадбиркор ва ах,оли манфаатдор х,исобланади. Хуш, Узбекистонда кичик тадбиркорликни янада ривожлантириш ва ишбилармонлик мух,итини янада яхшилаш учун нималар килиш лозим? Бу борада куйидаги таклиф ва тавсияларни келтириб утамиз.

Биринчидан, Узбекистон Республикасининг солик конунчилигига кура кичик тадбиркорлик субъектлари солик солишнинг соддалаштирилган тартибини ёки умумбелгиланган тартибдаги соликларни тулашни танлаш ^укукига эга. Аммо солик солишнинг соддалаштирилган тартибида соликларни тулаш тартиби тадбиркорлик субъектларининг ходимлар сони ва оборот тушумига боглик булади. Кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан туланадиган соликлар режими, тури ва ставкаларининг мураккаблиги ва ушбу сох,ада конун ^ужжатларининг тизимлаштирилмаганлиги фукароларнинг конуний тадбиркорлик фаолияти билан шугулланмасдан, ноконуний иктисодий фаолият юритишга ва соликларни тулашдан кочишга олиб келмокда. Тадбиркорлик ва солик конунчилиги буйича ах,олининг ^укукий онги ва маданиятини ошириш борасида олиб борилаётган чора-тадбирлар уз самарасини бермаётганлиги х,амда тадбиркорлик ва солик сохдсида ^укукбузарликлар мунтазам содир этилаётганлиги ушбу сох,ада мавжуд конунчилик ва чора-тадбирлар тизимини янада такомиллаштириш ва либераллаштиришни талаб этмокда.

Демак, тадбиркорлик субъектлари (кичик тадбиркорлик субъектлари) томонидан туланадиган соликларни соддалаштириш (унификациялаштириш) ва айрим солик турларини бекор килиш максадга мувофикдир.

Иккинчидан, Узбекистон Республикасининг тадбиркорлик ва солик конунчилигида кичик тадбиркорлик субъектларининг турлари, мезонлари ва уларга солик солиш борасида коллизион нормалар, айрим бушликлар ва тадбиркорлик ва солик хукуки тушунчалари уртасида айрим зиддиятларнинг мавжудлиги сабабли тадбиркорлик ва солик конунчилигини тугри тушуниш, шархлаш ва куллаш жараёнларида камчиликларга йул куйилмокда. Шу жихатдан олиб караганда, кичик тадбиркорлик сохасини тизимли хукукий тартибга солиш максадида Узбекистон Республикасининг "Кичик тадбиркорлик фаолияти тугрисида'ги конунини кабул килиш, ушбу конунда кичик тадбиркорлик тушунчаси, кичик тадбиркорлик субъектлари, кичик тадбиркорликнинг асосий мезонлари, кичик тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказишнинг алохида тартиби, кичик тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан куллаб-кувватлаш йуналишлари, кичик тадбиркорлик фаолиятини химоя килиш кафолатлари ва солик солиш режимини белгилаш максадга мувофикдир.

Учинчидан, кичик тадбиркорлик субъектларига солик солишда тадбиркорлик ва солик конунчилиги нормаларида айни бир ижтимоий муносабатни ифодалаш учун турли хилдаги тушунча ва институтлардан фойдаланилганлиги ушбу нормаларни тушуниш, шархлаш ва куллашда кийинчиликларга ва тушунмовчиликларга олиб келмокда. Бу эса тадбиркорлик фаолиятига узининг салбий таъсирини курсатмокда.

Шу жихатдан олиб караганда, кичик тадбиркорлик фаолиятига солик солиш тизимини такомиллаштириш максадида тадбиркорлик ва солик конунчилиги нормаларининг тушунчалари ва институтларини бирхиллаштириш ва Узбекистон Республикаси Солик кодексига "Кичик тадбиркорлик субъектларига солик солиш" номли алохида боб киритиш, ушбу бобда кичик тадбиркорлик субъектларига солик солишни субъектлар кесимида белгилаш, солик имтиёзлари ва соликдан озод этиш холатларини белгилаш максадга мувофикдир.

References:

1. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 2018. 25 may. 06/18/5447/1269-son.

2. https://stat.uz/uploads/docs/maliy-biznes-yan-dek-2017-uz.pdf.

3. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 2018. 21 avgust. №06/18/5516/1778.

4. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami. 2017. - №52. 598-modda; №1. 1-modda.

5. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 28 avgustdagi "Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlash Davlat dasturi to'g'risida"gi 344-qarori.

6. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. -1997. - №4-5; - №9. 241-modda.

7. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. - 2018. - 27 iyul. 03/18/488/1579-son.

8. Mualliflar jamoasi.Tadbirkorlik (biznes) huquqi. Darslik. Mas'ul muharrir yu.f.n., dots., X.Azizov. - T.:TDYuU, 2018. - B.16.

9. https://finansist.uz/uz/glossary-in-uzbek.

10. https://finansist.uz/uz/glossary-in-uzbek/.

11.Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi.- 2018. - 30 iyun. 06/18/5468/1420-son.

12. http://www.biznes-daily.uz/ru/birjaexpert/53035-soliq-tizimini-unifikatsiyalash-orqali-soliq-yukini-adolatli-taqsimlash.

13. Isayeva F.B. Soliq huquqi. Darslik. - Toshkent:TDYU, 2017. - B.14.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. S.R.Adizov. Soliq yukining makroiqtisodiy ko'rsatkichlarga ta'sirini modellashtirish va prognozlashtirish. Iqtisodiyot fanlari bo'yicha falsafa doktori dissertatsiyasi avtoreferati. - T., 2018. - B.15.

15. http://www.biznes-daily.uz/ru/birjaexpert/55323-xujalik-subktlari-rtasidagi-qarzdorliklar-muammosiga-soliqlar-va-boshqa-majburiy-tulovlarning-tasiri.

16.www.stat.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.