CC BY
14УДК 37.01:321.011:001.895
М. Я. Сяменчык, доктар пстарычных навук, прафесар, загадчык кафедры (БДТУ)
УДАСКАНАЛЕННЕ 1ДЭАЛАГ1ЧНАЙIВЫХАВАУЧАЙ РАБОТЫ У ТЭХШЧНЫХ ВНУ У ПРАЦЭСЕ УКАРАНЕННЯ АДУКАЦЫЙНЫХ ШАВАЦЫЙ
У артикуле абгрунтоуваецца неабходнасць удасканалення щэалапчнай i выхаваучай працы у тэхшчных ВНУ у працэсе укаранення шавацыйных тэхналогш у сферу адукацьп. Характарызуедца узровень грамадзянскага, патрыятычнага i маральнага выхавання студэнтау. Вызначаецца щэйна-выхаваучы узровень вучэбна-мегадычнай л1таратуры па грамадсюх дысцыплшах. Фармулююцца прапановы па павышэнш эфектыунасц1щэйна-выхаваучага уздзеяння на студэнтау.
Need of improvement of ideological and educational work for technical colleges locates in article in the course of introduction of innovative technologies in education. Level of civil, patriotic and moral education of students is characterized. Ideological and educational level of educational and methodical literature is determined by public disciplines. Offers on increase of efficiency of ideological and educational impact on students are formulated.
Уводзшы. Важнай асабл1васцю развщця нашай крашы стала распрацоука 1 укараненне шавацыйных тэхналогш. Не абыйнш яны 1 сю-тэму асветы. Па словах старшыш парламенцкай камгси па адукацш, культуры, навуцы i навукова-тэхшчным прагрэсе В. М. Здаюшча, «шава-цыйная дзейнасць у сферы адукацьп уяуляе сабой гграцэс укаранення у практыку агграбаваных у ходзе эксперыментальнай дзейнасщ выншау фундаментальных 1 прыкладных навуковых да-следаванняу. Гэты вщ дзейнасщ, — пила В. Зда-юшч, - будзе наюраваны на абнауленне зместу адукацыйных праграм i павышэнне якасщ адукацьп шляхам рэагизацьп эксперыментальных шавацыйных праектау» [1]. У лгстападзе 2011 г. у падтрымку шавацыйнай дзейнасщ у ВНУ выказалюя удзельнш X М1жнароднай навукова-метадычнай канферэнцы1 «Вышэйшая школа: праблемы i перспектывы», якая адбылася у Мшску. Але, на жаль, канферэнты ш словам не прыгадал1 той акал1чнасщ, што укараненне адукацыйных шавацый павшна суправаджац-ца адпаведным1 зменам1 у сферы щэалапчнай i выхаваучай працы у ВНУ, асабл1ва тэхшчных, дзе найбольш востра адчуваецца дэфщыт гуманютычных щэй.
Асноуная частка. Аргументуючы неабходнасць шавацый, намеснш мшютра адукацы1 Рэспублш Беларусь А. Жук справядл1ва заува-жыу, што «тыя веды, яюя выпускнш ВНУ ат-рымоувае на першым курсе, да пятага курса ужо робяцца састарэлыш» [2]. Сапрауды, у ад-розненне ад дыдактычнай складаючай адука-цьи, якая патрабуе пастаяннага абнаулення, яе выхаваз^гы напрамак застаецца нязменным, у тым лшу фарм1раванне духоуна-маральных ка-штоунасцей асобы, грамадзянскасц1, патрыя-тызму, нацыянальнай самасвядомасщ, адказ-насщ, працавгтасщ, здаровага ладу жыцця.
Агульнавядома, што каштоунасщ, яюя за-кладваюцца у дзяцшстве, не маюць, так бы мо-
вщь, «тэрмшу захоування», павшны захоувацца на працягу усяго жыцця 1 не губляцца нават ва умовах глабал1зацы1, пашырэння тэхнакратыч-ных, спажывецюх i шшых щэй.
Гэтая з'ява не новая. Аб ёй стаги шсаць 5 i болей гадоу таму. Так, трупа а^арау 1нстытута фшасоф11 НАН Беларус1 у сваей працы звярну-ла увагу на узмацненне у сусветнай шфарма-цыйнай прасторы прапаганды амерыканскага ладу жыцця 1 амерыканскай сютэмы каштоу-насцей. Рычагом ¡х укаранення зрабшася шфар-мацыйна-пс1халаг1чная зброя 1 з яе дапамогай стала магчымай адпаведная змена паводзш лю-дзей. [3, с. 40]. Адзш з вядучых работншау-гра-мадазнауцау Беларус1 прафесар Т. Адула, звяр-таючыся да праблем выхавання, указау на сур'ёзныя пралш у тым беларускага тэлеба-чання i радыё. «Недастаткова абараняюцца на-цыянальныя усто1 i не фармуецца грамма-дзянш-патрыёт ужо нават таму, — пила прафесар, — што у асноуным транслююцца замежныя фшьмы, серыялы, у як1х амаль н1чога няма ха-рактэрнага для беларускага этнасу. БМ-раднё не фармуе высоюх духоуна-маральных якасцей, духоуна-патрыятычнага светапогляду чалаве-ка» [4]. «Са шкадаваннем даводзщца канстата-ваць, - шсау доктар фшасофск1х навук А. Во-сшау, — крайне шзю узровень патрыятычнай свядомасщ, асабл1ва у моладзЬ> [5].
Частка навукоуцау i практыкау, асабл1ва са сферы дзяржаунай службы, бачыла выйсце са становипча ва узмацненш ¡дэалагпчнай работы. Так, у 2006 г. памочшк старшын1 Дзяржаунага камтта пагран1чных войск Рэспублш Беларусь, даследчык праблемы шфармацыйных войн палкоушк В. К. Бутранец выказау думку, што для прадухшення ¡х негатыунага уздзеяння на грамадзян нашай рэспублш, у тым лшу молада i студэнтау, патрэбна: «пастаянна 1 сютэмна рас-тлумачваць дзяржауную палиыку, выклшаць пастаянную цшавасць да яе; узбройваць ведам1
па асновах щэалоги беларускай дзяржавы; паказ-ваць ход i паунату рэашзацьп дзяржаунай па-лпыю у дзейнасщ уладных структур, яюя забяс-печваюць нацыянальную бяспеку; вывучаць 1 анагпзаваць сацыяльныя арыенщры моладз1, яе адносшы да дзяржаунай палиыю; прощдзейш-чаць негатыунаму шфармацыйна-шахалагтчнаму уздзеянню; выгграцоуваць здольнасць разб1рацца у пытаннях дзяржаунай палпыю, абараняць яе» [6].
На нашу думку, а^ар па вартасщ ацашу значнасць щэйна-выхава^ай працы сярод мо-ладз1 з мэтай прадухшення яе духоунай дэгра-дацьи. Прыкладна такую ж задачу перад гра-мадазнауцаш пастав1у Прэзщэнт Рэспублпа Беларусь А. Р. Лукашэнка на Першым з'ездзе навукоуцау Беларуи, заяв1ушы, што навука па-вшна «актыуна спрыяць таму, каб кожны бела-русю грамадзянш адчувау непарыуную сувязь са сваей радзшай, яе псторыяй, культурай { щэалопяй. У гэтым важнейшая сацыяльная 1 па-лиычная роля гумаштарных навук» [7].
Можна меркаваць, не усе гумаштарьи ад-нолькава стано^а уплываги на пачуцщ наву-чэнцау, паколью не усвядамляги, што канкрэтна трэба выхоуваць, яюя каштоунасщ узбагачаць. Што датычъщь студэнцюх дамаможшкау, то ¡х колькасць пакуль пераузыходзщь якасць. Так, нават у юнуючых праграмах i дапаможншах па щэалогп беларуская мова не названа у якасщ каштоунасщ. Наступствы такога да яе стаулен-ня можна бачыцць ужо зараз. У вышку зачыня-юцца цэлыя спецыяльнасц1 у ВНУ (у БДПУ ¡мя М. Танка, МДУ ¡мя А. Куляшова), сфера ужыт-ку мовы звужаецца. Да прыкладу, у нумары № 6 часошса «Вышэйшая школа» за 2011 год загалоую артьжулау пазначаны па-беларуску, а ¡х змест — па-руску. У вышку, такое стауленне да беларускай мовы недалёка 1 да адпаведнага стаулення да беларускай псторы1. Так, нядауна адзш прафесар публ1чна выказауся у тым сэнсе, што шляхта накшталт Радз1вшау, Агшсюх, Са-пегау i шш. не мае шчога агульнага з беларус-им народам. Але неузабаве сам Прэзщэнт ад-дау загад аб аднауленн1 вытворчасщ слуцюх паясоу [8]. Запытаць бы таго прафесара, ц1 вар-та л1чыць тыя паясы здабыткам толью шляхец-кай культуры. Пытанне рытарычнае, бо адразу просщца на успамш верш М. Багданов1ча «Слуцк1я ткачьпи».
Амаль адначасова у нумары галоунай рэс-публшанскай газеты з'явшася паведамленне аб тым, што на выставе у Вшьш змешчана Еван-гелле XV ст. з Жыров1чау з зашсам Л. Сапеп па-старабеларуску аб дараванп Жыровщкаму манастыру зямельных уладанняу [9]. Гэты факт адрасуецца не толыа аматарам псторы1, але 1 тым палиычным спекулянтам, як1я бачаць у шляхце выключна палан1затарау-каталшоу.
У лшу сур'ёзных недахопау юнуючых дапа-можншау па гюторы1 i асновах щэалогп, яюя абавязкова патрэбна выправщь, гэта прын1жэн-не асобным1 а)тарам1 значнасц1 дзяржауных ут-варэнняу на Беларуси дасавецкага перыяду. Вь давочна, такое становипча не спрыяла 1 наурад щ будзе спрыяць щэйна-выхава^ай працы зараз, кал1 сацыяльна-гумаштарны блок у ВНУ ¡зноу падлягае ютотнаму скарачэнню.
Таму трэба актыуна рэагаваць на паспеш-л1выя выказванш асобных дзеячау, яюя узял1 на сябе ролю суддзяу адносна паходжання бела-рускага народа, што беларусам шанаваць як каштоунасць, а што не. Аб неабходнасщ развщ-ця этшчнай самасвядомасщ студэнтау праз пс-торыю у свой час слушна напюал1 выкладчы-ю Гомельскага дзяржаунага ушверс1тэта ¡мя Ф. Скарыны Г. В. Гатальская i Н. М. Зайцава [10].
Дауно зауважаны дабратворны прынцып выхавання на лепшых прыкладах i жыцц1 вяль юх асобах. У справе выхавання нацыянальнай самасвядомасщ псторыя Беларус1 — першы па-мочнш нават тады, кал1 гэта пачуццё так i не укаранш бацью i школа. На семшарах павшна стаць правшам гутарка аб славутых людзях на-шай мшуушчыны, у тым л1ку небеларусах, хто прынёс ёй карысць, ратную щ духоуную. Мяр-куем, у кантэксце кожнай тэмы так1я асобы знойдуцца. Варта толью, каб знайшлюя добра-ахвотнт узнёсла, але без залшшяга пафасу, пра гэта расказачь. Нарэшце, аддаючы даншу павап продкам, трэба навучыць маладых лю-дзей паважаць жывых землякоу, ггрычым не-залежна ад ¡х этшчнай прыналежнасц1, дэман-струючы тым самым найбольш уласщвую беларусам ментальную рысу - талерантнасць.
Разам з тым вядома, што выхоуваць толью на стано)гсых прыкладах - сур'ёзная педага-пчная памылка. Каб патрыятызм студэнтау не рассылался у порах ад сутыкнення з няпраудай або злом, на занятках не трэба хаваць ш «чор-ных старонак» i не паюдаць «белых плям». Лепшым для таго сродкам можа паслужыць знаем ства навучэнцау з дакументальным1 крыш-цам1, новым1 публЬсацыям1, сведкам1 падзей i г. д. Без судакранання з псторыяй не будзе сапрауд-нага асэнсавання уласнага «я» як часцшю народа, асэнсавання месца свайго народа сярод шшых этнасау, урэшце не будзе таго, што за-вецца нацыянальнай самасвядомасцю.
Па вопыту працы можна меркаваць, што найважнейшым сродкам умацавання нацыянальнай свядомасщ на занятках па гюторьп Бе-ларус1 у кантэксце той щ ¡ншай тэмы з'яуля-ецца выступление студэнтау з дакладам1 або паведамленшад аб родных мясцшах. Дауно мшуу той час, кал1 студэнтау — выхадцау з вёсю або мястэчка, трэщравал1 за адзенне айчыннай
вытворчасщ, адсутнасць «гарадсюх» манер, за мову 1 г. д. Сёння ж, па меры пашырэння гла-багизацьп, для нашага народа узрастае пра-блема захавання нацыянальнай щэнтычнасщ. 3 усведамленнем таго 1 патрэбна вывучаць ай-чынную псторыю.
У лису сродкау, неабходных для узмацнен-ня уздзеяння псторьп Беларус1 на розум 1 ду-шы юных грамадзян рэспублпа, варта назваць вщэа- 1 аудыапрадукцыю нашых адукацый-ных цэнтрау, якая тольи з'яуляецца у ВНУ. Менавгта з ¡х дапамогай у сщслы час, адвед-зены для вывучэння псторьп, магчыма ютот-на палепшыць сгтуацыю. Ус1м зразумела, што новае стагоддзе 1 тысячагоддзе настойпва патрабуюць новых сродкау навучання 1 выха-вання.
Аптымгстычны настрой щэалапчных работ-шкау i педагогау пэуным чынам яшчэ захоува-ецца, дзякуючы прыняццю у мшулым годзе нашым парламентам Кодэкса Рэспублпа Беларусь аб адукацьи. Адзш з яго распрацоушчыкау В. Зданов1ч адмыслова падкрэсл1у, што «вы-хаванне будзе грунтавацца на агульначалаве-чых, гуманютычных каштоунасцях, культурных 1 духоуных традыцыях беларускага народа, адб1ваць штарэсы асобы, грамадства i дзяржа-вы» [1], як раз усё тое, над чым пастаянна пра-цавал11 працуюць педагоп ус1х, у тым лису вы-шэйшых навучальных устаноу.
На хвал1 узросшай цшавасщ грамадства да шавацый асобныя выкладчыю ВНУ могуць паддацца спакусе любым спосабам выявщь сваю арыгшальнасць, а сваю выхава)гсую працу будаваць не столыа лепш, колыа шакш. У леп-шым выпадку, метады выхавання могуць быць мадэршзаваны, але шавацыя — гэта прынцыпо-ва шшая з'ява, якая ютотна змяняе не толыа адукацыйныя тэхналогп, а абумоул1вае ртва-рэнне новай сгстэмы выхавання. Па-другое, шавацыя заусёды )Ьрымл1вае новае рашэнне акту-альнай праблемы 1 яе (шавацьи) выкарыстанне вядзе да якаснай змены узроуню развщця асобы студэнта. Паводле артикула 18 Кодэкса аб адукацьп, першаступеннай яе задачай з'яуляецца фармаванне грамадзянскасщ, патрыятызму i нацыянальнай самасвядомасщ на аснове дзяр-жаунай щэалогп» [11]. Гэта праца вялася вы-кладчыкам1 уах ВНУ, у тым лшу 1 БДТУ, на працягу юнавання суверэннай Рэспублш Беларусь, але, як адзначалася вышэй, аптымютыч-ных заяу аб паспяховасщ гэтай працы мы не чул1 ш ад юраунщтва крашы, ш ад грамадскас-щ. Больш за тое, у нашы дш, каб студэнт на словах \ на справе увабрау у сабе 1 выяв1у азна-чаныя якасщ, звычайных захадау, ямм1 мы ка-рысталгся раней, ужо не стае. Таму патрэбна кардынальна мяняць сютэму уздзеяння на вы-
хаванцау. Так, кагп выхаванне азначаных якас-цей павшна адбывацца на аснове тэарэтычнага засваення зместу дзяржаунай щэалогп, то варта пачынаць менавиа з яе, дакладней, з асэнсаван-ня яе зместу, па сутнасщ, велыш складанага для засваення не толып студэнтам1, але 1 выкладчы-кам1 негумаштарных дысцыплш. Прызначаныя куратарам1 гэтыя выкладчыю наурад щ здоле-юць падрыхтаваць паунавартую гутарку са сва-¡м1 выхаванцам1 на щэйна-выхаваз^гыя тэмы. Каб праблема выхавання патрыятызму, грама-дзянскасщ i г. д. набыла прыкметы паступовага вырашэння, патрэбна аргашзаваць шэраг тэарэ-тычна-метадычных семшарау па асновах щэа-логи беларускай дзяржавы для ус1х выкладчы-кау, асабл1ва тых, хто не вывучау яе як дысцы-плшу. Кал1 сыходзщь з таго, што любая щэа-лопя — гэта сютэма каштоунасцей, то варта кожную з ¡х вылучыць, клашфпсаваць, падра-бязна разгледзець, засвощь сам1м 1 толыа по-тым на ¡х аснове выхоуваць шшых.
За пераводам выкладання щэалоги беларускай дзяржавы на беларускую мову трэба пера-весщ палиычнае шфармаванне, матэрыялы адзшых шфармацыйных дзён, куратарсюя гу-тарю у студэнцк1х групах i пакоях штэрнатау, гутари i лекцы1 выкладчыкау ва ушверсиэце i ¡нтэрнатах. Наогул, уся щэалапчная i выхавау-чая праца, якая юнавала у ВНУ да гэтага часу, павшна праводзщца на беларускай мове.
Кампетэнтныя асобы з лшу праваахоуных, щэалапчных, адмш1страцыйных i шш. работ-шкау усведамляюць, што моладзь павшна мець свайго кшталту «щэалапчную прышчэпку», якая б прадухшша праншненне азначаных щэй у школу, ушверсиэт, акадэмш i г. д. Важна распачаць гэтую працу у прафшактычных мэ-тах, ус1м1 сшам1 i сродкам1, у першую чаргу праз тэарэтычнае (для розных узроставых катэ-горый) вывучэнне асноу щэалоги беларускай дзяржавы 1 яе практычнае засваенне падчас семшарсюх (ц1 шшых) заняткау. У гэтай працы асноуны цяжар мусщь быць ускладзены менавгта на дзяржауны друк, ям паспрыяе асэнса-ванню навучэнцам1 дысцыплшы. Змешчаныя пад адмысловай рубрыкай яны адразу пры-цягнул1 б увагу зацшауленых асоб. Журна-люцкая прымаука «Газета жыве адзш дзень» мае права на юнаванне, але не у дачыненш дзяржаунага друку, бо щэалапчныя падбори мел1 б доуга-тэрмшовае прызначэнне.
Важнейшым кампанентам щэалаг1чнага выхавання з'яуляецца публшацыя матэрыялау на беларускай мове. Працяглае зняважл1вае стау-ленне да яе з боку адпаведных структур i асоб-ных чыноуншау, акрамя ¡ншага, ставщь пад сумненне паспяховасць лозунга «Купляйце бе-ларускае!».
У лису шавацыйных у першую чаргу павшна укараняцца шфармацыйная тэхналопя (у тым лшу сшам1 сам1х навучэнцау — стварэнне сайтау, прэзентацый, падрыхтоука шфармацый-ных блокау i шш.). Так, першы намесшк главы Адмшютрацьп Прэзщэнта А. Радзькоу высока ацашу студэнцкую в1ртуальную газету Полац-кага дзяржушверсиэта [12]. Вщавочна, што 1 такая форма щэалапчнай { выхава^ай работы мае вялшую будучыню.
Выкладчык, яю здзяйсняе щэалапчную 1 выхаваучую працу, павшен памятаць, што ас-ноуны аб'ект яго дзейнасщ — асоба студэнта. А студэнт не павшен толыа наз1раць за працай выкладчыка, а быць у курсе задач адукацый-нага працэсу i актыуна спрыяць ¡х рэал1зацьи. Таму павшна спрыяць уся выхаваучая сгстэма у ВНУ, арыентаваная на пераугварэнне вучэбна-дысцыплшарнай мадэл1 узаемадзеяння вы-кладчыкау i студэнтау у асабова-арыентава-ную. Толыа тады, кал1 азначаныя змены бу-дуць мець сютэмны 1 мэтанамраваны харак-тар, кал1 яны зробяцца пастаянньм 1 будуць абнауляцца на аснове перыядычнага анал1зу щэалапчнай 1 выхава^ай дзейнасщ ва уш-версиэце, то шавацыя сапрауды будзе мець месца 1 прыносщь вынш.
Заключэнне. Тагам чынам, пераходам тэх-шчных ВНУ на чатырохгадовы тэрмш навучання i адпаведнага скарачэння выкладання сацыяль-на-гумаштарнага блоку праблема щэалапчнай i выхава^ай працы яшчэ больш актуагизуецца. Важнейшым актам, яю можа мець шавацыйны характар, павшна стаць выкладанне асноу щэа-логп беларускай дзяржавы i псторьп Беларуи менавиа на беларускай мове. Кал1 сыходзщь з таго, што асноунае щэйна-выхава^ае уздзеянне на студэнтау адбываецца менави-а праз выву-чэнне ¡м1 грамадсюх дысцыплш, то патрэба у гэтай навацьп не павшна выюпкаць пярэчанняу у тых, хто сапрауды зацнсаулены у станоз^тых вышках выхавання.
Лггаратура
1. Зданович, В. М. Кодекс Республики Беларусь об образовании как стратегия инновационной модернизации системы образования страны /
В. М. Зданович // Вышэйшая школа. — 2011. — № 6. - С. 12.
2. Жук, А. И. Тенденции и перспективы развития национальной системы высшего образования / А. И. Жук // Вышэйшая школа.
2011. >6. С . 3-6.
3. Проблема информационной безопасности в постиндустриальном обществе. — Минск: Белорусская наука, 2005. - 176 с.
4. Адула, Т. Захаванне нацыянальнай культуры / Т. Адула // Беларуская думка. - 2005. -№ 7. - С. 23-24.
5. Осипов, А. Наша сила — в подлинном патриотизме / А. Осипов // Беларуская думка. — 2005.-№ 1.-С. 17.
6. Бутранец, В. К. Роля щэалоги у шфарма-цыйным прощборстве у XXI стагодда / В. К. Бутранец // Беларуси пстарычны часошс. - 2007. -№ 6. - С. 7.
7. Стратегия будущего: выступление Президента Республики Беларусь Александра Лукашенко на Первом съезде ученых Беларуси (02.11.2007) [Электронный ресурс]. - 2007. -Режим доступа: http://president.gov.by. - Дата доступа: 10.03.2012.
8. 200 лет спустя возрождается производство слуцких поясов // Советская Белоруссия. —
2012.-15 марта.-С. 1.
9. Евангелие XV века из Жировичей обнаружилось на выставке в Вильнюсе [Электронный ресурс]. — 2012. — Режим доступа: http://www.sb.by/post/128219/. - Дата доступа: 20.03.2012.
10. Гатальская, Г. В. Психологические особенности национального самосознания белорусских студентов / Г. В. Гатальская, Н. М. Зайцева // Вышэйшая школа. - 2005. - № 2. - С. 61.
11. Кодекс Республики Беларусь об образовании / М-во внутр. дел Респ. Беларусь; учреждение образования «Акад. М-ва внутр. дел Респ. Бел.». - Минск: Акад. МВД, 2011. - С. 19.
12. Базовые ценности эпохи Твиттера. О семинаре идеологических работников Витебской области [Электронный ресурс]. - 2012. - Режим доступа: http://www.sb.by/post/128219/. -Дата доступа: 20.03.2012.
Паступша 29.03.2012
